TEDGlobal 2005
David Deutsch: Chemical scum that dream of distant quasars
დევიდ დოიჩი: ქიმიური ქაფი, რომელიც შორეულ კვაზარებზე ოცნებობს
Filmed:
Readability: 4.6
2,534,562 views
ლეგენდარული მეცნიერი დევიდ დოიჩი, თეორიული ფიზიკის გადაუწყვეტელ საკითხებს გვერდზე დებს იმისთვის, რომ უფრო სასწრაფო საკითხები განიხილოს: ჩვენი სახეობის გადარჩენა. პირველი ნაბიჯი გლობალური დათბობის გადასაჭრელად - ამბობს იგი - არის ის რომ ვაღიაროთ - ჩვენ გვაქვს პრობლემა
David Deutsch - Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:24
We've been told to go out on a limb and say something surprising.
0
0
6000
ჩვენ გვითხრეს, გამოვსულიყავით
და რამე საოცრება გვეთქვა.
და რამე საოცრება გვეთქვა.
შევეცდები ეს გავაკეთო,
00:30
So I'll try and do that, but
1
6000
1000
00:31
I want to start with two things that everyone already knows.
2
7000
7000
მაგრამ მინდა დავიწყო ორი რაღაცით,
რაც ყველამ იცის.
რაც ყველამ იცის.
პირველი მათგანი, არის ის
00:38
And the first one, in fact, is something that
3
14000
2000
00:40
has been known for most of recorded history.
4
16000
4000
რაც პრაქტიკულად ყოველთვის იყო ცნობილი.
00:44
And that is that the planet Earth, or the solar system,
5
20000
5000
ესაა ის, რომ დედამიწა და მზის სისტემა,
და ჩვენი გარემო თუ რაცაა,
00:49
or our environment or whatever,
6
25000
2000
00:51
is uniquely suited to sustain our evolution -- or creation, as it used to be thought --
7
27000
10000
ევოლუციას,
ან როგორც ადრე ეგონათ შექმნას,
ან როგორც ადრე ეგონათ შექმნას,
და ჩვენს ამჟამინდელ არსებობას
01:01
and our present existence, and most important, our future survival.
8
37000
7000
და რაც ყველაზე მთავარია,
მომავალში გადარჩენას უნიკალურად მორგებული.
მომავალში გადარჩენას უნიკალურად მორგებული.
01:08
Nowadays this idea has a dramatic name: Spaceship Earth.
9
44000
5000
ამჟამად ამ იდეას დრამატული სახელი აქვს:
კოსმოსური ხომალდი დედამიწა
კოსმოსური ხომალდი დედამიწა
აზრი იმაშია, რომ ამ ხომალდის გარეთ
01:13
And the idea there is that outside the spaceship,
10
49000
2000
01:15
the universe is implacably hostile,
11
51000
3000
სამყარო ულმობლად მტრულია,
01:18
and inside is all we have, all we depend on.
12
54000
4000
და შიგნით ყველაფერია,
რაზეც დამოკიდებული ვართ.
რაზეც დამოკიდებული ვართ.
01:22
And we only get the one chance: if we mess up our spaceship,
13
58000
3000
და მხოლოდ ერთი შანსი გვაქვს:
თუ ხომალდს გავანადგურებთ,
თუ ხომალდს გავანადგურებთ,
01:25
we've got nowhere else to go.
14
61000
2000
წასასვლელი არსად გვაქვს.
01:27
Now, the second thing that everyone already knows is that
15
63000
4000
ახლა მეორე რაღაც, რაც ყველამ იცის,
იმის საპირისპიროა, რაც კაცობრიობას
ყველაზე ხანგრძლივად ეგონა.
ყველაზე ხანგრძლივად ეგონა.
01:31
contrary to what was believed for most of human history,
16
67000
4000
01:35
human beings are not, in fact, the hub of existence.
17
71000
6000
ადამიანები არ არიან
არსებობის მნიშვნელოვანი ნაწილი,
არსებობის მნიშვნელოვანი ნაწილი,
01:41
As Stephen Hawking famously said,
18
77000
3000
როგორც სტივენ ჰოკინგის ცნობილი ნათქვამი:
ჩვენ მხოლოდ ქიმიური ქაფი ვართ,
ერთ-ერთი პლანეტის ზედაპირზე,
ერთ-ერთი პლანეტის ზედაპირზე,
01:44
we're just a chemical scum on the surface of a typical planet
19
80000
4000
01:48
that's in orbit around a typical star,
20
84000
3000
რომელიც ტიპიური ვარსკვლავის
გარშემო ბრუნავს,
გარშემო ბრუნავს,
და რომელიც თავის მხრივ
ტიპიური გალაქტიკის გარეუბანია და ა.შ.
ტიპიური გალაქტიკის გარეუბანია და ა.შ.
01:51
which is on the outskirts of a typical galaxy, and so on.
21
87000
5000
პირველი ამ ორიდან ამბობს
01:56
Now the first of those two things that everyone knows
22
92000
3000
01:59
is kind of saying that we're at a very un-typical place,
23
95000
4000
რომ ჩვენ ვართ ძალიან არატიპიურ ადგილას
უნიკალურად მორგებული და ა.შ.
უნიკალურად მორგებული და ა.შ.
02:03
uniquely suited and so on, and
24
99000
3000
და მეორე მათგანი ამბობს,
რომ ჩვენ ტიპიურ ადგილას ვართ.
რომ ჩვენ ტიპიურ ადგილას ვართ.
02:06
the second one is saying that we're at a typical place.
25
102000
3000
და განსაკუთრებით ამ ორს ისე უყურებთ,
როგორც ფუნდამენტურ ჭეშმარიტებას
როგორც ფუნდამენტურ ჭეშმარიტებას
02:09
And especially if you regard these two as deep truths to live by
26
105000
4000
02:13
and to inform your life decisions,
27
109000
3000
და რომლითაც უნდა იხელმძღვანელოთ
გადაწყვეტილებების მიღებისას,
გადაწყვეტილებების მიღებისას,
02:16
then they seem a little bit to conflict with each other.
28
112000
7000
მაშინ ცოტა არ იყოს
ისინი კონფლიქტში არიან ერთმანეთთან.
ისინი კონფლიქტში არიან ერთმანეთთან.
თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს,
რომ ორივე შეიძლება სრული სიცრუე იყოს.
რომ ორივე შეიძლება სრული სიცრუე იყოს.
02:23
But that doesn't prevent them from both being completely false. (Laughter)
29
119000
6000
(სიცილი)
02:29
And they are. So let me start with the second one:
30
125000
8000
და ასეცაა.
ნება მომეცით მეორით დავიწყო:
02:37
Typical. Well -- is this a typical place? Well, let's look around, you know,
31
133000
6000
"ტიპიური" მაშ, არის ეს ტიპიური ადგილი?
მოდით მიმოვიხედოთ.
გაიხედეთ შემთხვევითი მიმართულებით.
გაიხედეთ შემთხვევითი მიმართულებით.
02:43
and look in a random direction, and we see a wall, and chemical scum -- (Laughter)
32
139000
8000
ჩვენ ვხედავთ კედელს და ქიმიურ ქაფს
(სიცილი)
02:51
-- and that's not typical of the universe at all.
33
147000
5000
და ეს სრულებით არაა სამყაროსთვის ტიპიური.
წადით რამდენიმე ასეული კილომეტრით
იგივე მიმართულებით,
იგივე მიმართულებით,
02:56
All you've got to do is go a few hundred miles in that same direction and look back,
34
152000
4000
გამოიხედოთ უკან
03:00
and you won't see any walls or chemical scum at all --
35
156000
4000
და თქვენ უკვე ვეღარ დაინახავთ რამე კედელს,
ან ქიმიურ ქაფს,
ან ქიმიურ ქაფს,
დაინახავთ მხოლოდ ლურჯ პლანეტას.
03:04
all you see is a blue planet. And if you go further than that,
36
160000
4000
თუ უფრო შორს წახვალთ,
03:08
you'll see the sun, the solar system, and the stars and so on.
37
164000
5000
დაინახავთ მზეს, მზის სისტემას,
ვარსკვლავებს და ა.შ.
ვარსკვლავებს და ა.შ.
მაგრამ ეს კვლავ არაა ტიპიური სამყაროსთვის,
03:13
But that's still not typical of the universe, because stars come in galaxies.
38
169000
5000
რადგან ვარსკვლავები ქმნიან გალაქტიკებს
03:18
And most places in the universe, a typical place in the universe,
39
174000
5000
და სამყაროს უმეტესი ადგილები,
ტიპიური ადგილი სამყაროში
ტიპიური ადგილი სამყაროში
ახლოსაც კი არ არის ხოლმე
რომელიმე გალაქტიკასთან.
რომელიმე გალაქტიკასთან.
03:23
is nowhere near any galaxies.
40
179000
2000
03:25
So let's go out further, till we're outside the galaxy, and look back,
41
181000
6000
უფრო შორს წავიდეთ, სანამ გალაქტიკის გარეთ
არ აღმოვჩნდებით, და უკან გამოვიხედოთ,
არ აღმოვჩნდებით, და უკან გამოვიხედოთ,
და აი უზარმაზარი გალაქტიკა
თავისი სპირალური მკლავებით ძევს ჩვენ წინ.
თავისი სპირალური მკლავებით ძევს ჩვენ წინ.
03:31
and yeah, there's the huge galaxy with spiral arms laid out in front of us.
42
187000
4000
03:35
And at this point we've come 100,000 light years from here.
43
191000
7000
ახლა ჩვენ 100 000 სინათლის წელი
გავიარეთ აქედან,
გავიარეთ აქედან,
03:42
But we're still nowhere near a typical place in the universe.
44
198000
5000
მაგრამ კვლავაც არ ვართ ახლოს
სამყაროს ტიპიურ ადგილთან,
სამყაროს ტიპიურ ადგილთან,
03:47
To get to a typical place,
45
203000
2000
ტიპიურ ადგილზე მოსახვედრად,
1 000-ჯერ ამაზე უფრო შორს უნდა წახვიდეთ
03:49
you've got to go 1,000 times as far as that into intergalactic space.
46
205000
7000
გალაქტიკათშორისო სივრცეში.
მაშ, როგორ გამოიყურება ეს "ტიპიური"?
03:56
And so what does that look like? Typical.
47
212000
3000
მოკლედ როგორია
ეს "ტიპიური" ადგილი სამყაროში?
ეს "ტიპიური" ადგილი სამყაროში?
03:59
What does a typical place in the universe look like?
48
215000
3000
უზარმაზარი დანახარჯებით TED-მა მოაწყო,
04:02
Well, at enormous expense, TED has arranged a high-resolution immersion
49
218000
6000
მაღალი გარჩევადობის ვირტუალურ რეალობა,
04:08
virtual reality rendering of intergalactic space
50
224000
4000
რომელიც გალაქტიკათშორის
სივრცეში ჩაგძირავთ.
სივრცეში ჩაგძირავთ.
04:12
-- the view from intergalactic space.
51
228000
2000
04:14
So can we have the lights off, please, so we can see it?
52
230000
4000
შეგვიძლია სინათლე ჩავაქროთ, თუ შეიძლება
რომ დავინახოთ?
რომ დავინახოთ?
04:22
Well, not quite, not quite perfect -- you see, in intergalactic space
53
238000
6000
მაშ, მთლად იდეალური არაა.
ხედავთ, გალაქტიკათშორის სივრცე
მთლიანად ბნელია, უკუნი.
მთლიანად ბნელია, უკუნი.
04:28
-- intergalactic space is completely dark, pitch dark.
54
244000
4000
04:32
It's so dark that if you were to be looking at the nearest star to you,
55
248000
8000
იმდენად ბნელი,
რომ თქვენგან უახლოეს
ვარსკვლავს რომ უყურებდეთ,
ვარსკვლავს რომ უყურებდეთ,
და ვარსკვლავი სუპეტნოვად რომ ფეთქდებოდეს
04:40
and that star were to explode as a supernova,
56
256000
3000
და თქვენ პირდაპირ მას უყურებდეთ იმ
მომენტში როცა მისმა შუქმა მოაღწია,
მომენტში როცა მისმა შუქმა მოაღწია,
04:44
and you were to be staring directly at it at the moment when its light reached you,
57
260000
5000
თქვენ მაინც ციმციმსაც კი ვერ დაინახავდით.
04:49
you still wouldn't be able to see even a glimmer.
58
265000
4000
აი, როგორი დიდი და ბნელია სამყარო.
04:53
That's how big and how dark the universe is.
59
269000
3000
და ეს ყველაფერი მიუხედავად იმისა,
რომ სუპერნოვა ისეთი კაშკაშაა,
რომ სუპერნოვა ისეთი კაშკაშაა,
04:56
And that's despite the fact that a supernova is so bright, so brilliant an event,
60
272000
7000
ისეთი ბრწყინვალე მოვლენაა,
05:03
that it would kill you stone dead at a range of several light years. (Laughter)
61
279000
6000
რომ ის გაგანადგურებთ
რამდენიმე სინათლის წლის დიაპაზონშიც კი.
რამდენიმე სინათლის წლის დიაპაზონშიც კი.
(სიცილი)
მაგრამ გალაქტიკათშორის სივრცეში,
05:09
And yet from intergalactic space, it's so far away you wouldn't even see it.
62
285000
4000
ის იმდენად შორსაა, რომ ვერც კი იხილავთ,
05:13
It's also very cold out there
63
289000
3000
იქ ასევე ძალიან ცივა.
05:16
-- less than three degrees above absolute zero.
64
292000
4000
სამ გრადუსზე ნაკლებია
აბსოლიტურ ნულს ზემოთ.
აბსოლიტურ ნულს ზემოთ.
ის ძალიან ცარიელია.
05:20
And it's very empty. The vacuum there is one million times less dense
65
296000
6000
ვაკუუმი იქ მილიონჯერ უფრო გაუხშოებულია,
ვიდრე საუკეთესო ტექნოლოგიით
ვიდრე საუკეთესო ტექნოლოგიით
05:26
than the highest vacuum that our best technology on Earth can currently
66
302000
3000
შეგვიძლია შევქმნათ დედამიწაზე.
05:29
create. So that's how different a typical place is from this place.
67
305000
8000
აი როგორი განსხვავებულია,
ტიპიურ ადგილი ამ ადგილისგან,
ტიპიურ ადგილი ამ ადგილისგან,
05:37
And that is how un-typical this place is.
68
313000
3000
და აი როგორი არა ტიპიურია ეს ადგილი.
05:40
So can we have the lights back on please? Thank you.
69
316000
5000
ავანთოთ სინათლე თუ შეიძლება? მადლობა.
05:45
Now how do we know about an environment that's so far away,
70
321000
5000
საიდან ვიცით იმ გარემოს შესახებ,
რომელიც ასე შორსაა, ასეთი განსხვავებულია
რომელიც ასე შორსაა, ასეთი განსხვავებულია
05:50
and so different, and so alien, from anything we're used to?
71
326000
4000
და ასეთი უცხო ჩვენთვის?
დედამიწა, ჩვენი გარემო,
05:54
Well, the Earth -- our environment, in the form of us -- is creating knowledge.
72
330000
5000
ცოდნას ქმნის ჩვენი სახით.
05:59
Well, what does that mean? Well, look out even further than we've just been --
73
335000
5000
რას ნიშნავს ეს?
უფრო შორს გავიხედოთ,
კიდევ უფრო შორს ვიდრე ვიყავით
კიდევ უფრო შორს ვიდრე ვიყავით
06:04
I mean from here, with a telescope -- and you'll see things that look like stars.
74
340000
5000
ტელესკოპით ვგულისხმობ
და თქვენ დაინახავთ ვარსკვლავის
მსგავსი ობიექტებს. მათ კვაზარები ქვიათ.
მსგავსი ობიექტებს. მათ კვაზარები ქვიათ.
06:09
They're called "quasars." Quasars originally meant quasi-stellar object.
75
345000
5000
"კვაზარი" საწყისი მნიშვნელობით
" კვაზივარსკვლავური ობიექტია"
" კვაზივარსკვლავური ობიექტია"
რაც აღნიშნავს რამეს რაც ვარსკვლავს ჰგავს
06:14
Which means things that look a bit like stars. (Laughter) But they're not stars.
76
350000
5000
(სივილი)
მაგრამ ეს ვარსკვლავები არაა.
06:19
And we know what they are. Billions of years ago, and billions of light years away,
77
355000
8000
და ჩვენ ვიცით რაცაა.
მილიარდი წლის წინ
და მილიარდი სინათლის წლის დაშორებით,
და მილიარდი სინათლის წლის დაშორებით,
გალაქტიკის ცენტრში ზემასიურ შავ ხვრელში
06:27
the material at the center of a galaxy collapsed towards a
78
363000
4000
06:31
super-massive black hole.
79
367000
2000
მატერია ჩაიქცა
06:33
And then intense magnetic fields directed some of the energy of
80
369000
5000
და შემდეგ ინტენსიურმა მაგნიტურმა ველებმა,
ამ გრავიტაციული ჩაქცევის
და მატერიის გარკვეული ნაწილის
და მატერიის გარკვეული ნაწილის
06:38
that gravitational collapse. And some of the matter,
81
374000
3000
რაღაც ენერგია
06:41
back out in the form of tremendous jets which illuminated lobes with the brilliance of
82
377000
5000
უზარმაზარ ჯეტად (მატერიის ჭავლი)
უკან გამოსტყორცნა,
უკან გამოსტყორცნა,
რაც ისეთი ბრწყინვალებით ანათებს
რომ ვფიქრობ, ტრილიონი მზის
ბრწყინვალებისმაგვარია.
ბრწყინვალებისმაგვარია.
06:46
-- I think it's a trillion suns.
83
382000
6000
ადამიანის ტვინის ფიზიკა რთულია
იმაზე უფრო განსხვავებული იყოს
იმაზე უფრო განსხვავებული იყოს
06:52
Now, the physics of the human brain could hardly be more unlike the physics of such a jet.
84
388000
6000
ასეთი ჯეტის ფიზიკისგან ვიდრე არის.
06:58
We couldn't survive for an instant in it. Language breaks down
85
394000
4000
ჩვენ მყისიერადაც კი ვერ გადავრჩებით მასში.
ენა ვერ აღწერს
07:02
when trying to describe what it would be like in one of those jets.
86
398000
4000
როგორი იქნებოდა შეგრძნება
ერთ-ერთ ასეთ ასეთ ჯეტში.
ერთ-ერთ ასეთ ასეთ ჯეტში.
07:06
It would be a bit like experiencing a supernova explosion,
87
402000
3000
ეს იქნებოდა როგორც სუპერნოვას აფეთქება,
07:09
but at point-blank range and for millions of years at a time. (Laughter)
88
405000
7000
ოღონდ პირდაპირ მიბჯენით
და მილიონობით წელი ერთდროულად.
და მილიონობით წელი ერთდროულად.
(სიცილი)
07:16
And yet, that jet happened in precisely such a way that billions of years later,
89
412000
8000
და ეს ზუსტად ისე მოხდა,
რომ მილიარდობით წლის შემდეგ.
სამყაროს მეორე მხარეს,
სამყაროს მეორე მხარეს,
07:24
on the other side of the universe, some bit of chemical scum could accurately describe,
90
420000
6000
გარკვეულ ქიმიურ ქაფს
შეუძლია ეს ყველაფერი
შეუძლია ეს ყველაფერი
07:30
and model, and predict, and explain, above all -- there's your reference
91
426000
6000
ზუსტად აღწეროს, შექმნას მოდელი
და პროგნოზიც გააკეთოს.
და პროგნოზიც გააკეთოს.
ესეც ცოტა რამ იმაზე,
07:36
-- what was happening there, in reality.
92
432000
5000
თუ რა ხდებოდა იქ, სინამდვილეში.
ერთი ფიზიკური სისტემა,
ტვინი შეიცავს სწორად მომუშავე
ტვინი შეიცავს სწორად მომუშავე
07:41
The one physical system, the brain,
93
437000
2000
07:43
contains an accurate working model of the other -- the quasar.
94
439000
4000
სხვა ფიზიკური სისტემის, კვაზარის მოდელს.
07:47
Not just a superficial image of it, though it contains that as well,
95
443000
4000
ეს არა მხოლოდ ზედაპირული სურათია,
თუმცა მაგასაც მოიცავს,
თუმცა მაგასაც მოიცავს,
არამედ განმარტებითი მოდელი,
07:51
but an explanatory model, embodying the same mathematical
96
447000
4000
რომელიც ასახიერებს
იგივე მათემატიკურ კავშირებს
იგივე მათემატიკურ კავშირებს
07:55
relationships and the same causal structure.
97
451000
3000
და იგივე მიზეზ-შედეგობრივ სტრუქტურას.
07:58
Now that is knowledge. And if that weren't amazing enough,
98
454000
5000
ეს ცოდნაა
და თუ ის არაა საკმარისად საოცარი.
08:03
the faithfulness with which the one structure resembles the other
99
459000
4000
უტყუარობა, რომლითაც ერთი სტრუქტურა
აღწერს მეორეს.
აღწერს მეორეს.
08:07
is increasing with time. That is the growth of knowledge.
100
463000
5000
დროსთან ერთად იზრდება.
ეს ცოდნის ზრდაა.
ასე რომ ფიზიკის კანონებს,
აქვთ ეს განსაკუთრებული მახასიათებელი,
აქვთ ეს განსაკუთრებული მახასიათებელი,
08:12
So, the laws of physics have this special property.
101
468000
3000
08:15
That physical objects, as unlike each other as they could possibly be,
102
471000
5000
რომ ფიზიკურ ობიექტებს, რომლებიც
მაქსიმალურად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან,
მაქსიმალურად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან,
მიუხედავად ამისა, შეუძლიათ განსახიერონ
ერთნაირი მათემატიკური
ერთნაირი მათემატიკური
08:20
can nevertheless embody the same mathematical and causal structure
103
476000
5000
08:25
and to do it more and more so over time.
104
481000
4000
და მიზეზ-შედეგობრივი სტრუქტურა
და ეს მზარდად აკეთონ.
და ეს მზარდად აკეთონ.
08:29
So we are a chemical scum that is different. This chemical scum has universality.
105
485000
7000
ანუ, ჩვენ ვართ ქიმიური ქაფი,
რომელიც განსხვავებულია.
რომელიც განსხვავებულია.
ეს ქიმიური ქაფი უნივერსალურია.
მისი სტრუქტურა
მუდმივად მზარდი სიზუსტით,
მუდმივად მზარდი სიზუსტით,
08:36
Its structure contains, with ever-increasing precision,
106
492000
4000
08:40
the structure of everything. This place, and not other places in the universe,
107
496000
5000
შეიცავს ყველაფრის სტრუქტურას.
სამყაროს სწორედ ეს ადგილი და არა სხვა
08:45
is a hub which contains within itself the structural and causal essence of the
108
501000
7000
არის ადგილი, რომელიც საკუთარ თავში
შეიცავს მთელი დანარჩენი ფიზიკური რეალობის
შეიცავს მთელი დანარჩენი ფიზიკური რეალობის
სტრუქტურულ და მიზეზ-შედეგობრივ არსს.
08:52
whole of the rest of physical reality. And so, far from being insignificant,
109
508000
4000
და არც თუ უმნიშვნელოა ფაქტი,
08:56
the fact that the laws of physics allow this, or even mandate that this can happen,
110
512000
6000
რომ ფიზიკის კანონები უშვებს ამას,
ან აძლევს ამის საშუალებას.
09:02
is one of the most important things about the physical world.
111
518000
5000
ეს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რამაა
ფიზიკური სამყაროში.
ფიზიკური სამყაროში.
09:07
Now how does the solar system -- and our environment, in the form of us --
112
523000
6000
როგორ შეიძინა მზის სისტემამ,
ჩვენმა გარემომ, ჩვენი სახით,
ჩვენმა გარემომ, ჩვენი სახით,
ეს განსაკუთრებული ურთიერთქმედება,
დანარჩენ სამყაროსთან?
დანარჩენ სამყაროსთან?
09:13
acquire this special relationship with the rest of the universe?
113
529000
3000
09:16
Well, one thing that's true about Stephen Hawking's remark -- I mean, it is true,
114
532000
6000
ერთი რამ, რაც სტივენ ჰოკინგის
ნათქვამში მართალია,
ნათქვამში მართალია,
ის მთლიანად მართალია,
მაგრამ აქცენტია მცდარი.
მაგრამ აქცენტია მცდარი.
09:22
but it's the wrong emphasis. (Laughter) One thing that's true about it is that
115
538000
4000
მაშ, მართალია ის, რომ სამყარო ამ ყველაფერს
სპეციფიური ფიზიკის გარეშე აკეთებს.
სპეციფიური ფიზიკის გარეშე აკეთებს.
09:26
it doesn't do it with any special physics. There's no special dispensation,
116
542000
6000
არაა არანაირი განსაკუთრებული განაწილება,
არანაირი სასწაული.
არანაირი სასწაული.
09:32
no miracles involved. It does it simply with three things that we have here in abundance.
117
548000
6000
ის უბრალოდ აკეთებს ამას
სამი რამით რაც ჭარბად გაგვაშნია.
სამი რამით რაც ჭარბად გაგვაშნია.
09:38
One of them is matter, because the growth of knowledge is a form of
118
554000
5000
ერთია მატერია,
რადგან ცოდნის ზრდა
ინფორმაციის დამუშავების ფორმაა,
ინფორმაციის დამუშავების ფორმაა,
09:43
information processing. Information processing is computation,
119
559000
4000
დამუშავება გამოთვლაა.
გამოთვლას სჭირდება კომპიუტერი.
გამოთვლას სჭირდება კომპიუტერი.
09:47
computation requires a computer --
120
563000
2000
მატერიის გარეშე
კომპუტერის შექმნის ხერხი კი არ ვიცით.
კომპუტერის შექმნის ხერხი კი არ ვიცით.
09:49
there's no known way of making a computer without matter.
121
565000
3000
კომპიუტერის შესაქმნელად ასევე გვჭირდება
ენერგიაც და ყველაზე მთავარი,
ენერგიაც და ყველაზე მთავარი,
09:52
We also need energy to make the computer, and most important,
122
568000
3000
09:55
to make the media in effect onto which we record the knowledge that we discover.
123
571000
6000
შეიქმნას საშუალება, რაზეც ჩავწერთ
ჩვენ მიერ აღმოჩენილ ცოდნას.
10:01
And then thirdly, less tangible, but just as essential for the open-ended creation
124
577000
6000
და მესამე, ნაკლებ ხელშესახები,
მაგრამ ცოდნის და ახსნების შექმნის
მაგრამ ცოდნის და ახსნების შექმნის
თავისუფალი პროცესის განუყოფელი ნაწილი,
10:07
of knowledge, of explanations, is evidence.
125
583000
5000
არის მტკიცებულება.
10:12
Now, our environment is inundated with evidence.
126
588000
4000
ჩვენი გარემო სავსეა მტკიცებულებებით.
10:16
We happen to get round to testing, let's say, Newton's Law of Gravity
127
592000
6000
ჩვენ ვატარებთ ექსპერიმენტებს
მაგალითად, ნიუტონის მიზიდულობის კანონი
მაგალითად, ნიუტონის მიზიდულობის კანონი
აღმოჩენილ იქნა დაახლოებით 300 წლის წინ.
10:22
about 300 years ago.
128
598000
2000
მაგრამ ამის მტკიცებულებები,
10:24
But the evidence that we used to do that was falling down on every square meter
129
600000
6000
ეცემოდა დედამიწის
ყოველ კვადრატულ მეტრზე,
ყოველ კვადრატულ მეტრზე,
10:30
of the Earth for billions of years before that, and will continue to fall on for billions of years
130
606000
5000
ჯერ კიდევ მილიარდობით წლის წინ
და კვლავ გაგრძელდება
მილიარდობით წლის განმავლობაში
მილიარდობით წლის განმავლობაში
10:35
afterwards. And the same is true for all the other sciences.
131
611000
4000
და ასევეა ყველა სხვა
მეცნიერების შემთხვევაშიც.
მეცნიერების შემთხვევაშიც.
10:39
As far as we know, evidence to discover the most fundamental truths
132
615000
5000
რამდენადაც ვიცით, ყველა მეცნიერების
ყველაზე ფუნდამენტური ჭეშმარიტებების
ყველაზე ფუნდამენტური ჭეშმარიტებების
10:44
of all the sciences is here just for the taking on our planet.
133
620000
4000
აღმოჩენის მტკიცებულებები
აქვე ჩვენს პლანეტაზე მზადაა აღმოსაჩენად.
აქვე ჩვენს პლანეტაზე მზადაა აღმოსაჩენად.
10:48
Our location is saturated with evidence, and also with matter and energy.
134
624000
6000
ჩვენი ადგილი გაჟღენთილია მტკიცებულებებით,
ასევე მატერიითა და ენერგიით.
გალაქტიკათშორის სივრცეში,
10:54
Out in intergalactic space, those three prerequisites
135
630000
3000
ის სამი აუცილებელი პირობა
ცოდნის თავისუფლად შექმნისთვის
ცოდნის თავისუფლად შექმნისთვის
10:57
for the open-ended creation of knowledge are at their lowest possible supply.
136
633000
5000
დიდ დეფიციტს წარმოადგენს.
როგორც გითხარით, იქ სიცარიელეა,
იქ ცივა და უკუნია.
იქ ცივა და უკუნია.
11:02
As I said, it's empty; it's cold; and it's dark out there. Or is it?
137
638000
6000
თუ არა?
11:08
Now actually, that's just another parochial misconception. (Laughter)
138
644000
5000
პრინციპში ეს მორიგი გაუგებრობაა.
(სიცილი)
11:13
Because imagine a cube out there in intergalactic space, the same size as
139
649000
7000
წარმოიდგინეთ კუბი
სადმე გალაქტიკათშორის სივრცეში,
სადმე გალაქტიკათშორის სივრცეში,
ჩვენი მზის სისტემის ზომის.
11:20
our home, the solar system. Now that cube is very empty by human standards,
140
656000
5000
ადამიანური სტანდარტებით ეს კუბი ცარიელია,
11:25
but that still means that it contains over a million tons of matter.
141
661000
5000
მაგრამ ეს ნიშნავს, რომ ის მაინც შეიცავს
მილიონობით ტონა მატერიას.
მილიონობით ტონა მატერიას.
11:30
And a million tons is enough to make, say, a self-contained space station,
142
666000
5000
და მილიონი ტონა საკმარისია რომ შექმნა,
ვთქვათ, დამოუკიდებელი კოსმოსური სადგური,
ვთქვათ, დამოუკიდებელი კოსმოსური სადგური,
11:35
on which there's a colony of scientists that are devoted to creating an
143
671000
4000
სადაც იქნება მეცნიერთა დასახლებები,
რომლებიც მზად არიან შექმნან
ცოდნის თავისუფალი ნაკადი და ა.შ.
ცოდნის თავისუფალი ნაკადი და ა.შ.
11:39
open-ended stream of knowledge, and so on.
144
675000
3000
ტანამედროვე ტექნოლოგია
გალაქტიკათაშორის სივრციდან
გალაქტიკათაშორის სივრციდან
11:42
Now, it's way beyond present technology to even gather the hydrogen
145
678000
4000
წყალბადის მოგროვების და მისგან
11:46
from intergalactic space and form it into other elements and so on.
146
682000
5000
სხვა ელემენტების მიღების საშუალებასაც
კი არ გვაძლევს
კი არ გვაძლევს
11:51
But the thing is, in a comprehensible universe,
147
687000
4000
მაგრამ საქმე ისაა,
რომ ჩვენთვის ნაცნობ სამყაროში,
რომ ჩვენთვის ნაცნობ სამყაროში,
თუ რამე დაუშვებელი არაა ფიზიკის კანონებით,
11:55
if something isn't forbidden by the laws of physics,
148
691000
3000
11:58
then what could possibly prevent us from doing it, other than knowing how?
149
694000
4000
რა შეგვიშლის ხელს მის გაკეთებაში,
თუ არა ცოდნის ნაკლებობა?
თუ არა ცოდნის ნაკლებობა?
12:02
In other words, it's a matter of knowledge, not resources.
150
698000
4000
სხვა სიტყვებით, ეს ცოდნის საკითხია
და არა რესურსების.
და არა რესურსების.
თუ ამას შევძლებდით,
ავტომატურად გვექნებოდა ენერგიის წყარო,
ავტომატურად გვექნებოდა ენერგიის წყარო,
12:06
And the same -- well, if we could do that we'd automatically have an energy supply,
151
702000
3000
12:09
because the transmutation would be a fusion reactor -- and evidence?
152
705000
6000
რადგან ეს გარდაქმნა იქნებოდა
თერმობირთვული რეაქტორი.
თერმობირთვული რეაქტორი.
და მტკიცებულებები?
ადამიანის შეგრძნებებისთვის იქ უკუნია,
12:15
Well, again, it's dark out there to human senses. But all you've got to do is
153
711000
4000
მაგრამ მხოლოდ ტელესკოპის აღებაა საჭირო,
12:19
take a telescope, even one of present-day design,
154
715000
3000
თუნდაც ერთი-ერთი თანამედროვე,
12:22
look out and you'll see the same galaxies as we do from here.
155
718000
5000
გახედო ცას და დაინახავთ იმავე გალაქტიკებს,
რომელიც ჩვენ ვნახეთ აქედან.
რომელიც ჩვენ ვნახეთ აქედან.
მაგრამ უფრო ძლიერი ტელესკოპიდან,
12:27
And with a more powerful telescope, you'll be able to see stars, and planets.
156
723000
4000
ვარსკვლავებს და პლანეტებსაც
დაინახოთ გალაქტიკებში.
დაინახოთ გალაქტიკებში.
12:31
In those galaxies, you'll be able to do astrophysics, and learn the laws of physics.
157
727000
4000
გაერკვევით ასტროფიზიკაში
და ისწავლით ფიზიკის კანონებს.
და ისწავლით ფიზიკის კანონებს.
12:35
And locally there you could build particle accelerators,
158
731000
3000
და იქვე შეძლებთ ააშენოთ
ნაწილაკთა ამაჩქარებლები
ნაწილაკთა ამაჩქარებლები
და შეისწავლოთ ელემენტარული
ნაწილაკების ფიზიკა, ქიმია და ა.შ.
ნაწილაკების ფიზიკა, ქიმია და ა.შ.
12:38
and learn elementary particle physics, and chemistry, and so on.
159
734000
3000
12:41
Probably the hardest science to do would be biology field trips -- (Laughter) -- because it would take
160
737000
7000
ალბათ ყველაზე რთული
ბიოლოგიური ექსპედიციები იქნება.
ბიოლოგიური ექსპედიციები იქნება.
(სიცილი)
რადგან რამდენიმე ასეული
მილიონი წელი დასჭირდება,
მილიონი წელი დასჭირდება,
12:48
several hundred million years to get to the nearest life-bearing planet and back.
161
744000
5000
რომ უახლოეს სიცოცხლისთვის ხელსაყრელ
პლანეტას მიაღწიოთ და დაბრუნდეთ.
პლანეტას მიაღწიოთ და დაბრუნდეთ.
12:53
But I have to tell you -- and sorry, Richard --
162
749000
3000
მაგრამ უნდა გითხრათ, მაპატიე რიჩარდ,
დიდად არასდროს მომწონდა
ბიოლოგიური ექსპედიციები,
ბიოლოგიური ექსპედიციები,
12:56
but I never did like biology field trips much,
163
752000
3000
(სიცილი)
12:59
and I think we can just about make do with one every few hundred million years.
164
755000
5000
ვფიქრობ შეგვიძლია ეს გავაკეთოთ
რამდენიმე ასეულ მილიონ წელიწადში ერთხელ.
13:04
(Laughter)
165
760000
2000
(სიცილი)
13:06
So in fact, intergalactic space does contain all the prerequisites for the open-ended
166
762000
9000
ფაქტიურად, გალაქტიკათშორის სივრცე
შეიცავს ყველა წინაპირობას
შეიცავს ყველა წინაპირობას
ცოდნის თავისუფლად შექმნისთვის.
13:15
creation of knowledge. Any such cube, anywhere in the universe,
167
771000
4000
ნებისმიერი ასეთი კუბი, სადმე სამყაროში.
13:19
could become the same kind of hub that we are,
168
775000
4000
შეიძლება გახდეს, ისეთივე სახის ცენტრი,
როგორც ჩვენ ვართ,
როგორც ჩვენ ვართ,
13:23
if the knowledge of how to do so were present there.
169
779000
7000
თუ იქ შესაბამისი ცოდნა იქნება.
ანუ ჩვენ არ ვართ უნიკალურად
დასახლებად ადგილას.
დასახლებად ადგილას.
13:30
So we're not in a uniquely hospitable place.
170
786000
3000
13:33
If intergalactic space is capable of creating an open-ended stream of explanations,
171
789000
5000
თუ გალაქტიკათშორის სივრცეს შეუძლია
შექმნას ცოდნის თავისუფალი ნაკადი,
13:38
then so is almost every other environment. So is the Earth. So is a polluted Earth.
172
794000
7000
მაშინ ამას შეძლებს
თითქმის ყველა სხვა გარემო.
თითქმის ყველა სხვა გარემო.
ასევე დედამიწაც.
დაბინძურებული დედამიწაც.
რესურსი არაა შემზღუდავი ფაქტორი
13:45
And the limiting factor, there and here, is not resources, because they're plentiful,
173
801000
6000
რადგან ის უხვადაა,
13:51
but knowledge, which is scarce.
174
807000
3000
არამედ ცოდნა, რომელიც მწირია.
ეს კოსმოსური, ცოდნაზე დაფუძნებული ხედვა
შეიძლება და ვფიქრობ უნდა
შეიძლება და ვფიქრობ უნდა
13:54
Now this cosmic knowledge-based view may -- and I think ought to
175
810000
6000
გვაგრძნობინებდეს თავს განსაკუთრებულად,
14:00
-- make us feel very special. But it should also make us feel vulnerable,
176
816000
5000
მაგრამ მან ასევე მოწყვლადადაც
უნდა გვაგრძნობინოს თავი,
უნდა გვაგრძნობინოს თავი,
რადგან ეს ნიშნავს,
რომ განსაკუთრებული ცოდნის გარეშე
რომ განსაკუთრებული ცოდნის გარეშე
14:05
because it means that without the specific knowledge that's needed to survive
177
821000
4000
რომელიც გჭირდება, რომ სამყაროს
მიმდინარე გამოწვევებს გავუძლოთ,
მიმდინარე გამოწვევებს გავუძლოთ,
14:09
the ongoing challenges of the universe, we won't survive them.
178
825000
4000
ჩვენ ვერ გადავრჩებით.
14:13
All it takes is for a supernova to go off a few light years away, and we'll all be dead!
179
829000
5000
საკმარისია მხოლოდ სუპერნოვამ
რამდენიმე სინათლის წლის მოშორებით იფეთქოს
რამდენიმე სინათლის წლის მოშორებით იფეთქოს
და ჩვენ ყველა მოვკვდებით.
14:18
Martin Rees has recently written a book about our vulnerability to all sorts of things,
180
834000
6000
მარტინ რისმა ცოტა ხნის წინ დაწერა წიგნი
ჩვენს მოწყვლადობაზე
სხვადასხვა რამეების მიმართ,
სხვადასხვა რამეების მიმართ,
14:24
from astrophysics, to scientific experiments gone wrong,
181
840000
4000
ასტროფიზიკიდან დაწყებული
წარუმატებელ სამეცნიერო ექსპერიმენტებამდე
წარუმატებელ სამეცნიერო ექსპერიმენტებამდე
14:28
and most importantly to terrorism with weapons of mass destruction.
182
844000
4000
და ყველაზე მნიშვნელოვანი მასობრივი
განადგურების იარაღის მქონდე ტერორიზმამდე.
განადგურების იარაღის მქონდე ტერორიზმამდე.
14:32
And he thinks that civilization has only a 50 percent chance of surviving this century.
183
848000
5000
ის ფიქრობს, რომ ცივილიზაციას
ამ საუკუნის ბოლომდე მიღწევის
ამ საუკუნის ბოლომდე მიღწევის
მხოლოდ 50%-იანი შანსი აქვს.
14:37
I think he's going to talk about that later in the conference.
184
853000
4000
მგონი მოგვიანებით ამაზე საუბარს
კონფერენციაზე აპირებს.
კონფერენციაზე აპირებს.
არ მგონია რომ ალბათობა სწორი კატეგორია,
14:41
Now I don't think that probability is the right category to discuss this issue in.
185
857000
6000
ამ პრობლემაზე საუბრისთვის.
14:47
But I do agree with him about this. We can survive, and we can fail to survive.
186
863000
7000
თუმცა იმაში ვეთანხმები,
რომ ჩვენ შეიძლება გადავრჩეთ
და შეიძლება ვერ გადავრჩეთ,
და შეიძლება ვერ გადავრჩეთ,
მაგრამ ეს დამოკიდებულია
არა შემთხვევითობაზე,
არა შემთხვევითობაზე,
14:54
But it depends not on chance, but on whether we create the relevant knowledge in time.
187
870000
6000
არამედ იმაზე შევძლებთ თუ არა
შესაბამისი ცოდნის შექმნას დროულად.
შესაბამისი ცოდნის შექმნას დროულად.
15:00
The danger is not at all unprecedented. Species go extinct all the time.
188
876000
6000
საფრთხე სულაც არაა უპრეცედენტო.
სახეობები მუდმივად ქრება.
15:06
Civilizations end. The overwhelming majority of all species and all civilizations
189
882000
6000
ცივილიზაციები წყვეტენ არსებობას.
ყველა სახეობის
და ყველა ცივილიზაციის უმრავლესობა.
და ყველა ცივილიზაციის უმრავლესობა.
რომელსაც კი ოდესმე უარსებია,
ახლა ისტორიაა
ახლა ისტორიაა
15:12
that have ever existed are now history.
190
888000
2000
15:14
And if we want to be the exception to that, then logically our only hope
191
890000
6000
და თუ ჩვენ გვინდა გამონაკლისებში ვიყოთ,
მაშინ ლოგიკურად ჩვენი ერთადერთუ იმედი
არის ერთადერთი მომავლის არჩევა
არის ერთადერთი მომავლის არჩევა
15:20
is to make use of the one feature that distinguishes our species,
192
896000
5000
რომელიც გამოარჩევს ჩვენს სახეობას
და ჩვენს ცივილიზაციას, სხვებისგან.
და ჩვენს ცივილიზაციას, სხვებისგან.
15:25
and our civilization, from all the others --
193
901000
3000
კერძოდ, ჩვენი განსაკუთრებული
ურთიერთობა ფიზიკის კანონებთან.
ურთიერთობა ფიზიკის კანონებთან.
15:28
namely, our special relationship with the laws of physics,
194
904000
4000
15:32
our ability to create new explanations, new knowledge -- to be a hub of existence.
195
908000
8000
ჩვენი უნარი, შევქმნათ ახალი ახსნები,
ახალი ცოდნა
ახალი ცოდნა
რომ ვიყოთ არსებობის ცენტრი.
მაშ, ნება მომეცით, ახლა ეს
მიმდინარე საკამათო თემაზე გავავრცელო.
მიმდინარე საკამათო თემაზე გავავრცელო.
15:40
So let me now apply this to a current controversy,
196
916000
4000
არა იმიტომ, რომ რომელიმე
გამოსავლის დაცვა მინდა,
გამოსავლის დაცვა მინდა,
15:44
not because I want to advocate any particular solution,
197
920000
3000
არამედ იმიტომ რომ ილუსტრირება
გავუკეთო იმას რასაც ვგულიხმობ.
გავუკეთო იმას რასაც ვგულიხმობ.
15:47
but just to illustrate the kind of thing I mean.
198
923000
2000
15:49
And the controversy is global warming.
199
925000
3000
ეს საკამათო თემა გლობალური დათბობაა.
15:52
Now, I'm a physicist, but I'm not the right kind of physicist. In regard to global warming,
200
928000
5000
მე ფიზიკოსი ვარ.
მაგრამ სხვა ტიპის ფიზიკოსი
მაგრამ სხვა ტიპის ფიზიკოსი
გლობალური დათბობის საკითხთან მიმართებაში
მე არ ვარ სპეცილაისტი
მე არ ვარ სპეცილაისტი
15:57
I'm just a layman. And the rational thing for a layman to do is to take seriously
201
933000
6000
და არასპეციალისტისთვის რაციონალური გზა
არის სერიოზულად მიუდგეს
მიღებულ მეცნიერულ თეორიას
მიღებულ მეცნიერულ თეორიას
16:03
the prevailing scientific theory. And according to that theory,
202
939000
5000
და ამ თეორიის მიხედვით, კატარსტროფის
თავიდან აცილებისთვის უკვე გვიანია,
თავიდან აცილებისთვის უკვე გვიანია,
16:08
it's already too late to avoid a disaster.
203
944000
3000
რადგან თუ მართალია, რომ საუკეთესო გზა
CO2-ს გამოყოფის პრევენციაა
CO2-ს გამოყოფის პრევენციაა
16:11
Because if it's true that our best option at the moment is to prevent CO2 emissions
204
947000
6000
კიოტოს ოქმის თანახმად,
16:17
with something like the Kyoto Protocol, with its constraints on economic activity
205
953000
4000
ეკონომიკური აქტივობის შეზღუდვით
და მისი უზარმაზარი,
და მისი უზარმაზარი,
16:21
and its enormous cost of hundreds of billions of dollars or whatever it is,
206
957000
4000
ასეული მილიარდი დოლარის ხარჯით,
თუ რამდენიც არის,
თუ რამდენიც არის,
16:25
then that is already a disaster by any reasonable measure.
207
961000
5000
მაშინ ეს უკვე კატასტროფაა,
ნებისმიერი საღი გაზომვით.
ნებისმიერი საღი გაზომვით.
16:30
And the actions that are advocated are not even purported to solve the problem,
208
966000
5000
და ქმედებები რომლისკენაც გვიბიძგებენ
არც იგულისხმება რომ პრობლემას გადაჭრის,
არც იგულისხმება რომ პრობლემას გადაჭრის,
16:35
merely to postpone it by a little. So it's already too late to avoid it, and it
209
971000
5000
არამედ უბრალოდ გაახანგრძლივებს.
მაშ, უკვე გვიანია ამისგან თავის დაღწევა
და ალბათ გვიანი იყო უკვე
16:40
probably has been too late to avoid it ever since before anyone realized the danger.
210
976000
6000
სანამ ვინმე გააცნობიერებდა საფრთხეს.
16:46
It was probably already too late in the 1970s,
211
982000
4000
ალბათ უკვე გვიან იყო 1970-იანებში.
როცა საუკეთესო ხელმისაწვდომი
სამეცნიერო თეორია გვეუბნებოდა
სამეცნიერო თეორია გვეუბნებოდა
16:50
when the best available scientific theory was telling us that industrial emissions
212
986000
4000
რომ ინდუსტრიული გამონაბოლქვები
ახალ გამყინვარების ხანას გამოიწვევდა,
ახალ გამყინვარების ხანას გამოიწვევდა,
16:54
were about to precipitate a new ice age in which billions would die.
213
990000
5000
მილიარდობით მსხვერპლით.
16:59
Now the lesson of that seems clear to me,
214
995000
3000
მე ამ გაკვეთილს ნათლად ვხედავ
და მე არ ვიცი რატომ
არ მოქმედებს ეს საჯარო დებატებზე.
არ მოქმედებს ეს საჯარო დებატებზე.
17:02
and I don't know why it isn't informing public debate.
215
998000
3000
17:05
It is that we can't always know. When we know of an impending disaster,
216
1001000
6000
ის რომ ჩვენ ყოველთვის ვერ გვეცოდინრბა.
როცა ვიცით მოსალოდნელი უბედურება
17:11
and how to solve it at a cost less than the cost of the disaster itself,
217
1007000
5000
და როგორ გადავწყვიტოთ ის უფრო მარტივად,
ვიდრე თავად კატასტროფის შედეგი,
ვიდრე თავად კატასტროფის შედეგი,
მაშინ ნამდვილად აღარაფერია საკამათო.
17:16
then there's not going to be much argument, really.
218
1012000
2000
17:18
But no precautions, and no precautionary principle,
219
1014000
5000
მაგრამ ვერანაირი უსაფრთხოების ზომები
და ვერანაირი მსგსვი პრინციპები
და ვერანაირი მსგსვი პრინციპები
17:23
can avoid problems that we do not yet foresee.
220
1019000
4000
ვერ აგვაცილებს თავიდან პრობლემას,
რომელსაც ვერ ვპროგნოზირებთ.
რომელსაც ვერ ვპროგნოზირებთ.
17:27
Hence, we need a stance of problem-fixing, not just problem-avoidance.
221
1023000
9000
მაშასადამე ჩვენ გვჭირდება
პრობლემის აღმოფხვრა
პრობლემის აღმოფხვრა
და არა მათგან გაქცევა.
ისიც მართალია, რომ მცირედი პრევენცია
მძლავრი მკურნალობის ტოლფასია მკურნალობა.
მძლავრი მკურნალობის ტოლფასია მკურნალობა.
17:36
And it's true that an ounce of prevention equals a pound of cure,
222
1032000
3000
17:39
but that's only if we know what to prevent.
223
1035000
3000
მაგრამ ეს მაშინ როცა ვიცით
რისი პრევენციაა საჭირო.
რისი პრევენციაა საჭირო.
17:42
If you've been punched on the nose, then the science of medicine does not
224
1038000
4000
თუ თქვენ ცხვირში დაგარტყეს,
მედიცინა ვერ გასწავლით
17:46
consist of teaching you how to avoid punches. (Laughter)
225
1042000
4000
როგორ აიცილოთ დარტყმები
(სიცილი)
მედიცინამ მკურნალობის ძიება რომ შეწყვიტოს
და პრევენციაზე კონცენტრირდეს,
და პრევენციაზე კონცენტრირდეს,
17:50
If medical science stopped seeking cures and concentrated on prevention only,
226
1046000
5000
17:55
then it would achieve very little of either.
227
1051000
3000
მაშინ ის ძალიან ცოტას მიაღწევს
ორივე მიმართულებით
ორივე მიმართულებით
მსოფლიო აქტიურად განიხილავს
17:58
The world is buzzing at the moment with plans to force reductions
228
1054000
4000
გამონაბოლქვის შემცირების გეგმებს
ნებისმიერ ფასად.
ნებისმიერ ფასად.
18:02
in gas emissions at all costs.
229
1058000
2000
18:04
It ought to be buzzing with plans to reduce the temperature,
230
1060000
5000
არადა უნდა განვიხილავდეთ გეგმებს,
ტემპერატურის შესამცირებლად,
ტემპერატურის შესამცირებლად,
18:09
and with plans to live at the higher temperature --
231
1065000
3000
და იმას თუ როგორ უნდა ვიცხოვროთ
უფრო მაღალ ტემპერატურაში,
უფრო მაღალ ტემპერატურაში,
18:12
and not at all costs, but efficiently and cheaply. And some such plans exist,
232
1068000
5000
მაგრამ არა ნებისმიერ ფასად,
არამედ ეფექტიანად და იაფად.
არამედ ეფექტიანად და იაფად.
რაღაც მსგავსი გეგმები არსებობს.
მაგალითად, სარკის მსგავსი მოწყობილობა,
კოსმოსში, რომელიც მზის სხივებს აირეკლავს
კოსმოსში, რომელიც მზის სხივებს აირეკლავს
18:17
things like swarms of mirrors in space to deflect the sunlight away,
233
1073000
4000
18:21
and encouraging aquatic organisms to eat more carbon dioxide.
234
1077000
4000
და წყლის ორგანიზმებისთვის ხელის შეწყობა,
რომ მეტი ნახშირორჟანგი შთანთქან.
რომ მეტი ნახშირორჟანგი შთანთქან.
18:25
At the moment, these things are fringe research.
235
1081000
3000
ამჯამად ეს კვლევები უმნიშვნელოდ ითვლება.
18:28
They're not central to the human effort to face this problem, or problems in general.
236
1084000
6000
ისინი არაა ძირითადი ძალისხმევის საგანი
ამ პრობლემასთან
ამ პრობლემასთან
ან ზოგადად პრობლემებთან ბრძოლაში.
18:34
And with problems that we are not aware of yet, the ability to put right --
237
1090000
5000
საქმეების სწორად წარმართვის უნარი,
მხოლოდ იღბლის ნაცვლად,
მხოლოდ იღბლის ნაცვლად,
არა მხოლოდ გადაგვაწყვეტინებს
იმ პრობლემებს,
იმ პრობლემებს,
18:39
not the sheer good luck of avoiding indefinitely -- is our only hope,
238
1095000
5000
რომელთა არსებობაც ჯერ კიდევ არ ვიცით,
18:44
not just of solving problems, but of survival.
239
1100000
4000
არამედ გადაგვარჩენს.
აიღეთ ორი ქვის ფირფიტა და ამოკვეთეთ მათზე.
18:48
So take two stone tablets, and carve on them.
240
1104000
7000
18:55
On one of them, carve: "Problems are soluble."
241
1111000
5000
ერთზე: "პრობლემები მოგვარებადია"
მეორეზე კი: "პრობლემები გარდაუვალია"
19:00
And on the other one carve: "Problems are inevitable."
242
1116000
4000
19:04
Thank you. (Applause)
243
1120000
2000
მადლობა.
(აპლოდისმენტები)
ABOUT THE SPEAKER
David Deutsch - Quantum physicistDavid Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity.
Why you should listen
David Deutsch will force you to reconsider your place in the world. This legendary Oxford physicist is the leading proponent of the multiverse (or "many worlds") interpretation of quantum theory -- the idea that our universe is constantly spawning countless numbers of parallel worlds.
In his own words: "Everything in our universe -- including you and me, every atom and every galaxy -- has counterparts in these other universes." If that doesn't alter your consciousness, then the other implications he's derived from his study of subatomic physics -- including the possibility of time travel -- just might.
In The Fabric of Reality, Deutsch tied together quantum mechanics, evolution, a rationalist approach to knowledge, and a theory of computation based on the work of Alan Turing. "Our best theories are not only truer than common sense, they make more sense than common sense,"Deutsch wrote, and he continues to explore the most mind-bending aspects of particle physics.
In 2008, he became a member of the Royal Society of London.
David Deutsch | Speaker | TED.com