ABOUT THE SPEAKER
Allan Adams - Theoretical physicist
Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory.

Why you should listen

Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory. His research in theoretical physics focuses on string theory both as a model of quantum gravity and as a strong-coupling description of non-gravitational systems.

Like water, string theory enjoys many distinct phases in which the low-energy phenomena take qualitatively different forms. In its most familiar phases, string theory reduces to a perturbative theory of quantum gravity. These phases are useful for studying, for example, the resolution of singularities in classical gravity, or the set of possibilities for the geometry and fields of spacetime. Along these lines, Adams is particularly interested in microscopic quantization of flux vacua, and in the search for constraints on low-energy physics derived from consistency of the stringy UV completion.

In other phases, when the gravitational interactions become strong and a smooth spacetime geometry ceases to be a good approximation, a more convenient description of string theory may be given in terms of a weakly-coupled non-gravitational quantum field theory. Remarkably, these two descriptions—with and without gravity—appear to be completely equivalent, with one remaining weakly-coupled when its dual is strongly interacting. This equivalence, known as gauge-gravity duality, allows us to study strongly-coupled string and quantum field theories by studying perturbative features of their weakly-coupled duals. Gauge-gravity duals have already led to interesting predictions for the quark-gluon plasma studied at RHIC. A major focus of Adams's present research is to use such dualities to find weakly-coupled descriptions of strongly-interacting condensed matter systems which can be realized in the lab.
More profile about the speaker
Allan Adams | Speaker | TED.com
TED2016

Allan Adams: What the discovery of gravitational waves means

ალან ადამსი: რას ნიშნავს გრავიტაციული ტალღების აღმოჩენა

Filmed:
2,709,056 views

მილიარდზე მეტი წლის წინ, შორეულ გალაქტიკაში ორი შავი ხვრელი სპირალში ჩაიკეტა, ისინი უდრეკად გაემართნენ ერთმანეთისკენ და შეეჯახნენ. "მთელი ეს ენერგია უშუალოდ დრო-სივრცის ქსოვილში გაიტყორცნა" ამბობს ფიზიკოს-თეორეტიკოსი ალან ადამსი, "რამაც სამყაროში გრავიტაციული ტალღების ნაკადის აფეთქება გამოიწვია." დაახლოებით 25 წლის წინ მეცნიერთა ჯგუფმა, ნაწინასწარმეტყველები, მაგრამ ჯერ კიდევ აღმოუჩენელი, ასეთი ტიპის ტალღების საძიებოდ, გიგანტური ლაზერული დეტექტორი სახელად LIGO ააშენა. ამ შესანიშნავ გამოსვლაში ადამსი დეტალურად გვიყვება, თუ რა მოხდა 2015 წლის 14 სექტემბერს, როცა LIGO-მ საოცრად პატარა ანომალია დააფიქსირა, რამაც ფიზიკის ისტორიაში ერთ-ერთ შთამბეჭდავ აღმოჩენამდე მიგვიყვანა.
- Theoretical physicist
Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
1.3 billion years ago,
0
873
3207
1.3 მილიარდი წლის წინ
00:16
in a distant, distant galaxy,
1
4104
3070
შორეულზე შორეულ გალაქტიკაში,
00:19
two black holes locked into a spiral,
2
7198
3354
ორი შავი ხვრელი სპირალში ჩაიკეტა,
00:22
falling inexorably towards each other
3
10576
2079
უდრეკად გაემართა ერთმანეთისკენ
00:25
and collided,
4
13234
1374
და მოხდა შეჯახება,
00:26
converting three Suns' worth of stuff
5
14632
2943
რითიც სამი მზის ზომის სუბსტანცია
00:29
into pure energy in a tenth of a second.
6
17599
2829
წამის მეათედში სუფთა ენერგიად გარდაიქმნა.
00:33
For that brief moment in time,
7
21769
2032
დროის ამ მომენტში
00:36
the glow was brighter than all the stars
8
24538
3412
ნათება უფრო კაშკაშა იყო,
ვიდრე ყველა ვარსკვლავი
00:39
in all the galaxies
9
27974
1661
ყველა გალაქტიკაში,
00:41
in all of the known Universe.
10
29659
2024
მთელ ცნობილ სამყაროში.
00:44
It was a very
11
32426
1388
ეს ძალიან
00:46
big
12
34226
1151
დიდი
00:47
bang.
13
35401
1150
აფეთქება იყო.
00:50
But they didn't release
their energy in light.
14
38297
2814
მაგრამ მათ ეს ენერგია
სინათლეში არ გამოასხივეს.
00:53
I mean, you know, they're black holes.
15
41135
2356
თქვენ იცით, ეს შავი ხვრელებია.
00:57
All that energy was pumped
into the fabric of space and time itself,
16
45229
4841
მთელი ეს ენერგია უშუალოდ
დრო-სივრცის ქსოვილში გაიტყორცნა,
01:02
making the Universe explode
in gravitational waves.
17
50094
3613
რამაც სამყაროში გრავიტაციული ტალღების
ნაკადის აფეთქება გამოიწვია.
01:05
Let me give you a sense
of the timescale at work here.
18
53731
3094
ნება მომეცით დროით მასშტაბებზე
წარმოდგენა შეგიქმნათ.
01:09
1.3 billion years ago,
19
57317
2611
1.3 მილიარდი წლის წინ
01:11
Earth had just managed to evolve
multicellular life.
20
59952
3115
დედამიწაზე ის იყო
მრავალუჯრედიანი სიცოცხლე განვითარდა.
01:16
Since then, Earth has made and evolved
21
64250
3652
მას შემდეგ დედამიწაზე
მარჯნები, თევზები, მცენარეები,
01:19
corals, fish, plants, dinosaurs, people
and even -- God save us -- the Internet.
22
67926
5391
დინოზავრები, ადამიანები და
ღმერთო გვივშელე, ინტერნეტიც კი განვითარდა.
01:26
And about 25 years ago,
23
74063
2515
და დაახლოებით 25 წლის წინ
01:28
a particularly audacious set of people --
24
76602
2018
განსაკუთრებით გაბედულმა
ადამიანების ჯგუფმა,
01:30
Rai Weiss at MIT, Kip Thorne
and Ronald Drever at Caltech --
25
78644
5379
რეი ვაისმა MIT-დან, კიპ თორნმა
და რონალდ დრევერმა Caltech-დან,
01:36
decided that it would be really neat
26
84047
1794
გადაწყვიტეს,
რომ შესანიშნავი იქნებოდა,
01:37
to build a giant laser detector
27
85865
2713
თუ გიგანტური ლაზერის
დეტექტორს ააგებდნენ,
01:40
with which to search
for the gravitational waves
28
88602
2382
რომლითაც შავი ხვრელების
შეჯახებისმაგვარი მოვლენების შედეგად შექნილ
01:43
from things like colliding black holes.
29
91008
2252
გრავიტაციულ ტალღებს აღმოაჩენდნენ.
01:46
Now, most people thought they were nuts.
30
94308
2106
უმეტესობა მათ გიჟებად მიიჩნევდა,
01:49
But enough people realized
that they were brilliant nuts
31
97287
3914
მაგრამ საკმარისი ადამიანი იაზრებდა,
რომ ისინი შესანიშნავი გიჟები იყვნენ.
01:53
that the US National Science Foundation
decided to fund their crazy idea.
32
101225
5039
ამიტომ აშშ-ს ნაციონალ. მეცნიერების ფონდმა
მათი გიჟური იდეის დაფინანსება გადაწყვიტა.
01:58
So after decades of development,
33
106288
3345
ათწლეულებით სრულყოფის,
02:01
construction and imagination
34
109657
2479
მშენებლობის და წარმოსახვის
02:04
and a breathtaking amount of hard work,
35
112160
3984
და სულისამომხდელად დაუღალავი შრომის შემდეგ
მათ ააშენეს
02:08
they built their detector, called LIGO:
36
116168
3151
დეტექტორი LIGO: Laser Interferometer
Gravitational-Wave Observatory
02:11
The Laser Interferometer
Gravitational-Wave Observatory.
37
119343
3697
(ლაზერულ ინტერფერომეტრული
გრავიტაციულ-ტალღური ობსერვატორია)
02:16
For the last several years,
38
124651
1310
ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე,
02:17
LIGO's been undergoing
a huge expansion in its accuracy,
39
125985
3599
LIGO-ს სიზუსტე დიდად გაიზარდა.
02:21
a tremendous improvement
in its detection ability.
40
129608
2992
ასევე მისი აღმოჩენის უნარის
საფუძვლიანი სრულყოფა მოხდა.
02:24
It's now called Advanced LIGO as a result.
41
132624
2346
მას ახლა გაუმჯობესებული LIGO ჰქვია.
02:28
In early September of 2015,
42
136116
2246
2015 წლის სექტემბრის დასაწყისში
02:31
LIGO turned on for a final test run
43
139005
2856
LIGO საბოლოო ტესტისთვის გაეშვა
02:33
while they sorted out
a few lingering details.
44
141885
2854
რამდენიმე უმნიშვნელო დეტალის მოსაგვარებლად
02:37
And on September 14 of 2015,
45
145978
4278
და 2015 წლის 14 სექტემბერს
02:42
just days after the detector
had gone live,
46
150280
3491
მას შემდეგ რაც დეტექტორი
სულ რამდენიმე დღის ამუშავებული იყო,
02:46
the gravitational waves
from those colliding black holes
47
154842
3787
იმ შავი ხვრელების შეჯახების შედეგად
წარმოქმნილმა გრავიტაციულმა ტალღებმა
02:50
passed through the Earth.
48
158653
1475
დედამიწაში გაიარეს.
02:52
And they passed through you and me.
49
160977
2039
მათ თქვენში და ჩემშიც გაიარეს
02:55
And they passed through the detector.
50
163590
2021
და მათ გაიარეს დეტექტორშიც.
02:59
(Audio) Scott Hughes:
There's two moments in my life
51
167143
2501
(აუდიო) სკოტ ჰიუზი:
ჩემ ცხოვრებაში
03:01
more emotionally intense than that.
52
169668
1691
ამაზე უფრო ემოციური მხოლოდ ორი მომენტია.
03:03
One is the birth of my daughter.
53
171383
1539
ერთი, ჩემი ქალიშვილის დაბადება.
03:04
The other is when I had to say goodbye
to my father when he was terminally ill.
54
172946
4087
მეორე, როცა სასიკვდილოდ ავადმყოფ
მამას ვემშვიდობებოდი.
03:10
You know, it was the payoff
of my career, basically.
55
178051
3171
იცით, ეს ჩემი კარიერის ჯილდოა პრინციპში.
03:14
Everything I'd been working on --
it's no longer science fiction! (Laughs)
56
182491
5655
ყველაფერი რაზეც მიმუშავია
ეს სამეცნიერო ფანტასტიკა აღარაა! (იცინის)
03:21
Allan Adams: So that's my very good friend
and collaborator, Scott Hughes,
57
189416
4170
ალან ადამსი: ეს ჩემი კარგი მეგობარი
და თანამშრომელი, სკოტ ჰიუზია
03:25
a theoretical physicist at MIT,
58
193610
2191
ფიზიკოს-თეორეტიკოსი MIT-ში.
03:27
who has been studying
gravitational waves from black holes
59
195825
2785
ის უკანასკნელი 23 წლის მანძილზე
შავი ხვრელებისგან წარმოქმნილ
03:30
and the signals that they could impart
on observatories like LIGO,
60
198634
3529
გრავიტაციულ ტალღებს შეისწავლის
და სიგნალებს,
03:34
for the past 23 years.
61
202187
2015
რომლებიც მათ LIGO-ნაირ ობსერვატორიებში
შეიძლება დაიჭირონ.
03:36
So let me take a moment to tell you
what I mean by a gravitational wave.
62
204892
3756
ნება მომეცით, ერთი წუთით აგიხსნათ
რას ვგულისხმობ გრავიტაციულ ტალღებში.
03:41
A gravitational wave is a ripple
63
209489
3068
გრავიტაციული ტალღა არის ტალღოვანება
03:44
in the shape of space and time.
64
212581
2429
სივრცის და დროის ფორმით.
03:47
As the wave passes by,
65
215468
2011
როცა ტალღა გაივლის
03:49
it stretches space and everything in it
66
217503
2379
ის სივრცეს და ასევე ყველაფერს მასში
03:51
in one direction,
67
219906
1159
წელავს ერთი მიმართულებით
03:53
and compresses it in the other.
68
221089
1991
და კუმშავს მეორე მიმართულებით.
03:55
This has led to countless instructors
of general relativity
69
223893
3049
ამან ზოგადი ფარდობითობის
უამრავი ლექტორი
03:58
doing a really silly dance to demonstrate
in their classes on general relativity.
70
226966
3932
სულელურად ააცეკვა საკუთარ
ფარდობითობის თეორიის ლექციებზე.
04:02
"It stretches and expands,
it stretches and expands."
71
230922
2757
"ის იწელება და იჭიმება,
ის იწელება და იჭიმება"
04:08
So the trouble with gravitational waves
72
236080
2176
მაშ, გრავიტაციული ტალღების პრობლემა ისაა,
04:10
is that they're very weak;
they're preposterously weak.
73
238280
2618
რომ ისინი ძალიან სუსტია;
წარმოუდგენლად სუსტი.
04:13
For example, the waves that hit us
on September 14 --
74
241302
3398
მაგალითად, ტალღები რომლებიც
14 სექტემბერს დაგვეჯახა
04:16
and yes, every single one of you
stretched and compressed
75
244724
4694
და დიახ,
ყოველი თქვენგანი გაიწელა და შეიკუმშა
04:21
under the action of that wave --
76
249442
1570
ამ ტალღის ზემოქმედების შედეგად,
04:23
when the waves hit, they stretched
the average person
77
251734
2905
როცა ტალღები დაგვეჯახა,
მათ საშუალო ადამიანი
04:26
by one part in 10 to the 21.
78
254663
3111
1 შეფარდებული
10 ხარისხად 21-თან ნაწილით გაწელეს.
04:29
That's a decimal place, 20 zeroes,
79
257798
2872
ეს ნული მთელი, შემდეგ 20 ნული
04:32
and a one.
80
260694
1166
და ერთია.
04:35
That's why everyone thought
the LIGO people were nuts.
81
263519
3465
ამიტომაც ეგონა ყველას,
რომ LIGO-ს ხალხი გიჟები იყვნენ.
04:39
Even with a laser detector five kilometers
long -- and that's already crazy --
82
267523
5882
5 კილომეტრიანი ლაზერული დეტექტორითაც კი,
რაც თავისთავად სიგიჟეა,
04:45
they would have to measure
the length of those detectors
83
273429
2878
მათ ამ დეტექტორების სიგრძე,
04:49
to less than one thousandth
of the radius of the nucleus
84
277078
3981
ატომის ბირთვის რადიუსის
მეათასედზე ნაკლები სიზუსტით
04:53
of an atom.
85
281083
1158
უნდა გაეზომათ.
04:54
And that's preposterous.
86
282265
1840
ეს წარმოუდგენელია.
04:56
So towards the end
of his classic text on gravity,
87
284480
3144
LIGO-ს თანადამფუძნებელმა
კიპ თორნმა,
05:00
LIGO co-founder Kip Thorne
88
288497
2773
გრავიტაციაზე
მისი კლასიკური ტექსტის ბოლოს
05:04
described the hunt
for gravitational waves as follows:
89
292508
2987
გრავიტაციულ ტალღებზე ნადირობა
შემდეგნაირად აღწერა:
05:07
He said, "The technical difficulties
to be surmounted
90
295519
3151
მან თქვა: "ტექნიკური სირთულეები,
რომელიც უნდა დავძლიოთ
05:10
in constructing such detectors
91
298694
2313
ასეთი დეტექტორების აგებისას
05:13
are enormous.
92
301031
1265
უზარმაზარია,
05:15
But physicists are ingenious,
93
303574
2072
მაგრამ ფიზიკოსები გამომგონებლები არიან
05:18
and with the support
of a broad lay public,
94
306408
3000
და ფართე საზოგადოებრივი მხარდაჭერით
05:21
all obstacles will surely be overcome."
95
309972
2975
ყველა დაბრკოლება აუცილებლად დაიძლევა"
05:26
Thorne published that in 1973,
96
314138
3520
თრონმა ეს 1973-ში გამოაქვეყნა,
05:29
42 years before he succeeded.
97
317682
3324
წარმატებამდე 42 წლით ადრე.
05:35
Now, coming back to LIGO,
98
323149
1259
დავუბრუნდეთ LIGO-ს.
05:36
Scott likes to say that LIGO
acts like an ear
99
324432
3214
სკოტს უყვარს თქმა,
რომ LIGO უფრო ყურივით მუშაობს
05:39
more than it does like an eye.
100
327670
1578
ვიდრე თვალივით.
05:41
I want to explain what that means.
101
329629
2210
მინდა აგიხსნათ რას ნიშნავს ეს.
05:43
Visible light has a wavelength, a size,
102
331863
2322
ხილვადი სინათლის ტალღის ზომა,
05:46
that's much smaller
than the things around you,
103
334209
2573
ბევრად უფრო პატარაა,
ვიდრე საგნები თქვენ გარშემო,
05:48
the features on people's faces,
104
336806
1499
ადამიანების სახის ნაკვთები,
05:50
the size of your cell phone.
105
338329
2753
თქვენი მობილურის ზომა
05:53
And that's really useful,
106
341582
1207
და ეს ძალიან გამოსადეგია.
05:54
because it lets you make an image
or a map of the things around you,
107
342813
3207
რადგან ეს გაძლევთ საშალებას
შეიქმნათ სურათი გარშემო არსებულ ნივთებზე
05:58
by looking at the light
coming from different spots
108
346044
2388
გარემოს სხვადასხვა წერტილიდან მომავალ
06:00
in the scene about you.
109
348456
1151
სინათლეზე დაკვირვებით.
06:01
Sound is different.
110
349631
1943
ხმა განსხვავებულია.
06:04
Audible sound has a wavelength
that can be up to 50 feet long.
111
352111
3450
აღქმადი ხმის ტალღა
შეიძლება 15 მ-მდე სირგძის იყოს
06:07
And that makes it really difficult --
112
355585
1777
და ეს ძალიან ართულებს,
06:09
in fact, in practical purposes,
impossible -- to make an image
113
357386
3040
პრინიცპში ზოგჯერ შეუძლებელს ხდის,
შეიქმნათ იმის სურათი,
06:12
of something you really care about.
114
360450
1818
რაც თქვენთვის მნიშვნელოვანია.
06:14
Your child's face.
115
362292
1340
თქვენი ბავშვის სახე.
06:16
Instead, we use sound
to listen for features like pitch
116
364777
4130
ამის ნაცვლად, ხმას ვიყენებთ
ისეთი რამეების მოსასმენად,
06:20
and tone and rhythm and volume
117
368931
3118
როგორიცაა ხმის დონე,
ტონი, რიტმი და სიმაღლე,
06:24
to infer a story behind the sounds.
118
372073
3373
იმისთვის რომ ამ ხმის უკან
მიმდინარე ამბავი გავიგოთ.
06:28
That's Alice talking.
119
376065
1854
აი, ალისი ლაპარაკობს.
06:29
That's Bob interrupting.
120
377943
1533
აი, ბობი აწყვეტინებს.
06:31
Silly Bob.
121
379500
1250
სულელი ბობი.
06:33
So, the same is true
of gravitational waves.
122
381809
3045
ასევეა გრავიტაციული ტალღებისთვისაც.
06:37
We can't use them to make simple images
of things out in the Universe.
123
385688
5064
ჩვენ ვერ გამოვიყენებთ მათ სამყაროში
არსებული რამეების სურათების შესაქმნელად,
06:42
But by listening to changes
124
390776
1676
მაგრამ ამ ტალღის ამპლიტუდისა
06:44
in the amplitude and frequency
of those waves,
125
392476
3443
და სიხშირის ცვლილებების მოსმენით,
06:47
we can hear the story
that those waves are telling.
126
395943
3059
შეგვიძლია მოვისმინოთ ამბავი,
რომელსაც ეს ტალღები გვიყვებიან
06:52
And at least for LIGO,
127
400224
1541
LIGO-თვის მაინც სიხშირეები,
06:53
the frequencies that it can hear
are in the audio band.
128
401789
4198
რომელთა მოსმენაც მას შეუძლია
აუდიო ფარგლებშია.
06:58
So if we convert the wave patterns
into pressure waves and air, into sound,
129
406011
4552
ამიტომ, თუ ტალღურ სტრუქტურას, ჰაერში
წნევის ტალღად, ანუ ხმად გარდავქმნით,
07:03
we can literally hear
the Universe speaking to us.
130
411121
2778
შეგვეძლება პირდაპირ
სამყაროს საუბარს მოვუსმინოთ.
07:07
For example, listening to gravity,
just in this way,
131
415089
4131
მაგალითად,
გრავიტაციის ასეთნაირად მოსმენამ,
07:11
can tell us a lot about the collision
of two black holes,
132
419244
2690
შეიძლება ბევრი რამ გვითხრას
ორი შავი ხვრელის შეჯახებაზე,
07:13
something my colleague Scott has spent
an awful lot of time thinking about.
133
421958
3794
რაღაცაზე რაზე ფიქრშიც ჩემმა კოლეგა
სკოტმა საშინლად ბევრი დრო გაატარა
07:17
(Audio) SH: If the two black holes
are non-spinning,
134
425776
2471
(აუდიო) ს.ჰ.:
თუ ორი შავი ხვრელი არ ბრუნავს
07:20
you get a very simple chirp: whoop!
135
428271
1745
თქვენ ძალიან მარტივ ჟღარუნს იღებთ: ვუუპ!
07:22
If the two bodies are spinning
very rapidly, I have that same chirp,
136
430469
3653
თუ ორი სხეული ძალიან სწრაფად ბრუნავს,
იგივენაირი ჟღარუნს მივიღებთ,
07:26
but with a modulation on top of it,
137
434146
1722
მაგრამ მასზე მოდულაციით.
07:27
so it kind of goes: whir, whir, whir!
138
435892
2365
ანუ ის შემდეგნაირია: ვირ, ვირ, ვირ!
07:30
It's sort of the vocabulary of spin
imprinted on this waveform.
139
438281
4551
ეს ამ ტალღის ფორმაში ჩაბეჭდილი
ბრუნვის ლექსიკონივითაა.
07:35
AA: So on September 14, 2015,
140
443213
3287
ა.ა.: მაშ, 2015 წლის 14 სექტემბერს,
07:38
a date that's definitely
going to live in my memory,
141
446524
2926
თარიღი, რომელიც აუცილებლად დარჩება
ჩემ მეხსიერებაში,
07:41
LIGO heard this:
142
449474
2245
LIGO-მ მოისმინა ეს:
07:43
[Whirring sound]
143
451743
1530
[ბრუნვის ხმა]
07:46
So if you know how to listen,
that is the sound of --
144
454416
4880
თუ იცით როგორ მოისმინოთ,
ეს არის ხმა...
07:51
(Audio) SH: ... two black holes,
each of about 30 solar masses,
145
459320
3214
(აუდიო) ს.ჰ.: ...ორი შავი ხვრელისა,
თითოეული დაახლოებით 30 მზის მასით,
07:54
that were whirling around at a rate
146
462558
1692
რომელიც ბრუნავს დაახლოებით
07:56
comparable to what goes on
in your blender.
147
464274
2541
თქვენ ბლენდერთან სადარი სიხშირით.
07:59
AA: It's worth pausing here
to think about what that means.
148
467331
2802
ა.ა: ღირს შევჩერდეთ
და გავიაზროთ ეს რას ნიშნავს.
08:02
Two black holes, the densest thing
in the Universe,
149
470157
3285
ორი შავი ხვრელი.
ყველაზე მკვრივი რამ სამყაროში.
08:05
one with a mass of 29 Suns
150
473466
2180
ერთ-ერთი 29 მზის ტოლი მასით
08:07
and one with a mass of 36 Suns,
151
475670
2787
და მეორე 36 მზის ტოლი მასით,
08:10
whirling around each other
100 times per second
152
478481
2673
ბრუნავს ერთმანეთის გარშემო
100-ჯერ წამში
08:13
before they collide.
153
481178
1158
სანამ ერთმანეთს დაეჯახებიან.
08:14
Just imagine the power of that.
154
482360
1713
უბარლოდ წარმოიდგინეთ ამის ძალა.
08:16
It's fantastic.
155
484819
1238
ფანტასტიურია.
08:19
And we know it because we heard it.
156
487167
2755
და ჩვენ ეს ვიცით, რადგან მოვისმინეთ.
08:23
That's the lasting importance of LIGO.
157
491827
2380
ეს არის LIGO-ს გრძელვადიანი მნიშვნელობა.
08:27
It's an entirely new way
to observe the Universe
158
495049
3709
სამყაროზე დაკვირვების ეს ხერხი
აქამდე არსებულებთან შედარებით,
08:30
that we've never had before.
159
498782
1857
სრულიად ახალია.
08:32
It's a way that lets us hear the Universe
160
500663
3064
ეს არის ხერხი, რომელიც გვაძლევს საშუალებას
მოვუსმინოთ სამყაროს
08:35
and hear the invisible.
161
503751
1610
და მოვუსმინოთ უხილავს.
08:39
And there's a lot out there
that we can't see --
162
507496
2298
პრაქტიკაში და თეორიულადაც კი
ბევრი რამეა,
08:42
in practice or even in principle.
163
510556
1628
რისი დანახვაც არ შეგვიძლია.
08:44
So supernova, for example:
164
512208
2009
მაგალითად, სუპერნოვა:
08:46
I would love to know why very massive
stars explode in supernovae.
165
514241
4444
მინდა ვიცოდე რატომ ფეთქდება
გიგანტური ვარსკვლავები სუპერნოვაში.
08:50
They're very useful;
166
518709
1151
ისინი ძალიან გამოსადეგია.
08:51
we've learned a lot
about the Universe from them.
167
519884
2344
ჩვენ ბევრი გავიგეთ სამყაროზე მათგან.
08:54
The problem is, all the interesting
physics happens in the core,
168
522252
3007
პრობლემა ის არის, რომ ყველაფერი საინტერესო
ფიზიკაში ცენტრში ხდება.
08:57
and the core is hidden behind
thousands of kilometers
169
525283
2505
და ცენტრი კი,
დაფარულია ათასობით კილომეტრის
08:59
of iron and carbon and silicon.
170
527812
2075
რკინით, ნახშირბადით და სილიკონით.
09:01
We'll never see through it,
it's opaque to light.
171
529911
2305
ჩვენ ვერასდროს დავინახავთ მათ მიღმა.
იქ სინათლე არ აღწევს.
09:04
Gravitational waves go through iron
as if it were glass --
172
532240
3916
გრავიტაციული ტალღები კი აღწევენ,
როგორც შუშაში...
09:08
totally transparent.
173
536180
1455
სრულიად გამჭვირვალეა მათთვის.
09:10
The Big Bang: I would love
to be able to explore
174
538512
2397
"დიდი აფეთქება": სიამოვნებით გამოვიკვლევდი
09:12
the first few moments of the Universe,
175
540933
2839
სამყაროს საწყის მომენტებში,
09:15
but we'll never see them,
176
543796
1648
მაგრამ ჩვენ ვერასდროს ვნახავთ ამას,
09:17
because the Big Bang itself
is obscured by its own afterglow.
177
545468
4306
რადგან "დიდი აფეთქება" თავადაა დაფარული
საკუთარი სიკაშკაშით.
09:22
With gravitational waves,
178
550703
1619
გრავიტაციული ტალღებით
09:24
we should be able to see
all the way back to the beginning.
179
552917
2913
ჩვენ შევძლებთ დავინახოთ
ყველაფერი დასაწყისიდან.
09:28
Perhaps most importantly,
180
556425
1794
ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანია,
09:30
I'm positive that there
are things out there
181
558243
2438
მგონია რომ არსებობს რაღაცეები,
09:33
that we've never seen
182
561300
1591
რაც არასდროს გვინახავს,
09:34
that we may never be able to see
183
562915
1753
რასაც ვერასდროს ვნახავთ
09:36
and that we haven't even imagined --
184
564692
1841
და რაც არასდროს წარმოგვედგინა.
09:39
things that we'll only
discover by listening.
185
567969
2389
რაღაცეები რასაც მხოლოდ მოსმენით აღმოვაჩენთ
09:43
And in fact, even
in that very first event,
186
571255
2660
და პრინციპში,
ამ პირველი მოვლენის დროსაც კი,
09:45
LIGO found things that we didn't expect.
187
573939
3046
LIGO-მ აღმოაჩინა რაღაცეები,
რასაც არ ველოდით.
09:49
Here's my colleague and one of the key
members of the LIGO collaboration,
188
577564
3491
აი, ჩემი კოლეგა და LIGO-ს თანამშრომლობის
ერთ-ერთი მთავარი წევრი,
09:53
Matt Evans, my colleague at MIT,
addressing exactly that:
189
581079
3638
მეტ ევანსი, ჩემი კოლეგა MIT-ში,
ზუსტად ამას ამბობს:
(აუდიო) მეტ ევანსი: იმ ტიპის ვარსკვლავები,
რომლებიც შავ ხვრელებს წარმოქმნიან,
09:56
(Audio) Matt Evans: The kinds of stars
which produce the black holes
190
584741
3210
09:59
that we observed here
191
587975
1262
რომლებსაც აქ დავაკვირდით,
10:01
are the dinosaurs of the Universe.
192
589261
1778
არიან სამყაროს დინოზავრები.
10:03
They're these massive things
that are old, from prehistoric times,
193
591063
3675
ეს მასიური სხეულები ძველია,
პრეისტორიული ხანის
10:06
and the black holes are kind of like
the dinosaur bones
194
594762
2646
და შავი ხვრელები კი
დინოზავრის ძვლებივითაა,
10:09
with which we do this archeology.
195
597432
1618
რომლებზეც ვარქეოლოგობთ.
10:11
So it lets us really get
a whole nother angle
196
599074
2548
ის საშუალებას გვაძლევს
სრულიად ახალი კუთხით შევხედოთ
10:13
on what's out there in the Universe
197
601646
1881
იმის რაც სამყაროშია
10:15
and how the stars came to be,
and in the end, of course,
198
603551
2763
და იმას, თუ როგორ წარმოიქმნა
ვარსკვლავები და ბოლოს რა თქმა უნდა,
10:18
how we came to be out of this whole mess.
199
606338
2699
თუ როგორ წარმოვიქმენით ჩვენ
ამ არეულობიდან.
10:22
AA: Our challenge now
200
610304
1652
ა.ა: ამჟამად ჩვენი გამოწვევაა,
10:23
is to be as audacious as possible.
201
611980
3094
რაც შეიძლება გაბედულები უნდა ვიყოთ.
LIGO-ს წყალობით ჩვენ ვიცით
როგორ ავაგოთ უმშვენიერსი დეტექტორები,
10:27
Thanks to LIGO, we know how
to build exquisite detectors
202
615840
2902
10:30
that can listen to the Universe,
203
618766
1569
რომლებსაც შეუძლიათ სამყაროს უსმინონ,
10:32
to the rustle and the chirp of the cosmos.
204
620359
3071
კოსმოსის შრაშუნს და ჟრიალს უსმინონ.
10:35
Our job is to dream up and build
new observatories --
205
623890
3188
ჩვენი საქმეა ვიოცნებოთ
და ავაგოთ ახალი ობსერვატორიები,
10:39
a whole new generation of observatories --
206
627102
2031
ობსერვატორიების სრულიად ახალი თაობა,
10:41
on the ground, in space.
207
629157
1999
მიწაზე, კოსმოსში.
10:43
I mean, what could be more glorious
than listening to the Big Bang itself?
208
631559
4826
რა შეიძლება იყოს იმაზე უფრო დიდებული,
ვიდრე "დიდი აფეთქების" მოსმენა?
10:48
Our job now is to dream big.
209
636973
1738
ჩვენი საქმეა დიდზე ვიოცნებოთ.
10:51
Dream with us.
210
639552
1231
იოცნებეთ ჩვენთან ერთად.
10:52
Thank you.
211
640807
1159
მადლობა.
10:53
(Applause)
212
641990
3523
(აპლოდისმენტები)
Translated by Levan Lashauri
Reviewed by Mate Kobalia

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Allan Adams - Theoretical physicist
Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory.

Why you should listen

Allan Adams is a theoretical physicist working at the intersection of fluid dynamics, quantum field theory and string theory. His research in theoretical physics focuses on string theory both as a model of quantum gravity and as a strong-coupling description of non-gravitational systems.

Like water, string theory enjoys many distinct phases in which the low-energy phenomena take qualitatively different forms. In its most familiar phases, string theory reduces to a perturbative theory of quantum gravity. These phases are useful for studying, for example, the resolution of singularities in classical gravity, or the set of possibilities for the geometry and fields of spacetime. Along these lines, Adams is particularly interested in microscopic quantization of flux vacua, and in the search for constraints on low-energy physics derived from consistency of the stringy UV completion.

In other phases, when the gravitational interactions become strong and a smooth spacetime geometry ceases to be a good approximation, a more convenient description of string theory may be given in terms of a weakly-coupled non-gravitational quantum field theory. Remarkably, these two descriptions—with and without gravity—appear to be completely equivalent, with one remaining weakly-coupled when its dual is strongly interacting. This equivalence, known as gauge-gravity duality, allows us to study strongly-coupled string and quantum field theories by studying perturbative features of their weakly-coupled duals. Gauge-gravity duals have already led to interesting predictions for the quark-gluon plasma studied at RHIC. A major focus of Adams's present research is to use such dualities to find weakly-coupled descriptions of strongly-interacting condensed matter systems which can be realized in the lab.
More profile about the speaker
Allan Adams | Speaker | TED.com

Data provided by TED.

This site was created in May 2015 and the last update was on January 12, 2020. It will no longer be updated.

We are currently creating a new site called "eng.lish.video" and would be grateful if you could access it.

If you have any questions or suggestions, please feel free to write comments in your language on the contact form.

Privacy Policy

Developer's Blog

Buy Me A Coffee