TED2013
Richard Turere: My invention that made peace with lions
Ричард Турэрэ: Арслангуудтай эвлэрүүлсэн бүтээл минь
Filmed:
Readability: 2.8
2,467,150 views
13 настай Ричард Турэрийн амьдардаг тосгон мал амьтдаа нандигнан хайрладаг юм. Гэвч өдрөөс өдөрт арслангууд дайрах нь нэмэгдэж байна. Энэхүү богинохон атлаа урам зоригоор дүүрэн ярианд залуу зохион бүтээгч ямар ч хор хөнөөлгүйгээр арсланг үргээдэг, нарны эрчим хүчээр ажилладаг бүтээлээ та бүхэнд танилцуулж байна.
Richard Turere - Inventor
Young inventor Richard Turere invented "lion lights," an elegant way to protect his family's cattle from lion attacks. Full bio
Young inventor Richard Turere invented "lion lights," an elegant way to protect his family's cattle from lion attacks. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
This is where I live. I live in Kenya,
0
982
2774
00:15
at the south parts of the Nairobi National Park.
1
3756
3067
00:18
Those are my dad's cows at the back,
2
6823
1988
00:20
and behind the cows,
3
8811
1980
00:22
that's the Nairobi National Park.
4
10791
2304
Энэ бол миний амьдардаг нутаг.
Би Кенийн
Би Кенийн
00:25
Nairobi National Park is not fenced in the south widely,
5
13095
3505
Найроби үндэсний хүрээлэнгийн
өмнөд хэсэгт амьдардаг.
өмнөд хэсэгт амьдардаг.
00:28
which means wild animals like zebras
6
16600
3462
Миний аавын үхэрнүүдийн
хойноосоо харагдаж байна,
хойноосоо харагдаж байна,
00:32
migrate out of the park freely.
7
20062
3921
үхэрнүүдийн хойно
Найроби үндэсний хүрээлэн харагдаж байна.
00:35
So predators like lions follow them,
8
23983
4013
Найроби үндэсний хүрээлэн
өмнөд хэсгээрээ хашаагүй
өмнөд хэсгээрээ хашаагүй
00:39
and this is what they do.
9
27996
2795
учир алаг тахь гэх мэт зэрлэг амьтад
00:42
They kill our livestock.
10
30791
3001
хүрээлэнгээс чөлөөтэй гардаг юм.
00:45
This is one of the cows which was killed at night,
11
33792
2447
Тиймээс, арслан гэх мэт араатан амьтад
тэднийг дагаж гарсны улмаас
тэднийг дагаж гарсны улмаас
00:48
and I just woke up in the morning and I found it dead,
12
36239
4040
ийм зүйл тохиолддог.
00:52
and I felt so bad,
13
40279
2426
00:54
because it was the only bull we had.
14
42705
4487
Тэд бидний мал сүргийг устгадаг.
Шөнө дунд үхсэн үхэрнүүдийн
нэг нь энэ байна,
нэг нь энэ байна,
00:59
My community, the Maasai, we believe that
15
47192
2787
би өглөө сэрээд үхсэн
байгааг нь олж хараад
байгааг нь олж хараад
01:01
we came from heaven with all our animals and all the land
16
49979
6057
их санаа алдсан
учир нь бидэнд байсан
цорын ганц бух байсан юм.
цорын ганц бух байсан юм.
01:08
for herding them, and that's why we value them so much.
17
56036
3775
Манай суурин буюу Масайчууд бид
01:11
So I grew up hating lions so much.
18
59811
3759
диважингаас ирэхдээ мал амьтад болон
газар нутагтайгаа хамт ирсэн гэж итгэдэг.
газар нутагтайгаа хамт ирсэн гэж итгэдэг.
01:15
The morans are the warriors
19
63570
3053
01:18
who protect our community and the livestock,
20
66623
3317
Тиймээс мал сүргээ бэлчээрлэхдээ
бид их хайрлаж хамгаалдаг юм.
бид их хайрлаж хамгаалдаг юм.
01:21
and they're also upset about this problem.
21
69940
3079
Ийм учраас би өсөж торинохдоо
арсланг их үзэн яддаг байлаа.
арсланг их үзэн яддаг байлаа.
01:25
So they kill the lions.
22
73019
3005
Моранууд бол дайчид юм,
01:28
It's one of the six lions which were killed in Nairobi.
23
76024
3914
бидний суурин газрыг болон
мал амьтдаа хамгаалдаг хүмүүс юм.
мал амьтдаа хамгаалдаг хүмүүс юм.
01:31
And I think this is why the Nairobi National Park lions are few.
24
79938
4539
Тэд ч гэсэн ялгаагүй
энэ асуудалд их дургүйцдэг.
энэ асуудалд их дургүйцдэг.
01:36
So a boy, from six to nine years old, in my community
25
84477
4961
Тиймээс тэд арсланг алдаг.
Найробид алагдсан зургаан
арслангийн нэг нь энэ байна.
арслангийн нэг нь энэ байна.
01:41
is responsible for his dad's cows,
26
89438
2874
Үүнээс л болж Найроби хүрээлэнд
цөөн тооны арслан амьдардаг.
цөөн тооны арслан амьдардаг.
01:44
and that's the same thing which happened to me.
27
92312
3130
01:47
So I had to find a way of solving this problem.
28
95442
3415
Манай суурины 6-9 насны хөвгүүдийн хувьд
01:50
And the first idea I got was to use fire,
29
98857
4814
эцгийнхээ үхэр, үнээг харж
хамгаалах үүрэгтэй учраас
хамгаалах үүрэгтэй учраас
01:55
because I thought lions were scared of fire.
30
103671
3793
би ч бас ижилхэн үүрэг хүлээсэн юм.
Тиймээс би энэ асуудлыг
шийдэх шаардлагатай болсон.
шийдэх шаардлагатай болсон.
01:59
But I came to realize that that didn't really help,
31
107464
4719
Гал ашиглах нь миний анхны санаа байсан
02:04
because it was even helping the lions
32
112183
2609
02:06
to see through the cowshed.
33
114792
3511
учир нь арслангууд галаас
айдаг байх гэж бодсон юм.
айдаг байх гэж бодсон юм.
02:10
So I didn't give up. I continued.
34
118303
3329
Гэсэн хэдий ч энэ арга ямар ч
үр дүнгүй байгааг олж харсан.
үр дүнгүй байгааг олж харсан.
02:13
And a second idea I got was
35
121632
2640
Яагаад гэвэл энэ нь арслангуудад
02:16
to use a scarecrow.
36
124272
2067
02:18
I was trying to trick the lions
37
126339
1614
үхрийн хашаан доторхыг
харахад нь тусалж байсан.
харахад нь тусалж байсан.
02:19
[into thinking] that I was standing near the cowshed.
38
127953
2907
Би бууж өгөөгүй ээ,
үргэлжлүүлсээр л байлаа.
үргэлжлүүлсээр л байлаа.
02:22
But lions are very clever. (Laughter)
39
130860
4076
Надад төрсөн хоёр дах санаа бол
02:26
They will come the first day and they see the scarecrow, and they go back,
40
134936
4446
мануухай ашиглах байсан.
Арслангуудыг хуурч
02:31
but the second day, they'll come and they say,
41
139382
3274
үхрийн хашааны хажууд би өөрөө зогсож
байгаа мэт харагдуулахыг оролдсон.
байгаа мэт харагдуулахыг оролдсон.
02:34
this thing is not moving here, it's always here. (Laughter)
42
142656
3110
Гэхдээ арслан ухаантай амьтан. (Инээд)
02:37
So he jumps in and kills the animals.
43
145766
3237
Мануухайг харсан эхний өдрөө тэд буцсан
02:41
So one night, I was walking around the cowshed with a torch,
44
149003
3953
харин хоёр дах өдөр тэд ирээд
02:44
and that day, the lions didn't come.
45
152956
3843
энэ зүйл ерөөсөө хөдөлдөггүй, үргэлж л
байдаг юмаа гэж хэлнэ. (Инээд)
байдаг юмаа гэж хэлнэ. (Инээд)
02:48
And I discovered that lions are afraid of a moving light.
46
156799
4558
Тэгээд л үсэрч ирээд
амьтдыг минь хороодог.
амьтдыг минь хороодог.
Нэг орой үхрийн хашааны оройлцоо
дэнлүү бариад явж байлаа.
дэнлүү бариад явж байлаа.
02:53
So I had an idea.
47
161357
2573
02:55
Since I was a small boy,
48
163930
2310
Тэр өдөр арслангууд ойртож ирээгүй.
02:58
I used to work in my room for the whole day,
49
166240
3258
Үүнээс л би арслангууд хөдөлгөөнтэй
гэрлээс айдгийг олж мэдсэн.
гэрлээс айдгийг олж мэдсэн.
03:01
and I even took apart my mom's new radio,
50
169498
3106
03:04
and that day she almost killed me,
51
172604
1818
Үүнээс л надад нэг санаа төрсөн.
03:06
but I learned a lot about electronics. (Laughter)
52
174422
6254
Би бүүр жаахан байхаасаа л
өрөөндөө бүтэн өдөржингөө
юм хийдэг байсан.
юм хийдэг байсан.
03:12
So I got an old car battery,
53
180676
3360
Нэг удаа ээжийнхээ шинэ
радионы хэсгийг ашиглахад
радионы хэсгийг ашиглахад
03:16
an indicator box. It's a small device found in a motorcycle,
54
184036
3790
тэр өдөр ээж намайг
барьж идэх шахсан ч
барьж идэх шахсан ч
би цахилгааны талаар их зүйл сурсан.
03:19
and it helps motorists when they want to turn right or left. It blinks.
55
187826
5051
Би машины хуучин мотор,
03:24
And I got a switch where I can switch on the lights, on and off.
56
192877
4554
бас заагуурыг аваад,
03:29
And that's a small torch from a broken flashlight.
57
197431
4828
энэ нь мотоциклын эргэхэд асдаг
гэрлэн дохионы хэрэгсэл л дээ.
гэрлэн дохионы хэрэгсэл л дээ.
03:34
So I set up everything.
58
202259
2881
Мөн гэрлийг унтрааж
асаадаг унтраалга авсан.
асаадаг унтраалга авсан.
03:37
As you can see, the solar panel charges the battery,
59
205140
3224
03:40
and the battery supplies the power
60
208364
2121
Энэ нь эвдэрсэн гар чийдэнгийн гэрэл.
03:42
to the small indicator box. I call it a transformer.
61
210485
3055
03:45
And the indicator box makes the lights flash.
62
213540
4721
Ингээд л бүгдийг нь эвлүүлсэн.
Та бүхний харж байгаагаар
нарны хавтан моторыг цэнэглэж,
нарны хавтан моторыг цэнэглэж,
03:50
As you can see, the bulbs face outside,
63
218261
3751
мотор нь жижиг заагуурт
эрчим хүч дамжуулдаг,
эрчим хүч дамжуулдаг,
03:54
because that's where the lions come from.
64
222012
2488
үүнийг би шилжүүлэгч гэж нэрлэсэн.
03:56
And that's how it looks to lions when they come at night.
65
224500
4064
Заагуур нь гэрлийг анивчуулна.
04:00
The lights flash and trick
66
228564
2728
Таны харж байгаачлан гэрлийн чийдэн
гадагшаа харж байна.
гадагшаа харж байна.
04:03
the lions into thinking I was walking around the cowshed,
67
231292
1942
04:05
but I was sleeping in my bed.
68
233234
1926
Учир нь арслангууд
гаднаас л ирдэг шүү дээ.
гаднаас л ирдэг шүү дээ.
04:07
(Laughter)
69
235160
2740
Арслангууд шөнө ирэхэд ингэж харагддаг.
04:09
(Applause)
70
237900
1669
04:11
Thanks.
71
239569
5595
Гэрэл анивчин намайг үхрийн хашаагаар
алхаж байна гэж арслангуудыг хуурдаг.
04:17
So I set it up in my home two years ago,
72
245164
4276
Гэхдээ би орондоо унтаж байдаг.
(Инээд)
(Алга ташилт)
04:21
and since then, we have never experienced any problem with lions.
73
249440
3320
Баярлалаа.
04:24
And my neighboring homes heard about this idea.
74
252760
4012
04:28
One of them was this grandmother.
75
256772
2464
Би үүнийг гэртээ хоёр
жилийн өмнө суурилуулсан.
жилийн өмнө суурилуулсан.
04:31
She had a lot of her animals being killed by lions,
76
259236
4276
Түүнээс хойш арслантай холбоотой
ямар ч асуудал гараагүй.
ямар ч асуудал гараагүй.
04:35
and she asked me if I could put the lights for her.
77
263512
2134
Манай хөрш айлууд
энэ тухай мэдэж эхэлсэн.
энэ тухай мэдэж эхэлсэн.
04:37
And I said, "Yes."
78
265646
1278
04:38
So I put the lights. You can see at the back, those are the lion lights.
79
266924
4600
Хөршийн маань нэг нь
энэ эмээ байсан юм.
энэ эмээ байсан юм.
Арслангууд тэдний ихэнх
малыг хороосон учраас
малыг хороосон учраас
04:43
Since now, I've set up seven homes around my community,
80
271524
3416
04:46
and they're really working.
81
274940
2225
гэрлээ суурилуулж өгч
болох уу гэж асуусан.
болох уу гэж асуусан.
04:49
And my idea is also being used now all over Kenya
82
277165
5180
Би "чадна" гэсэн.
Би гэрлийг суурилуулсан. Тэр ард
харагдаж байгаа нь арслангуудын гэрэл.
харагдаж байгаа нь арслангуудын гэрэл.
04:54
for scaring other predators like hyenas, leopards,
83
282345
5113
Би сууриныхаа 7 гэр бүлд суурилуулж өгсөн.
Тэд үнэхээр ажиллаж байгаа шүү.
04:59
and it's also being used
84
287458
2235
Мөн миний санааг Кенийн өнцөг булан бүр
05:01
to scare elephants away from people's farms.
85
289693
4045
05:05
Because of this invention, I was lucky to get a scholarship
86
293738
3040
чононцор, ирвэс зэрэг араатан амьтдыг
үргээх зорилгоор ашиглаж байгаа.
үргээх зорилгоор ашиглаж байгаа.
05:08
in one of the best schools in Kenya,
87
296778
2650
05:11
Brookhouse International School,
88
299428
1907
Мөн үүнийг зааныг айлган
05:13
and I'm really excited about this.
89
301335
2927
фермээс үргээх зорилгоор ашиглаж байна.
05:16
My new school now is coming in and helping
90
304262
3850
Уг бүтээлийнхээ ачаар би
05:20
by fundraising and creating an awareness.
91
308112
4532
Кенийн хамгийн шилдэг сургуулийн нэг болох
Брукхаусын олон улсын
их сургуулиас тэтгэлэг авсан.
их сургуулиас тэтгэлэг авсан.
05:24
I even took my friends back to my community,
92
312644
5283
Үүнд миний сэтгэл маш хангалуун байгаа.
Миний шинэ сургууль хандив цуглуулж,
05:29
and we're installing the lights to the homes
93
317927
3197
иргэдийг мэдээллээр хангахад
тусалж байгаа.
тусалж байгаа.
05:33
which don't have [any], and I'm teaching them how to put them.
94
321124
4649
Манай найзууд манай сууринд ирж
05:37
So one year ago, I was just a boy in the savanna grassland
95
325773
3897
05:41
herding my father's cows,
96
329670
1674
гэрэлгүй айлуудад гэрэл
суурилуулахад тусалж байгаа
суурилуулахад тусалж байгаа
05:43
and I used to see planes flying over,
97
331344
2954
бас би тэдэнд хэрхэн
суурилуулахыг зааж өгч байгаа.
суурилуулахыг зааж өгч байгаа.
05:46
and I told myself that one day, I'll be there inside.
98
334298
4211
1 жилийн өмнө би халуун орны,
05:50
And here I am today.
99
338509
3088
аавынхаа үхрийг хардаг хүү байсан.
05:53
I got a chance to come by plane for my first time for TED.
100
341597
5936
Тэр үед дээгүүр нисэн
өнгөрч буй онгоцыг хараад
өнгөрч буй онгоцыг хараад
нэг л өдөр дотор нь сууна гэж
өөртөө хэлдэг байсан.
өөртөө хэлдэг байсан.
05:59
So my big dream is to become an aircraft engineer and pilot when I grow up.
101
347533
5436
Тэгээд би өнөөдөр энд байна.
06:04
I used to hate lions, but now because my invention
102
352969
3694
Би TED-д оролцохоор анх удаагаа
онгоцонд сууж үзсэн.
онгоцонд сууж үзсэн.
06:08
is saving my father's cows and the lions,
103
356663
3318
Миний мөрөөдөл бол том болоод
онгоцны инженер болж нисгэгч болох.
онгоцны инженер болж нисгэгч болох.
06:11
we are able to stay with the lions without any conflict.
104
359981
3700
06:15
Ashê olên. It means in my language, thank you very much.
105
363681
3220
Би арслангуудыг үзэн яддаг байсан,
гэвч миний шинэ бүтээлийн ачаар
гэвч миний шинэ бүтээлийн ачаар
06:18
(Applause)
106
366901
10900
аавуудын үхэр болон арслангууд
аль аль нь аюулгүй байна
аль аль нь аюулгүй байна
мөн ямар ч зөрчилгүйгээр
арслангуудтай амьдарч байна.
арслангуудтай амьдарч байна.
Ashê olên. Энэ нь миний хэлээр
"маш их баярлалаа" гэсэн үг.
"маш их баярлалаа" гэсэн үг.
(Алга ташилт)
06:33
Chris Anderson: You have no idea how exciting it is
107
381381
2301
06:35
to hear a story like yours.
108
383682
2111
06:37
So you got this scholarship.Richard Turere: Yep.
109
385793
2036
06:39
CA: You're working on other electrical inventions.
110
387829
2577
06:42
What's the next one on your list?
111
390406
1858
06:44
RT: My next invention is,
112
392264
2674
Крис Андэрсон: Чиний түүхийг сонсох
06:46
I want to make an electric fence.CA: Electric fence?
113
394938
2582
ямар сэтгэл хөдөлгөм байсан гээч.
Тэгэхээр, чи тэтгэлэг хүртжээ.
Ричард Турэрэ: Тиймээ.
Ричард Турэрэ: Тиймээ.
06:49
RT: But I know electric fences are already invented,
114
397520
2161
06:51
but I want to make mine.
115
399681
2237
КА: Чи бас нэг цахилгаан бүтээл дээр
ажиллаж байгаа гэсэн,
ажиллаж байгаа гэсэн,
06:53
(Laughter)
116
401918
2091
дараагийн бүтээл чинь юу вэ?
06:56
CA: You already tried it once, right, and you --RT: I tried it before,
117
404009
3170
РТ: Миний дараагийн бүтээл бол
цахилгаан хашаа юм.
КА: Цахилгаан хашаа юу?
КА: Цахилгаан хашаа юу?
06:59
but I stopped because it gave me a shock. (Laughter)
118
407179
6757
РТ: Тиймээ, цахилгаан хашаа аль
хэдийнээ бүтээгдсэн гэдгийг би мэднэ
хэдийнээ бүтээгдсэн гэдгийг би мэднэ
би өөрийн гэсэн хашааг хиймээр байна.
07:05
CA: In the trenches. Richard Turere, you are something else.
119
413936
3326
(Инээд)
КА: Чи аль хэдийнээ туршиж үзсэн үү?
РТ: Би өмнө нь үзэж байсан
РТ: Би өмнө нь үзэж байсан
07:09
We're going to cheer you on every step of the way, my friend.
120
417262
2968
гэвч тогонд цохиулсан
учир больсон. (Инээд)
учир больсон. (Инээд)
07:12
Thank you so much.RT: Thank you. (Applause)
121
420230
3557
КА: Ричад Турэрэ, чи үнэхээр гайхалтай.
Бид чамайг үргэлж дэмжих болно, найз минь.
Маш их баярлалаа.
РТ: Баярлалаа. (Алга ташилт)
РТ: Баярлалаа. (Алга ташилт)
ABOUT THE SPEAKER
Richard Turere - InventorYoung inventor Richard Turere invented "lion lights," an elegant way to protect his family's cattle from lion attacks.
Why you should listen
Richard Turere is a young Maasai man who lives in the wilderness of the Kenya savanna, on the edge of a national park full of rhino, giraffe, buffalo and lions. Since he was 9, Richard has held the honored chore of tending his father's cattle; in his free time, he tinkered with electrical gadgets. After dismantling the few household appliances, Richard taught himself how to fix them, and then he started inventing. He fit his parents' home with fans made from car parts and other junkyard components harvested from junkyards, then built other inventions for his neighbors.
Now 13, he is renowned for inventing "lion lights," a fence made of basic pieces (solar charging cells, flashlight parts), which quickly and effectively scares lions away from his father's cattle. Richard's dream is to be an aircraft engineer.
Read more about Richard Turere on CNN.com >>
Richard Turere | Speaker | TED.com