TED2008
Stephen Hawking: Questioning the universe
Stephen Hawking bene pyetjet te medha per universin
Filmed:
Readability: 4.3
12,876,555 views
Në përputhje me temën e TED2008, profesori Stephen Hawking ben disa pyetje te rëndësishme rreth universit tonë - Si ka filluar universi? Si ka filluar jeta? A jemi vetëm? - Dhe diskuton se si ne do të mund të ju përgjigjemi atyre.
Stephen Hawking - Theoretical physicist
Stephen Hawking's scientific investigations have shed light on the origins of the cosmos, the nature of time and the ultimate fate of the universe. His bestselling books for a general audience have given an appreciation of physics to millions. Full bio
Stephen Hawking's scientific investigations have shed light on the origins of the cosmos, the nature of time and the ultimate fate of the universe. His bestselling books for a general audience have given an appreciation of physics to millions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:14
There is nothing bigger or older than the universe.
0
2000
4000
Nuk asgjë më të madhe dhe më të vjetër se universi.
00:18
The questions I would like to talk about are:
1
6000
4000
Pyetjeve tuaja që do të doja tju përgjigjem janë:
00:22
one, where did we come from?
2
10000
7000
Një, nga kemi ardhur?
00:29
How did the universe come into being?
3
17000
3000
Si erdhi deri ne egzistim universit?
00:32
Are we alone in the universe?
4
20000
4000
A jemi të vetëm ne univers?
00:36
Is there alien life out there?
5
24000
3000
A ka jet jashtëtokësore?
00:39
What is the future of the human race?
6
27000
4000
Cila është e ardhmja e racës njerzore?
00:43
Up until the 1920s,
7
31000
2000
Deri ne vitet e 1920ta.
00:45
everyone thought the universe was essentially static
8
33000
4000
të gjithë mendonin se universi është static
00:49
and unchanging in time.
9
37000
2000
dhe i pandryshueshëm në kohë
00:51
Then it was discovered that the universe was expanding.
10
39000
5000
Pastaj u zbulua se universi po zgjerohej.
00:56
Distant galaxies were moving away from us.
11
44000
3000
Galaksitë e largëta po largoheshin nga ne.
00:59
This meant they must have been closer together in the past.
12
47000
7000
Kjo do te thote se ato duhet të ishin sbashku afër njëra tjetres në të kaluarën.
01:06
If we extrapolate back,
13
54000
2000
nëse hulumtojm mbrapa
01:08
we find we must have all been on top of each other
14
56000
4000
ne do të gjejmë se ne duhet të ishim të gjithë njeri mbi tjetrin
01:12
about 15 billion years ago.
15
60000
2000
afërsisht para 15 bilion viteve
01:14
This was the Big Bang, the beginning of the universe.
16
62000
6000
Ky ishte Big Bengu, fillimi i universit.
01:20
But was there anything before the Big Bang?
17
68000
3000
Por a kishte diçka tjetër para Bing bengut?
01:23
If not, what created the universe?
18
71000
4000
Nëse jo, qka e krijoi universin?
01:27
Why did the universe emerge from the Big Bang the way it did?
19
75000
5000
Pse universi u shfaq nga Big Bangu në kete mënyrë?
01:32
We used to think that the theory of the universe
20
80000
5000
Ne jemi mësuar të mendojm se teoria e universit
01:37
could be divided into two parts.
21
85000
2000
mund të ndahet në dy pjes.
01:39
First, there were the laws
22
87000
3000
Së pari, ishin ligjet
01:42
like Maxwell's equations and general relativity
23
90000
3000
si i ekuacioni i Maxwellit dhe ligji i përgjithshëm i relativitetit
01:45
that determined the evolution of the universe,
24
93000
3000
te cilët përcaktonin evolucionin e universit,
01:49
given its state over all of space at one time.
25
97000
3000
duke ia dhënë gjëndjen në gjithë hapsirën në të njëjtën kohë.
01:52
And second, there was no question
26
100000
3000
dhe së dyti, nuk kishte asnjë pyetje
01:55
of the initial state of the universe.
27
103000
3000
për gjendjen fillestare të universit.
01:58
We have made good progress on the first part,
28
106000
5000
Kemi bërë një përparim të madh në pjesën e parë,
02:03
and now have the knowledge of the laws of evolution
29
111000
3000
dhe tash kemi njohuritë e ligjit të evolucionit
02:06
in all but the most extreme conditions.
30
114000
3000
në të gjitha pervec kushtet ekstreme.
02:09
But until recently, we have had little idea
31
117000
3000
por deri para pak kohësh, ne kishim shum pak ide
02:12
about the initial conditions for the universe.
32
120000
3000
lidhur me kushtet fillestare të universit.
02:16
However, this division into laws of evolution and initial conditions
33
124000
5000
Sidoqoftë, kjo ndarje në ligjet e zhvillimit dhe gjendjes fillestare
02:21
depends on time and space being separate and distinct.
34
129000
4000
mvaret në kohën dhe hapsiren të ndara dhe të veçanta.
02:27
Under extreme conditions, general relativity and quantum theory
35
135000
4000
Në kushtet ekstreme, relativiteti i përgjithshem dhe teoria e kuantitetit
02:31
allow time to behave like another dimension of space.
36
139000
4000
i lejojnë kohës sillet si një dimension tjetër i hapsirës
02:39
This removes the distinction between time and space,
37
147000
4000
Kjo heq dallimin në mes të kohës dhe hapsirës
02:43
and means the laws of evolution can also determine the initial state.
38
151000
5000
dhe dmth që ligji i evolucionit gjithëashtu mundet të përcaktoj gjendjen e tij fillestare.
02:51
The universe can spontaneously create itself out of nothing.
39
159000
4000
Universi mundet të krijoj spontanisht vetveten nga asgjë.
02:55
Moreover, we can calculate a probability that the universe
40
163000
8000
përmë shumë, ne mundë te kalkulojm nje probabilitet që universi
03:03
was created in different states.
41
171000
2000
është krijuar në gjendje të ndryshme.
03:05
These predictions are in excellent agreement
42
173000
3000
Këto parashikime janë pajtueshmëri te shkëlqyeshme
03:08
with observations by the WMAP satellite
43
176000
4000
me vrojtimet nga sateliti WMAP
03:12
of the cosmic microwave background,
44
180000
2000
të prapavis mikrovalore kozmike,
03:14
which is an imprint of the very early universe.
45
182000
4000
e cila është një përftyrim i universit të hershëm
03:18
We think we have solved the mystery of creation.
46
186000
5000
Ne mendojm se kemi zgjidhur misterin e krijimit
03:24
Maybe we should patent the universe
47
192000
2000
Ndoshta ne do duhej të patentojm universin
03:26
and charge everyone royalties for their existence.
48
194000
4000
dhe të kërkojm qira nga të tjerët për egzistencën e tyre.
03:33
I now turn to the second big question:
49
201000
3000
Tani do t'i kthehem pyetjes së dytë të madhe
03:36
are we alone, or is there other life in the universe?
50
204000
4000
a jemi të vetëm, apo egziston edhe ndonjë jet tjetër në univers?
03:44
We believe that life arose spontaneously on the Earth,
51
212000
3000
Ne besojm që jeta në tokë u ngrit spontanisht
03:47
so it must be possible for life to appear on other suitable planets,
52
215000
5000
prandaj është e mundur që jeta të paraqitet edhe në planetët tjerë të përshtatshëm,
03:52
of which there seem to be a large number in the galaxy.
53
220000
4000
të cilët duket të jenë në numër të madh në galaksi.
03:56
But we don't know how life first appeared.
54
224000
5000
Por ne nuk e dim se si u paraqit jeta për her të parë
04:04
We have two pieces of observational evidence
55
232000
3000
Ne kemi dy copa evidence qe mund te shikojme
04:07
on the probability of life appearing.
56
235000
3000
në gjasën e paraqitjes së jetës.
04:12
The first is that we have fossils of algae
57
240000
3000
E para është se kemi fosilet e algave
04:15
from 3.5 billion years ago.
58
243000
3000
të vjetra 3.5 bilion vjet.
04:19
The Earth was formed 4.6 billion years ago
59
247000
4000
Toka u formua para 4.6 bilion vitesh
04:23
and was probably too hot for about the first half billion years.
60
251000
4000
dhe ka qenë shum e nxet gjat gjysmës së bilion viteve të para.
04:33
So life appeared on Earth
61
261000
2000
Pra jeta në tok u shfaq
04:35
within half a billion years of it being possible,
62
263000
3000
të mundusuara gjat gjysmës se bilion viteve të para
04:39
which is short compared to the 10-billion-year lifetime
63
267000
3000
që është koh e shkurt krahasuar me jetëgjatësin e saj prej 10 bilion vitesh
04:42
of a planet of Earth type.
64
270000
2000
të një planeti siq është toka.
04:45
This suggests that a probability of life appearing is reasonably high.
65
273000
5000
Kjo na sugjeron se gjasat e paraqitjes së jetës janë arsyeshmerisht të mdha
04:50
If it was very low, one would have expected it
66
278000
4000
Nëse ishte shumë e ulët, dikush do të kishte pritur
04:54
to take most of the ten billion years available.
67
282000
4000
të merr shumicën e dhjet bilion vjetëve që i ka në dispozicion
04:58
On the other hand, we don't seem to have been visited by aliens.
68
286000
5000
Në anën tjetër, spo duket të kemi qen të vizituar nga jashtëtoksorët.
05:04
I am discounting the reports of UFOs.
69
292000
3000
Unë jam tu i diskutu raportet e UFO-ve.
05:07
Why would they appear only to cranks and weirdoes?
70
295000
4000
Pse ata do të i paraqiteshin vetëm njerzve të fiksuar dhe të çuditshëm
05:14
If there is a government conspiracy to suppress the reports
71
302000
4000
Nëse është një konsipiracion i qeverisë ti shtyp raportet
05:18
and keep for itself the scientific knowledge the aliens bring,
72
306000
5000
dhe ti mbaj për vete diturin shkencore që sjellin jashtokësoret,
05:23
it seems to have been a singularly ineffective policy so far.
73
311000
4000
siç po duket ka qen një politik jo efektive.
05:27
Furthermore, despite an extensive search by the SETI project,
74
315000
9000
Gjithëashtu, pavarsisht nga hulumitimet intenzive e projektik SETI,
05:37
we haven't heard any alien television quiz shows.
75
325000
4000
ne nuk kemi ndëgjuar asnje emision kuiz televiziv nga jashtëtoksorët
05:41
This probably indicates that there are no alien civilizations
76
329000
5000
Kjo sipas gjitha gjasave tregon se nuk ka civilizime jashtëtokësore
05:46
at our stage of development
77
334000
2000
të nivelit tonë të zhvillimit
05:48
within a radius of a few hundred light years.
78
336000
4000
në rreze prej qindra vite dritë.
05:53
Issuing an insurance policy
79
341000
2000
lëshimin e një polise sigurimi
05:55
against abduction by aliens seems a pretty safe bet.
80
343000
4000
kundër rrëmbimit prej jashtëtokësorve duket të jetë një bast i sigurt
06:02
This brings me to the last of the big questions:
81
350000
3000
Kjo me sjell tek pyetja e fundit e madhe:
06:05
the future of the human race.
82
353000
2000
E ardhmja e racës njerzore.
06:08
If we are the only intelligent beings in the galaxy,
83
356000
4000
Nëse jemi ne gjallesat e vetme intelegjente në galaksi,
06:12
we should make sure we survive and continue.
84
360000
3000
atëher ne duhet të sigurohemi që do të mbijetojmë dhe të vazhdojm.
06:19
But we are entering an increasingly dangerous period of our history.
85
367000
4000
Por ne po hyjm në një periudh të historis tonë me rrezikshmëri në ngritje.
06:23
Our population and our use of the finite resources of planet Earth
86
371000
9000
Popullata jonë dhe shfrytëzimi i resurseve të kufizuara të tokës
06:33
are growing exponentially, along with our technical ability
87
381000
4000
janë duke u rritur eksponencialisht, sbashku me aftësit tona teknologjike
06:37
to change the environment for good or ill.
88
385000
3000
që të ndrrojm rrethinën për të mirë apo të keq.
06:44
But our genetic code
89
392000
2000
Por kodi gjenetik
06:46
still carries the selfish and aggressive instincts
90
394000
3000
ende bart instiktet vetjake dhe agresive
06:49
that were of survival advantage in the past.
91
397000
3000
të cilat ishin përparsit e mbijetesës në të kaluarën
06:52
It will be difficult enough to avoid disaster
92
400000
7000
Do të jet mjaft vështir për tu larguar katastrofës
07:00
in the next hundred years,
93
408000
1000
në njëqind vitet e ardhëshme,
07:01
let alone the next thousand or million.
94
409000
3000
edhe me e veshite per njëmij apo milion e ardhshëm.
07:08
Our only chance of long-term survival
95
416000
3000
Shanci i vetëm i mbijeteses tonë afatëgjate
07:11
is not to remain lurking on planet Earth,
96
419000
4000
është të mos rrim duke përgjuar nga planeti tokë,
07:15
but to spread out into space.
97
423000
2000
por të shpërndahemi nëpër gjithësi.
07:17
The answers to these big questions
98
425000
5000
Përgjigjëjet në këto pyetje të mdha
07:22
show that we have made remarkable progress in the last hundred years.
99
430000
5000
tregojn se ne kemi bërë një progres të dukshëm në njëqind vitet e fundit.
07:27
But if we want to continue beyond the next hundred years,
100
435000
5000
Por nëse dëshirojm te vazhdojm në njëqind vitet e ardhëshme,
07:32
our future is in space.
101
440000
2000
e ardhëmja jonë është në gjithësi.
07:34
That is why I am in favor of manned --
102
442000
4000
Kjo është pse une jam ne favor te drejtimit
07:39
or should I say, personed -- space flight.
103
447000
3000
apo më mirë te them, i mishëruar me fluturimin në gjithësi
07:42
All of my life I have sought to understand the universe
104
450000
10000
Gjithë jetën time kam kërkuar për të kuptuar universin
07:52
and find answers to these questions.
105
460000
2000
dhe për të gjetur përgjigjëjet të këtyre pyetjeve
07:54
I have been very lucky
106
462000
3000
Unë kam qenë shumë me fat
07:57
that my disability has not been a serious handicap.
107
465000
4000
që pa aftësia ime nuk ka qen hendikep serioz
08:01
Indeed, it has probably given me more time than most people
108
469000
5000
të vërtetë, ajo ndoshta më ka dhënë më shumë kohë se sa shumica e njerëzve
08:06
to pursue the quest for knowledge.
109
474000
2000
për të ndjekur kërkesën për njohuri.
08:08
The ultimate goal is a complete theory of the universe,
110
476000
7000
Caku i fundit është teoria komplete e universit
08:16
and we are making good progress.
111
484000
2000
dhe ne jemi duke bërë përparim të mirë
08:18
Thank you for listening.
112
486000
5000
Ju falemnderit që më ndëgjuat.
08:26
Chris Anderson: Professor, if you had to guess either way,
113
494000
3000
Chris Anderson: Profesor, po të duhej të jepnit mendimin sidoqoft,
08:29
do you now believe that it is more likely than not
114
497000
4000
tani a besoni se ka më shumë gjasa për po se sa për jo
08:33
that we are alone in the Milky Way,
115
501000
3000
që ne jemi të vetëm në Rrugën e Qumshtit
08:36
as a civilization of our level of intelligence or higher?
116
504000
5000
si civilizim i nivelit tonë të intelegjencës apo më të lart?
08:57
This answer took seven minutes, and really gave me an insight
117
525000
6000
Kjo përgjigjëje mori vetëm shtatë minuta, dhe vërtet më dha një pasqyrë
09:03
into the incredible act of generosity this whole talk was for TED.
118
531000
5000
në një akt të bujarisë e tëra kjo ligjërat ishte për TED
09:18
Stephen Hawking: I think it quite likely that we are the only civilization
119
546000
5000
Stephen Hawking: Unë mendoj se është mjaft e mundshme që ne jemi të qytetërimit vetëm
09:23
within several hundred light years;
120
551000
2000
në disa qindra vite drite;
09:26
otherwise we would have heard radio waves.
121
554000
3000
përndryshe ne do të dëgjonim radio valët
09:29
The alternative is that civilizations don't last very long,
122
557000
7000
Alternativ tjetër është se civilizimet nuk jetojn gjat.
09:37
but destroy themselves.
123
565000
1000
po e shkatërrojn vetveten.
09:38
CA: Professor Hawking, thank you for that answer.
124
566000
5000
CA: Profesor Hawking, ju falemderës për përgjigjejet tuaja.
09:44
We will take it as a salutary warning, I think,
125
572000
2000
Ne do ta marrim këtë si një paralajmërim të dobishëm, mendoj,
09:46
for the rest of our conference this week.
126
574000
3000
për pjesën e mbetur te konferencës son gjatë kësaj jave
09:50
Professor, we really thank you for the extraordinary effort you made
127
578000
4000
Profesor, ne ju falemnderojmë për mundin e jashtëzakonshëm që keni bërë
09:54
to share your questions with us today.
128
582000
3000
që ti ndarë pyetjet tuaja me ne sot.
09:57
Thank you very much indeed.
129
585000
1000
Ju falemnderës shumë.
09:58
(Applause)
130
586000
8000
(Duartrokitjet)
ABOUT THE SPEAKER
Stephen Hawking - Theoretical physicistStephen Hawking's scientific investigations have shed light on the origins of the cosmos, the nature of time and the ultimate fate of the universe. His bestselling books for a general audience have given an appreciation of physics to millions.
Why you should listen
Stephen Hawking is perhaps the world's most famous living physicist. A specialist in cosmology and quantum gravity and a devotee of black holes, his work has probed the origins of the cosmos, the nature of time and the universe's ultimate fate -- earning him accolades including induction into the Order of the British Empire. To the public, he's best known as an author of bestsellers such as The Universe in a Nutshell and A Brief History of Time, which have brought an appreciation of theoretical physics to millions.
Though the motor neuron disorder ALS has confined Hawking to a wheelchair, it hasn't stopped him from lecturing widely, making appearances on television shows such as Star Trek: The Next Generation and The Simpsons -- and planning a trip into orbit with Richard Branson's Virgin Galactic. (He recently experienced weightlessness aboard Zero Gravity Corporation's "Vomit Comet.") A true academic celebrity, he uses his public appearances to raise awareness about potential global disasters -- such as global warming -- and to speak out for the future of humanity: "Getting a portion of the human race permanently off the planet is imperative for our future as a species," he says.
Hawking serves as Lucasian Professor of Mathematics at the University of Cambridge, where he continues to contribute to both high-level physics and the popular understanding of our universe.
Stephen Hawking | Speaker | TED.com