TED2013
Richard Turere: My invention that made peace with lions
Richard Turere: Shpikja ime qe vendosi paqen me luanët.
Filmed:
Readability: 2.8
2,467,150 views
Ne komunitetin Maasai ku jeton 13 vjeçari Richard Turere, bagëtite jane gjithcka. Por sulmet e luanëve beheshin shumë të shpeshta. Ne këtë prezantim te shkurter dhe inspirues, shpikësi i vogel tregon zgjidhjen me burim djellor, qe ai krijoi për të larguar luanët në mënyre të padëmshme.
Richard Turere - Inventor
Young inventor Richard Turere invented "lion lights," an elegant way to protect his family's cattle from lion attacks. Full bio
Young inventor Richard Turere invented "lion lights," an elegant way to protect his family's cattle from lion attacks. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
This is where I live. I live in Kenya,
0
982
2774
Ky është vendi ku jetoj. Në Kenia,
00:15
at the south parts of the Nairobi National Park.
1
3756
3067
në jug të parkut Kombëtar të Nairobit.
00:18
Those are my dad's cows at the back,
2
6823
1988
Ato prapa jane lopët e babait tim,
00:20
and behind the cows,
3
8811
1980
dhe pas lopëve,
00:22
that's the Nairobi National Park.
4
10791
2304
është parku kombëtar i Nairobit.
00:25
Nairobi National Park is not fenced in the south widely,
5
13095
3505
Parku Kombëtar i Nairobit nuk është
i rrethuar krejtësisht në jug,
i rrethuar krejtësisht në jug,
00:28
which means wild animals like zebras
6
16600
3462
do me thëne qe kafshët e egra si zebrat
00:32
migrate out of the park freely.
7
20062
3921
dalin lirisht jashtë nga parku.
00:35
So predators like lions follow them,
8
23983
4013
Predatorët si luanet i ndjekin ata,
00:39
and this is what they do.
9
27996
2795
dhe ja çfare bëjne.
00:42
They kill our livestock.
10
30791
3001
Ato vrasin bagëtine tone.
00:45
This is one of the cows which was killed at night,
11
33792
2447
Kjo ështe një nga lopët e vrara gjate natës,
00:48
and I just woke up in the morning and I found it dead,
12
36239
4040
dhe kur u ngrita në mengjes e gjeta të vdekur,
00:52
and I felt so bad,
13
40279
2426
u ndjeva shumë keq,
00:54
because it was the only bull we had.
14
42705
4487
se ishte i vetmi dem që kishim.
00:59
My community, the Maasai, we believe that
15
47192
2787
Komuniteti im, Massai, mendon se
01:01
we came from heaven with all our animals and all the land
16
49979
6057
ne kemi ardhur nga qelli me gjitha kafshët tona dhe me gjithe token
01:08
for herding them, and that's why we value them so much.
17
56036
3775
per t'i kullotur, dhe prandai i vlerësojme kaq shumë.
01:11
So I grew up hating lions so much.
18
59811
3759
Jam rritur duke urryer kaq shumë luanët.
01:15
The morans are the warriors
19
63570
3053
Moranet jane luftëtarët
01:18
who protect our community and the livestock,
20
66623
3317
qe mbrojne komunitetin dhe bagëtitë,
01:21
and they're also upset about this problem.
21
69940
3079
dhe jane shume të mërzitur nga ky problem.
01:25
So they kill the lions.
22
73019
3005
Ato vrasin luanët.
01:28
It's one of the six lions which were killed in Nairobi.
23
76024
3914
Eshtë një nga gjashtë luanët të vrarë në Nairobi.
01:31
And I think this is why the Nairobi National Park lions are few.
24
79938
4539
Dhe mendoj se nga kjo gjë luanët jane të pakët në parkun kombetar të Nairobit.
01:36
So a boy, from six to nine years old, in my community
25
84477
4961
Një djalë, 6 deri në 9 vjeç, ne komunitetin tim,
01:41
is responsible for his dad's cows,
26
89438
2874
është përgjegjës për lopët e babait te tij,
01:44
and that's the same thing which happened to me.
27
92312
3130
dhe është e njejta gjë që më ndodhi mua.
01:47
So I had to find a way of solving this problem.
28
95442
3415
Me duhej të gjeja një zgjidje ketij problemi.
01:50
And the first idea I got was to use fire,
29
98857
4814
Dhe gjeja parë që mendova
ishte të perdorja zjarr,
ishte të perdorja zjarr,
01:55
because I thought lions were scared of fire.
30
103671
3793
se mendova se luanët
do ishin të trembur nga zjarri.
do ishin të trembur nga zjarri.
01:59
But I came to realize that that didn't really help,
31
107464
4719
Por shpejt mësova se nuk ishte një ndihmë,
02:04
because it was even helping the lions
32
112183
2609
sepse ndihmonte më shumë luanët
02:06
to see through the cowshed.
33
114792
3511
per te parë në stallën e lopëve.
02:10
So I didn't give up. I continued.
34
118303
3329
Por nuk u dorëzova. Vazhdova.
02:13
And a second idea I got was
35
121632
2640
dhe idea tjeter qe më erdhi ishte
02:16
to use a scarecrow.
36
124272
2067
të perdorësha një dordolec.
02:18
I was trying to trick the lions
37
126339
1614
Po mundohesha të mashtroja luanët
02:19
[into thinking] that I was standing near the cowshed.
38
127953
2907
[që te mendonin] se po rrija prane stalles se lopeve.
02:22
But lions are very clever. (Laughter)
39
130860
4076
Por luanët jan shumë të zgjuar. (Të qeshura)
02:26
They will come the first day and they see the scarecrow, and they go back,
40
134936
4446
Ata vine ditën e parë dhe shohin dordolecin, dhe ikin,
02:31
but the second day, they'll come and they say,
41
139382
3274
por kur vijne ditën e dytë, ata thonë,
02:34
this thing is not moving here, it's always here. (Laughter)
42
142656
3110
kjo gjë nuk leviz, është gjithmonë këtu. (Te qeshura)
02:37
So he jumps in and kills the animals.
43
145766
3237
Pra hynë brenda dhe vret kafshët.
02:41
So one night, I was walking around the cowshed with a torch,
44
149003
3953
Nje natë, po ecja në stallë me një pishtar,
02:44
and that day, the lions didn't come.
45
152956
3843
dhe ate natë luanët nuk erdhën.
02:48
And I discovered that lions are afraid of a moving light.
46
156799
4558
Dhe zbulova se luanët kane frikë dritat që levizin.
02:53
So I had an idea.
47
161357
2573
Pra me erdhi një ide.
02:55
Since I was a small boy,
48
163930
2310
Që kur isha një djale i vogël,
02:58
I used to work in my room for the whole day,
49
166240
3258
Punoja gjithe diten ne dhomen time,
03:01
and I even took apart my mom's new radio,
50
169498
3106
sa që një ditë mora me vete
radion e re te mamase,
radion e re te mamase,
03:04
and that day she almost killed me,
51
172604
1818
atë ditë thuaj se me vrau,
03:06
but I learned a lot about electronics. (Laughter)
52
174422
6254
por mësova shumë për elektroniken.(të qeshura)
03:12
So I got an old car battery,
53
180676
3360
Pra mora një bateri makine të vjetër,
03:16
an indicator box. It's a small device found in a motorcycle,
54
184036
3790
një kuti indikatori. Eshtë një mjet i vogël
i gjetur në një motoçikletë,
i gjetur në një motoçikletë,
03:19
and it helps motorists when they want to turn right or left. It blinks.
55
187826
5051
qe i ndihmon motoçiklistet te kthehen majtas or djathtas. Ndriçon.
03:24
And I got a switch where I can switch on the lights, on and off.
56
192877
4554
Dhe kisha edhe një çeles drite,
për ta ndezur dhe për ta fikur.
për ta ndezur dhe për ta fikur.
03:29
And that's a small torch from a broken flashlight.
57
197431
4828
Ky ështe një pishtar i vogël nga një elektrik dore.
03:34
So I set up everything.
58
202259
2881
I rregullova te gjitha sebashku.
03:37
As you can see, the solar panel charges the battery,
59
205140
3224
Si mund të shikoni, paneli solar karikon baterinë,
03:40
and the battery supplies the power
60
208364
2121
dhe bateria furnizon energjinë
03:42
to the small indicator box. I call it a transformer.
61
210485
3055
indikatorit e vogël. Unë e quaj atë transformator.
03:45
And the indicator box makes the lights flash.
62
213540
4721
Dhe indikatori bën ndriçimin.
03:50
As you can see, the bulbs face outside,
63
218261
3751
Si mund të shikoni, llamba sheh jashtë,
03:54
because that's where the lions come from.
64
222012
2488
sepse nga jashtë vijnë luanët.
03:56
And that's how it looks to lions when they come at night.
65
224500
4064
Ja si i duket luanëve kur vijnë gjate natës.
04:00
The lights flash and trick
66
228564
2728
Dritat ndriçojnë dhe bëjne
04:03
the lions into thinking I was walking around the cowshed,
67
231292
1942
luanët të mendojnë se po eci nëper stallë,
04:05
but I was sleeping in my bed.
68
233234
1926
por unë po flija në krevat.
04:07
(Laughter)
69
235160
2740
(Të qeshura)
04:09
(Applause)
70
237900
1669
(Duartrokitje)
04:11
Thanks.
71
239569
5595
Faleminderit.
04:17
So I set it up in my home two years ago,
72
245164
4276
E vendosa gjthe këte në
shtepine time dy vjet më parë,
shtepine time dy vjet më parë,
04:21
and since then, we have never experienced any problem with lions.
73
249440
3320
dhe nga ajo herë, nuk kemi pasur
asnjë problem me luanët.
asnjë problem me luanët.
04:24
And my neighboring homes heard about this idea.
74
252760
4012
Fqinjët tonë degjuan këte ide.
04:28
One of them was this grandmother.
75
256772
2464
Një nga ata ishtë kjo gjyshe.
04:31
She had a lot of her animals being killed by lions,
76
259236
4276
Shumë nga kafshët e saj janë vrarë nga luanët,
04:35
and she asked me if I could put the lights for her.
77
263512
2134
dhe më pyeti në se mundësha
të vendosja dritën edhe për atë.
të vendosja dritën edhe për atë.
04:37
And I said, "Yes."
78
265646
1278
Dhe i thash, "Po"
04:38
So I put the lights. You can see at the back, those are the lion lights.
79
266924
4600
Vendosa dritat. Mund të shikoni aty mbrapa, ata janë dritat e luanëve.
04:43
Since now, I've set up seven homes around my community,
80
271524
3416
Deri tani i kam vendosur në
shtatë shtepi të komunitetit tim
shtatë shtepi të komunitetit tim
04:46
and they're really working.
81
274940
2225
Dhe funksionojne vertet.
04:49
And my idea is also being used now all over Kenya
82
277165
5180
Dhe idea ime perdoret tani në gjithe Kenien
04:54
for scaring other predators like hyenas, leopards,
83
282345
5113
per të trembur predatore tjerë si hienat, leopardet,
04:59
and it's also being used
84
287458
2235
dhe perdoret edhe për të
05:01
to scare elephants away from people's farms.
85
289693
4045
larguar elefantët nga fermat e njerzëve.
05:05
Because of this invention, I was lucky to get a scholarship
86
293738
3040
Fale kësai shpikje, pata fatin që fitova një bursë
05:08
in one of the best schools in Kenya,
87
296778
2650
nga një nga shkollat më të mira në Kenia.
05:11
Brookhouse International School,
88
299428
1907
Brookhouse International School,
05:13
and I'm really excited about this.
89
301335
2927
Dhe jam shumë i emocionuar nga kjo gjë.
05:16
My new school now is coming in and helping
90
304262
3850
Shkolla ime e re tani më ndihmon
05:20
by fundraising and creating an awareness.
91
308112
4532
duke mbledhur fonde dhe duke krijuar nje ndergjegje.
05:24
I even took my friends back to my community,
92
312644
5283
Prura edhe shokët e mi në komunitetin tim,
05:29
and we're installing the lights to the homes
93
317927
3197
dhe po instalojme dritat nëpër shtepite
05:33
which don't have [any], and I'm teaching them how to put them.
94
321124
4649
qe nuk kane, dhe po mesoj ata si ta bëjne vetë kete.
05:37
So one year ago, I was just a boy in the savanna grassland
95
325773
3897
Një vit më parë, isha vetëm një djalë në savanën me bar
05:41
herding my father's cows,
96
329670
1674
qe ruante lopët e babait,
05:43
and I used to see planes flying over,
97
331344
2954
shikoja avionet duke fluturuar lart,
05:46
and I told myself that one day, I'll be there inside.
98
334298
4211
dhe i thoja vetes se një ditë do isha atje, brenda atij.
05:50
And here I am today.
99
338509
3088
Dhe ja ku jam sot.
05:53
I got a chance to come by plane for my first time for TED.
100
341597
5936
M'u dha mundesia me ardhur
për here të parë me avion për TED
për here të parë me avion për TED
05:59
So my big dream is to become an aircraft engineer and pilot when I grow up.
101
347533
5436
Endrra ime është te behem një inxhinier avionash dhe pilot kur të rritem.
06:04
I used to hate lions, but now because my invention
102
352969
3694
Më parë i urreja luanët,
por tani pas shpikjes time
por tani pas shpikjes time
06:08
is saving my father's cows and the lions,
103
356663
3318
po shpëtoj lopët e babait dhe luanët,
06:11
we are able to stay with the lions without any conflict.
104
359981
3700
Ne mundemi te jetojme me luanet pa asnjë konflikt.
06:15
Ashê olên. It means in my language, thank you very much.
105
363681
3220
Ashê olên. Në gjuhen time
do të thotë, shumë falemnderit.
do të thotë, shumë falemnderit.
06:18
(Applause)
106
366901
10900
(Duartrokitje)
06:33
Chris Anderson: You have no idea how exciting it is
107
381381
2301
Chris Anderson: Nuk e ke idene sa e kendshme është
06:35
to hear a story like yours.
108
383682
2111
të degjosh historinë tënde.
06:37
So you got this scholarship.Richard Turere: Yep.
109
385793
2036
Pra ti fitove një bursë.
Richard Turere: Po.
Richard Turere: Po.
06:39
CA: You're working on other electrical inventions.
110
387829
2577
CA: Ti po punon per shpikje te reja elektrike.
06:42
What's the next one on your list?
111
390406
1858
Kush është tjetra në listen tuaj?
06:44
RT: My next invention is,
112
392264
2674
RT: Shpikja ime tjeter do jetë,
06:46
I want to make an electric fence.CA: Electric fence?
113
394938
2582
dua të bej një gardh elektrik.
CA: Gardh elektrik?
CA: Gardh elektrik?
06:49
RT: But I know electric fences are already invented,
114
397520
2161
RT: E di qe gardhet elektrik ekzistojne,
06:51
but I want to make mine.
115
399681
2237
por unë dua të bëj të timin.
06:53
(Laughter)
116
401918
2091
(Të qeshura)
06:56
CA: You already tried it once, right, and you --RT: I tried it before,
117
404009
3170
CA: Por ti e ke provuar një here, apo jo.
RT: E provova më parë,
RT: E provova më parë,
06:59
but I stopped because it gave me a shock. (Laughter)
118
407179
6757
por ndala se me zuri korenti.
(Të qeshura)
(Të qeshura)
07:05
CA: In the trenches. Richard Turere, you are something else.
119
413936
3326
CA: Richard Turere, ti je dikush.
07:09
We're going to cheer you on every step of the way, my friend.
120
417262
2968
Ne do të mbeshtesim në
çdo hapin tënd, miku im.
çdo hapin tënd, miku im.
07:12
Thank you so much.RT: Thank you. (Applause)
121
420230
3557
Shumë faleminderit.
RT: Faleminderit. (Duartrokitje)
RT: Faleminderit. (Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Richard Turere - InventorYoung inventor Richard Turere invented "lion lights," an elegant way to protect his family's cattle from lion attacks.
Why you should listen
Richard Turere is a young Maasai man who lives in the wilderness of the Kenya savanna, on the edge of a national park full of rhino, giraffe, buffalo and lions. Since he was 9, Richard has held the honored chore of tending his father's cattle; in his free time, he tinkered with electrical gadgets. After dismantling the few household appliances, Richard taught himself how to fix them, and then he started inventing. He fit his parents' home with fans made from car parts and other junkyard components harvested from junkyards, then built other inventions for his neighbors.
Now 13, he is renowned for inventing "lion lights," a fence made of basic pieces (solar charging cells, flashlight parts), which quickly and effectively scares lions away from his father's cattle. Richard's dream is to be an aircraft engineer.
Read more about Richard Turere on CNN.com >>
Richard Turere | Speaker | TED.com