TED2003
Tierney Thys: Swim with the giant sunfish
Tierney Thys: Bơi cùng cá thái dương khổng lồ
Filmed:
Readability: 3.8
1,360,712 views
Nhà sinh học biển Tierney Thys muốn đưa chúng ta đến với biển để viếng thăm thế giới của "Mola mola", hay còn gọi là cá thái dương đại dương khổng lồ. Loài cá này thích phơi mình trong nắng, ăn sứa và mát- xa, nó còn cung cấp nhiều manh mối cho việc khám phá cuộc sống dưới đại dương.
Tierney Thys - Marine biologist
Tierney Thys is a marine biologist and science educator. She studies the behavior of the Mola mola, or giant ocean sunfish -- and works with other scientists to make films that share the wonders they see. Full bio
Tierney Thys is a marine biologist and science educator. She studies the behavior of the Mola mola, or giant ocean sunfish -- and works with other scientists to make films that share the wonders they see. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
I'd like to start tonight by something completely different,
0
0
4000
Tôi xin được bắt đầu buổi tối nay
bằng một điều gì đó hoàn toàn khác biệt
bằng một điều gì đó hoàn toàn khác biệt
00:29
asking you to join me by stepping off the land
1
4000
4000
đề nghị các bạn cùng với tôi
cất bước khỏi mặt đất
cất bước khỏi mặt đất
00:33
and jumping into the open ocean for a moment.
2
8000
5000
và hòa vào biển khơi trong giây lát.
00:38
90 percent of the living space on the planet is in the open ocean,
3
13000
5000
90% không gian sống trên hành tinh này là biển khơi
00:43
and it's where life -- the title of our seminar tonight -- it's where life began.
4
18000
5000
và đó là nơi mà cuộc sống - chủ đề của hội thảo hôm nay - nơi cuộc sống bắt đầu.
00:48
And it's a lively and a lovely place,
5
23000
3000
Đó là một nơi đáng sống và đáng yêu,
00:51
but we're rapidly changing the oceans with our --
6
26000
4000
nhưng chúng ta đang thay đổi
đại dương một cách nhanh chóng--
đại dương một cách nhanh chóng--
00:55
not only with our overfishing, our irresponsible fishing,
7
30000
5000
không chỉ với việc đánh cá quá mức,
đánh cá vô trách nhiệm của chúng ta
đánh cá vô trách nhiệm của chúng ta
01:00
our adding of pollutants like fertilizer from our cropland,
8
35000
5000
việc sử dụng các chất gây ô nhiễm
như phân bón trồng trọt
như phân bón trồng trọt
01:05
but also, most recently, with climate change,
9
40000
2000
mà gần đây, với biến đổi khí hậu
01:07
and Steve Schneider, I'm sure, will be going into greater detail on this.
10
42000
3000
và Steve Schneider, tôi chắc anh ấy sẽ tìm hiểu sâu hơn về vấn đề này.
01:10
Now, as we continue to tinker with the oceans,
11
45000
3000
Bây giờ, chúng ta tiếp tục
vá víu đại dương
vá víu đại dương
01:13
more and more reports are predicting that the kinds of seas that we're creating
12
48000
5000
rất nhiều báo cáo dự đoán
môi trường biển mà ta đang tạo ra
môi trường biển mà ta đang tạo ra
01:18
will be conducive to low-energy type of animals, like jellyfish and bacteria.
13
53000
5000
sẽ là môi trường của sinh vật
năng lượng thấp như sứa và vi sinh vật.
năng lượng thấp như sứa và vi sinh vật.
01:23
And this might be the kind of seas we're headed for.
14
58000
3000
Và đây có thể là môi trường biển
mà ta hướng đến.
mà ta hướng đến.
01:26
Now jellyfish are strangely hypnotic and beautiful,
15
61000
4000
Loài sứa có sức thôi miên kì lạ và đẹp,
01:30
and you'll see lots of gorgeous ones at the aquarium on Friday,
16
65000
5000
bạn sẽ thấy nhiều loài rực rỡ
ở thủy cung vào thứ sáu,
ở thủy cung vào thứ sáu,
01:35
but they sting like hell, and jellyfish sushi and sashimi
17
70000
5000
nhưng chúng chích rất đau,
sushi sứa và sashimi
sushi sứa và sashimi
01:40
is just not going to fill you up.
18
75000
2000
không thể làm bạn no đâu.
01:42
About 100 grams of jellyfish equals four calories.
19
77000
5000
Khoảng 100 gam sứa
tương đương 4 ca-lo.
tương đương 4 ca-lo.
01:47
So it may be good for the waistline,
20
82000
2000
Nó có thể tốt cho vùng thắt lưng
01:49
but it probably won't keep you satiated for very long.
21
84000
3000
nhưng nó sẽ không làm bạn no quá lâu.
01:52
And a sea that's just filled and teeming with jellyfish
22
87000
5000
Và vùng biển chứa đầy những con sứa
01:57
isn't very good for all the other creatures that live in the oceans,
23
92000
3000
không tốt cho các sinh vật khác
sống dưới biển,
sống dưới biển,
02:00
that is, unless you eat jellyfish.
24
95000
3000
trừ phi bạn ăn sứa.
02:03
And this is this voracious predator launching a sneak attack
25
98000
4000
Và một loài ham ăn háo hức
khởi đầu cuộc tấn công lén lút
khởi đầu cuộc tấn công lén lút
02:07
on this poor little unsuspecting jellyfish there, a by-the-wind sailor.
26
102000
4000
vào con sứa nhỏ bé tội nghiệp này,
loài sứa buồm.
loài sứa buồm.
02:11
And that predator is the giant ocean sunfish, the Mola mola,
27
106000
4000
Và kẻ săn mồi đó là
cá thái dương biển khổng lồ, Mola mola
cá thái dương biển khổng lồ, Mola mola
02:17
whose primary prey are jellyfish.
28
112000
3000
và sứa chính là những con mồi chủ yếu
của chúng.
của chúng.
02:20
This animal is in "The Guinness World Book of Records"
29
115000
2000
Loài vật này nằm trong
"Sách kỉ lục Guinness"
"Sách kỉ lục Guinness"
02:22
for being the world's heaviest bony fish.
30
117000
2000
là loài cá có xương nặng nhất thế giới.
02:24
It reaches up to almost 5,000 pounds -- on a diet of jellyfish, primarily.
31
119000
7000
Nó cần tới khoảng 5000 pao,
chủ yếu là sứa trong mỗi bữa ăn.
chủ yếu là sứa trong mỗi bữa ăn.
02:31
And I think it's kind of a nice little cosmological convergence here
32
126000
4000
Và tôi nghĩ là có một
sự hội tụ vũ trụ học ở đây
sự hội tụ vũ trụ học ở đây
02:35
that the Mola mola -- its common name is sunfish --
33
130000
3000
bởi Mola mola, tên thường gọi là
cá mặt trời
cá mặt trời
02:38
that its favorite food is the moon jelly.
34
133000
4000
món ăn ưa thích của nó
là sứa mặt trăng.
là sứa mặt trăng.
02:42
So it's kind of nice, the sun and the moon getting together this way,
35
137000
4000
Vậy thật tuyệt khi mặt trời và mặt trăng gặp nhau theo cách này,
02:46
even if one is eating the other.
36
141000
3000
ngay cả khi cái này ăn cái kia.
02:51
Now this is typically how you see sunfish,
37
146000
3000
Đó là những gì đặc trưng nhất về
cá thái dương
cá thái dương
02:54
this is where they get their common name.
38
149000
2000
nguồn gốc tên thường gọi của chúng.
02:56
They like to sunbathe, can't blame them.
39
151000
2000
Chúng thích phơi nắng.
02:58
They just lay out on the surface of the sea
40
153000
3000
Chúng nằm trên bề mặt biển
03:01
and most people think they're sick or lazy, but that's a typical behavior,
41
156000
4000
ta sẽ nghĩ chúng bị bệnh hoặc lười nhác
nhưng đó là thói quen điển hình
nhưng đó là thói quen điển hình
03:05
they lie out and bask on the surface.
42
160000
3000
chúng nằm và phơi mình trên mặt nước.
03:08
Their other name, Mola mola, is -- it sounds Hawaiian,
43
163000
3000
Tên khác của chúng, Mola mola
giống tiếng Hawaii
giống tiếng Hawaii
03:11
but it's actually Latin for millstone,
44
166000
3000
nhưng thật ra đó là chữ Latin,
nghĩa là đá cối xay,
nghĩa là đá cối xay,
03:14
and that's attributable to their roundish, very bizarre, cut-off shape.
45
169000
6000
cái tên giải thích cho hình dạng hơi tròn,
kỳ lạ, bị hõm của cá.
kỳ lạ, bị hõm của cá.
03:20
It's as if, as they were growing, they just forgot the tail part.
46
175000
4000
Như thể khi lớn lên,
chúng không còn phần đuôi.
chúng không còn phần đuôi.
03:24
And that's actually what drew me to the Mola in the first place,
47
179000
4000
Và cái lôi cuốn tôi đến với Mola
trước nhất
trước nhất
03:28
was this terribly bizarre shape.
48
183000
2000
đó là hình dạng kỳ lạ của chúng.
03:31
You know, you look at sharks, and they're streamlined, and they're sleek,
49
186000
5000
Khi bạn quan sát cá mập,
chúng có dáng thuôn và bóng
chúng có dáng thuôn và bóng
03:36
and you look at tuna, and they're like torpedoes --
50
191000
3000
và khi nhìn cá ngừ,
chúng như cá đuối điện
chúng như cá đuối điện
03:39
they just give away their agenda. They're about migration and strength,
51
194000
4000
Chúng chú ý tới việc di trú và sức bền,
03:43
and then you look at the sunfish.
52
198000
3000
rồi bạn lại nhìn cá thái dương.
03:46
(Laughter)
53
201000
2000
(Cười)
03:48
And this is just so elegantly mysterious, it's just --
54
203000
7000
Và đây là bí ẩn nhẹ nhàng,
03:55
it really kind of holds its cards a lot tighter than say, a tuna.
55
210000
4000
nó thật sự có sức mạnh hơn cả
một con cá ngừ đấy.
một con cá ngừ đấy.
04:02
So I was just intrigued with what -- you know, what is this animal's story?
56
217000
5000
Tôi ngạc nhiên muốn biết
câu chuyện về loài động vật này là gì?
câu chuyện về loài động vật này là gì?
04:08
Well, as with anything in biology, nothing really makes sense
57
223000
3000
Trong sinh học, không gì có lý
04:11
except in the light of evolution.
58
226000
2000
ngoại trừ ánh sáng của sự tiến hóa.
04:13
The Mola's no exception.
59
228000
2000
Mola cũng không ngoại lệ.
04:15
They appeared shortly after the dinosaurs disappeared,
60
230000
3000
Chúng xuất hiện ngay sau khi
khủng long biến mất
khủng long biến mất
04:19
65 million years ago, at a time when whales still had legs,
61
234000
4000
65 triệu năm trước, ở thời điểm khi
cá voi vẫn còn có chân
cá voi vẫn còn có chân
04:23
and they come from a rebellious little puffer fish faction --
62
238000
6000
và chúng có nguồn gốc từ một nhóm
cá nóc nhỏ nổi loạn --
cá nóc nhỏ nổi loạn --
04:29
oblige me a little Kipling-esque storytelling here.
63
244000
3000
tôi sẽ kể chuyện
theo phong cách của Kipling.
theo phong cách của Kipling.
04:32
Of course evolution is somewhat random, and you know,
64
247000
3000
Dĩ nhiên tiến hóa là ngẫu nhiên,
04:35
about 55 million years ago there was this rebellious little puffer fish faction
65
250000
4000
khoảng 55 triệu năm trước
có một nhóm cá nóc nhỏ nổi loạn
có một nhóm cá nóc nhỏ nổi loạn
04:39
that said, oh, the heck with the coral reefs --
66
254000
2000
như đã nói, trên cái đăng
với những rạn san hô
với những rạn san hô
04:41
we're going to head to the high seas.
67
256000
2000
ta đang hướng đến
những biển mực nước cao.
những biển mực nước cao.
04:43
And lots of generations, lots of tweaking and torquing,
68
258000
5000
Và qua rất nhiều thế hệ,
nhiều sự tiến hóa
nhiều sự tiến hóa
04:48
and we turn our puffer into the Mola.
69
263000
2000
cá nóc đã biến thành Mola.
04:50
You know, if you give Mother Nature enough time, that is what she will produce.
70
265000
6000
Nếu bạn cho mẹ thiên nhiên đủ thời gian
thì đó là thứ mà mẹ sẽ tạo ra.
thì đó là thứ mà mẹ sẽ tạo ra.
04:58
They look -- maybe they look
71
273000
2000
Có lẽ chúng giống
05:00
kind of prehistoric and unfinished, abridged perhaps,
72
275000
4000
loài tiền sử và chưa hoàn thiện,
còn hạn chế
còn hạn chế
05:04
but in fact, in fact they are the --
73
279000
4000
nhưng trên thực tế,
05:08
they vie for the top position of the most evolutionarily-derived fish in the sea,
74
283000
6000
chúng cạnh tranh cho vị trí
của loài cá tiến hóa nhất ở biển
của loài cá tiến hóa nhất ở biển
05:14
right up there with flat fish.
75
289000
3000
bên cạnh là cá bẹt.
05:17
They're -- every single thing about that fish has been changed.
76
292000
4000
Mọi thứ về loài cá đó đều đã bị thay đổi.
05:21
And in terms of fishes --
77
296000
2000
Xét về loài cá --
05:23
fishes appeared 500 million years ago, and they're pretty modern,
78
298000
6000
Cá xuất hiện cách đây 500 triệu năm,
và chúng khá hiện đại
và chúng khá hiện đại
05:29
just 50 million years ago, so --
79
304000
2000
chỉ 50 triệu năm,
05:33
so interestingly, they give away their ancestry as they develop.
80
308000
5000
thật thú vị, chúng tiến hóa không còn
giống tổ tiên nữa.
giống tổ tiên nữa.
05:38
They start as little eggs,
81
313000
2000
Chúng được sinh ra
như những quả trứng nhỏ,
như những quả trứng nhỏ,
05:40
and they're in "The Guinness World Book of Records" again
82
315000
2000
và chúng có tên trong
"Sách kỉ lục Guinness" lần nữa do
"Sách kỉ lục Guinness" lần nữa do
05:42
for having the most number of eggs of any vertebrate on the planet.
83
317000
4000
với số lượng trứng nhiều nhất trong số các loài có xương sống trên hành tinh.
05:46
A single four-foot female had 300 million eggs,
84
321000
6000
Một con cái 4 feet sinh
khoảng 300 triệu trứng,
khoảng 300 triệu trứng,
05:52
can carry 300 million eggs in her ovaries -- imagine --
85
327000
3000
có thể mang 300 triệu trứng trong
buồng trứng - hãy tưởng tượng
buồng trứng - hãy tưởng tượng
05:55
and they get to be over 10 feet long. Imagine what a 10 foot one has.
86
330000
5000
và chúng sẽ dài hơn 10 feet.
Nó mang rất nhiều trứng.
Nó mang rất nhiều trứng.
06:00
And from that little egg,
87
335000
2000
Và từ cái trứng nhỏ đó,
06:02
they pass through this spiky little porcupine fish stage, reminiscent of their ancestry,
88
337000
5000
chúng trải qua hình dạng nhím lông nhọn ở giai đoạn thành cá,
giống tổ tiên chúng
giống tổ tiên chúng
06:07
and develop -- this is their little adolescent stage.
89
342000
3000
và phát triển, đây là
giai đoạn thời niên thiếu.
giai đoạn thời niên thiếu.
06:10
They school as adolescents, and become behemoth loners as adults.
90
345000
7000
Chúng hợp thành đàn thời niên thiếu, và
trở thành loài lớn đơn độc
khi trưởng thành.
trở thành loài lớn đơn độc
khi trưởng thành.
06:17
That's a little diver up there in the corner.
91
352000
2000
Ở trong góc đó chính là
người thợ lặn.
người thợ lặn.
06:20
They're in "The Guinness World Book of Records" again
92
355000
3000
Chúng lại có tên trong "Sách kỉ lục Guiness" lần nữa
06:23
for being the vertebrate growth champion of the world.
93
358000
3000
vì là loài có xương sống phát triển
to lớn nhất trên thế giới.
to lớn nhất trên thế giới.
06:26
From their little hatching size of their egg, into their little larval stage
94
361000
4000
Và vì kích thước bé nhỏ của trứng,
ở giai đoạn ấu trùng
ở giai đoạn ấu trùng
06:30
till they reach adulthood, they put on 600 million times an increase in weight.
95
365000
6000
đến khi trưởng thành, chúng mất khoảng
600 triệu lần để tăng trọng lượng.
600 triệu lần để tăng trọng lượng.
06:36
600 million. Now imagine if you gave birth to a little baby,
96
371000
6000
600 triệu. Hãy tưởng tượng
nếu bạn sinh một đứa bé,
nếu bạn sinh một đứa bé,
06:42
and you had to feed this thing.
97
377000
3000
và bạn cho nó ăn.
06:46
That would mean that your child, you would expect it to gain the weight of six Titanics.
98
381000
5000
Có nghĩa là bạn mong trọng lượng
của con bạn nặng bằng 6 con tàu Titanic.
của con bạn nặng bằng 6 con tàu Titanic.
06:53
Now I don't know how you'd feed a child like that but --
99
388000
3000
Tôi không biết làm thế nào bạn cho một
đứa trẻ ăn như vậy nhưng
đứa trẻ ăn như vậy nhưng
06:56
we don't know how fast the Molas grow in the wild,
100
391000
6000
ta không biết Mola lớn nhanh
đến mức nào trong tự nhiên,
đến mức nào trong tự nhiên,
07:02
but captive growth studies at the Monterey Bay Aquarium --
101
397000
3000
nhưng nghiên cứu sinh trưởng trong
môi trường nuôi ở Monterey Aquarium
môi trường nuôi ở Monterey Aquarium
07:05
one of the first places to have them in captivity --
102
400000
2000
một trong những nơi đầu tiên nuôi chúng --
07:07
they had one that gained 800 lbs in 14 months.
103
402000
4000
Có một con đạt 800 pao
trong 14 tháng.
trong 14 tháng.
07:11
I said, now, that's a true American.
104
406000
3000
Tôi đã nói, đó đúng là
một người Mỹ thật sự.
một người Mỹ thật sự.
07:14
(Laughter)
105
409000
4000
(Cười)
07:18
(Applause)
106
413000
2000
(Vỗ tay)
07:20
So being a loner is a great thing, especially in today's seas,
107
415000
4000
Là một kẻ đơn độc là điều tuyệt vời,
đặc biệt là trong đại dương ngày nay
đặc biệt là trong đại dương ngày nay
07:24
because schooling used to be salvation for fishes,
108
419000
3000
vì hợp thành đàn
từng giúp bảo vệ loài cá,
từng giúp bảo vệ loài cá,
07:27
but it's suicide for fishes now.
109
422000
3000
nhưng giờ làm thế chính
là tự sát.
là tự sát.
07:30
But unfortunately Molas, even though they don't school,
110
425000
2000
Nhưng không may cho loài Mola,
cả khi không hợp thành đàn,
cả khi không hợp thành đàn,
07:32
they still get caught in nets as by-catch.
111
427000
2000
chúng vẫn bị bắt vì bị giăng lưới.
07:34
If we're going to save the world from total jellyfish domination,
112
429000
5000
Nếu ta có ý định cứu thế giới khỏi
sự thống trị của loài sứa,
sự thống trị của loài sứa,
07:39
then we've got to figure out what the jellyfish predators --
113
434000
2000
thì ta sẽ phải tìm hiểu loài sứa
săn gì --
săn gì --
07:41
how they live their lives, like the Mola.
114
436000
2000
chúng sống như thế nào,
cũng như loài Mola.
cũng như loài Mola.
07:43
And unfortunately, they make up a large portion of the California by-catch --
115
438000
5000
Nhưng không may, phần lớn chúng không thoát khỏi sự đánh bắt ở California --
07:48
up to 26 percent of the drift net.
116
443000
2000
chiếm tới 26% mẻ lưới.
07:50
And in the Mediterranean, in the swordfish net fisheries,
117
445000
5000
Và ở Địa Trung Hải,
trong đánh bắt cá kiếm
trong đánh bắt cá kiếm
07:55
they make up up to 90 percent.
118
450000
3000
chúng chiếm tới 90%.
07:59
So we've got to figure out how they're living their lives.
119
454000
3000
Ta phải hiểu được chúng sống thế nào.
08:02
And how do you do that?
120
457000
2000
Bằng cách nào?
08:04
How do you do that with an animal -- very few places in the world.
121
459000
3000
Bạn thực hiện việc đó với một loài vật --
có ở rất ít nơi trên thế giới.
có ở rất ít nơi trên thế giới.
08:07
This is an open ocean creature. It knows no boundaries -- it doesn't go to land.
122
462000
4000
Đây là một sinh vật biển khơi.
Nó không biết đến ranh giới,
nó không lên bờ.
Nó không biết đến ranh giới,
nó không lên bờ.
08:11
How do you get insight?
123
466000
2000
Làm thế nào bạn thấy được nó?
08:13
How do you seduce an open ocean creature like that to spill its secrets?
124
468000
5000
Làm thế nào bạn dụ dỗ
một sinh vật như nó tiết lộ bí mật?
một sinh vật như nó tiết lộ bí mật?
08:18
Well, there's some great new technology
125
473000
3000
Có vài công nghệ mới tuyệt vời
08:21
that has just recently become available,
126
476000
2000
gần đây được sử dụng
08:23
and it's just a boon for getting insight into open ocean animals.
127
478000
4000
và nó là công cụ để thấy được
các sinh vật biển khơi.
các sinh vật biển khơi.
08:27
And it's pictured right here, that little tag up there.
128
482000
4000
Mọi thứ được ghi hình ở ngay đây,
một thẻ đeo nhỏ ở đó.
một thẻ đeo nhỏ ở đó.
08:31
That little tag can record temperature, depth and light intensity,
129
486000
5000
Cái thẻ đeo nhỏ này có thể ghi lại
nhiệt độ, độ sâu, cường độ ánh sáng,
nhiệt độ, độ sâu, cường độ ánh sáng,
08:36
which is correlated with time, and from that we can get locations.
130
491000
4000
theo thời gian, từ đó ta
có thể truy ra vị trí.
có thể truy ra vị trí.
08:40
And it can record this data for up to two years,
131
495000
4000
Và nó có thể lưu dữ liệu đến 2 năm
08:44
and keep it in that tag, release at a pre-programmed time,
132
499000
4000
và giữ trong thẻ, truy xuất vào
thời gian được lập trình từ trước,
thời gian được lập trình từ trước,
08:48
float to the surface, upload all that data, that whole travelogue,
133
503000
4000
trôi trên mặt biển, tải mọi dữ liệu,
toàn bộ hành trình,
toàn bộ hành trình,
08:52
to satellite, which relays it directly to our computers,
134
507000
3000
đến vệ tinh, gửi trực tiếp đến máy tính
08:55
and we've got that whole dataset. And we didn't even have --
135
510000
4000
và ta thu được toàn bộ dữ liệu.
08:59
we just had to tag the animal and then we went home and you know, sat at our desks.
136
514000
4000
ta chỉ phải đánh dấu con vật và
sau đó ta về nhà và ngồi xuống.
sau đó ta về nhà và ngồi xuống.
09:04
So the great thing about the Mola
137
519000
2000
Vậy điều tuyệt vời về Mola
09:06
is that when we put the tag on them -- if you look up here --
138
521000
3000
là khi ta đánh dấu chúng
-- nếu bạn nhìn ở đây
-- nếu bạn nhìn ở đây
09:09
that's streaming off, that's right where we put the tag.
139
524000
2000
đó là hình động, là chỗ ta đánh dấu.
09:11
And it just so happens that's a parasite hanging off the Mola.
140
526000
4000
Và điều này chỉ xảy ra khi
có vật kí sinh trên Mola.
có vật kí sinh trên Mola.
09:15
Molas are infamous for carrying tons of parasites.
141
530000
3000
Mola nổi tiếng vì mang rất nhiều kí sinh.
09:18
They're just parasite hotels; even their parasites have parasites.
142
533000
4000
Có hàng vạn kí sinh, ngay cả
kí sinh của chúng cũng có kí sinh.
kí sinh của chúng cũng có kí sinh.
09:22
I think Donne wrote a poem about that.
143
537000
2000
Tôi nghĩ Donne đã viết một bài thơ
về điều này.
về điều này.
09:24
But they have 40 genera of parasites,
144
539000
3000
Nhưng chúng có 40 loài kí sinh
09:27
and so we figured just one more parasite won't be too much of a problem.
145
542000
4000
và ta chỉ biết một số ít kí sinh,
thật sự không nhiều.
thật sự không nhiều.
09:31
And they happen to be a very good vehicle for carrying oceanographic equipment.
146
546000
5000
Chúng trở thành phương tiện tốt
để chuyên chở trong giới đại dương.
để chuyên chở trong giới đại dương.
09:36
They don't seem to mind, so far.
147
551000
2000
Chúng chẳng lấy làm phiền gì việc đó.
09:39
So what are we trying to find out? We're focusing on the Pacific.
148
554000
4000
Vậy ta đang cố gắng tìm kiếm gì?
Ta đang tập trung về Thái Bình Dương.
Ta đang tập trung về Thái Bình Dương.
09:43
We're tagging on the California coast, and we're tagging over in Taiwan and Japan.
149
558000
4000
Ta đang theo dấu trên bờ biển California, trên Đài Loan và Nhật Bản.
09:47
And we're interested in how these animals are using the currents,
150
562000
3000
Ta muốn tìm hiểu các loài vật này
sử dụng dòng chảy ra sao,
sử dụng dòng chảy ra sao,
09:50
using temperature, using the open ocean, to live their lives.
151
565000
6000
sử dụng nhiệt độ, đại dương mở
để sống sót thế nào.
để sống sót thế nào.
09:56
We'd love to tag in Monterey.
152
571000
2000
Ta thích theo dấu ở Monterey.
09:58
Monterey is one of the few places in the world where Molas come in large numbers.
153
573000
4000
Monterey là một trong số ít nơi trên
thế giới tập trung lượng lớn Mola.
thế giới tập trung lượng lớn Mola.
10:02
Not this time of year -- it's more around October.
154
577000
3000
Không phải tại thời điểm này trong năm --
mà vào khoảng tháng mười.
mà vào khoảng tháng mười.
10:05
And we'd love to tag here -- this is an aerial shot of Monterey --
155
580000
3000
Và ta thích theo dấu nó ở đây --
đây là ảnh chụp Monterey từ trên không
đây là ảnh chụp Monterey từ trên không
10:08
but unfortunately, the Molas here end up looking like this
156
583000
4000
nhưng không may, Mola ở đây
lại trông như thế này
lại trông như thế này
10:12
because another one of our locals really likes Molas but in the wrong way.
157
587000
4000
vì có một sinh vật địa phương rất thích
Mola, nhưng là thích ăn.
Mola, nhưng là thích ăn.
10:16
The California sea lion takes the Molas as soon as they come into the bay,
158
591000
4000
Sư tử biển California ăn Mola ngay khi
chúng vào đến vịnh,
chúng vào đến vịnh,
10:20
rips off their fins, fashions them into the ultimate Frisbee, Mola style,
159
595000
5000
xé toạc vây cá, theo phong cách
Mola, Frisbee
Mola, Frisbee
10:25
and then tosses them back and forth.
160
600000
2000
và sau đó lôi chúng ra qua lại.
10:27
And I'm not exaggerating, it is just --
161
602000
3000
Tôi không hề phóng đại,
10:30
and sometimes they don't eat them, it's just spiteful.
162
605000
3000
thỉnh thoảng chúng không ăn Mola,
chỉ tỏ ra thù hằn.
chỉ tỏ ra thù hằn.
10:33
And you know, the locals think it's terrible behavior,
163
608000
5000
Người địa phương nghĩ
đó là hành vi kinh khủng,
đó là hành vi kinh khủng,
10:38
it's just horrible watching this happen, day after day.
164
613000
5000
thật là khủng khiếp khi chứng kiến
cảnh này ngày qua ngày.
cảnh này ngày qua ngày.
10:43
The poor little Molas coming in, getting ripped to shreds,
165
618000
3000
Con Mola tội nghiệp tiến đến,
bị xé thành từng miếng nhỏ,
bị xé thành từng miếng nhỏ,
10:46
so we head down south, to San Diego.
166
621000
4000
ta sẽ đi về phía nam, đến San Diego.
10:50
Not so many California sea lions down there.
167
625000
2000
Không có nhiều sư tử biển ở đây.
10:52
And the Molas there, you can find them with a spotter plane very easily,
168
627000
3000
Và Mola ở đây, có thể dễ thấy chúng
với máy bay chỉ điểm
với máy bay chỉ điểm
10:55
and they like to hang out under floating rafts of kelp.
169
630000
3000
và chúng thích nổi dưới đám tảo bẹ.
10:58
And under those kelps -- this is why the Molas come there
170
633000
3000
Ẩn dưới đám tảo --
đó là lý do chúng đến đây
đó là lý do chúng đến đây
11:01
because it's spa time for the Molas there.
171
636000
4000
vì đây chính là thời gian đi spa
cho Mola.
cho Mola.
11:05
As soon as they get under those rafts of kelp, the exfoliating cleaner fish come.
172
640000
4000
Khi chúng ở dưới các đám tảo,
cá lau chùi bơi đến.
cá lau chùi bơi đến.
11:09
And they come and give the Molas --
173
644000
2000
Và chúng đến
11:11
you can see they strike this funny little position that says,
174
646000
3000
bạn thấy chúng bơi vào các vị trí nhỏ,
11:14
"I'm not threatening, but I need a massage."
175
649000
2000
"Tôi không có ý đe dọa,
nhưng tôi cần mát-xa."
nhưng tôi cần mát-xa."
11:16
(Laughter)
176
651000
4000
(Cười)
11:20
And they'll put their fins out and their eyes go in the back of their head,
177
655000
4000
Chúng để vây ra ngoài và
đưa mắt ra đằng sau đầu
đưa mắt ra đằng sau đầu
11:24
and the fish come up and they just clean, clean, clean --
178
659000
4000
bầy cá đến lau chùi, lau chùi
và lại lau chùi --
và lại lau chùi --
11:28
because the Molas, you know, there's just a smorgasbord of parasites.
179
663000
4000
vì Mola chỉ như một món ăn
gồm các kí sinh.
gồm các kí sinh.
11:32
And it's also a great place to go down south
180
667000
2000
Và đi xuống phía nam cũng rất tuyệt vời
11:34
because the water's warmer, and the Molas are kind of friendly down there.
181
669000
4000
vì nước thì ấm và
Mola ở đây thì thân thiện.
Mola ở đây thì thân thiện.
11:38
I mean what other kind of fish, if you approach it right,
182
673000
3000
Ý tôi là với các loại cá khác,
nếu bạn tiến gần chúng,
nếu bạn tiến gần chúng,
11:41
will say, "Okay, scratch me right there."
183
676000
2000
sẽ nói, "OK, làm xước da tôi bây giờ"
11:43
You truly can swim up to a Mola -- they're very gentle --
184
678000
3000
Bạn thật sự có thể bơi cùng Mola
-- chúng rất hiền lành
-- chúng rất hiền lành
11:46
and if you approach them right, you can give them a scratch and they enjoy it.
185
681000
4000
và nếu bạn lại gần chúng, bạn có thể
vuốt ve chúng và chúng thích vậy.
vuốt ve chúng và chúng thích vậy.
11:52
So we've also tagged one part of the Pacific;
186
687000
2000
Ta cũng theo dấu Mola ở một phần
của Thái Bình Dương
của Thái Bình Dương
11:54
we've gone over to another part of the Pacific,
187
689000
2000
ta đã tới một phần khác
của Thái Bình Dương
của Thái Bình Dương
11:56
and we've tagged in Taiwan, and we tagged in Japan.
188
691000
3000
và ta cũng theo dấu ở
Đài Loan, Nhật Bản.
Đài Loan, Nhật Bản.
12:00
And over in these places, the Molas are caught in set nets that line these countries.
189
695000
5000
Và những nơi đó, Mola bị bắt trong
những lưới đặt sẵn ở các quốc gia này.
những lưới đặt sẵn ở các quốc gia này.
12:05
And they're not thrown back as by-catch, they're eaten.
190
700000
3000
Và chúng không được ném lại,
chúng bị ăn thịt.
chúng bị ăn thịt.
12:08
We were served a nine-course meal of Mola after we tagged.
191
703000
4000
Chúng tôi đã được phục vụ một bữa Mola 9 món sau khi theo dấu Mola.
12:13
Well, not the one we tagged!
192
708000
2000
Dĩ nhiên không phải là con
mà ta theo dấu!
mà ta theo dấu!
12:16
And everything from the kidney, to the testes, to the back bone,
193
711000
3000
Và mọi thứ từ thận đến tinh hoàn, xương sống
12:19
to the fin muscle to -- I think that ís pretty much the whole fish -- is eaten.
194
714000
7000
đến cơ vây cá -- Tôi nghĩ là
cả con cá -- đều trở thành món ăn.
cả con cá -- đều trở thành món ăn.
12:32
So the hardest part of tagging, now, is
195
727000
4000
Vậy phần khó nhất của việc theo dấu,
giờ là
giờ là
12:36
after you put that tag on, you have to wait, months.
196
731000
5000
sau khi bạn đeo thẻ,
phải đợi hàng tháng.
phải đợi hàng tháng.
12:41
And you're just wondering, oh, I hope the fish is safe,
197
736000
4000
Và bạn tự hỏi, hi vọng cá được an toàn
12:45
I hope, I hope it's going to be able to actually live its life out
198
740000
4000
hi vọng nó có thể
sống tự nhiên
sống tự nhiên
12:49
during the course that the tag is recording.
199
744000
3000
trong suốt quá trình theo dấu.
12:52
The tags cost 3500 dollars each, and then satellite time is another 500 dollars,
200
747000
6000
Các thẻ đánh dấu là 3500 đô cho mỗi con, truyền vệ tinh thì tốn thêm 500 đô
12:58
so you're like, oh, I hope the tag is okay.
201
753000
3000
nên hi vọng là thẻ đánh dấu sẽ ổn.
13:01
And so the waiting is really the hardest part.
202
756000
3000
Và sự chờ đợi chờ là phần khó nhất.
13:04
I'm going to show you our latest dataset.
203
759000
2000
Tôi sẽ cho bạn xem dữ liệu mới nhất.
13:06
And it hasn't been published, so it's totally privy information just for TED.
204
761000
5000
Và nó chưa được công bố,
nó là thông tin mật dành riêng cho TED.
nó là thông tin mật dành riêng cho TED.
13:11
And in showing you this, you know, when we're looking at this data,
205
766000
4000
Khi ta nhìn vào dữ liệu này,
13:15
we're thinking, oh do these animals, do they cross the equator?
206
770000
3000
ta sẽ nghĩ, các con vật này có
vượt qua xích đạo không?
vượt qua xích đạo không?
13:18
Do they go from one side of the Pacific to the other?
207
773000
2000
Chúng có vượt
Thái Bình Dương không?
Thái Bình Dương không?
13:20
And we found that they kind of are homebodies.
208
775000
4000
Và chúng tôi phát hiện ra là chúng thuộc loại chỉ ru rú xó nhà.
13:25
They're not big migrators. This is their track:
209
780000
2000
Chúng không phải là loài ưa di trú.
Đây là dấu vết của chúng:
Đây là dấu vết của chúng:
13:27
we deployed the tag off of Tokyo, and the Mola in one month
210
782000
4000
chúng tôi đã triển khai theo dấu ở Tokyo và ở Mola trong một tháng
13:31
kind of got into the Kuroshio Current off of Japan and foraged there.
211
786000
5000
tìm hiểu ở dòng nước Kuroshio.
13:36
And after four months, went up, you know, off of the north part of Japan.
212
791000
4000
Và sau 4 tháng, ra khỏi phần
phía bắc của Nhật Bản.
phía bắc của Nhật Bản.
13:40
And that's kind of their home range.
213
795000
2000
Và đó như là lãnh thổ của chúng.
13:42
Now that's important, though, because if there's a lot of fishing pressure,
214
797000
4000
Nó rất quan trọng, vì nếu ở đó có nhiều
áp lực đánh cá,
áp lực đánh cá,
13:46
that population doesn't get replenished.
215
801000
3000
thì số lượng cá không thể phục hồi.
13:49
So that's a very important piece of data.
216
804000
2000
Đó là một phần rất quan trọng
của dữ liệu.
của dữ liệu.
13:51
But also what's important is that they're not slacker, lazy fish.
217
806000
6000
Nhưng cái cũng quan trọng là
chúng không lười biếng.
chúng không lười biếng.
13:57
They're super industrious.
218
812000
2000
Chúng cực kì siêng năng.
13:59
And this is a day in the life of a Mola, and if we --
219
814000
3000
Và đây là một ngày của Mola --
14:02
they're up and down, and up and down, and up and down, and up
220
817000
4000
Chúng lên và xuống, lên và xuống
14:06
and up and down, up to 40 times a day.
221
821000
2000
lên và xuống, khoảng 40 lần một ngày.
14:08
As the sun comes up, you see in the blue, they start their dive.
222
823000
5000
Khi mặt trời lên, bạn thấy đường màu xanh là chúng bắt đầu lặn.
14:13
Down -- and as the sun gets brighter they go a little deeper, little deeper.
223
828000
4000
Xuống -- và khi mặt trời lên cao hơn,
chúng xuống sâu hơn một chút.
chúng xuống sâu hơn một chút.
14:17
They plumb the depths down to 600 meters, in temperatures to one degree centigrade,
224
832000
6000
Chúng xuống độ sâu 600 mét,
nhiệt độ là 1độ C.
nhiệt độ là 1độ C.
14:23
and this is why you see them on the surface -- it's so cold down there.
225
838000
4000
và đây là lí do bạn thấy chúng
trên mặt nước -- ở dưới rất lạnh.
trên mặt nước -- ở dưới rất lạnh.
14:27
They've got to come up, warm, get that solar power,
226
842000
2000
Chúng phải trồi lên,
lấy năng lượng mặt trời,
lấy năng lượng mặt trời,
14:29
and then plunge back into the depths, and go up and down and up and down.
227
844000
3000
và lặn sâu xuống, rồi lại bơi lên xuống.
14:32
And they're hitting a layer down there; it's called the deep scattering layer --
228
847000
3000
Chúng tới tầng nước ở dưới,
gọi là tầng sâu phân tán--
gọi là tầng sâu phân tán--
14:35
which a whole variety of food's in that layer.
229
850000
5000
nơi đây chứa một lượng
đa dạng thức ăn.
đa dạng thức ăn.
14:40
So rather than just being some sunbathing slacker,
230
855000
4000
Vậy không phải là
kẻ lười biếng thích phơi nắng,
kẻ lười biếng thích phơi nắng,
14:44
they're really very industrious fish that dance this wild dance
231
859000
3000
chúng rất chăm chỉ
nhảy điệu nhảy hoang dã
nhảy điệu nhảy hoang dã
14:47
between the surface and the bottom and through temperature.
232
862000
5000
giữa mặt nước và đáy
bất chấp cả nhiệt độ.
bất chấp cả nhiệt độ.
14:52
We see the same pattern -- now with these tags
233
867000
3000
Ta thấy mẫu hình giống nhau
-- bây giờ với những thẻ này
-- bây giờ với những thẻ này
14:55
we're seeing a similar pattern for swordfishes, manta rays, tunas,
234
870000
4000
ta thấy một mẫu hình giống nhau của
cá kiếm, cá đuối, cá ngừ,
cá kiếm, cá đuối, cá ngừ,
14:59
a real three-dimensional play.
235
874000
3000
một trò chơi ba chiều thực thụ.
15:04
This is part of a much larger program called the Census of Marine Life,
236
879000
3000
Đây là một phần của chương trình lớn hơn gọi là Kiểm tra sự sống biển,
15:07
where they're going to be tagging all over the world
237
882000
3000
nơi mà chúng được theo dấu
trên khắp thế giới
trên khắp thế giới
15:10
and the Mola's going to enter into that.
238
885000
2000
và Mola cũng như thế.
15:12
And what's exciting -- you all travel, and you know
239
887000
3000
Và cái thú vị -- bạn đều du lịch và biết
15:15
the best thing about traveling is to be able to find the locals,
240
890000
3000
điều tuyệt vời nhất trong du lịch là có thể tìm được người địa phương,
15:18
and to find the great places by getting the local knowledge.
241
893000
3000
và tìm đến những nơi tuyệt vời
bằng kiến thức địa phương.
bằng kiến thức địa phương.
15:21
Well now with the Census of Marine Life, we'll be able to sidle up to all the locals
242
896000
4000
Với Điều tra sự sống biển, ta có thể
chậm rãi đi tới những người địa phương
chậm rãi đi tới những người địa phương
15:25
and explore 90 percent of our living space, with local knowledge.
243
900000
5000
và khám phá 90% không gian sống,
với kiến thức địa phương.
với kiến thức địa phương.
15:30
It's never -- it's really never been a more exciting, or a vital time, to be a biologist.
244
905000
6000
Chưa bao giờ thú vị hơn trở thành
nhà sinh học như thế.
nhà sinh học như thế.
15:36
Which brings me to my last point, and what I think is kind of the most fun.
245
911000
4000
Điều cuối cùng tôi muốn nói và tôi nghĩ đó cũng là điều thú vị nhất.
15:40
I set up a website because I was getting so many questions about Molas and sunfish.
246
915000
8000
Tôi đã tạo ra một trang web vì tôi nhận được rất nhiều câu hỏi
về Mola và cá thái dương.
về Mola và cá thái dương.
15:48
And so I just figured I'd have the questions answered,
247
923000
4000
Và tôi đã tìm câu trả lời cho các câu hỏi,
15:52
and I'd be able to thank my funders, like National Geographic and Lindbergh.
248
927000
4000
và tôi muốn cảm ơn những người đã gây quỹ ủng hộ, như National Geographic và Lindbergh.
15:56
But people would write into the site with all sorts of,
249
931000
4000
Nhưng mọi người viết vào web
16:00
all sorts of stories about these animals
250
935000
3000
tất cả câu chuyện
về các động vật này
về các động vật này
16:03
and wanting to help me get samples for genetic analysis.
251
938000
4000
và muốn giúp tôi lấy
các mẫu phân tích gen.
các mẫu phân tích gen.
16:07
And what I found most exciting is that everyone had a shared --
252
942000
7000
Và cái tôi thấy tuyệt vời nhất là
mọi người chia sẻ --
mọi người chia sẻ --
16:14
a shared love and an interest in the oceans.
253
949000
3000
chia sẻ yêu thương và
sự đam mê với đại dương.
sự đam mê với đại dương.
16:17
I was getting reports from Catholic nuns,
254
952000
4000
Tôi đã nhận các báo cáo
từ các sơ Công giáo,
từ các sơ Công giáo,
16:21
Jewish Rabbis, Muslims, Christians -- everybody writing in,
255
956000
5000
các thầy giảng Do Thái, các tín đồ Hồi giáo, Cơ đốc giáo -- mọi người đều viết vào web
16:26
united by their love of life.
256
961000
4000
mọi thứ được kết hợp bằng tình yêu cuộc sống.
16:30
And to me that -- I don't think I could say it any better than the immortal Bard himself:
257
965000
6000
Và theo tôi -- những lời của Bard bất tử
không thể tuyệt vời hơn:
không thể tuyệt vời hơn:
16:36
"One touch of nature makes the whole world kin."
258
971000
4000
"Một cái chạm của tự nhiên
làm thế giới gần nhau."
làm thế giới gần nhau."
16:40
And sure, it may be just one big old silly fish, but it's helping.
259
975000
4000
Nó có thể chỉ là một con cá ngu ngốc
to lớn già cỗi nhưng lại có ích.
to lớn già cỗi nhưng lại có ích.
16:44
If it's helping to unite the world, I think it's definitely the fish of the future.
260
979000
4000
Nếu nó giúp nối kết thế giới,
tôi nghĩ đó chắn chắc là loài cá của tương lai.
tôi nghĩ đó chắn chắc là loài cá của tương lai.
ABOUT THE SPEAKER
Tierney Thys - Marine biologistTierney Thys is a marine biologist and science educator. She studies the behavior of the Mola mola, or giant ocean sunfish -- and works with other scientists to make films that share the wonders they see.
Why you should listen
Marine biologist Tierney Thys has fallen head over heels for a big, goofy fish: the Mola mola, or giant ocean sunfish. In studying the mola -- where they go, what they eat, what eats them -- she's also hunting for clues to the behavior of all life in the open ocean. With their enormous, odd bodies, peaceful habits and lust for jellyfish, these giants can be key to understanding life in the open ocean. Thys and her team are tagging and tracking molas worldwide to learn about how they live, and how climate change may be affecting all ocean life.
Thys is a National Geographic Explorer with a passion for marine education. She was also past director of research at the Sea Studios Foundation, a team of scientists and filmmakers that makes media to raise awareness of environmental issues -- including the PBS series Strange Days on Planet Earth and targeted videos that influence policymakers and businesspeople. Sea Studios was also instrumental in helping eBay stop the trading of invasive species.
Tierney Thys | Speaker | TED.com