Taste3 2008
Dennis vanEngelsdorp: A plea for bees
دێنیس ڤان ئیجیلس دۆرپ : پاڕانەوەیەک لە پێناو هەنگەکاندا
Filmed:
Readability: 3.4
752,294 views
هەنگەکان بە شێوەیەکی ترسناک بە کۆمەڵ دەمرن، بۆچی؟ هەنگەوانی شارەزا (دینیس ڤان) لە یەکێک لە گرنگترین شوێنەکانی سروشت توێژینەوە دەکات لەسەر یەکێک لە پاکترین بونەوەرەکان، تاکو لێیان تێبگات و ئەو نادیارییە بخاتە ڕوو کە شاردنەوەی مەترسیدارە
Dennis vanEngelsdorp - Bee expert
Dennis vanEngelsdorp is Acting State Apiarist for Pennsylvania's Department of Agriculture, studying colony collapse disorder -- the alarming, worldwide disappearance of worker bees and Western honey bees. Full bio
Dennis vanEngelsdorp is Acting State Apiarist for Pennsylvania's Department of Agriculture, studying colony collapse disorder -- the alarming, worldwide disappearance of worker bees and Western honey bees. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
What I'd like you to do is, just really quickly,
0
0
2000
ئەوەی کە حەزدەکەم ئەنجامی بدەن، زۆر بەخێرایی
00:18
is just, sort of, nod to the person on your right,
1
2000
3000
تەنها جۆرێکە لەسەر لەقاندن بۆ ئەو کەسەی لای ڕاستتان
00:21
and then nod to the person on your left.
2
5000
3000
پاشان سەر لەقاندنێکیش بۆ ئەو کەسەی لای چەپتان
00:24
(Laughter)
3
8000
4000
پێکەنین
00:28
Now, chances are that over the last winter,
4
12000
4000
ئێستا هەموو ئەو هەڵانەی کە لە زستانی ڕابردودا
00:32
if you had been a beehive, either you or one of the two people
5
16000
3000
ئەگەر پورە هەنگێک بن، ئەوا تۆ یان کەسێك لەو دوو کەسەی
00:35
you just nodded at would have died.
6
19000
4000
کەسەرت بۆ لەقاند مردوون
00:39
Now, that's an awful lot of bees.
7
23000
4000
ئەوە ژمارەیەکی زۆر ترسێنەرە لە هەنگەکان
00:43
And this is the second year in a row we have lost over 30 percent
8
27000
4000
وە ئەمەش دووەمین ساڵە لەدوای یەک لە دەستچونێکمان بە ڕێژەی لە %٣٠ هەیە
00:47
of the colonies, or we estimate we've lost 30 percent of the colonies over the winter.
9
31000
4000
لە پورەکانمان، وە یان دەیزەمڵێنین کە ئەوانە لە %٣٠ پورەکانمانن بە درێژایی زستانەکە
00:51
Now, that's a lot, a lot of bees, and that's really important.
10
35000
6000
ئەوە زۆرە، ئەوە ژمارەیەکی زۆرە لە هەنگ، ئەوەش زۆر گرنگ و بەبایەخە
00:57
And most of those losses are because of things we know.
11
41000
3000
وە زۆربەی ئەو لەدەست چونانەشمان بەهۆی کۆمەڵە شتانێکەوەیە کە دەیانزانین
01:00
We know that there are these varroa mites that have introduced
12
44000
3000
ئێمە دەزانین کە مڕە هەیە و بڵاوبۆتەوە
01:03
and caused a lot of losses, and we also have this new phenomenon,
13
47000
3000
وە بۆتە هۆی لەدەست چونێکی گەورە، وە هەروەها ئەم دیاریدە تازانەشمان هەیە
01:06
which I talked about last year, Colony Collapse Disorder.
14
50000
3000
کە ساڵی ڕابردوو لە بارەیەوە دوام، نا ئارامی لە لەناوچونی پورەکان
01:09
And here we see a picture on top of a hill in Central Valley last December.
15
53000
5000
لێرەشدا ئەوەتا وێنەیەکی ''سێنتڕال ڤالێی'' دەبینین لەلای سەرەوە کە هی دیسەمبەری ڕابردووە
01:14
And below, you can see all these out yards,
16
58000
2000
وە لەخوارەوەشدا دەتوانین ئەو هەموو گۆڕەپانە سەوزاییە ببینین
01:16
or temporary yards, where the colonies are brought in until February,
17
60000
5000
یان باخچە کاتییەکان، کە کورە هەنگەکانی بۆ هێنراوە هەتا مانگی٢
01:21
and then they're shipped out to the almonds.
18
65000
3000
پاشان دێینەوە بۆ گوڵی بادەمەکان
01:24
And one documentary writer, who was here and looked at this two months
19
68000
3000
وە نوسەرێکی بەڵگە نامەیی، کە لێرە بووە و سەیری ئەمانەی کردووە ماوەی دوو مانگ
01:27
after I was here, described this not as beehives
20
71000
3000
دوای ئەوەی کە لێرە بووم، ئاماژەی پێکرد نەک وەک پوورەی هەنگێک
01:30
but as a graveyard, with these empty white boxes with no bees left in them.
21
74000
6000
بەڵکو وەک گۆڕستانێک، کە ئەو سندوقە سپییە بەتاڵانە کە هیچ هەنگیان تیادا نەماوە
01:36
Now, I'm going to sum up a year's worth of work in two sentences
22
80000
4000
من ڕەنج و سامانی دوو ساڵ کورت دەکەمەوە لە دوو ڕستەدا
01:40
to say that we have been trying to figure out
23
84000
2000
تا بڵێم ئەوی کە هەوڵمان دەدا بیزانین
01:42
what the cause of this is.
24
86000
2000
هۆکاری ئەمە چییە؟
01:44
And what we know is that it's as if the bees have caught a flu.
25
88000
3000
ئەوەی کە ئێمە دەیزانین ئەوەیە وەک ئەوەی بڵێین هەنگەکان ئەنفلۆنزایان گرتووە
01:47
And this flu has wiped through the population of bees.
26
91000
5000
وە ئەم ئەنفلۆنزایەش ژمارەی هەنگەکانی سڕییەوە
01:52
In some cases, and in fact in most cases in one year,
27
96000
4000
لە هەندێک دۆخدا، لەڕاستیدا لە زۆربەی دۆخەکاندا لە ساڵێکدا
01:56
this flu was caused by a new virus to us,
28
100000
3000
ئەم ئەنفلۆنزایە بەهۆی ڤایرۆسێکەوە بووە لە لایەن ئێمەوە
01:59
or newly identified by us, called Israeli Acute Paralysis virus.
29
103000
4000
یاخود تازە ناسراوە لەلایەن ئێمەوە ، ناسراوە بە ڤایرۆسی شەلەلی توندی ئیسرائیلی
02:03
It was called that because a guy in Israel first found it,
30
107000
2000
بەو ناوەوە ناونراوە چونکە یەکەم جار گەنجێک لە ئیسرائیل دۆزییەوە
02:05
and he now regrets profoundly calling it that disease, because,
31
109000
4000
ئێستا ئەو گەنجە زۆر پەشیمانە لە ناوبردنی بەو ناوە، چونکە
02:09
of course, there's the implication.
32
113000
1000
بەدڵنیاییەوە، تێوە گلان هەیە
02:10
But we think this virus is pretty ubiquitous.
33
114000
3000
بەڵام وا بیردەکەینەوە کە ئەم ڤایرۆسە لە هەموو شوێنێکدا هەیە
02:13
It's also pretty clear that the bees sometimes catch other viruses
34
117000
3000
وە هەروەها ئەوەش زۆر ڕوونە کە هەنگەکان هەندێ جار ڤایرۆسی تریشیان تووش دەبێت
02:16
or other flus, and so the question we're still struggling with,
35
120000
4000
یاخود ئەنفلۆنزاکانی تر، وە ئەو پرسیارەش کە هێشتا ئێمە لە هەوڵداین لەگەڵیدا
02:20
and the question that keeps us up at night,
36
124000
2000
وە ئەو پسیارەش شەو ئێمە بەبێداری دەهێڵێتەوە
02:22
is why have the bees suddenly become so susceptible to this flu,
37
126000
5000
ئەوەیە بۆچی وا لەپڕ هەنگەکان هەستیار بوون بۆ ئەم ئەنفلۆنزایە
02:27
and why are they so susceptible to these other diseases?
38
131000
5000
وە ئەوان بۆ ئەوەندە هەستیارن بۆ ئەو نەخۆشیانەی تریش؟
02:32
And we don't have the answer to that yet,
39
136000
2000
هێشتا وەڵامی ئەوەمان لا نییە
02:34
and we spend a lot of time trying to figure that out.
40
138000
3000
ئێمە کاتێکی زۆر تەرخان دەکەین لە هەوڵی زانینی ئەمەدا
02:37
We think perhaps it's a combination of factors.
41
141000
2000
وای بۆ دەچین کە دەشێت پێکهاتەیەک لە فاکتەرەکان بێت
02:39
We know from the work of a very large and dynamic working team
42
143000
4000
ئێمە دەزانین کە کار کردن لە گروپێکی زۆر گەورەی چالاکدا کرا
02:43
that, you know, we're finding a lot of different pesticides
43
147000
4000
کە ئێمە ژمارەیەکی زۆر لەناوبەرە جۆربەجۆرەکانمان دۆزییەوە
02:47
in the hive, and surprisingly, sometimes the healthiest hives
44
151000
3000
لە پورەکەدا، وە زۆر سەرسوڕهێنەرانە، هەندێ جار تەندروسترین پورەکان
02:50
have the most pesticides. And so we discover all these
45
154000
3000
بڕێکی زۆرتریان لە لەناو بەرەکان تێدایە، وە بەم شێوەیەی ئێمە بۆمان دەرکەوت هەموو ئەم
02:53
very strange things that we can't begin to understand.
46
157000
4000
شتە زۆر سەیرانە کە ناتوانین لێیان تێبگەین
02:57
And so this opens up the whole idea of looking at colony health.
47
161000
5000
وە ئەمەش بیرۆکەی تەماشاکردنی تەندروستی هەموو پورە هەنگەکان دەهێنێتە ئاراوە
03:02
Now of course, if you lose a lot of colonies,
48
166000
3000
بە دڵنیاییەوە ئەگەر ژمارەیەکی زۆر پورەت لەدەست دا
03:05
beekeepers can replace them very quickly.
49
169000
2000
هەنگەوانەکان زۆر بەخێرایی دەتوانن شوێنەکانیان پڕ بکەنەوە
03:07
And that's why we've been able to recover from a lot of loss.
50
171000
3000
وە بەم هۆیەشەوە توانیومانە کۆنتڕۆڵی ئەو ژمارە زۆرەی لەدەست دانی هەنگەکان بکەین
03:10
If we lost one in every three cows in the winter, you know,
51
174000
4000
ئەگەر ئێمە یەک مانگامان لە هەر سێ مانگایەک لەدەست دا لە زستاندا، دەزانن
03:14
the National Guard would be out.
52
178000
1000
بەرگری نیشتمانی لەدەرەوە دەبێت
03:15
But what beekeepers can do is, if they have one surviving colony,
53
179000
4000
بەڵام ئەوەی کە هەنگەوانەکان دەتوانن بیکەین ئەوەیە، ئەگەر پورەیەکیان مابێت
03:19
they can split that colony in two.
54
183000
3000
دەتوانن بیکەن بە دوو بەشەوە
03:22
And then the one half that doesn't have a queen, they can buy a queen.
55
186000
3000
وە ئەو نیوەیەی کە شا ژنی نییە، دەتوانن شاژنێک بکڕن
03:25
It comes in the mail; it can come from Australia or Hawaii or Florida,
56
189000
4000
کە بە پۆست دێت، دەشێت لە ئوسترالیا یان هاوای یان فلۆریداوە بێت
03:29
and you can introduce that queen.
57
193000
2000
وە دەتوانن ئەو شاژنە بە پورەکە بناسێنن
03:31
And in fact, America was the first country
58
195000
2000
وە لە ڕاستیشدا، ئەمەریکا یەکەمین دەوڵەت بوو
03:33
that ever did mail-delivery queens and in fact,
59
197000
3000
کە لە ڕستیدا یەکەم جار هەستاین بە گەیاندنی پۆستەی هەنگە شاژنەکان
03:36
it's part of the postal code that you have to deliver queens by mail
60
200000
7000
ئەوەیە بە شێکە لە کۆدی پۆستکردن، کە دەتوانێت شاژنە هەنگێک بە پۆست پێی بگات
03:43
in order to make sure that we have enough bees in this country.
61
207000
5000
تاکو دڵنیا ببینەوە کە ژمارەیەکی گونجاومان هەیە لەم وڵاتەدا
03:48
If you don't just want a queen, you can buy, actually,
62
212000
2000
ئەگەر تۆ هەنگێکی شاژنت نەبێت، دەتوانیت بیکڕیت
03:50
a three-pound package of bees, which comes in the mail, and of course,
63
214000
4000
سندوقێکی ٣ پاواندی هەیە، کە بە پۆستە دەگات، بە دڵنییایەوە
03:54
the Postal Office is always very concerned when they get,
64
218000
3000
پۆست ئۆفیسەکەشی هەمیشە دودڵن کاتێک کە
03:57
you know, your three-pound packages of bees.
65
221000
2000
سندوقی ٣ پاوەنییەکی تۆیان بەدەست دەگات
03:59
And you can install this in your hive and replace that dead-out.
66
223000
4000
وە دەتوانیت ئەمە جێگیر بکەیت و جێی هەنگە مردوەکانی پێبگرێتەوە
04:03
So it means that beekeepers are very good at replacing dead-outs,
67
227000
4000
ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە هەنگەوانەکان زۆر باشن لە پڕکردنەوەی جێگەی هەنگە مردووەکاندا
04:07
and so they've been able to cover those losses.
68
231000
3000
کەواتە ئەوان توانیویانە کە ئەو ژمارە زۆرەی لە دەست چونی هەنگەکان کۆنتڕۆڵ بکەن
04:10
So even though we've lost 30 percent of the colonies every year,
69
234000
3000
کەواتە بیر بکەرەوە کە ئێمە هەموو ساڵێک %٣٠ پورە هەنگەکانمان لە دەست بچێ
04:13
the same number of colonies have existed in the country,
70
237000
4000
هەمان ژمارەی پورەکان لە وڵاتدا بونیان هەیە
04:17
at about 2.4 million colonies.
71
241000
3000
نزیکەی ٢.٤ ملیۆن پورەیە
04:20
Now, those losses are tragic on many fronts,
72
244000
4000
ئەو لەدەست چونانە کارەساتاوین لە زۆر ڕووەوە
04:24
and one of those fronts is for the beekeeper.
73
248000
2000
یەکێکیش لەو ڕووانە بۆ هەنگەوانەکانە
04:26
And it's really important to talk about beekeepers first,
74
250000
3000
وە ئەوەش زۆر گرنگە کە سەرەتا لەبارەی هەنگەوانەکانەوە بدوێین
04:29
because beekeepers are among the most fascinating people you'll ever meet.
75
253000
3000
چونکە هەنگەوانەکان لە باشترین کەسەکانن کە تا ئێستا بینرا بن
04:32
If this was a group of beekeepers, you would have everyone
76
256000
3000
ئەگەر ئەمە کۆمەڵێک لە هەنگەوان بن، دەبینی هەموویان
04:35
from the card-carrying NRA member who's, you know, live free or die,
77
259000
5000
لە هەڵگرانی (ئێن ئاڕ ئەی)ین دەزانن، سەربەست بژی یان بمرە
04:40
to the, you know, the self-expressed quirky San Francisco
78
264000
3000
لەگەڵ ئەوانەی کە خۆیان ناساندبوو لە فڕانسیسکۆ بە ئارەزوومەندانی
04:43
backyard pig farmer.
79
267000
2000
جوتیارانی بەرازی کێڵگە
04:45
(Laughter)
80
269000
2000
پێکەنین
04:47
And you get all of these people in the same room,
81
271000
3000
وە هەموو ئەم خەڵکە لەیەک چووەت لەهەمان ژوردا هەبێت
04:50
and they're all engaged and they're getting along,
82
274000
4000
هەموو بە درێژایی ماوەشی بەیەکەوەن
04:54
and they're all there because of the passion for bees.
83
278000
3000
وە هەموویان لێرەدان چونکە ئارەزووی ئەوان بۆ هەنگێک کۆکردنەوەیە بەیەکەوە
04:57
Now, there's another part of that community
84
281000
2000
بەشێکی تریش لەو کۆمەڵگەیە
04:59
which are the commercial beekeepers,
85
283000
1000
کە هەنگەوانە بازرگانییەکانن
05:00
the ones who make their livelihood from beekeeping alone.
86
284000
3000
ئەوانەی کە کاری ڕۆژانەیان بە تەنها لە هەنگەوانی کردنەوە دەست دەکەوێت
05:03
And these tend to be some of the most independent, tenacious,
87
287000
8000
وە ئەمەش بەرەو ئەوە دەچێت کە کۆمەڵێک بن لە سەربەخۆترین، ڕەقترین
05:11
intuitive, you know, inventive people you will ever meet.
88
295000
4000
ئاگادارترین، داهێنەرترین کەسانێکن کە چاومان پێیان کەوتبێت
05:15
They're just fascinating. And they're like that all over the world.
89
299000
3000
ئەوان زۆر سەرسوڕهێنەرن، ئەوان لە سەرانسەری جیهاندا بەو شێوەیەن
05:18
I had the privilege of working in Haiti just for two weeks earlier this year.
90
302000
4000
هەلێکی کارکردنم هەبوو لە هایتی بۆ ماوەی دوو هەفتە، ئا لەم ساڵەدا
05:22
And Haiti, if you've ever been there, is just a tragedy.
91
306000
3000
وە هایتی ئەگەر پێشتر لەوێ بوبن، تەنها کارەساتێکە
05:25
I mean, there may be 100 explanations
92
309000
2000
مەبەستم ئەوەیە، دەشێ ١٠٠ ڕوونکردنەوە هەبێت
05:27
for why Haiti is the impoverished nation it is,
93
311000
3000
لەسەر ئەوەی کە بۆچی هایتی گەلێکی هەژارن
05:30
but there is no excuse to see that sort of squalor.
94
314000
3000
بەڵام هیچ بەهانەیەک نییە بۆ بینینی ئەو جۆرە بێ هیواییە
05:33
But you meet this beekeeper, and I met this beekeeper here,
95
317000
3000
بەڵام چاوت بەم هەنگاوانە دەکەوێت، مەبەستم ئەم هەنگاوانەی ئێرەیە
05:36
and he is one of the most knowledgeable beekeepers I've ever met.
96
320000
2000
یەکێکیش لە زیرەکترین ئەو هەنگاوانەی کە تا ئێستا چاوم پێیان کەوتبێت
05:38
No formal education, but very knowledgeable.
97
322000
2000
خاوەن پلەیەکی خوێندەواری ئاسایی نییە، بەڵام زۆر زیرەکە
05:40
We needed beeswax for a project we were working on; he was so capable,
98
324000
5000
پێویستمان مێوی هەنگ بوو بۆ ئە پڕۆژەیەی کە کارمان لەسەر دەکرد، ئەو زۆر بەتوانا بوو
05:45
he was able to render the nicest block of beeswax I have ever seen
99
329000
4000
ئەو توانی جوانترین پارچە مێوی هەنگیان پێشکەش بکات کە تا ئێستا بیندرا بێت
05:49
from cow dung, tin cans and his veil, which he used as a screening,
100
333000
5000
لە ڕیخی مانگاوە، قوتووە سەرەکانیان، کە بەکارهێنابوو وەک تاقیکردنەوە
05:54
right in this meadow. And so that ingenuity is inspiring.
101
338000
4000
ڕاست لەم مێرگەدا. وە بە شێوەی داهێنانێک، ئەوە ئیلهام بەخشە
05:58
We also have Dave Hackenberg, who is the poster child of CCD.
102
342000
3000
بە هەمان شێوەی (دایڤ هانکنبێرگ)مان هەیە ئەو منداڵەی پۆستەی (سی سی دی) ئەو
06:01
He's the one who first identified this condition
103
345000
2000
یەکەم کەس بوو کە ئەم دۆخەی ناساند
06:03
and raised the alarm bells.
104
347000
2000
وە زەنگی مەترسی لێدا
06:05
And he has a history of these trucks,
105
349000
2000
ئەو مێژوویەکی هەیە لەگەڵ بارهەڵگرانە
06:07
and he's moved these bees up and down the coast.
106
351000
3000
وە ئەو ئەم هەنگانەی بەرە و سەرو بەرەو خواری کەنارەکە دەگواستەوە
06:10
And a lot of people talk about trucks and moving bees,
107
354000
3000
وە زۆرێک لە خەڵک باسیان لە بارەی بارهەڵگرەکان و گواستنەوەی هەنگەکان دەکرد
06:13
and that being bad, but we've done that for thousands of years.
108
357000
3000
وەک شتێکی خراپ، بەڵام ئێمە بۆ ماوەی هەزاران ساڵ ئەو کارەمان کردووە
06:16
The ancient Egyptians used to move bees up and down the Nile on rafts,
109
360000
3000
میسڕییە کۆنەکان خەریکی گواستنەوەی هەنگەکان بوون لە خوارووی ڕووباری نیلەوە لە کەنارەکان
06:19
so this idea of a movable bee force is not new at all.
110
363000
6000
بۆیە بیرۆکەی هەنگی گوازراوە بیرۆکەیەکی تازە نییە بۆ هەمووان
06:25
And one of our real worries with Colony Collapse Disorder
111
369000
4000
وە یەکێک لە نیگەرانییەکانی ئێمە لەبارەی نائارامی لەناوچوونی پورەکان
06:29
is the fact that it costs so much money to replace those dead-out colonies.
112
373000
4000
ئەوەیە کە جێ گرتنەوەی ئەو هەموو پورە مردووە بە پورەیەکی زیندوو پارەیەکی زۆری تێدەچێت
06:33
And you can do that one year in a row,
113
377000
3000
تانها ساڵێک بەدوایەکدا دەتوانیت ئەوە بکەیت
06:36
you may be able to do it two years in a row.
114
380000
2000
لەوانەشە دوو ساڵ بەدوای یەکدا پێوانی ئەوە بکەین
06:38
But if you're losing 50 percent to 80 percent of your colonies,
115
382000
4000
بەڵام ئەگەر لە %٥٠ی بۆ لە %٨٠ی پورەکانت لەدەست دا
06:42
you can't survive three years in a row. And we're really worried
116
386000
3000
ئەوا ناتوانیت سێ ساڵ لەسەر یەک ڕزگارت ببێت، ئێمە زۆر خەممانە
06:45
about losing this segment of our industry.
117
389000
4000
لەبارەی لەدەست دانی ئەم یەکەیەی پیشەسازی
06:49
And that's important for many fronts,
118
393000
2000
ئەوەش لە زۆر ڕووەوە گرنگە
06:51
and one of them is because of that culture that's in agriculture.
119
395000
4000
یەکێکیش لەوانە بەهۆی ئەوەوەیە کە ئەوە کلتورە لە کشتوکاڵدا
06:55
And these migratory beekeepers are the last nomads of America.
120
399000
5000
ئەم هەنگەوانە کۆچبەرانە دوایین ڕەهەندی ئەمریکان
07:00
You know, they pick up their hives;
121
404000
1000
ئەوان پوورە هەنگەکانیان هەڵدەگرن
07:01
they move their families once or twice in a year.
122
405000
3000
خێزانەکانیان دەگوازنەوە جارێک یان دووان لە ساڵێکدا
07:04
And if you look at Florida, in Dade City, Florida,
123
408000
3000
وە ئەگەر تەماشای فلۆریدا بکەین، لە دەید سیتی لە فلۆریدا
07:07
that's where all the Pennsylvania beekeepers go.
124
411000
2000
ئەو شوێنەیە کە هەموو هەنگاوەکانی پەنسلڤانیای بۆ دەچێت
07:09
And then 20 miles down the road is Groveland,
125
413000
2000
وە پاشان ٢٠ میل خوارووی ڕێگەکە گۆڤێلاندە
07:11
and that's where all the Wisconsin beekeepers go.
126
415000
2000
ئەوەش ئەو شوێنەیە کە هەموو هەنگاوەکانی ویسکۆنینی بۆ دەچێت
07:13
And if you're ever in Central Valley in February, you go to this café
127
417000
5000
وە ئەگەر ڕۆژێک چووبیت بۆ سێتڕاڵ ڤالی لە مانگی ٢، دەچێت بۆ ئەم کافێیە
07:18
at 10 o'clock in the morning, Kathy and Kate's.
128
422000
3000
لە کاتژمێر ١٠ ی بەیانی دا، کاسی و کەیت
07:21
And that's where all the beekeepers come after a night of moving bees
129
425000
3000
ئەوە ئەو شوێنەیە کە هەموو هەنگەوانەکانی بۆ دەچێت لەدوای شەوێکی دوور درێژ لە گواستنەوەی هەنگەکان
07:24
into the almond groves.
130
428000
1000
بۆ باخەکانی بادەم
07:25
They all have their breakfast
131
429000
1000
هەموو نانی بەیانی دەخۆن و
07:26
and complain about everyone right there. And it's a great experience,
132
430000
5000
سکاڵا دەکەنەوە بۆ هەموو ئەوانەی ئەوێ، وە ئەو ئەزمونێکی مەزنە
07:31
and I really encourage you to drop in at that diner during that time,
133
435000
3000
من زۆر هانتان دەدەم کە لەوێدا لا بدەن لەکاتی نانخواردنەکەدا
07:34
because that's quite essential American experience.
134
438000
3000
چونکە ئەوە بەتەواوەتی ئەزمونێکی بنەڕەتی ئەمریکییە
07:37
And we see these families, these nomadic families, you know,
135
441000
4000
ئەم خێزانانە دەبینین، ئەمخێزانە ڕەهەندانە
07:41
father to son, father to son, and these guys are hurting.
136
445000
4000
لە باوکەوە بۆ کوڕ، لە باوکەوە بۆ کوڕ، ئەم خەڵکانە ئازار دەچێژن
07:45
And they're not people who like to ask for help,
137
449000
3000
ئەوانە کەسانێکیش نین کە داوای یارمەتی لە کەسی تر بکەن
07:48
although they are the most helpful people ever.
138
452000
2000
وە ئەوانە بەسوودترین کەسن
07:50
If there's one guy who loses all his bees because of a truck overhaul,
139
454000
4000
ئەگەر کەسێک هەبێت کە هەموو پورە هەنگاکانی لەدەست دابێت لەکاتی گواستنەوەی بە بار هەڵگرەکان
07:54
everyone pitches in and gives 20 hives
140
458000
2000
هەمووان خۆیان تێهەڵدەقورتێنن و ٢٠ پورە هەنگێکی پێ دەبەخشن
07:56
to help him replace those lost colonies.
141
460000
2000
تا یارمەتی بدەن جێی ئەو هەموو زیانەی پورە لەدەست چووەکانی پڕبکاتەوە
07:58
And so, it's a very dynamic, and I think,
142
462000
2000
بەم شێوەیە، ئەوە زۆر چالاکە، وە باوەڕم وایە
08:00
historic and exciting community to be involved with.
143
464000
6000
ئەوە کۆمەڵگەیەکی مێژووی و دڵخۆشکەرە کە تێکەڵیان ببیت
08:07
Of course, the real importance for bees is not the honey.
144
471000
3000
بەدڵنیاییەوە، گرنگی تایبەتی بەلای هەنگەکانەوە هەنگوینەکەی نیە
08:10
And although I highly encourage you, all use honey.
145
474000
2000
هانتان دەدەم کە بچن هەنگوین بەکاربهێنن
08:12
I mean, it's the most ethical sweetener,
146
476000
3000
مەبەستم ئەوەیە شیرینیەکەی زۆر بەسودە
08:15
and you know, it's a dynamic and fun sweetener.
147
479000
3000
وەک دەزانن، ئەوە شیرینیەکی خۆش و چالاک کەرەوەیە
08:18
But we estimate that about one in three bites of food we eat
148
482000
4000
بەڵام وای هەڵدەسەنگێنین یەکێک لە هەر سی پاروویەک کە ئێمە دەیخۆین
08:22
is directly or indirectly pollinated by honeybees.
149
486000
5000
ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بەهەنگوین بەتامکراوە
08:27
Now, I want to just illustrate that in the fact
150
491000
2000
دەمەوێت ئەوە ڕوون بکەمەوە کە لەڕاستیدا
08:29
that if we look at the breakfast I had yesterday morning --
151
493000
4000
ئەگەر تەماشایەکی ئەو نانی بەیانییە بکەین کە دوێنێ بەیانی هەم بوو
08:33
a little cranberry juice, some fruits, some granola,
152
497000
3000
کەمێک شەربەتی توتڕک، هەندێک میوە، هەندێک گرانۆلا
08:36
I should have had whole wheat bread, I realized, but you know,
153
500000
3000
دەبوو ئەوە نانی گەنمی تەواوەتی بوایە، بۆ دەرکەوت
08:39
jam on my Wonderbread, and some coffee --
154
503000
4000
مرەبا لەسەر پارچە نانەکەم، وە هەندێک قاوەش
08:43
and had we taken out all those ingredients,
155
507000
5000
ئەگەر هەموو ئەم پێکهاتانەمان وەرگرت
08:48
-- except for the almonds I wasn't going to pick out from the granola --
156
512000
2000
جگە لەو بادەمەی کە نەمتوانی لە گرانۆلاکە دەری بهێنم
08:50
if we had taken out all those ingredients
157
514000
3000
ئەگەر هەموو پێکهاتەکانمان وەرگرت کە
08:53
the bees had indirectly or directly pollinated,
158
517000
3000
هەنگەکان ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ تامیان پێبەخشیون
08:56
we wouldn't have much on our plate.
159
520000
2000
هیچی وامان بۆ نامێنێتەوە لەسەر قاپەکانمان
08:58
So if we did not have bees, it's not like we would starve,
160
522000
3000
کەواتە ئەگەر هەنگمان نەبوو، وەک ئەوە نابێت کە زۆر برسی بین
09:01
but clearly our diet would be diminished.
161
525000
5000
بەڵام سیستەمی خۆراکیمان بەتەواوەتی دادەبەزێت
09:06
It's said that for bees, the flower is the fountain of life,
162
530000
3000
وتراوە بۆ هەنگەکان، کە گوڵ چاوگی ژیانە
09:09
and for flowers bees are the messengers of love.
163
533000
3000
وە بۆ گوڵەکانیش هەنگەکان نامەبەری خۆشەویستین
09:12
And that's a really great expression, because really,
164
536000
3000
ئەمەش دەربڕینێکی زۆر جوانە، چونکە بەڕاستی
09:15
bees are the sex workers for flowers. They are, you know --
165
539000
3000
هەنگەکان ژیانی سێکسی گوڵەکانن، ئەوان وان
09:18
they get paid for their services.
166
542000
2000
ئەوان لەبەرامبەر خزمەتگوزاریەکانیاندا پاداشت وەردەگرن
09:20
They get paid by pollen and nectar,
167
544000
2000
ئەوان هەڵاڵەو پیتێنەر وەردەگرن
09:22
to move that male sperm, the pollen, from flower to flower.
168
546000
4000
بۆ گواستنەوەی سپێرمی نێرینە. پیتێنەر، لە گوڵێکەوە بۆ گوڵێکی تر
09:26
And there are flowers that are self-infertile. That means they can't --
169
550000
3000
هەندێک گوڵ هەن کە خۆیان نەزۆکن، ئەوە واتە ناتوانن
09:29
the pollen in their bloom can't fertilize themselves.
170
553000
4000
ئەو پیتێنەرانەی ناو گوڵەکانیان ناتوانن خۆیان بپیتێنن
09:33
So in an apple orchard, for instance, you'll have rows of 10 apples
171
557000
3000
بۆیە لە باخێکی سێودا، بۆ نمونە بە جارێک دە دار سێو لە ڕیزێک
09:36
of one variety, and then you have another apple tree
172
560000
3000
لەهەمان جۆر دەبن، پاشان دار سێوێکی ترت دەبێت
09:39
that's a different type of pollen.
173
563000
2000
ئەوەش جۆرێکی جیاوازە لە پیتاندن
09:41
And bees are very faithful.
174
565000
1000
هەنگیش زۆر بەوەفایە
09:42
When they're out pollinating or gathering pollen from one flower,
175
566000
4000
ئەوان هەڵاڵە دەردەکەن یان پیتاندن دەکەن لە یەک گوڵەوە
09:46
they stay to that crop exclusively, in order to help generate.
176
570000
4000
لەسەر ئەو بەرە دەمێننەوە بەشێوەیەکی بەردەوام هەتا یارمەتی وەچەخستنەوە بدەن
09:50
And of course, they're made to carry this pollen.
177
574000
4000
وە بەدڵنیاییەوە، ئەوان بۆ ئەوە دروست بوون کە ئەم هەڵاڵە هەڵبگرن
09:54
They build up a static electric charge and the pollen jumps on them
178
578000
3000
ئەوان هەڵگری تەزوویەکی کارەبایی جێگیرن و هەڵاڵەکانیش باز دەدەنە سەر ئەوان
09:57
and helps spread that pollen from bloom to bloom.
179
581000
4000
وە یارمەتی بڵاوبونەوەی ئەو هەڵاڵەیە دەدەن لە گوڵێکەوە بۆ گوڵێکی تر
10:01
However, honeybees are a minority.
180
585000
2000
هەرچەندە، هەنگی هەنگوین کەمینەن
10:03
Honeybees are not native to America; they were introduced
181
587000
3000
هەنگی هەنگوین نیشتەجێی سروشتی ئەمریکان، ئەوان درکەوتن
10:06
with the colonialists.
182
590000
1000
لەگەڵ داگیرکاریەکاندا
10:07
And there are actually more species of bees
183
591000
3000
لە ڕاستیدا جۆری زیاتری هەنگەکان هەیە
10:10
than there are mammals and birds combined.
184
594000
2000
لەچاو شیردەرەکان و باڵندەکاندا
10:12
In Pennsylvania alone, we have been surveying bees for 150 years,
185
596000
5000
بەتەنها لە پنسلڤانیادا، بۆ (١٥٠) ساڵ ئەندازەگیریمان بۆ هەنگەکان کردوە
10:17
and very intensely in the last three years.
186
601000
3000
وە بەشێوەیەکی سەرنجڕاکێش لەم سێ ساڵەی داوییدا
10:20
We have identified over 400 species of bees in Pennsylvania.
187
604000
5000
توانیومانە زیاتر لە (٤٠٠) جۆری هەنگ بدۆزینەوە لە پنسڤانیادا
10:25
Thirty-two species have not been identified or found in the state since 1950.
188
609000
6000
سی و دوو جۆریان نەناسراو بوون یان نەدۆزرابونەوە وە لەساڵی (١٩٥٠)ەوە
10:31
Now, that could be because we haven't been sampling right,
189
615000
3000
دەشێت ئەوە بەهۆی ئەوەوە بێت کە نەمانتوانیوە بەباشی نمونەیان لێوەربگرین
10:34
but it does, I think, suggest that something's wrong
190
618000
2000
بەڵام بەو هۆیەوە، باوەڕم وایە، کە پێشنیار دەکات کە کێشەیەک هەیە
10:36
with the pollinator force. And these bees are fascinating.
191
620000
3000
لەگەڵ هێزی پیتێنەرەکان وە ئەم هەنگانە سەرسوڕهێنەرن
10:39
We have bumblebees on the top.
192
623000
2000
لەسەرووی هەموویانەوە هەنگێکی گەورە هەیە
10:41
And bumblebees are what we call eusocial: they're not truly social,
193
625000
3000
هەنگە گەورەکان ئەو جۆرانەن کە پێیان دەڵێین نا کۆمەڵایەتی: ئەوان ناکۆمەڵایەتین
10:44
because only the queen is, over winter.
194
628000
3000
چونکە تەنها شاژنەکە دەبێت، بەدرێژایی زستان
10:47
We also have the sweat bees, and these are little gems flying around.
195
631000
3000
وە هەروەها هەنگی ڕەنگاوڕەنگمان هەیە، ئەمانە گەوهەری ووردن، دەفڕن بەو ناوەدا
10:50
They're like tiny little flies and they fly around.
196
634000
3000
ئەوانە وەک مێش ووردن دەفڕن بەو ناوەدا
10:53
And then you have another type of bee, which we call kleptoparasites,
197
637000
4000
وە پاشان جۆرێکی ترمان لە هەنگ هەیە، کە پێی دەڵێن کلێپتۆپاراسیتیس
10:57
which is a very fancy way of saying, bad-minded, murdering --
198
641000
8000
کە شێوەیەکی زۆر خەیاڵییە، ناسکە بۆ وتنی ، بیر خراپ، کوشتن
11:05
what's the word I'm looking for? Murdering --
199
649000
3000
ئەو ووشەیە چیە بۆی دەگەڕێم؟ کوستن
11:08
Audience: Bee?
200
652000
1000
ئامادەبوان: هەنگ؟
11:09
Dennis vanEngelsdorp: Bee. Okay, thanks.
201
653000
1000
دێنیز ڤان ئینجیلسدۆرپ: هەنگ. باشە، سوپاس
11:10
(Laughter)
202
654000
2000
پێکەنین
11:12
What these bees do is, they sit there. These solitary bees,
203
656000
7000
ئەوەی ئەم هەنگانە دەیکەن، لێرەدا دادەنیشن. ئەم هەنگە تاکانە
11:19
they drill a hole in the ground or drill a hole in a branch,
204
663000
3000
هەوڵدەدەن کونێک لە زەویدا دروست بکەن، یان کونێک لە لقی دارێکدا دروست بکەن
11:22
and they collect pollen and make it into a ball,
205
666000
2000
پاشان هەڵاڵەکە کۆدەکەنەوە و وەک تۆپێکی لێدەکەن
11:24
and they lay an egg on it.
206
668000
2000
پاشان گەرایەکی دەکەنە سەر
11:26
Well, these bees hang out at that hole,
207
670000
1000
ئینجا، ئەم جۆرە هەنگە کوشندانە لە نزیک ئەو کونە خۆیان حەشاردەدەن
11:27
and they wait for that mother to fly away, they go in, eat the egg,
208
671000
4000
چاوەڕێ دەکەن دایکەکە لانەکە بەجێبهێڵێت، پاشان ئەمان دەچنە ناوەوە، گەراکان دەخۆن
11:31
and lay their own egg there. So they don't do any work.
209
675000
3000
پاشان گەرای خۆیانی تێدا دادەنێن، کەواتە ئەم جۆرە هیچ کارلێک ناکەن
11:34
And so, in fact, if you know you have these kleptoparasitic bees,
210
678000
5000
بەم شێوەیە، لەڕاستیدا ئەگەر زانیت کە ئەم هەنگە بکوژانەت هەیە
11:39
you know that your environment is healthy,
211
683000
2000
ئەوە دەزانیت کە ژینگەیەکی تەندروستت هەیە
11:41
because they're top-of-the-food-chain bees.
212
685000
3000
چونکە ئەم هەنگانە لە سەرەوەی زنجیرەی خۆراکین
11:44
And in fact, there is now a red list of pollinators
213
688000
4000
وە لەڕاستیدا، لیسستێکی سوور هەیە لە بارەی پیتێنەرەکانەوە
11:48
that we're worried have disappeared, and on top of that list
214
692000
4000
کە ئێمە نیگەرانین کە دیار نەمابن و لەسەروەی ئەو لیستەشدا
11:52
are a lot of these kleptoparasites, but also these bumblebees.
215
696000
3000
ژمارەیەکی زۆر لەم هەنگە بکوژانە هەن، وە بە هەمان شێوە هەنگە گەورەکانیش
11:55
And in fact, if you guys live on the West Coast,
216
699000
2000
لەڕاستیدا، ئەگەر لە کەنارەکانی خۆرئاوا دەژین
11:57
go to these websites here, and they're really looking for people
217
701000
3000
سەردانی ئەم ماڵپەڕانە بکەن، بەڕاستی ئەوان بەدوای خەڵکیدا دەگەڕێن
12:00
to look for some of these bumblebees, because we think
218
704000
3000
بۆ گەڕان بەدوقای ئەم هەنگە گەورانەدا چونکە باوەڕمان وایە
12:03
some have gone extinct. Or some, the population has declined.
219
707000
4000
کە هەندێکیان لە ناوچوبن، یان ژمارەیان کەمی کردبێت
12:07
And so it's not just honeybees that are in trouble,
220
711000
3000
کەواتە بەتەنها هەنگی هەنگوین لە کێشەدا نیە
12:10
but we don't understand these native pollinators
221
714000
3000
بەڵام ئێمە تێناگەین ئەم پیتێنەرە ڕەسەنانە
12:13
or all those other parts of our community.
222
717000
3000
یان لە هەموو ئەو بەشانەی تری کۆمەڵگاکەمان
12:16
And of course, bees are not the only important factor here.
223
720000
4000
بەدڵنیایشەوە هەنگەکان تاکە فاکتەری گرنگ نین لێرەدا
12:20
There are other animals that pollinate, like bats,
224
724000
2000
چەندین جۆری تر لە ئاژەڵ هەن کە پیتاندن ئەنجام دەدەن، وەکو شەمشەمەکوێرەکان
12:22
and bats are in trouble too.
225
726000
2000
وە بەهەمان شێوە شەمشەمەکوێرەکانیش لە کێشەدان
12:24
And I'm glad I'm a bee man and not a bat man,
226
728000
2000
من دڵخۆشم کە پیاوی هەنگم نەوەک پیاوی شەمشەمەکوێرە
12:26
because there's no money to research the bat problems.
227
730000
4000
چونکە پارە نیە بۆ لێکۆڵینەوە لە کێشەکانی شەمشەمەکوێرە
12:30
And bats are dying at an extraordinary rate.
228
734000
3000
وە شەمشەمەکوێرەکان بە ڕێژەیەکی نائاسایی دەمرن
12:33
White-nose syndrome has wiped out populations of bats.
229
737000
3000
پەتای لوتی_سپی ژمارەی شەمشەمەکوێرەکانی سڕیوەتەوە
12:36
If there's a cave in New York that had 15,000 bats in it,
230
740000
5000
ئەگەر ئەشکەوتێک هەبێت لە نیویۆرک ١٥،٠٠٠ شەمشەمەکوێرەی تێدابوو بێت
12:41
and there are 1,000 left. That's like San Francisco
231
745000
4000
تەنها ١٠٠٠ دانەی تێدا ماوەتەوە. ئەوەش بەهەمان شێوەی سانفرانسیسکۆیە
12:45
becoming the population of half of this county in three years.
232
749000
5000
کە ژمارەیان نیوەی ماوەتەوە لە ماوەی سێ ساڵدا
12:50
And so that's incredible. And there's no money to do that.
233
754000
2000
ئەوەش جێی باوەڕ نیە. پارەش نیە ئەوە ئەنجام بدرێت
12:52
But I'm glad to say that I think we know the cause
234
756000
2000
بەڵام دڵخۆشم لەوەی کە بتوانم بڵێم هۆشدارین لە بارەی،
12:54
of all these conditions, and that cause is NDD:
235
758000
4000
هەموو ئەم دۆخانە، ئەوەش (ئێن دی دی)یە
12:58
Nature Deficit Disorder.
236
762000
2000
کێشەی بێتوانایی سروشت
13:00
And that is that I think that what we have in our society is,
237
764000
4000
ئەوەش ئەوەیە کە من وای بۆ دەچم کە ئەوە بێت لە کۆمەڵگەی خۆشماندا هەمانە
13:04
we forgot our connection with nature.
238
768000
2000
ئێمە پەیوەندیمان لەگەڵ سروشت لە بیر کردوە
13:06
And I think if we reconnect to nature,
239
770000
3000
وا هەست دەکەم ئەگەر دووبارە پەیوەندی ببەستینەوە بە سروشتەوە
13:09
we'll be able to have the resources and that interest
240
773000
3000
دەتوانین سەرچاوە و ئارەزوومان هەبێت
13:12
to solve these problems.
241
776000
2000
بۆ چارسەرکردنی ئەم کێشانە
13:14
And I think that there is an easy cure for NDD.
242
778000
3000
باوەڕم وایە چارەسەرێکی ئاسان هەیە بۆ ئێن دی دی
13:17
And that is, make meadows and not lawns.
243
781000
4000
ئەوەش بە دروستکردنی مێرگی گوڵزار دەبێت نەوەک چیمەن
13:21
And I think we have lost our connection,
244
785000
2000
واشی بۆ دەچم کە ئێمە پەیوەندیمان لەدەست داوە
13:23
and this is a wonderful way of reconnecting to our environment.
245
787000
4000
ئەمەش ڕێگەیەکی زۆر جوانە بۆ دووبارە پەیوەندی بەستن بە سروشتەوە
13:27
I've had the privilege of living by a meadow
246
791000
2000
ئەگەر مێگێکی باشمان هەبێت لە گوڵ و گوڵزار
13:29
for the last little while, and it is terribly engaging.
247
793000
4000
بۆ ماوەیەکی کەمێک درێژ، ئەمەش دەبێتە تێکەڵبونێکی ترسێنەر
13:33
And if we look at the history of lawns, it's actually rather tragic.
248
797000
5000
ئەگەر تەماشایەکی مێژووی چیمەن بکەین، لەڕاستیدا پارچەیەکە لە تراژیدیا
13:38
It used to be, two, three hundred years ago,
249
802000
2000
ئەوە وا ناسراوە کە دوو سەد، سێ سەد ساڵ لەمەوبەر
13:40
that a lawn was a symbol of prestige,
250
804000
2000
کە چێمەن نیشانە بوو بۆ دەسەڵات
13:42
and so it was only the very rich that could keep these green
251
806000
3000
ئەوەش تەنها بۆ زۆر دەوڵەمەندەکان بوو کە بتوانن سەوزی بهێڵنەوە
13:45
actually, deserts: they're totally sterile.
252
809000
3000
لەڕاستیدا، بیابانەکان کە بەتەواوەتی بێ بەرهەمن
13:48
Americans spent, in 2001 -- 11 percent of all pesticide use was done on lawns.
253
812000
5000
ئەمریکیەکان بەکاریان برد، لە ساڵی ٢٠٠١ دا... لە %١١ ی بەکار‌هێنانی هەموو مێروو کوژەکان لەسەر چیمەنەکان بوون
13:53
Five percent of our greenhouse gases are produced by mowing our lawns.
254
817000
6000
وە لە %٥ ی گازەکانی هۆکاری قەتیس بوونی گەرما لە بڕینی چیمەنەکانەوە دەروست دەبێت
13:59
And so it's incredible the amount of resources we've spent
255
823000
3000
ئەوەش جێی باوەڕ نیە بۆ ڕێژەی ئەو سەرچاوانەی کە بەکارمان بردوون بۆ
14:02
keeping our lawns, which are these useless biosystems.
256
826000
4000
هێشتنەوەی چیمەنەکانمان، کە ئەم سیستەم بێسودانەن
14:06
And so we need to rethink this idea.
257
830000
3000
بۆیە پێویستمان بە دووبارە بیرکردنەوەیە لەم بیرۆکەیە
14:09
In fact, you know, the White House
258
833000
2000
لەڕاستیدا کۆشکی سپی
14:11
used to have sheep in front in order to help fund
259
835000
2000
هەندێک مەڕی هەبوو لە بەشی پێشەوەی دا بۆ یارمەتیدانی سەرمایەی
14:13
the war effort in World War I, which probably is not a bad idea;
260
837000
3000
ڕەنجی جەنگ لە جەنگی جیهانی یەکەمدا، کە بەلایەنی کەمەوە بیرۆکەیەکی خراپ نیە
14:16
it wouldn't be a bad idea.
261
840000
1000
وە ناشبێت بە بیرۆکەیەکی خراپ
14:17
I want to say this not because I'm opposed completely to mowing lawns.
262
841000
3000
دەمەوێت بڵێم ئەمە بەهۆی ئەوەوە نیە کە من بەتەواوەتی دژی بڕینی چیمەنم
14:20
I think that there is perhaps some advantage to keeping lawns
263
844000
4000
پێم وایە کە هەندێک لایەنی باشە هەیە لە هێشتنەوەی چیمەنەکاندا
14:24
at a limited scale, and I think we're encouraged to do that.
264
848000
4000
لە پێوەرێکی دیاری کراودا، وە باوەڕم وایە ئێمە هاندراوین بۆ ئەنجامدانی ئەو کارە
14:28
But I also want to reinforce some of the ideas we've heard here,
265
852000
2000
بەڵام بەهەمان شێوە دەمەوێت هەندێک لەو بیرۆکانەی کە لێرە گوێمان لێبوو بەهێزی بکەم
14:30
because having a meadow or living by a meadow is transformational.
266
854000
5000
چونکە بوونی مێرگی گوڵزار یان ژیان لە نزیک مێرگی گوڵزار گۆڕینە
14:35
That it is amazing that connection we can have with what's there.
267
859000
4000
ئەوە زۆر دڵخۆشکەرە ئەو پەیوەندییەی لەگەڵ ئەو شتانەی ئەوێدا هەیە
14:39
These milkweed plants have grown up in my meadow
268
863000
2000
ئەم ڕووەکە شیردەرانە لە مێرگی گوڵزارەکەی مندا گەشەیان کردوە
14:41
over the last four years. Add to watch the different plants,
269
865000
4000
لەماوەی چوار ساڵی ڕابردوودا. زیادی کرد بۆ دەرکەوتنی جۆری جیاواز لە ڕووەکەکان
14:45
or insects, that come to these flowers, to watch that --
270
869000
4000
یاخود مێروەکان، کە دێن بۆ ئەم گوڵانە، بۆ تەماشاکردنی ئەوە
14:49
and we've heard about, you know, this relationship you can have with wine,
271
873000
3000
وە بیستومانە لەبارەی ئەم پەیوەندیەوە کە دەتوانیت لەگەڵ مەی هەتبێت
14:52
this companion you can have as it matures
272
876000
3000
ئەم هاودەمە دەتوانیت هەتبێت هەتا پێدەگات
14:55
and as it has these different fragrances.
273
879000
2000
وە ئەو هووم بۆنە جیاوازەشیان هەیە
14:57
And this is a companion,
274
881000
2000
ئەمەش هاودەمی کردنە
14:59
and this is a relationship that never dries up.
275
883000
3000
ئەمەش پەیوەندیەکە کە هەرگیز وشک نابێت
15:02
You never run out of that companion as you drink this wine, too.
276
886000
4000
تۆ هەرگیز بێ هاودەم نابیت بە هەمان شێوە هەتا تۆ ئەم مەیە دەخۆیتەوە
15:06
And I encourage you to look at that.
277
890000
3000
من هانتان دەدەم کە بچن ئەو کارە بکەن
15:09
Now, not all of us have meadows,
278
893000
2000
ئێستا هەموومان مێرگی گوڵزارمان هەیە
15:11
or lawns that we can convert, and so you can always, of course,
279
895000
3000
یاخود چیمەن کە دەتوانین بیگۆڕین، بەم شێوەیە دەتوانیت هەمیشە
15:14
grow a meadow in a pot.
280
898000
2000
مێرگی گوڵزار لە ئینجانەسدا بەرهەم بهێنیت
15:16
Bees apparently, can be the gateway to, you know, other things.
281
900000
3000
هەنگەکان ئاشکران، دەشێت دەرگای کراوە بن بەرەو شتەکانی تر
15:19
So I'm not saying that you should plant a meadow of pot,
282
903000
4000
من ناڵێم پێویستە لەسەرت کە مێرگێک لە ئینجانە دروست بکەیت
15:23
but a pot in a meadow.
283
907000
3000
بەڵکو ئینجانەیەک لە مێرگێکی گوڵزار دروست بکە
15:26
But you can also have this great community of city
284
910000
3000
بەڵام بەهەمان شێوە دەشتوانیت ئەم کۆمەڵگەیەی هەنگەوانەکانت هەبێت لە شاردا
15:29
or building-top beekeepers, these beekeepers that live --
285
913000
3000
یاخود لەسەربانی باڵەخانەکاندا کە ئەم هەنگەوانانە دەژین
15:32
This is in Paris where these beekeepers live.
286
916000
3000
ئەمە لەپاریسە لەو شوێنەی کە هەنگەوانەکانی لێ دەژی
15:35
And everyone should open a beehive,
287
919000
2000
وە پێویستە هەموو کەسێک پورەیەکی هەنگ دابنێت
15:37
because it is the most amazing, incredible thing.
288
921000
3000
چونکە ئەمە خۆشترین و سەرسوڕهێنەرترین شتە
15:40
And if we want to cure ourselves of NDD, or Nature Deficit Disorder,
289
924000
3000
وە ئەگەر وویستمان خۆمان لە (ئێن دی دی) چارەسەر بکەین، یان کێشەی بێتوانایی سروشت
15:43
I think this is a great way of doing it.
290
927000
2000
ئەمە باشترین ڕێگەیە تا ئەو کارە بکەیت
15:45
Get a beehive and grow a meadow,
291
929000
2000
پورەیەکی هەنگ بێنە و مێرگێکی گوڵزاری بۆ دروست بکە
15:47
and watch that life come back into your life.
292
931000
3000
وە تەماشای ئەو ژیانە بکە کە دەگەڕێتەوە بۆ ژیانت
15:50
And so with that, I think that what we can do, if we do this,
293
934000
4000
وە لەگەڵ ئەوەشدا، وای بۆ دەچم ئەوەی کە دەتوانیت بیکەین، ئەگەر ئەمە ئەنجام بدەین
15:54
we can make sure that our future -- our more perfect future --
294
938000
3000
دەتوانیت دڵنیابیتەوە لە داهاتومان.... داهاتویەکی بێ کەموکوڕی تر
15:57
includes beekeepers and it includes bees and it includes those meadows.
295
941000
5000
کە هەنگەوانەکان و هەنگەکانیش بگرێتەوە بە مێرگی گوڵزارەکانیشەوە
16:02
And that journey -- that journey of transformation that occurs
296
946000
3000
وە ئەو گەشتە .... دەرکەوتنی ئەو گەشتی گۆڕانکاریەیە
16:05
as you grow your meadow and as you keep your bees
297
949000
3000
هەتا مێرگی گوڵزارەکەت گەشە بکات و هەتا هەنگەکانت بمێنێت
16:08
or you watch those native bees there -- is an extremely exciting one.
298
952000
4000
یاخود سەیری ئەو هەنگە ڕەسەنانە دەکەیت کە لەوێدان.... گەشتێکی هەتا بڵێی هەژێنەرە
16:12
And I hope that you experience it
299
956000
1000
وە هیوادارم کە ئێوە تاقی بکەنەوە
16:13
and I hope you tell me about it one day.
300
957000
3000
وە هیواداریشم ڕۆژێک لەبارەیەوە شتێکم بۆ باس بکەن
16:16
So thank you very much for being here.
Thank you very much.
Thank you very much.
301
960000
2000
زۆر سوپاستان دەکەم بۆ ئامادەبونتان. زۆر سوپاس
ABOUT THE SPEAKER
Dennis vanEngelsdorp - Bee expertDennis vanEngelsdorp is Acting State Apiarist for Pennsylvania's Department of Agriculture, studying colony collapse disorder -- the alarming, worldwide disappearance of worker bees and Western honey bees.
Why you should listen
"Imagine if one of every three cows died. The National Guard would be out." It's a grim premise, but a favorite of Dennis vanEngelsdorp, who in 2008 watched the same percentage of bees vanish in North America. A leading apiarist, vanEngelsdorp knows the disturbing consequences of the bee die-off. Colony collapse disorder (its official name) is complex and mysterious, driven by pesticides, toxins and disease, and threatens not only the existence of the insect but also the food they pollinate -- a third of what we eat.
But vanEngelsdorp is not a pessimist, however worrisome the situation. Since finding his love for bees in an undergraduate beekeeping course, he's steadily chewed through new degree programs, becoming an outspoken bee crusader, generating global buzz -- sorry -- for the fascinating critters: their workers' dance, their convenient chronic case of static cling ...
To fight recent losses, he's now advocating urban beekeeping and honeymaking (sadly, illegal in some cities), drive-by-night repopulation programs, and emergency queen bee delivery by express mail (legal -- really).
Dennis vanEngelsdorp | Speaker | TED.com