TED2010
Daniel Kahneman: The riddle of experience vs. memory
Daniel Kahneman o doświadczeniu i pamięci
Filmed:
Readability: 3.5
6,094,013 views
Używając przykładów od wakacji po kolonoskopie, laureat nagrody Nobla, twórca ekonomii behawioralnej, Daniel Kahneman odkrywa przed nami, jak odmiennie postrzegają szczęście jaźń doświadczająca i jaźń pamiętająca. Ta nowa perspektywa wywiera wielki wpływ na ekonomię, politykę, oraz nas samych.
Daniel Kahneman - Behavioral economics founder
Widely regarded as the world's most influential living psychologist, Daniel Kahneman won the Nobel in Economics for his pioneering work in behavioral economics -- exploring the irrational ways we make decisions about risk. Full bio
Widely regarded as the world's most influential living psychologist, Daniel Kahneman won the Nobel in Economics for his pioneering work in behavioral economics -- exploring the irrational ways we make decisions about risk. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Everybody talks about happiness these days.
0
0
3000
Wszyscy dziś mówią o szczęściu.
00:18
I had somebody count the number of books
1
3000
3000
Ktoś liczył książki ze "szczęściem" w tytule,
00:21
with "happiness" in the title published in the last five years
2
6000
3000
opublikowane w ciągu ostatnich 5 lat.
00:24
and they gave up after about 40, and there were many more.
3
9000
5000
Poddał się po 40, a jeszcze wiele zostało.
00:29
There is a huge wave of interest in happiness,
4
14000
3000
Temat szczęścia budzi wielkie zainteresowanie
00:32
among researchers.
5
17000
2000
także wśród naukowców.
00:34
There is a lot of happiness coaching.
6
19000
2000
Mamy trenerów od szczęścia.
00:36
Everybody would like to make people happier.
7
21000
2000
Wszyscy chcą być szczęśliwi.
00:38
But in spite of all this flood of work,
8
23000
4000
Ale mimo badań na temat szczęścia,
00:42
there are several cognitive traps
9
27000
2000
istnieje kilka pułapek poznawczych,
00:44
that sort of make it almost impossible to think straight
10
29000
3000
które uniemożliwiają obiektywne spojrzenie
00:47
about happiness.
11
32000
2000
na szczęście.
00:49
And my talk today will be mostly about these cognitive traps.
12
34000
3000
O tym będę dziś mówić.
00:52
This applies to laypeople thinking about their own happiness,
13
37000
3000
Dotyczy to laików rozważających szczęście,
00:55
and it applies to scholars thinking about happiness,
14
40000
3000
jak i naukowców myślących o szczęściu,
00:58
because it turns out we're just as messed up as anybody else is.
15
43000
4000
bo jesteśmy pokręceni jak wszyscy inni.
01:02
The first of these traps
16
47000
2000
Pierwsza pułapka to opór
01:04
is a reluctance to admit complexity.
17
49000
3000
przed uznaniem złożoności zjawiska.
01:07
It turns out that the word "happiness"
18
52000
3000
Okazuje się, że słowo "szczęście"
01:10
is just not a useful word anymore,
19
55000
3000
traci przydatność,
01:13
because we apply it to too many different things.
20
58000
3000
bo stosujemy je do zbyt wielu rzeczy.
01:16
I think there is one particular meaning to which we might restrict it,
21
61000
3000
Możnaby je ograniczyć do konkretnego znaczenia
01:19
but by and large,
22
64000
2000
ale w większości przypadków
01:21
this is something that we'll have to give up
23
66000
2000
musimy się poddać
01:23
and we'll have to adopt the more complicated view
24
68000
4000
i przyjąć bardziej kompleksowe spojrzenie
01:27
of what well-being is.
25
72000
2000
na zjawisko szczęścia.
01:29
The second trap is a confusion between experience and memory;
26
74000
4000
Kolejna pułapka to mylenie doświadczeń z pamięcią,
01:33
basically, it's between being happy in your life,
27
78000
3000
czyli uczucia szczęścia,
01:36
and being happy about your life
28
81000
2000
z ogólnym zadowoleniem z życia.
01:38
or happy with your life.
29
83000
2000
z ogólnym zadowoleniem z życia.
01:40
And those are two very different concepts,
30
85000
2000
To dwie zupełnie różne koncepcje,
01:42
and they're both lumped in the notion of happiness.
31
87000
3000
wtłoczone w pojęcie szczęścia.
01:45
And the third is the focusing illusion,
32
90000
3000
Trzecią pułapką jest złuda skupienia.
01:48
and it's the unfortunate fact that we can't think about any circumstance
33
93000
3000
Niestety nie umiemy myśleć o okolicznościach
01:51
that affects well-being
34
96000
2000
oddziałujących na samopoczucie
01:53
without distorting its importance.
35
98000
2000
bez zniekształcania ich wartości.
01:55
I mean, this is a real cognitive trap.
36
100000
3000
To prawdziwa pułapka kognitywna.
01:58
There's just no way of getting it right.
37
103000
3000
Nie da się z niej wydostać.
02:01
Now, I'd like to start with an example
38
106000
2000
Zacznę od przykładu
02:03
of somebody who had a question-and-answer session
39
108000
5000
uczestnika pewnej sesji pytań i odpowiedzi
02:08
after one of my lectures reported a story,
40
113000
4000
po jednym z moich wykładów.
02:12
and that was a story --
41
117000
1000
Mówił o nagraniu pewnej symfonii.
02:13
He said he'd been listening to a symphony,
42
118000
3000
Mówił o nagraniu pewnej symfonii.
02:16
and it was absolutely glorious music
43
121000
3000
Przepiękna muzyka,
02:19
and at the very end of the recording,
44
124000
3000
ale na sam koniec nagrania
02:22
there was a dreadful screeching sound.
45
127000
2000
wkradł się okropny skrzek.
02:24
And then he added, really quite emotionally,
46
129000
2000
Z patosem dodał,
02:26
it ruined the whole experience.
47
131000
4000
że zniszczyło mu to całe doświadczenie.
02:30
But it hadn't.
48
135000
2000
A to przecież nieprawda.
02:32
What it had ruined were the memories of the experience.
49
137000
3000
Zepsuło jedynie wspomnienie doświadczenia.
02:35
He had had the experience.
50
140000
2000
Doświadczenie przecież miał.
02:37
He had had 20 minutes of glorious music.
51
142000
2000
Doświadczył 20 minut fenomenalnej muzyki.
02:39
They counted for nothing
52
144000
2000
Straciły całe znaczenie,
02:41
because he was left with a memory;
53
146000
3000
bo w pamięci pozostał niesmak.
02:44
the memory was ruined,
54
149000
2000
Wspomnienie zostało zrujnowane
02:46
and the memory was all that he had gotten to keep.
55
151000
3000
a tylko wspomnienie mu pozostało.
02:49
What this is telling us, really,
56
154000
3000
Ten przypadek mówi nam,
02:52
is that we might be thinking of ourselves and of other people
57
157000
2000
że możemy myśleć o sobie
02:54
in terms of two selves.
58
159000
2000
jako o dwóch jaźniach.
02:56
There is an experiencing self,
59
161000
3000
Istnieje jaźń doświadczająca,
02:59
who lives in the present
60
164000
2000
która żyje w teraźniejszości,
03:01
and knows the present,
61
166000
2000
zna teraźniejszość,
03:03
is capable of re-living the past,
62
168000
2000
jest w stanie przeżywać przeszłość,
03:05
but basically it has only the present.
63
170000
3000
ale w istocie wciąż tkwi w teraźniejszości.
03:08
It's the experiencing self that the doctor approaches --
64
173000
3000
Do tej jaźni zwraca się lekarz pytając:
03:11
you know, when the doctor asks,
65
176000
1000
Do tej jaźni zwraca się lekarz pytając:
03:12
"Does it hurt now when I touch you here?"
66
177000
4000
"Boli, kiedy tu dotykam?"
03:16
And then there is a remembering self,
67
181000
3000
Po drugie mamy jaźń pamiętającą,
03:19
and the remembering self is the one that keeps score,
68
184000
4000
która notuje wyniki,
03:23
and maintains the story of our life,
69
188000
2000
prowadzi opowieść naszego życia.
03:25
and it's the one that the doctor approaches
70
190000
3000
Do tej jaźni zwraca się lekarz
03:28
in asking the question,
71
193000
2000
pytając na przykład:
03:30
"How have you been feeling lately?"
72
195000
3000
"Jak się miewasz ostatnio?"
03:33
or "How was your trip to Albania?" or something like that.
73
198000
3000
albo "Jak się udała wycieczka do Albanii?" itp.
03:36
Those are two very different entities,
74
201000
3000
Są to dwie zupełnie różne jaźnie,
03:39
the experiencing self and the remembering self,
75
204000
3000
doświadczająca i pamiętająca,
03:42
and getting confused between them is part of the mess
76
207000
4000
a ich mylenie prowadzi do bałaganu
03:46
about the notion of happiness.
77
211000
3000
związanego z postrzeganiem szczęścia.
03:49
Now, the remembering self
78
214000
3000
Jaźń pamiętająca to narrator.
03:52
is a storyteller.
79
217000
3000
Jaźń pamiętająca to narrator.
03:55
And that really starts with a basic response of our memories --
80
220000
4000
Pojawia się podczas eksploracji wspomnień,
03:59
it starts immediately.
81
224000
2000
bez chwili zwłoki.
04:01
We don't only tell stories when we set out to tell stories.
82
226000
3000
Nie musimy przywoływać historii.
04:04
Our memory tells us stories,
83
229000
3000
Pamięć wciąż nas nimi zasypuje.
04:07
that is, what we get to keep from our experiences
84
232000
2000
Tylko historia zostaje nam po doświaczeniach.
04:09
is a story.
85
234000
2000
Tylko historia zostaje nam po doświaczeniach.
04:11
And let me begin with one example.
86
236000
5000
Pozwólcie, że przytoczę przykład.
04:16
This is an old study.
87
241000
2000
To już stare badania.
04:18
Those are actual patients undergoing a painful procedure.
88
243000
3000
Pacjenci przechodzili bolesny zabieg,
04:21
I won't go into detail. It's no longer painful these days,
89
246000
3000
obecnie już bezbolesny,
04:24
but it was painful when this study was run in the 1990s.
90
249000
4000
ale nie był taki w latach 90-tych.
04:28
They were asked to report on their pain every 60 seconds.
91
253000
3000
Pacjenci co minutę oceniali natężenie bólu.
04:31
Here are two patients,
92
256000
3000
Oto dwoje takich pacjentów
04:34
those are their recordings.
93
259000
2000
i ich zapisy.
04:36
And you are asked, "Who of them suffered more?"
94
261000
3000
Który z nich bardziej cierpiał?
04:39
And it's a very easy question.
95
264000
2000
To dość proste pytanie,
04:41
Clearly, Patient B suffered more --
96
266000
2000
ewidentnie pacjent B.
04:43
his colonoscopy was longer,
97
268000
2000
Jego kolonoskopia trwała dłużej.
04:45
and every minute of pain that Patient A had,
98
270000
3000
Przecierpiał tyle samo co pacjent A,
04:48
Patient B had, and more.
99
273000
3000
plus jeszcze trochę.
04:51
But now there is another question:
100
276000
3000
Ale kolejne pytanie jest takie:
04:54
"How much did these patients think they suffered?"
101
279000
3000
"Jak pacjenci oceniali własne cierpienie?"
04:57
And here is a surprise.
102
282000
2000
I tu niespodzianka:
04:59
The surprise is that Patient A
103
284000
2000
otóż pacjent A
05:01
had a much worse memory of the colonoscopy
104
286000
3000
ma dużo gorsze wspomnienia z kolonoskopii,
05:04
than Patient B.
105
289000
2000
niż pacjent B.
05:06
The stories of the colonoscopies were different,
106
291000
3000
Ich historie różniły się,
05:09
and because a very critical part of the story is how it ends.
107
294000
6000
bo w historii bardzo ważne jest zakończenie.
05:15
And neither of these stories is very inspiring or great --
108
300000
3000
Żadne nie jest szczególnie zachęcające,
05:18
but one of them is this distinct ... (Laughter)
109
303000
4000
ale jedno jest wyjątkowe ... (Śmiech)
05:22
but one of them is distinctly worse than the other.
110
307000
3000
ale jedna miała dużo gorsze zakończenie.
05:25
And the one that is worse
111
310000
2000
W tej gorszej
05:27
is the one where pain was at its peak at the very end;
112
312000
3000
ból nasilił się pod koniec badania.
05:30
it's a bad story.
113
315000
2000
Niemiła historia.
05:32
How do we know that?
114
317000
2000
Skąd to wiemy?
05:34
Because we asked these people after their colonoscopy,
115
319000
3000
Pytaliśmy o to tuż po zabiegu i dużo później,
05:37
and much later, too,
116
322000
1000
Pytaliśmy o to tuż po zabiegu i dużo później,
05:38
"How bad was the whole thing, in total?"
117
323000
2000
jak oceniają przykrość całego doświadczenia.
05:40
And it was much worse for A than for B, in memory.
118
325000
4000
Przykrość pacjenta A przewyższała pacjenta B.
05:44
Now this is a direct conflict
119
329000
2000
Jest to bezpośredni konflikt
05:46
between the experiencing self and the remembering self.
120
331000
3000
między doświadczeniem a wspomnieniem.
05:49
From the point of view of the experiencing self,
121
334000
3000
Z punktu widzenia doświadczenia,
05:52
clearly, B had a worse time.
122
337000
2000
pacjent B miał ewidentnie gorzej.
05:54
Now, what you could do with Patient A,
123
339000
3000
Co zrobić z pacjentem A?
05:57
and we actually ran clinical experiments,
124
342000
3000
Przeprowadziliśmy badania kliniczne
06:00
and it has been done, and it does work --
125
345000
2000
i znaleziono sprawdzony sposób.
06:02
you could actually extend the colonoscopy of Patient A
126
347000
5000
Można przedłużyć kolonoskopię pacjenta A
06:07
by just keeping the tube in without jiggling it too much.
127
352000
3000
trzymając rurkę w środku bez szarpania.
06:10
That will cause the patient
128
355000
3000
Pacjent będzie cierpiał, ale nieznacznie,
06:13
to suffer, but just a little
129
358000
3000
Pacjent będzie cierpiał, ale nieznacznie,
06:16
and much less than before.
130
361000
2000
a na pewno mniej niż poprzednio.
06:18
And if you do that for a couple of minutes,
131
363000
2000
Robiąc tak przez kilka minut,
06:20
you have made the experiencing self
132
365000
2000
powodujemy dyskomfort
06:22
of Patient A worse off,
133
367000
2000
jaźni doświadczającej pacjenta,
06:24
and you have the remembering self of Patient A
134
369000
3000
ale zdecydowanie poprawiamy mu wspomnienia,
06:27
a lot better off,
135
372000
2000
ale zdecydowanie poprawiamy mu wspomnienia,
06:29
because now you have endowed Patient A
136
374000
2000
bo obdarowaliśmy go
06:31
with a better story
137
376000
2000
lepszą historią całego wydarzenia.
06:33
about his experience.
138
378000
3000
lepszą historią całego wydarzenia.
06:36
What defines a story?
139
381000
3000
Co tworzy historię?
06:39
And that is true of the stories
140
384000
2000
Sprawdza się to w odniesieniu do historii,
06:41
that memory delivers for us,
141
386000
2000
którymi karmi nas pamięć,
06:43
and it's also true of the stories that we make up.
142
388000
3000
i do tych, które wymyślamy sami.
06:46
What defines a story are changes,
143
391000
4000
Przebieg historii definiują zmiany,
06:50
significant moments and endings.
144
395000
3000
znaczące momenty i zakończenie.
06:53
Endings are very, very important
145
398000
2000
Zakończenia są szczególnie ważne;
06:55
and, in this case, the ending dominated.
146
400000
4000
w tym przypadku, zakończenie zdominowało resztę.
06:59
Now, the experiencing self
147
404000
2000
Jaźń doświadczająca trwa nieprzerwanie.
07:01
lives its life continuously.
148
406000
3000
Jaźń doświadczająca trwa nieprzerwanie.
07:04
It has moments of experience, one after the other.
149
409000
3000
Doświadcza przeżyć, jednego po drugim.
07:07
And you can ask: What happens to these moments?
150
412000
3000
Co się z nimi dzieje?
07:10
And the answer is really straightforward:
151
415000
2000
Odpowiedź jest dość prosta:
07:12
They are lost forever.
152
417000
2000
giną na zawsze.
07:14
I mean, most of the moments of our life --
153
419000
2000
Większość chwil życia,
07:16
and I calculated, you know, the psychological present
154
421000
3000
i wliczam tu psychologiczne "teraz",
07:19
is said to be about three seconds long;
155
424000
2000
trwa podobno 3 sekundy.
07:21
that means that, you know,
156
426000
2000
W ciągu przeciętnego życia
07:23
in a life there are about 600 million of them;
157
428000
2000
przeżywamy "teraz" około 600 milionów razy,
07:25
in a month, there are about 600,000 --
158
430000
3000
600 tysięcy miesięcznie.
07:28
most of them don't leave a trace.
159
433000
4000
Większość nie zostawia śladu.
07:32
Most of them are completely ignored
160
437000
2000
Większość jest całkowicie ignorowana
07:34
by the remembering self.
161
439000
2000
przez jaźń pamiętającą.
07:36
And yet, somehow you get the sense
162
441000
2000
A jednak wydaje się,
07:38
that they should count,
163
443000
2000
że powinny się liczyć,
07:40
that what happens during these moments of experience
164
445000
3000
że przecież każdy z tych momentów
07:43
is our life.
165
448000
2000
to nasze życie,
07:45
It's the finite resource that we're spending
166
450000
2000
ograniczone źródło, które wyczerpujemy
07:47
while we're on this earth.
167
452000
2000
podczas swojej egzystencji.
07:49
And how to spend it
168
454000
2000
To, jak przeżywamy życie
07:51
would seem to be relevant,
169
456000
2000
wydaje się ważne,
07:53
but that is not the story
170
458000
2000
ale nie równoznaczne z opowieścią
07:55
that the remembering self keeps for us.
171
460000
2000
snutą dla nas przez pamiętającą jaźń.
07:57
So we have the remembering self
172
462000
2000
A więc mamy jaźń pamiętającą
07:59
and the experiencing self,
173
464000
2000
i jaźń doświadczającą,
08:01
and they're really quite distinct.
174
466000
2000
które różnią się od siebie.
08:03
The biggest difference between them
175
468000
2000
Największą różnicą między nimi
08:05
is in the handling of time.
176
470000
3000
jest postrzeganie czasu.
08:08
From the point of view of the experiencing self,
177
473000
3000
Z punktu widzenia jaźni doświadczającej,
08:11
if you have a vacation,
178
476000
2000
gdy podczas wakacji
08:13
and the second week is just as good as the first,
179
478000
3000
drugi tydzień jest równie dobry jak pierwszy,
08:16
then the two-week vacation
180
481000
3000
wówczas dwutygodniowe wakacje
08:19
is twice as good as the one-week vacation.
181
484000
3000
są 2 razy lepsze niż podobne, 1-tygodniowe.
08:22
That's not the way it works at all for the remembering self.
182
487000
3000
Rzecz się ma inaczej dla jaźni pamiętającej.
08:25
For the remembering self, a two-week vacation
183
490000
2000
Dla niej dwutygodniowe wakacje
08:27
is barely better than the one-week vacation
184
492000
3000
są niewiele lepsze od jednotygodniowych
08:30
because there are no new memories added.
185
495000
2000
bo nie dodają żadnych nowych wspomnień.
08:32
You have not changed the story.
186
497000
3000
Historia wakacji nie zawiera zmiany.
08:35
And in this way,
187
500000
2000
W ten sposób
08:37
time is actually the critical variable
188
502000
3000
czas jest bardzo konkretną zmienną,
08:40
that distinguishes a remembering self
189
505000
3000
która odróżnia jaźń pamiętającą
08:43
from an experiencing self;
190
508000
2000
od jaźni doświadczającej.
08:45
time has very little impact on the story.
191
510000
3000
Czas trwania ma niewielki wpływ na historię.
08:49
Now, the remembering self does more
192
514000
3000
Pamiętająca jaźń
08:52
than remember and tell stories.
193
517000
2000
nie tylko zapamiętuje i odtwarza historie.
08:54
It is actually the one that makes decisions
194
519000
4000
Podejmuje także decyzje.
08:58
because, if you have a patient who has had, say,
195
523000
2000
Powiedzmy, że pacjent
09:00
two colonoscopies with two different surgeons
196
525000
3000
przeszedł 2 kolonoskopie u 2 różnych lekarzy.
09:03
and is deciding which of them to choose,
197
528000
3000
Teraz decyduje, którego z nich woli.
09:06
then the one that chooses
198
531000
3000
Wybierze tego,
09:09
is the one that has the memory that is less bad,
199
534000
4000
którego wspomina "mniej źle".
09:13
and that's the surgeon that will be chosen.
200
538000
2000
którego wspomina "mniej źle".
09:15
The experiencing self
201
540000
2000
Doświadczająca jaźń
09:17
has no voice in this choice.
202
542000
3000
nie ma tu prawa głosu.
09:20
We actually don't choose between experiences,
203
545000
3000
Nie wybieramy więc między doświadczeniami,
09:23
we choose between memories of experiences.
204
548000
3000
ale między wspomnieniami doświadczeń.
09:26
And even when we think about the future,
205
551000
3000
I nawet kiedy myślimy o przyszłości,
09:29
we don't think of our future normally as experiences.
206
554000
3000
rzadko robimy to pod kątem doświadczeń.
09:32
We think of our future
207
557000
2000
Myślimy o niej
09:34
as anticipated memories.
208
559000
3000
jako o przyszłych wspomnieniach.
09:37
And basically you can look at this,
209
562000
2000
Można na to patrzeć,
09:39
you know, as a tyranny of the remembering self,
210
564000
3000
jak na swoistą tyranię pamiętającej jaźni
09:42
and you can think of the remembering self
211
567000
2000
i wyobrażać sobie,
09:44
sort of dragging the experiencing self
212
569000
2000
że ciągnie ona jaźń przeżywającą
09:46
through experiences that
213
571000
2000
przez doświadczenia,
09:48
the experiencing self doesn't need.
214
573000
2000
których tak naprawdę nie potrzebuje.
09:50
I have that sense that
215
575000
2000
Mam wrażenie,
09:52
when we go on vacations
216
577000
2000
że kiedy jedziemy na wczasy,
09:54
this is very frequently the case;
217
579000
2000
często tak właśnie jest.
09:56
that is, we go on vacations,
218
581000
2000
Czyli jedziemy na wakacje,
09:58
to a very large extent,
219
583000
2000
w bardzo dużej mierze
10:00
in the service of our remembering self.
220
585000
3000
w służbie naszej jaźni pamiętającej.
10:03
And this is a bit hard to justify I think.
221
588000
3000
Trudno powiedzieć, czemu tak się dzieje.
10:06
I mean, how much do we consume our memories?
222
591000
3000
Na ile korzystamy ze wspomnień?
10:09
That is one of the explanations
223
594000
2000
Tym wyjaśnia się czasem
10:11
that is given for the dominance
224
596000
2000
dominację pamiętającej jaźni.
10:13
of the remembering self.
225
598000
2000
dominację pamiętającej jaźni.
10:15
And when I think about that, I think about a vacation
226
600000
2000
Myśląc o tym wspominam wyjazd
10:17
we had in Antarctica a few years ago,
227
602000
3000
na Antarktykę sprzed kilku lat,
10:20
which was clearly the best vacation I've ever had,
228
605000
3000
bezsprzecznie najlepszy w moim życiu.
10:23
and I think of it relatively often,
229
608000
2000
Wspominam go dość często
10:25
relative to how much I think of other vacations.
230
610000
2000
w porównaniu do innych wyjazdów.
10:27
And I probably have consumed
231
612000
4000
Być może strawiłem na wspominaniu
10:31
my memories of that three-week trip, I would say,
232
616000
2000
tej 3-tygodniowej wycieczki
10:33
for about 25 minutes in the last four years.
233
618000
3000
jakieś 25 minut w ciągu ostatnich 4 lat.
10:36
Now, if I had ever opened the folder
234
621000
3000
Gdybym otworzył choć raz folder
10:39
with the 600 pictures in it,
235
624000
3000
z 600 zdjęciami z tego wyjazdu,
10:42
I would have spent another hour.
236
627000
2000
może dołożyłbym godzinę.
10:44
Now, that is three weeks,
237
629000
2000
Trzy tygodnie,
10:46
and that is at most an hour and a half.
238
631000
2000
a półtorej godziny.
10:48
There seems to be a discrepancy.
239
633000
2000
Spora rozbieżność.
10:50
Now, I may be a bit extreme, you know,
240
635000
2000
Może mam skrajne podejście
10:52
in how little appetite I have for consuming memories,
241
637000
3000
do chęci korzystania ze wspomnień,
10:55
but even if you do more of this,
242
640000
3000
ale nawet jeśli ktoś robi to częściej
10:58
there is a genuine question:
243
643000
3000
zachodzi pytanie:
11:01
Why do we put so much weight on memory
244
646000
4000
Czemu przywiązujemy tak wielką wagę do wspomnień
11:05
relative to the weight that we put on experiences?
245
650000
3000
w porównaniu do samych przeżyć?
11:08
So I want you to think
246
653000
2000
Przeprowadźmy teraz
11:10
about a thought experiment.
247
655000
3000
eksperyment myślowy.
11:13
Imagine that for your next vacation,
248
658000
2000
Wyobraźcie sobie następne wakacje.
11:15
you know that at the end of the vacation
249
660000
3000
Wiecie, że pod koniec
11:18
all your pictures will be destroyed,
250
663000
3000
wszystkie zdjęcia zostaną zniszczone,
11:21
and you'll get an amnesic drug
251
666000
2000
i dostaniecie pigułkę na zapomnienie,
11:23
so that you won't remember anything.
252
668000
2000
więc stracicie wszystkie wspomnienia.
11:25
Now, would you choose the same vacation? (Laughter)
253
670000
4000
Nadal chcecie tam jechać? (Śmiech)
11:29
And if you would choose a different vacation,
254
674000
5000
Jeśli teraz wybieracie inne wakacje
11:34
there is a conflict between your two selves,
255
679000
2000
zachodzi konflikt między dwiema jaźniami,
11:36
and you need to think about how to adjudicate that conflict,
256
681000
3000
a my musimy wydać wyrok,
11:39
and it's actually not at all obvious, because
257
684000
3000
który wcale nie jest oczywisty,
11:42
if you think in terms of time,
258
687000
3000
bo myśląc kryteriami czasu
11:45
then you get one answer,
259
690000
3000
wyciągamy jeden wniosek,
11:48
and if you think in terms of memories,
260
693000
3000
a myśląc kryteriami wspomnień,
11:51
you might get another answer.
261
696000
2000
wyciągamy inny.
11:53
Why do we pick the vacations we do
262
698000
3000
Wybór takich, a nie innych wakacji
11:56
is a problem that confronts us
263
701000
3000
stawia nas w obliczu wyboru
11:59
with a choice between the two selves.
264
704000
2000
między dwiema jaźniami.
12:01
Now, the two selves
265
706000
3000
Dwie jaźnie
12:04
bring up two notions of happiness.
266
709000
2000
przynoszą dwa pojęcia szczęścia.
12:06
There are really two concepts of happiness
267
711000
2000
Istnieją dwie koncepcje szczęścia,
12:08
that we can apply, one per self.
268
713000
3000
zależne od jaźni.
12:11
So you can ask: How happy is the experiencing self?
269
716000
5000
Jak szczęśliwa jest jaźń doświadczająca?
12:16
And then you would ask: How happy are the moments
270
721000
2000
Jak szczęśliwe dla tej jaźni
12:18
in the experiencing self's life?
271
723000
3000
są poszczególne momenty życia?
12:21
And they're all -- happiness for moments
272
726000
2000
"Chwilowe szczęście"
12:23
is a fairly complicated process.
273
728000
2000
to dość skomplikowany proces,
12:25
What are the emotions that can be measured?
274
730000
3000
bo które emocje da się zmierzyć?
12:28
And, by the way, now we are capable
275
733000
2000
Obecnie jesteśmy w stanie
12:30
of getting a pretty good idea
276
735000
2000
dość dokładnie zrozumieć
12:32
of the happiness of the experiencing self over time.
277
737000
4000
chwile szczęścia jaźni doświadczającej.
12:38
If you ask for the happiness of the remembering self,
278
743000
3000
W szczęściu z perspektywy pamięci,
12:41
it's a completely different thing.
279
746000
2000
sprawa ma się zupełnie inaczej.
12:43
This is not about how happily a person lives.
280
748000
3000
Nie chodzi o to, jak szczęśliwie ktoś żyje,
12:46
It is about how satisfied or pleased the person is
281
751000
3000
ale o to, ile satysfakcji i zadowolenia
12:49
when that person thinks about her life.
282
754000
4000
doznaje myśląc o swoim życiu.
12:53
Very different notion.
283
758000
2000
Zupełnie inne pojęcie.
12:55
Anyone who doesn't distinguish those notions
284
760000
3000
Każdy, kto nie rozróżnia tych pojęć
12:58
is going to mess up the study of happiness,
285
763000
2000
popsuje badania nad szczęściem.
13:00
and I belong to a crowd of students of well-being,
286
765000
3000
Ja należę do grupy
13:03
who've been messing up the study of happiness for a long time
287
768000
4000
która od dawna psuje wyniki badań nad szczęściem
13:07
in precisely this way.
288
772000
2000
właśnie w ten sposób.
13:09
The distinction between the
289
774000
2000
Różnica między
13:11
happiness of the experiencing self
290
776000
2000
szczęściem jaźni doświadczającej,
13:13
and the satisfaction of the remembering self
291
778000
3000
a satysfakcją jaźni pamiętającej,
13:16
has been recognized in recent years,
292
781000
2000
została ostatnio rozpoznana
13:18
and there are now efforts to measure the two separately.
293
783000
3000
i obecnie staramy się mierzyć je osobno.
13:21
The Gallup Organization has a world poll
294
786000
3000
Instytut Gallupa prowadzi ogólnoświatowe badanie
13:24
where more than half a million people
295
789000
2000
ponad pół miliona ludzi.
13:26
have been asked questions
296
791000
2000
Pytano ich,
13:28
about what they think of their life
297
793000
2000
co myślą o własnym życiu
13:30
and about their experiences,
298
795000
2000
i o swoich doświadczeniach.
13:32
and there have been other efforts along those lines.
299
797000
3000
Czyniono też inne starania w tym kierunku.
13:35
So in recent years, we have begun to learn
300
800000
3000
Ostatnio dowiadujemy się coraz więcej
13:38
about the happiness of the two selves.
301
803000
3000
o szczęściu dwóch jaźni.
13:41
And the main lesson I think that we have learned
302
806000
3000
Dowiedzieliśmy się przede wszystkim,
13:44
is they are really different.
303
809000
2000
że bardzo się różnią.
13:46
You can know how satisfied somebody is with their life,
304
811000
5000
Można znać poziom czyjegoś zadowolenia z życia,
13:51
and that really doesn't teach you much
305
816000
2000
jednocześnie nie wiedząc prawie nic
13:53
about how happily they're living their life,
306
818000
3000
na temat tego, jak szczęśliwie żyje
13:56
and vice versa.
307
821000
2000
i vice versa.
13:58
Just to give you a sense of the correlation,
308
823000
2000
Żeby dać punkt odniesienia, powiem,
14:00
the correlation is about .5.
309
825000
2000
że korelacja wynosi około 0.5.
14:02
What that means is if you met somebody,
310
827000
3000
To znaczy, że jeśli poznajemy kogoś,
14:05
and you were told, "Oh his father is six feet tall,"
311
830000
4000
i słyszymy, że jego ojciec ma ponad 180cm,
14:09
how much would you know about his height?
312
834000
2000
jak dużo mówi to o jego wzroście?
14:11
Well, you would know something about his height,
313
836000
2000
Wiecie "coś" o jego wzroście,
14:13
but there's a lot of uncertainty.
314
838000
2000
ale wiele pozostaje niejasne.
14:15
You have that much uncertainty.
315
840000
2000
Taka sama niejasność towarzyszy informacji
14:17
If I tell you that somebody ranked their life eight on a scale of ten,
316
842000
4000
że ktoś ocenił swoje życie na 8 z 10.
14:21
you have a lot of uncertainty
317
846000
2000
Tyle samo jest niedopowiedzenia
14:23
about how happy they are
318
848000
2000
co do tego, jak szczęśliwe jest
14:25
with their experiencing self.
319
850000
2000
jego doświadczające ja.
14:27
So the correlation is low.
320
852000
2000
Tak więc korelacja jest niewielka.
14:29
We know something about what controls
321
854000
3000
Wiemy co nieco na temat tego,
14:32
satisfaction of the happiness self.
322
857000
2000
co zadowala jaźń szczęścia.
14:34
We know that money is very important,
323
859000
2000
Wiemy, że pieniądze są bardzo ważne,
14:36
goals are very important.
324
861000
2000
cele są bardzo ważne.
14:38
We know that happiness is mainly
325
863000
4000
Wiemy że szczęście oznacza głównie
14:42
being satisfied with people that we like,
326
867000
3000
zadowolenie z ludzi, których lubimy,
14:45
spending time with people that we like.
327
870000
3000
ze spędzania z nimi czasu.
14:48
There are other pleasures, but this is dominant.
328
873000
2000
Są i inne przyjemności, ale ta dominuje.
14:50
So if you want to maximize the happiness of the two selves,
329
875000
3000
Chcąc zmaksymalizować szczęście obu jaźni,
14:53
you are going to end up
330
878000
2000
będziemy robić
14:55
doing very different things.
331
880000
2000
zupełnie różne rzeczy.
14:57
The bottom line of what I've said here
332
882000
2000
Chodzi o to,
14:59
is that we really should not think of happiness
333
884000
4000
że nie powinniśmy myśleć o szczęściu
15:03
as a substitute for well-being.
334
888000
2000
jak o zamienniku dobrego samopoczucia.
15:05
It is a completely different notion.
335
890000
3000
Są to dwie zupełnie różne rzeczy.
15:08
Now, very quickly,
336
893000
3000
Teraz, bardzo szybko,
15:11
another reason we cannot think straight about happiness
337
896000
4000
Nie potrafimy obiektywnie myśleć o szczęściu,
15:15
is that we do not attend to the same things
338
900000
7000
bo skupiamy się na różnych rzeczach
15:22
when we think about life, and we actually live.
339
907000
3000
myśląc o życiu, a faktycznie żyjąc.
15:25
So, if you ask the simple question of how happy people are in California,
340
910000
5000
Pytając jak szczęśliwi są ludzie w Kalifornii,
15:30
you are not going to get to the correct answer.
341
915000
3000
nie dostaniemy poprawnej odpowiedzi.
15:33
When you ask that question,
342
918000
2000
Zadając to pytanie,
15:35
you think people must be happier in California
343
920000
2000
sądzisz, że w Kalifornii żyje się lepiej,
15:37
if, say, you live in Ohio.
344
922000
2000
jeśli mieszkasz np. w Ohio.
15:39
(Laughter)
345
924000
2000
(Śmiech)
15:41
And what happens is
346
926000
3000
Dzieje się tak,
15:44
when you think about living in California,
347
929000
4000
bo myśląc o życiu w Kalifornii,
15:48
you are thinking of the contrast
348
933000
2000
porównujemy Kalifornię
15:50
between California and other places,
349
935000
3000
do innych miejsc,
15:53
and that contrast, say, is in climate.
350
938000
2000
np. pod względem klimatu.
15:55
Well, it turns out that climate
351
940000
2000
Okazuje się, że klimat
15:57
is not very important to the experiencing self
352
942000
3000
niewiele znaczy dla jaźni doświadczającej
16:00
and it's not even very important to the reflective self
353
945000
3000
ani nawet dla jaźni wspominającej,
16:03
that decides how happy people are.
354
948000
3000
która decyduje o poziomie szczęścia.
16:06
But now, because the reflective self is in charge,
355
951000
4000
Ponieważ jednak jaźń wspominająca dominuje,
16:10
you may end up -- some people may end up
356
955000
2000
w rezultacie wielu ludzi
16:12
moving to California.
357
957000
2000
przeprowadza się do Kalifornii.
16:14
And it's sort of interesting to trace what is going to happen
358
959000
3000
To ciekawe, co się dzieje z ludźmi
16:17
to people who move to California in the hope of getting happier.
359
962000
3000
jadącymi tam w poszukiwaniu szczęścia.
16:20
Well, their experiencing self
360
965000
2000
Ich doświadczająca jaźń
16:22
is not going to get happier.
361
967000
2000
nie staje się szczęśliwsza.
16:24
We know that.
362
969000
2000
To wiemy.
16:27
But one thing will happen: They will think they are happier,
363
972000
3000
Jednak zaczną myśleć, że są szczęśliwsi,
16:30
because, when they think about it,
364
975000
4000
ponieważ kiedy o tym myślą,
16:34
they'll be reminded of how horrible the weather was in Ohio,
365
979000
4000
przypomina im się okropna pogoda w Ohio.
16:38
and they will feel they made the right decision.
366
983000
3000
Będą czuli, że podjęli dobrą decyzję.
16:41
It is very difficult
367
986000
2000
Bardzo trudno nam
16:43
to think straight about well-being,
368
988000
2000
myśleć obiektywnie o dobrobycie.
16:45
and I hope I have given you a sense
369
990000
3000
mam nadzieję, że choć częściowo
16:48
of how difficult it is.
370
993000
2000
was o tym przekonałem.
16:50
Thank you.
371
995000
2000
Dziękuję.
16:52
(Applause)
372
997000
3000
(Oklaski)
16:55
Chris Anderson: Thank you. I've got a question for you.
373
1000000
3000
Chris Anderson: Dziękuję. Mam pytanie.
16:59
Thank you so much.
374
1004000
2000
Dziękuję bardzo.
17:01
Now, when we were on the phone a few weeks ago,
375
1006000
4000
W rozmowie przez telefon kilka tygodni temu
17:05
you mentioned to me that there was quite an interesting result
376
1010000
3000
wspomniałeś o niezwykle ciekawych wynikach
17:08
came out of that Gallup survey.
377
1013000
2000
tego badania Instytutu Gallupa.
17:10
Is that something you can share
378
1015000
2000
Czy możesz się z nami podzielić,
17:12
since you do have a few moments left now?
379
1017000
2000
skoro mamy jeszcze kilka chwil?
17:14
Daniel Kahneman: Sure.
380
1019000
2000
Daniel Kahneman: Oczywiście.
17:16
I think the most interesting result that we found in the Gallup survey
381
1021000
3000
Najciekawszą informacją z sondażu Gallupa
17:19
is a number, which we absolutely did not expect to find.
382
1024000
3000
jest liczba, której zupełnie nie oczekiwaliśmy.
17:22
We found that with respect to the happiness
383
1027000
2000
Chodzi tu o szczęście
17:24
of the experiencing self.
384
1029000
3000
jaźni doświadczającej.
17:27
When we looked at how feelings,
385
1032000
5000
Badaliśmy zmiany odczuć
17:32
vary with income.
386
1037000
2000
pod wpływem dochodów.
17:34
And it turns out that, below an income
387
1039000
3000
Otóż przy dochodach poniżej
17:37
of 60,000 dollars a year, for Americans --
388
1042000
3000
60 tys. dolarów rocznie,
17:40
and that's a very large sample of Americans, like 600,000,
389
1045000
3000
co w USA oznacza 600 tys. ludzi,
17:43
so it's a large representative sample --
390
1048000
2000
duża, reprezentatywna grupa,
17:45
below an income of 600,000 dollars a year...
391
1050000
2000
poniżej 600 tys. dolarów rocznie...
17:47
CA: 60,000.
392
1052000
2000
CA: 60 tysięcy.
17:49
DK: 60,000.
393
1054000
2000
DK: 60 tysięcy.
17:51
(Laughter)
394
1056000
2000
(Śmiech)
17:53
60,000 dollars a year, people are unhappy,
395
1058000
4000
poniżej tej kwoty ludzie są nieszczęśliwi,
17:57
and they get progressively unhappier the poorer they get.
396
1062000
3000
a im biedniejsi, tym bardziej nieszczęśliwi.
18:00
Above that, we get an absolutely flat line.
397
1065000
3000
Natomiast powyżej linia jest zupełnie pozioma.
18:03
I mean I've rarely seen lines so flat.
398
1068000
3000
Rzadko widzi się tak poziome linie.
18:06
Clearly, what is happening is
399
1071000
2000
Okazuje się, że pieniądze
18:08
money does not buy you experiential happiness,
400
1073000
3000
nie kupują szczęścia doświadczanego,
18:11
but lack of money certainly buys you misery,
401
1076000
3000
ale ich brak przynosi cierpienie,
18:14
and we can measure that misery
402
1079000
2000
które jesteśmy w stanie zmierzyć
18:16
very, very clearly.
403
1081000
2000
bardzo dokładnie.
18:18
In terms of the other self, the remembering self,
404
1083000
3000
Jeśli chodzi o jaźń pamiętającą,
18:21
you get a different story.
405
1086000
2000
historia wygląda inaczej.
18:23
The more money you earn, the more satisfied you are.
406
1088000
3000
Im więcej pieniędzy, tym większa satysfakcja.
18:26
That does not hold for emotions.
407
1091000
2000
I nie chodzi tutaj o emocjonalne szczęście.
18:28
CA: But Danny, the whole American endeavor is about
408
1093000
3000
CA: Ale w USA wszystkie dążenia
18:31
life, liberty, the pursuit of happiness.
409
1096000
3000
dotyczą życia, wolności i szukania szczęścia.
18:34
If people took seriously that finding,
410
1099000
4000
Jeśli ludzie potraktują tę informację serio,
18:38
I mean, it seems to turn upside down
411
1103000
3000
wywróci się do góry nogami
18:41
everything we believe about, like for example,
412
1106000
2000
wszystko w co wierzymy
18:43
taxation policy and so forth.
413
1108000
2000
jak polityka podatkowa itd.
18:45
Is there any chance that politicians, that the country generally,
414
1110000
3000
Czy politycy, albo państwo w ogóle,
18:48
would take a finding like that seriously
415
1113000
3000
mogą wziąć serio takie odkrycie
18:51
and run public policy based on it?
416
1116000
2000
i dostosować do niego politykę?
18:53
DK: You know I think that there is recognition
417
1118000
2000
DK: Jest pewne uznanie dla roli
18:55
of the role of happiness research in public policy.
418
1120000
3000
badań nad szczęściem w polityce społecznej.
18:58
The recognition is going to be slow in the United States,
419
1123000
2000
W USA to uznanie idzie powoli,
19:00
no question about that,
420
1125000
2000
to nie podlega kwestii,
19:02
but in the U.K., it is happening,
421
1127000
2000
ale w Wielkiej Brytanii
19:04
and in other countries it is happening.
422
1129000
2000
i w innych krajach, już ma miejsce.
19:06
People are recognizing that they ought
423
1131000
3000
Ludzie widzą, że powinni raczej
19:09
to be thinking of happiness
424
1134000
2000
myśleć o szczęściu
19:11
when they think of public policy.
425
1136000
2000
ustalając politykę publiczną.
19:13
It's going to take a while,
426
1138000
2000
Zajmie to sporo czasu.
19:15
and people are going to debate
427
1140000
3000
Ludzie będą się spierać,
19:18
whether they want to study experience happiness,
428
1143000
2000
czy chcą badać uczucie szczęścia,
19:20
or whether they want to study life evaluation,
429
1145000
2000
czy zadowolenie z życia.
19:22
so we need to have that debate fairly soon.
430
1147000
3000
Musimy ustalić to jak najwcześniej.
19:25
How to enhance happiness
431
1150000
2000
Sposoby pomnażania szczęścia
19:27
goes very different ways depending on how you think,
432
1152000
3000
różnią się znacznie, w zależności od podejścia,
19:30
and whether you think of the remembering self
433
1155000
2000
oraz czy myślimy o jaźni pamiętającej,
19:32
or you think of the experiencing self.
434
1157000
2000
czy o jaźni doświadczającej.
19:34
This is going to influence policy, I think, in years to come.
435
1159000
3000
To wszystko wpłynie na politykę najbliższych lat.
19:37
In the United States, efforts are being made
436
1162000
3000
W USA staramy się
19:40
to measure the experience happiness of the population.
437
1165000
3000
mierzyć szczęście społeczeństwa.
19:43
This is going to be, I think, within the next decade or two,
438
1168000
3000
Myślę, że za 10 - 20 lat, włączymy te dane
19:46
part of national statistics.
439
1171000
2000
do statystyk narodowych.
19:48
CA: Well, it seems to me that this issue will -- or at least should be --
440
1173000
4000
CA: Ten problem powinien być tematem
19:52
the most interesting policy discussion to track
441
1177000
2000
ciekawej dyskusji politycznej
19:54
over the next few years.
442
1179000
2000
w ciągu najbliższych kilku lat.
19:56
Thank you so much for inventing behavioral economics.
443
1181000
2000
Dziękujemy za wynalezienie ekonomii behawioralnej.
19:58
Thank you, Danny Kahneman.
444
1183000
2000
Dziękuję.
ABOUT THE SPEAKER
Daniel Kahneman - Behavioral economics founderWidely regarded as the world's most influential living psychologist, Daniel Kahneman won the Nobel in Economics for his pioneering work in behavioral economics -- exploring the irrational ways we make decisions about risk.
Why you should listen
Daniel Kahneman is an eminence grise for the Freakonomics crowd. In the mid-1970s, with his collaborator Amos Tversky, he was among the first academics to pick apart exactly why we make "wrong" decisions. In their 1979 paper on prospect theory, Kahneman and Tversky examined a simple problem of economic risk. And rather than stating the optimal, rational answer, as an economist of the time might have, they quantified how most real people, consistently, make a less-rational choice. Their work treated economics not as a perfect or self-correcting machine, but as a system prey to quirks of human perception. The field of behavioral economics was born.
Kahneman was awarded the Nobel Memorial prize in 2002 for his work with Tversky, who died before the award was bestowed. In a lovely passage in his Nobel biography, Kahneman looks back on his deep collaboration with Tversky and calls for a new form of academic cooperation, marked not by turf battles but by "adversarial collaboration," a good-faith effort by unlike minds to conduct joint research, critiquing each other in the service of an ideal of truth to which both can contribute.
Daniel Kahneman | Speaker | TED.com