TED2011
Isabel Behncke: Evolution's gift of play, from bonobo apes to humans
Isabel Behncke: Vui chơi, món quà của sự tiến hóa, từ tinh tinh lùn (bonobo) dành cho con người.
Filmed:
Readability: 4.8
980,169 views
Với một đoạn phim chưa từng xuất hiện trước đây, nhà linh trưởng học Isabel Behncke Izquiezdo cho thấy cách xã hội tinh tinh lùn bonobo học hỏi từ sự chơi đùa thường xuyên--một mình, với đồng loại, thậm chí trong màn dạo đầu trước khi giao hợp. Thật vậy, chơi đùa trở thành chiếc chìa khóa để bonobo giải quyết các vấn đề và tránh xung đột. Nếu điều đó đúng với họ hàng gần của chúng ta thì tại sao lại không đúng với chúng ta?
Isabel Behncke - Primatologist
Isabel Behncke applies an evolutionary lens to human questions like: Why do we play? Full bio
Isabel Behncke applies an evolutionary lens to human questions like: Why do we play? Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I just came back from a community
0
0
2000
Tôi vừa mới trở về từ một cộng đồng
00:17
that holds the secret to human survival.
1
2000
3000
nơi nắm giữ một bí mật đối với sự sống còn của con người.
00:21
It's a place where women run the show,
2
6000
3000
Nơi đó giới nữ điều khiển các hoạt động,
00:24
have sex to say hello,
3
9000
2000
giao hợp để chào nhau,
00:26
and play rules the day --
4
11000
2000
và đóng vai trò điểu khiển trong ngày--
00:28
where fun is serious business.
5
13000
3000
nơi đó sự vui vẻ là một vấn đề hệ trọng.
00:31
And no, this isn't Burning Man
6
16000
2000
Và, không, đó không phải là Burning Man
00:33
or San Francisco.
7
18000
2000
hay San Francisco.
00:35
(Laughter)
8
20000
2000
(Cười)
00:37
Ladies and gentlemen, meet your cousins.
9
22000
3000
Các quý bà và quý ông, hãy nhìn họ hàng của chúng ta.
00:40
This is the world of wild bonobos
10
25000
3000
Đây là thế giới của tinh tinh lùn (bonobo) hoang dã
00:43
in the jungles of Congo.
11
28000
2000
trong rừng già ở Congo.
00:45
Bonobos are, together with chimpanzees,
12
30000
3000
Cùng với tinh tinh (chimpanzee), tinh tinh lùn (bonobo)
00:48
your living closest relative.
13
33000
3000
là bà con đang sống gần nhất của quý vị.
00:51
That means we all share a common ancestor,
14
36000
3000
Điều đó có nghĩa là chúng ta có chung một tổ tiên,
00:54
an evolutionary grandmother,
15
39000
2000
một bà mẹ tiến hóa
00:56
who lived around six million years ago.
16
41000
3000
đã sống cách nay khoảng 6 triệu năm.
01:00
Now, chimpanzees are well-known
17
45000
2000
Ngày nay, loài tinh tinh nổi tiếng
01:02
for their aggression.
18
47000
2000
về sự bạo động của chúng.
01:04
(Laughter)
19
49000
3000
(Cười)
01:07
But unfortunately,
20
52000
2000
Thật không may,
01:09
we have made too much of an emphasis
21
54000
2000
chúng ta đã quá tập trung vào
01:11
of this aspect
22
56000
2000
khía cạnh này
01:13
in our narratives of human evolution.
23
58000
3000
trong các bản tường trình về sự tiến hóa con người.
01:16
But bonobos show us
24
61000
2000
Nhưng tinh tinh lùn cho chúng ta thấy
01:18
the other side of the coin.
25
63000
2000
mặt còn lại của một đồng xu.
01:20
While chimpanzees
26
65000
2000
Trong khi loài tinh tinh
01:22
are dominated by big, scary guys,
27
67000
3000
được thống trị bởi những con đực to lớn, đáng sợ
01:25
bonobo society
28
70000
2000
thì xã hội tinh tinh lùn
01:27
is run by empowered females.
29
72000
3000
lại được điều hành bởi những con cái đầy quyền lực.
01:31
These guys have really worked something out,
30
76000
3000
Những con vật này đã thực sự phát triển được một số thứ,
01:34
since this leads to a highly tolerant society
31
79000
3000
bởi vì điều này dẫn đến một xã hội khoan dung nhiều hơn
01:37
where fatal violence
32
82000
2000
nơi mà vũ lực chết người
01:39
has not been observed yet.
33
84000
3000
không còn được nhìn thấy.
01:42
But unfortunately,
34
87000
2000
Nhưng không may,
01:44
bonobos are the least understood
35
89000
2000
tinh tinh lùn lại được hiểu biết ít nhất
01:46
of the great apes.
36
91000
2000
trong số những loài khỉ hình người lớn.
01:48
They live in the depths of the Congolese jungle,
37
93000
3000
Chúng sống sâu trong rừng già Congo,
01:51
and it has been very difficult to study them.
38
96000
3000
và rất khó để nghiên cứu chúng.
01:54
The Congo is a paradox --
39
99000
3000
Congo là một nghịch lý--
01:57
a land of extraordinary biodiversity and beauty,
40
102000
4000
một vùng đất của sự đa dạng sinh học và vẻ đẹp tuyệt vời,
02:01
but also the heart of darkness itself --
41
106000
3000
nhưng bản thân nó cũng là nơi đen tối nhất--
02:04
the scene of a violent conflict
42
109000
3000
nơi xảy ra những xung đột vũ lực
02:07
that has raged for decades
43
112000
2000
đã diễn ra ác liệt trong nhiều thập kỷ
02:09
and claimed nearly as many lives
44
114000
3000
và cướp đi nhiều mạng sống
02:12
as the First World War.
45
117000
3000
gần như bằng Thế chiến thứ nhất.
02:16
Not surprisingly,
46
121000
2000
Không có gì đàng ngạc nhiên là
02:18
this destruction also endangers bonobo survival.
47
123000
4000
sự hủy diệt này cũng gây nguy hiểm cho sự sống còn của tinh tinh lùn.
02:22
Bushmeat trades and forest loss
48
127000
3000
Buôn bán thịt rừng và việc mất rừng
02:25
means we couldn't fill a small stadium
49
130000
3000
đồng nghĩa với việc số lượng tinh tinh lùn còn sống trên thế giới không còn đủ
02:28
with all the bonobos that are left in the world --
50
133000
2000
để lấp đầy một sân vận động nhỏ--
02:30
and we're not even sure of that to be honest.
51
135000
3000
và chúng ta thậm chí không cam đoan được điều đó có đúng thật không.
02:34
Yet, in this land of violence and chaos,
52
139000
4000
Nhưng, trong vùng đất của vũ lực và hỗn độn này,
02:38
you can hear hidden laughter
53
143000
3000
quý vị có thể nghe thấy những tiếng cười ẩn nấp
02:41
swaying the trees.
54
146000
2000
lay động cây cối.
02:43
Who are these cousins?
55
148000
3000
Những họ hàng này là ai?
02:46
We know them as the "make love, not war" apes
56
151000
4000
Chúng ta biết đến chúng như là những con khỉ hình người "làm tình, không chiến tranh"
02:50
since they have frequent, promiscuous
57
155000
2000
bởi vì chúng giao phối thường xuyên, nhiều bạn tình
02:52
and bisexual sex
58
157000
2000
và giao phối với cả hai giới
02:54
to manage conflict
59
159000
2000
để kiểm soát những xung đột
02:56
and solve social issues.
60
161000
2000
và giải quyết các vấn đề xã hội.
02:58
Now, I'm not saying this is the solution
61
163000
2000
Bây giờ, tôi không nói về giải pháp
03:00
to all of humanity's problems --
62
165000
3000
cho tất cả những vấn đề của loài người--
03:04
since there's more to bonobo life
63
169000
2000
bởi vì có nhiều vấn đề về cuộc sống của tinh tinh lùn
03:06
than the Kama Sutra.
64
171000
2000
hơn là về người đảo Kama Sutra.
03:08
Bonobos, like humans,
65
173000
2000
Tinh tinh lùn, giống như con người,
03:10
love to play throughout their entire lives.
66
175000
2000
thích chơi đùa trong suốt cuộc sống của chúng.
03:12
Play is not just child's games.
67
177000
2000
Chơi đùa không chỉ là những trò chơi trẻ con.
03:14
For us and them,
68
179000
2000
Đối với chúng ta và chúng,
03:16
play is foundational for bonding relationships
69
181000
3000
chơi đùa là nền tảng để liên kết những mối quan hệ
03:19
and fostering tolerance.
70
184000
2000
và nuôi dưỡng sự bao dung.
03:21
It's where we learn to trust
71
186000
2000
Đó là nơi chúng ta học cách tin tưởng,
03:23
and where we learn about the rules of the game.
72
188000
3000
và học về những luật lệ của trò chơi.
03:26
Play increases creativity
73
191000
2000
Chơi đùa làm tăng sự sáng tạo
03:28
and resilience,
74
193000
3000
và sự dẻo dai,
03:31
and it's all about the generation of diversity --
75
196000
3000
và nó cũng hình thành nên tất cả những đa dạng--
03:34
diversity of interactions,
76
199000
2000
đa dạng tương tác
03:36
diversity of behaviors,
77
201000
2000
đa dạng hành vi,
03:38
diversity of connections.
78
203000
3000
đa dạng kết nối.
03:41
And when you watch bonobo play,
79
206000
2000
Và khi quý vị quan sát tinh tinh lùn chơi đùa,
03:43
you're seeing the very evolutionary roots
80
208000
3000
quý vị đang nhìn thấy các gốc rễ tiến hóa
03:46
of human laughter, dance
81
211000
2000
của tiếng cười, vũ điệu
03:48
and ritual.
82
213000
2000
và lễ nghi của con người.
03:50
Play is the glue
83
215000
2000
Chơi đùa là một chất kết dính
03:52
that binds us together.
84
217000
2000
gắn chúng ta với nhau.
03:54
Now, I don't know how you play,
85
219000
3000
Bây giờ, tôi không biết quý vị chơi như thế nào,
03:57
but I want to show you a couple of unique clips
86
222000
2000
nhưng tôi muốn cho quý vị thấy hai đoạn phim độc đáo
03:59
fresh from the wild.
87
224000
2000
vừa mới có được từ tự nhiên.
04:01
First, it's a ball game bonobo-style --
88
226000
3000
Trước tiên, nó là một kiểu chơi bóng của tinh tinh lùn--
04:04
and I do not mean football.
89
229000
3000
và tôi không có ý là môn bóng đá.
04:07
So here,
90
232000
2000
Ở đây,
04:09
we have a young female and a male
91
234000
2000
chúng ta có một con cái non và một con đực
04:11
engaged in a chase game.
92
236000
3000
tham gia vào trò chơi đuổi bắt.
04:14
Have a look what she's doing.
93
239000
2000
Hãy nhìn xem con cái đang làm gì
04:16
It might be the evolutionary origin of the phrase,
94
241000
2000
Đây có thể là nguồn gốc tiến hóa của một cụm từ,
04:18
"she's got him by the balls."
95
243000
2000
"cô ta bắt anh ta bằng những quả bóng"
04:20
(Laughter)
96
245000
3000
(Cười)
04:23
Only I think that he's rather loving it here, right?
97
248000
3000
Tôi chỉ nghĩ rằng con đực thích được yêu ở đây hơn, đúng vậy.
04:27
Yeah.
98
252000
2000
Vâng.
04:29
(Laughter)
99
254000
2000
(Cười)
04:31
So sex play is common
100
256000
2000
Vì vậy, trò chơi giới tính là giống nhau
04:33
in both bonobos and humans.
101
258000
2000
ở cả tinh tinh lùn và con người.
04:35
And this video is really interesting
102
260000
2000
Và đoạn phim này thực sự thú vị
04:37
because it shows --
103
262000
2000
bởi vì nó cho thấy--
04:39
this video's really interesting
104
264000
2000
Đoạn phim này thực sự thú vị
04:41
because it shows the inventiveness
105
266000
2000
vì nó cho thấy sự sáng tạo
04:43
of bringing unusual elements into play --
106
268000
3000
khi mang những yếu tố khác thường vào trò chơi--
04:46
such as testicles --
107
271000
3000
ví dụ tinh hoàn--
04:49
and also how play both requires trust
108
274000
3000
và cả cách mà trò chơi đòi hỏi sự tin tưởng
04:52
and fosters trust --
109
277000
3000
và cả khuyến khích sự tin tưởng--
04:55
while at the same time being tremendous fun.
110
280000
2000
cùng lúc với sự vui vẻ tột độ.
04:57
But play's a shapeshifter.
111
282000
2000
Nhưng trò chơi là một sự luân phiên kiểu dạng.
04:59
(Laughter)
112
284000
3000
(Cười)
05:02
Play's a shapeshifter,
113
287000
2000
Chơi đùa là vô định hình,
05:04
and it can take many forms,
114
289000
2000
và nó có thể có nhiều dạng,
05:06
some of which are more quiet,
115
291000
2000
một số thì lặng lẽ hơn,
05:08
imaginative, curious --
116
293000
2000
giàu tưởng tượng, tò mò hơn--
05:10
maybe where wonder is discovered anew.
117
295000
3000
có thể là nơi điều kì diệu một lần nữa được khám phá.
05:13
And I want you to see,
118
298000
2000
Và tôi muốn quý vị nhìn vào đây,
05:15
this is Fuku, a young female,
119
300000
2000
đây là Fuku, một con cái trẻ,
05:17
and she is quietly playing with water.
120
302000
2000
và nó đang nghịch nước một cách lặng lẽ.
05:19
I think, like her,
121
304000
2000
Tôi nghĩ, giống như nó,
05:21
we sometimes play alone,
122
306000
2000
chúng ta thỉnh thoảng chơi một mình,
05:23
and we explore the boundaries
123
308000
2000
và chúng ta khám phá ra biên giới
05:25
of our inner and our outer worlds.
124
310000
3000
của thế giới bên trong và bên ngoài của ta.
05:28
And it's that playful curiosity
125
313000
2000
Và đó là sự tò mò thích thú
05:30
that drives us to explore, drives us to interact,
126
315000
3000
dẫn chúng ta đến khám phá, dẫn chúng ta đến tương tác.
05:34
and then the unexpected connections we form
127
319000
3000
Và sau đó những kết nối không mong đợi mà chúng ta hình thành nên
05:37
are the real hotbed for creativity.
128
322000
3000
là nơi nuôi dưỡng thực sự cho sự sáng tạo.
05:41
So these are just small tasters
129
326000
3000
Đây chỉ là một vài hiểu biết nhỏ
05:44
into the insights that bonobo give us
130
329000
2000
trong những hiểu biết sâu sắc mà tinh tinh lùn dành tặng ta
05:46
to our past and present.
131
331000
3000
về quá khứ và hiện tại của chúng ta.
05:49
But they also hold a secret for our future,
132
334000
3000
Nhưng chúng cũng giữ một bí mật cho tương lai của chúng ta,
05:52
a future where we need to adapt
133
337000
2000
một tương lai nơi mà chúng ta cần thich nghi
05:54
to an increasingly challenging world
134
339000
3000
với một thế giới ngày càng thách thức
05:57
through greater creativity
135
342000
2000
thông qua sự sáng tạo nhiều hơn nữa
05:59
and greater cooperation.
136
344000
2000
và sự hợp tác tốt hơn.
06:01
The secret is that play is the key
137
346000
3000
Bí mật đó là: chơi đùa là chìa khóa
06:04
to these capacities.
138
349000
2000
cho những khả năng này.
06:06
In other words,
139
351000
2000
Theo một cách khác,
06:08
play is our adaptive wildcard.
140
353000
2000
chơi đùa là tấm thẻ thích nghi hoang dã.
06:10
In order to adapt successfully
141
355000
2000
Để thích nghi thành công
06:12
to a changing world,
142
357000
2000
với một thế giới đang thay đổi
06:14
we need to play.
143
359000
3000
chúng ta cần chơi đùa.
06:18
But will we make the most of our playfulness?
144
363000
3000
Nhưng chúng ta sẽ tạo ra thú vui tuyệt nhất chứ?
06:21
Play is not frivolous.
145
366000
2000
Chơi đùa thật sự không vô bổ.
06:23
Play's essential.
146
368000
2000
chơi đùa là cần thiết.
06:25
For bonobos and humans alike,
147
370000
3000
Đối với tinh tinh lùn và con người đều như nhau,
06:28
life is not just red in tooth and claw.
148
373000
3000
cuộc sống không chỉ là màu hồng.
06:31
In times when it seems least appropriate to play,
149
376000
3000
Tại những thời điểm ít thích hợp nhất để chơi đùa,
06:34
it might be the times when it is most urgent.
150
379000
3000
có thể chính là thời điểm vui chơi trở nên khẩn cấp nhất.
06:38
And so, my fellow primates,
151
383000
3000
Và vì vậy, đồng loại linh trưởng của tôi ơi,
06:41
let us embrace this gift from evolution
152
386000
3000
chúng ta hãy cùng giữ lấy món quà từ sự tiến hóa
06:44
and play together,
153
389000
2000
và chơi đùa cùng với nhau
06:46
as we rediscover creativity,
154
391000
3000
để chúng ta lại khám phá sự sáng tạo,
06:49
fellowship and wonder.
155
394000
2000
tình đồng loại và những điều kì diệu.
06:51
Thank you.
156
396000
2000
Cảm ơn.
06:53
(Applause)
157
398000
2000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Isabel Behncke - PrimatologistIsabel Behncke applies an evolutionary lens to human questions like: Why do we play?
Why you should listen
Isabel Behncke (MSc University College London, MPhil, Cambridge University; PhD, Oxford University) is a New York- and Oxford-based behavioural and evolutionary scientist working on the nature of social animals … including humans. She’s from the mountains of Chile and loves wild things.
After walking 3000+ km in the jungles of Congo observing the social behaviour of bonobo apes -- our closest living relatives -- in field research, Dr. Behncke now applies an evolutionary lens to questions that lie at the core of social life and creativity: Why do we go to festivals? Why does trust require risk taking? Why do adults need to play in order to not just feel alive, but also maintain health, creativity and social bonds? Why do cities need to be not just ‘smart’ but also enjoyable? And crucially why is it that the more digital we get, the more understanding of evolution we need?
She enjoys consulting and engagement in different forms, has spoken at WIRED, the G20, House of Lords, United Nations, twice at the main TED event, and around the fire in Patagonia. She also has been part of numerous radio programmes, including NPR and BBC Radio 4. She has been featured in a number of television documentaries (BBC and National Geographic) and independent cinema (e.g., ‘Bounce: How the Ball taught the World to Play’).
Isabel Behncke | Speaker | TED.com