TEDGlobal>Geneva
Harry Cliff: Have we reached the end of physics?
Harry Cliff: Fiziğin son aşamasına eriştik mi?
Filmed:
Readability: 4.7
2,620,349 views
Neden hiçbir şey olmayabilecekken de bir şeyler var? Evrende neden bu kadar enteresan şeyler var? Moleküler fizikçi Harry Cliff, CERN'de Büyük Hadron Çarpıştırıcısı üzerinde çalışıyor ve bu sorulara cevap arayanlara bazı kötü olabilecek haberleri var. Bilim adamlarının tüm çabalarına (ve dünyadaki en büyük makinenin yardımına) rağmen doğanın tüm ilginç özelliklerini açıklayamayabiliriz. Bu fiziğin sonu mu? Evrenin gizli yapısına dair yapılan son araştırma hakkındaki bu büyüleyici konuşmayla daha fazlasını öğrenin.
Harry Cliff - Particle physicist
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature. Full bio
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
A hundred years ago this month,
a 36-year-old Albert Einstein
a 36-year-old Albert Einstein
0
480
3696
Yüzyıl önce bu ay 36 yaşında olan
Albert Einstein
Albert Einstein
00:16
stood up in front of the Prussian
Academy of Sciences in Berlin
Academy of Sciences in Berlin
1
4200
3256
Berlin'de Prusya Bilim Akademisi'nde
konuşma yapmak için yer aldı ve
konuşma yapmak için yer aldı ve
00:19
to present a radical new theory
of space, time and gravity:
of space, time and gravity:
2
7480
4456
uzay, zaman ve yer çekimi;
genel izafiyet teorisiyle
genel izafiyet teorisiyle
00:23
the general theory of relativity.
3
11960
3016
ilgili yeni ve radikal bir teori sundu.
00:27
General relativity is unquestionably
Einstein's masterpiece,
Einstein's masterpiece,
4
15000
3056
Genel İzafiyet
elmaların ağaçtan neden düştüğünden
elmaların ağaçtan neden düştüğünden
00:30
a theory which reveals the workings
of the universe at the grandest scales,
of the universe at the grandest scales,
5
18080
3976
zaman ve uzayın başlangıcına kadar
evrenin işlerini en geniş ölçekleriyle
evrenin işlerini en geniş ölçekleriyle
00:34
capturing in one beautiful line of algebra
6
22080
2376
güzel bir cebir denkleminde
yakalayarak
yakalayarak
00:36
everything from why apples fall from trees
to the beginning of time and space.
to the beginning of time and space.
7
24480
4520
açıklayan bu teori
tartışmasız Einstein'ın başyapıtıdır.
tartışmasız Einstein'ın başyapıtıdır.
00:41
1915 must have been an exciting year
to be a physicist.
to be a physicist.
8
29720
3096
1915, fizikçi olmak için
heyecan verici bir yıl olsa gerek.
heyecan verici bir yıl olsa gerek.
00:44
Two new ideas were turning
the subject on its head.
the subject on its head.
9
32840
3496
İki yeni fikir, konuyu
bambaşka bir yere çekti.
bambaşka bir yere çekti.
00:48
One was Einstein's theory of relativity,
10
36360
2336
Biri Einstein'ın
İzafiyet Teorisi
İzafiyet Teorisi
00:50
the other was arguably
even more revolutionary:
even more revolutionary:
11
38720
3176
diğeri ise daha da
yenilikçi sayılabilecek olan
yenilikçi sayılabilecek olan
00:53
quantum mechanics,
12
41920
1456
kuantum mekaniğidir:
00:55
a mind-meltingly strange
yet stunningly successful new way
yet stunningly successful new way
13
43400
3536
beyin yakacak seviyede zor ama
mikro dünyayı yani atom ve
mikro dünyayı yani atom ve
00:58
of understanding the microworld,
the world of atoms and particles.
the world of atoms and particles.
14
46960
4280
parçacıkların dünyasını anlamamızda
çığır açmıştır.
çığır açmıştır.
01:03
Over the last century,
these two ideas have utterly transformed
these two ideas have utterly transformed
15
51920
3656
Son yüzyılda,
bu iki fikir evreni algılayışımızı
bu iki fikir evreni algılayışımızı
01:07
our understanding of the universe.
16
55600
1736
tamamen farklı bir noktaya taşıdı.
01:09
It's thanks to relativity
and quantum mechanics
and quantum mechanics
17
57360
2336
Evrenin neden yaratıldığını,
nasıl başladığını
nasıl başladığını
01:11
that we've learned
what the universe is made from,
what the universe is made from,
18
59720
2336
ve nasıl evrildiğini
bilmemizi
bilmemizi
01:14
how it began
and how it continues to evolve.
and how it continues to evolve.
19
62080
2519
kuantum mekaniğine ve izafiyet teorisine
borçluyuz.
borçluyuz.
01:17
A hundred years on, we now find ourselves
at another turning point in physics,
at another turning point in physics,
20
65360
4296
Bir asrın ardından, şu an kendimizi
fizikte başka bir dönüm noktasında bulduk.
fizikte başka bir dönüm noktasında bulduk.
01:21
but what's at stake now
is rather different.
is rather different.
21
69680
2480
Ancak şu an söz konusu
durum oldukça farklı.
durum oldukça farklı.
01:24
The next few years may tell us
whether we'll be able
whether we'll be able
22
72840
2456
Gelecek birkaç yıl bize
01:27
to continue to increase
our understanding of nature,
our understanding of nature,
23
75320
2856
doğayı anlama kapasitemizi
geliştirmeye devam edip
geliştirmeye devam edip
01:30
or whether maybe for the first time
in the history of science,
in the history of science,
24
78200
3416
edemeyeceğimizi gösterecek
ya da bilim tarihinde ilk kez
ya da bilim tarihinde ilk kez
01:33
we could be facing questions
that we cannot answer,
that we cannot answer,
25
81640
3936
beyinlerimiz ya da teknolojimiz
olmadığından değil de
olmadığından değil de
01:37
not because we don't have
the brains or technology,
the brains or technology,
26
85600
2576
ancak fizik kanunları buna
izin vermediğinden cevap
izin vermediğinden cevap
01:40
but because the laws of physics
themselves forbid it.
themselves forbid it.
27
88200
3240
veremeyeceğimiz sorularla
yüzleşip yüzleşmeyeceğimizi.
yüzleşip yüzleşmeyeceğimizi.
01:44
This is the essential problem:
the universe is far, far too interesting.
the universe is far, far too interesting.
28
92560
4576
Asıl sorun şu ki
evren; çok, çok enteresan.
evren; çok, çok enteresan.
01:49
Relativity and quantum mechanics
appear to suggest
appear to suggest
29
97160
2656
İzafiyet ve kuantum mekaniği
sanki bize evrenin
sanki bize evrenin
01:51
that the universe
should be a boring place.
should be a boring place.
30
99840
2296
sıkıcı bir yer
olması gerektiğini gösteriyor.
olması gerektiğini gösteriyor.
01:54
It should be dark, lethal and lifeless.
31
102160
2896
Karanlık, ölümcül ve hayattan yoksun gibi.
01:57
But when we look around us, we see we live
in a universe full of interesting stuff,
in a universe full of interesting stuff,
32
105080
3936
Ancak etrafımıza baktığımızda
tamamen ilginç şeylerle, yıldızlarla
tamamen ilginç şeylerle, yıldızlarla
02:01
full of stars, planets, trees, squirrels.
33
109040
3056
gezegenlerle,ağaçlarla
sincaplarla yaşadığımızı görüyoruz
sincaplarla yaşadığımızı görüyoruz
02:04
The question is, ultimately,
34
112120
1496
Velhasıl kelam
soru şu,
soru şu,
02:05
why does all this interesting stuff exist?
35
113640
3296
neden bu kadar ilginç şey var hayatta?
02:08
Why is there something
rather than nothing?
rather than nothing?
36
116960
3080
Neden hiçbir şey olmayabilecekken
bir şeyler var?
bir şeyler var?
02:13
This contradiction is the most pressing
problem in fundamental physics,
problem in fundamental physics,
37
121080
3496
Bu çelişki, temel fizikte
en baskın sorundur
en baskın sorundur
02:16
and in the next few years, we may find out
whether we'll ever be able to solve it.
whether we'll ever be able to solve it.
38
124600
4720
ve gelecek birkaç yılda, bu sorunu belki
çözüp çözemeyeceğimizi görebiliriz.
çözüp çözemeyeceğimizi görebiliriz.
02:23
At the heart of this problem
are two numbers,
are two numbers,
39
131080
3096
Bu sorunun merkezinde
iki rakam var,
iki rakam var,
02:26
two extremely dangerous numbers.
40
134200
2496
iki inanılmaz tehlikeli rakam.
02:28
These are properties of the universe
that we can measure,
that we can measure,
41
136720
2696
Bunlar evrenin, bizim ölçebildiğimiz
nitelikleridir
nitelikleridir
02:31
and they're extremely dangerous
42
139440
1536
ve bunlar inanılmaz tehlikelidir
02:33
because if they were different,
even by a tiny bit,
even by a tiny bit,
43
141000
2416
çünkü onlarda en ufak
bir değişim dahi olsaydı,
bir değişim dahi olsaydı,
02:35
then the universe as we know it
would not exist.
would not exist.
44
143440
2720
bu yaşadığımız evren
var olmazdı.
var olmazdı.
02:38
The first of these numbers is associated
with the discovery that was made
with the discovery that was made
45
146720
3456
Bunların ilkini buradan
birkaç kilometre uzakta
birkaç kilometre uzakta
02:42
a few kilometers from this hall,
at CERN, home of this machine,
at CERN, home of this machine,
46
150200
2976
makine üretildiği yer, Cern'de,
insanoğlu tarafından üretilen
insanoğlu tarafından üretilen
02:45
the largest scientific device
ever built by the human race,
ever built by the human race,
47
153200
3056
en büyük bilimsel alet olan
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın keşfi
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın keşfi
02:48
the Large Hadron Collider.
48
156280
1856
ile ilişkilendirilir.
02:50
The LHC whizzes subatomic particles
around a 27-kilometer ring,
around a 27-kilometer ring,
49
158160
3976
LHC, molekül taneciklerini 27 km'lik
çeper etrafında dalgalandırarak, onları
çeper etrafında dalgalandırarak, onları
02:54
getting them closer and closer
to the speed of light
to the speed of light
50
162160
2456
devasa molekül sensörleri
birbirine çarpmadan önce
birbirine çarpmadan önce
02:56
before smashing them into each other
inside gigantic particle detectors.
inside gigantic particle detectors.
51
164640
4656
birbirine ışık hızı
kadar yaklaştırarak yakıyor.
kadar yaklaştırarak yakıyor.
03:01
On July 4, 2012, physicists
at CERN announced to the world
at CERN announced to the world
52
169320
4496
4 Temmuz 2012'de, CERN'deki
fizikçiler dünyaya
fizikçiler dünyaya
03:05
that they'd spotted
a new fundamental particle
a new fundamental particle
53
173840
2536
LCH:Higgs Bozonu'nda yüklü
baskılar uygulanarak
baskılar uygulanarak
03:08
being created at the violent collisions
at the LHC: the Higgs boson.
at the LHC: the Higgs boson.
54
176400
4360
üretilen yeni bir önemli molekül
tespit ettiklerini duyurdular.
tespit ettiklerini duyurdular.
03:13
Now, if you followed the news at the time,
55
181440
2056
Evet, haberleri yakından takip ettiyseniz,
03:15
you'll have seen a lot of physicists
getting very excited indeed,
getting very excited indeed,
56
183520
3056
heyecana kapılmış birçok,
fizikçi görmüşsünüzdür,
fizikçi görmüşsünüzdür,
03:18
and you'd be forgiven for thinking
57
186600
1656
her yeni molekül keşfettiğimizde
03:20
we get that way every time
we discover a new particle.
we discover a new particle.
58
188280
2536
bu hissi yaşadığımızı
aklınızdan çıkartmayın.
aklınızdan çıkartmayın.
03:22
Well, that is kind of true,
59
190840
1336
Yani, bu kısmen doğru,
03:24
but the Higgs boson
is particularly special.
is particularly special.
60
192200
2696
ama Higgs bozonu'nun
özel bir yeri var.
özel bir yeri var.
03:26
We all got so excited
because finding the Higgs
because finding the Higgs
61
194920
2456
Hepimiz çok heyecanlıydık
çünkü Higgs'i bulunması
çünkü Higgs'i bulunması
03:29
proves the existence
of a cosmic energy field.
of a cosmic energy field.
62
197400
3336
kozmik bir enerji alanının
varlığını kanıtlıyordu.
varlığını kanıtlıyordu.
03:32
Now, you may have trouble
imagining an energy field,
imagining an energy field,
63
200760
2616
Şu an bir enerji alanını
hayal etmekte zorlanabilirsiniz
hayal etmekte zorlanabilirsiniz
03:35
but we've all experienced one.
64
203400
1429
ancak hepimiz birini yaşadık.
03:36
If you've ever held a magnet
close to a piece of metal
close to a piece of metal
65
204853
2536
Eğer bir mıknatısa bir metali
yakın tutarsanız,
yakın tutarsanız,
03:39
and felt a force pulling across that gap,
66
207413
2123
o boşlukta bir çekim gücü hissedersiniz ve
03:41
then you've felt the effect of a field.
67
209560
1858
bu demek ki alanın
etkisini hissettiniz.
etkisini hissettiniz.
03:43
And the Higgs field
is a little bit like a magnetic field,
is a little bit like a magnetic field,
68
211442
3374
Ve Higgs her yerde sabit
bir değeri olması dışında
bir değeri olması dışında
03:46
except it has a constant value everywhere.
69
214840
2816
manyetik alanla
çok az benzerlik gösterir.
çok az benzerlik gösterir.
03:49
It's all around us right now.
70
217680
1456
Şu an burada
etrafımızda.
etrafımızda.
03:51
We can't see it or touch it,
71
219160
1736
Onu göremeyiz ve ona dokunamayız
03:52
but if it wasn't there,
72
220920
1216
ama o olmasaydı
03:54
we would not exist.
73
222160
1440
biz olamazdık.
03:56
The Higgs field gives mass
74
224200
1776
Higgs alanı, kümelere
03:58
to the fundamental particles
that we're made from.
that we're made from.
75
226000
2376
bizim oluştuğumuz önemli molekül
temellerini verir.
temellerini verir.
04:00
If it wasn't there, those particles
would have no mass,
would have no mass,
76
228400
2616
Eğer bulunmasaydı, o moleküllerin
kümeleri olmazdı
kümeleri olmazdı
04:03
and no atoms could form
and there would be no us.
and there would be no us.
77
231040
2680
ve hiçbir atom oluşmazdı
ve biz de olamazdık.
ve biz de olamazdık.
04:06
But there is something deeply mysterious
about the Higgs field.
about the Higgs field.
78
234880
4456
Ancak Higgs alanı hakkında daha
önemli bir gizem var.
önemli bir gizem var.
04:11
Relativity and quantum mechanics tell us
that it has two natural settings,
that it has two natural settings,
79
239360
3696
İzafiyet ve kuantum mekaniği bize onun
birazcık ışık düğmesi gibi doğal
birazcık ışık düğmesi gibi doğal
04:15
a bit like a light switch.
80
243080
1656
iki özelliği olduğunu gösteriyor.
04:16
It should either be off,
81
244760
1376
Ya kapalı olması gerek
04:18
so that it has a zero value
everywhere in space,
everywhere in space,
82
246160
2656
ki tüm uzayda sıfır değerine
sahip olmasun
sahip olmasun
04:20
or it should be on so it has
an absolutely enormous value.
an absolutely enormous value.
83
248840
3360
ya da açık olmalı ki
mutlak muazzam bir değere sahip olsun.
mutlak muazzam bir değere sahip olsun.
04:24
In both of these scenarios,
atoms could not exist,
atoms could not exist,
84
252840
2736
İki durumda da,
atomlar var olamazdı
atomlar var olamazdı
04:27
and therefore all the other
interesting stuff
interesting stuff
85
255600
2136
ve bu yüzden
evrende gördüğümüz
evrende gördüğümüz
04:29
that we see around us
in the universe would not exist.
in the universe would not exist.
86
257760
2639
tüm diğer enteresan öğeler
var olamazdı.
var olamazdı.
04:33
In reality, the Higgs field
is just slightly on,
is just slightly on,
87
261000
3616
Aslında, Higgs alanı
04:36
not zero but 10,000 trillion times weaker
than its fully on value,
than its fully on value,
88
264640
5056
bir ışık düğmesini kapatmadan önce
sıkışmasına benzer gibi
sıkışmasına benzer gibi
04:41
a bit like a light switch that's got stuck
just before the off position.
just before the off position.
89
269720
4120
sıfır değildir ama asıl gücünden
10.000 trilyon kat güçsüzdür.
10.000 trilyon kat güçsüzdür.
04:46
And this value is crucial.
90
274480
1616
Ve bu çok kritik bir değerdir.
04:48
If it were a tiny bit different,
91
276120
1856
Eğer birazcık farklı olsaydı
04:50
then there would be
no physical structure in the universe.
no physical structure in the universe.
92
278000
3656
bu durumda
evrende fiziksel gerçeklik olmazdı.
evrende fiziksel gerçeklik olmazdı.
04:53
So this is the first
of our dangerous numbers,
of our dangerous numbers,
93
281680
2176
Ve bu Higgs alanı'nın gücü
için kullandığımız
için kullandığımız
04:55
the strength of the Higgs field.
94
283880
2056
ilk tehlikeli rakamlar.
04:57
Theorists have spent decades
trying to understand
trying to understand
95
285960
2736
Kuramcılar yıllarını bunun nasıl
bu kadar iyi ayarlanmış
bu kadar iyi ayarlanmış
05:00
why it has this very peculiarly
fine-tuned number,
fine-tuned number,
96
288720
2656
bir rakama sahip olduğunu
anlamakla geçirdiler
anlamakla geçirdiler
05:03
and they've come up
with a number of possible explanations.
with a number of possible explanations.
97
291400
2816
ve birkaç muhtemel açıklama
ile karşılaştılar.
ile karşılaştılar.
05:06
They have sexy-sounding names
like "supersymmetry"
like "supersymmetry"
98
294240
2936
Kendilerince "süpersimetrik"
ya da "ekstra geniş boyutlar"
ya da "ekstra geniş boyutlar"
05:09
or "large extra dimensions."
99
297200
1936
gibi havalı isimler ürettiler.
05:11
I'm not going to go
into the details of these ideas now,
into the details of these ideas now,
100
299160
2776
Bu fikirlerin detayına
şimdi inmeyeceğim,
şimdi inmeyeceğim,
05:13
but the key point is this:
101
301960
2376
fakat kilit nokta şudur ki;
05:16
if any of them explained this weirdly
fine-tuned value of the Higgs field,
fine-tuned value of the Higgs field,
102
304360
3856
Eğer birisi Higgs alanının
tuhafça iyi ayarlanmış değerini açıklarsa
tuhafça iyi ayarlanmış değerini açıklarsa
05:20
then we should see new particles
being created at the LHC
being created at the LHC
103
308240
3736
bundan böyle biz Higgs bozonuyla
birlikte LHC'de
birlikte LHC'de
05:24
along with the Higgs boson.
104
312000
1976
oluşan yeni
molekülleri görebiliriz.
molekülleri görebiliriz.
05:26
So far, though, we've not seen
any sign of them.
any sign of them.
105
314000
2960
Şimdiye kadar herhangi
bir belirtisini görmedik.
bir belirtisini görmedik.
05:29
But there's actually an even worse example
106
317960
2056
Ancak böylesine
tehlikeli bir rakamın
tehlikeli bir rakamın
05:32
of this kind of fine-tuning
of a dangerous number,
of a dangerous number,
107
320040
2376
ince ayarı için
daha kötü bir örnek var
daha kötü bir örnek var
05:34
and this time it comes
from the other end of the scale,
from the other end of the scale,
108
322440
2616
ve bu kez evreni geniş
çapta çalışma ile
çapta çalışma ile
05:37
from studying the universe
at vast distances.
at vast distances.
109
325080
2856
ölçeğin diğer ucundan geliyor.
05:39
One of the most important consequences
of Einstein's general theory of relativity
of Einstein's general theory of relativity
110
327960
4336
Einstein'in genel izafiyet teorisinin
en önemli sonuçlarından biri
en önemli sonuçlarından biri
05:44
was the discovery that the universe began
as a rapid expansion of space and time
as a rapid expansion of space and time
111
332320
4416
evrenin, 13.8 milyar yıl önce,
Big Bang'den bu yana, uzay ve zamanın
Big Bang'den bu yana, uzay ve zamanın
05:48
13.8 billion years ago, the Big Bang.
112
336760
3776
hızla büyüdüğünü
ortaya koymasıydı.
ortaya koymasıydı.
05:52
Now, according to early versions
of the Big Bang theory,
of the Big Bang theory,
113
340560
2656
Şu an, Big Bang teorisinin
eski durumuna göre,
eski durumuna göre,
05:55
the universe has been expanding ever since
114
343240
2176
evren bu genişlemede
onu yavaşlatan
onu yavaşlatan
05:57
with gravity gradually putting
the brakes on that expansion.
the brakes on that expansion.
115
345440
4056
yer çekimiyle birlikte
genişlemeye devam etmekte.
genişlemeye devam etmekte.
06:01
But in 1998, astronomers made
the stunning discovery
the stunning discovery
116
349520
3336
Ancak 1998'de astronotlar evrenin
büyüme hızının yükseldiğini
büyüme hızının yükseldiğini
06:04
that the expansion of the universe
is actually speeding up.
is actually speeding up.
117
352880
2816
belirten çarpıcı bir bulgu
ortaya koydu.
ortaya koydu.
06:07
The universe is getting
bigger and bigger faster and faster
bigger and bigger faster and faster
118
355720
3136
Evren, karanlık enerji denilen gizemli
bir itme kuvveti tarafından
bir itme kuvveti tarafından
06:10
driven by a mysterious repulsive force
called dark energy.
called dark energy.
119
358880
3840
gittikçe büyüyor
ve hızlanıyor.
ve hızlanıyor.
06:15
Now, whenever you hear
the word "dark" in physics,
the word "dark" in physics,
120
363280
2416
Yani fizikte ne zaman"karanlık"
kelimesini duysanız
kelimesini duysanız
06:17
you should get very suspicious
121
365720
1496
çok işkillenmelisiniz
06:19
because it probably means
we don't know what we're talking about.
we don't know what we're talking about.
122
367240
3056
çünkü muhtemelen biz de
neden bahsettiğimizi bilmiyoruzdur.
neden bahsettiğimizi bilmiyoruzdur.
06:22
(Laughter)
123
370320
1016
(Kahkaha)
06:23
We don't know what dark energy is,
124
371360
2016
Karanlık enerjinin ne olduğunu bilmiyoruz
06:25
but the best idea is that it's the energy
of empty space itself,
of empty space itself,
125
373400
4736
ama en iyi fikir bunun
boş uzayın kendi enerjisi olduğu
boş uzayın kendi enerjisi olduğu
06:30
the energy of the vacuum.
126
378160
2216
uzay boşluğunun enerjisi.
06:32
Now, if you use good old
quantum mechanics to work out
quantum mechanics to work out
127
380400
2536
Yani karanlık enerjinin
gücünü anlamak için eski iyi
gücünü anlamak için eski iyi
06:34
how strong dark energy should be,
128
382960
1616
bir kuantum mekaniği
kullanırsanız
kullanırsanız
06:36
you get an absolutely astonishing result.
129
384600
3216
kesinlikle şaşırtıcı bir sonuç
elde edersiniz.
elde edersiniz.
06:39
You find that dark energy
130
387840
1856
Karanlık enerjinin astronomiden
06:41
should be 10 to the power
of 120 times stronger
of 120 times stronger
131
389720
3976
elde ettiğimiz değerden
gücü 10 olandan 120 kat
gücü 10 olandan 120 kat
06:45
than the value we observe from astronomy.
132
393720
2816
daha güçlü olmalı.
06:48
That's one with 120 zeroes after it.
133
396560
4816
Bu sayının arkasında
120 sıfır var demek.
120 sıfır var demek.
06:53
This is a number so mind-bogglingly huge
134
401400
2576
Bu öyle akıllara durgunluk
veren bir rakam ki
veren bir rakam ki
06:56
that it's impossible
to get your head around.
to get your head around.
135
404000
2216
işin içinden çıkmak
imkansız.
imkansız.
06:58
We often use the word "astronomical"
when we're talking about big numbers.
when we're talking about big numbers.
136
406240
3496
Genelde yüksek rakamlardan bahsederken
'astronomik' kelimesini kullanırız.
'astronomik' kelimesini kullanırız.
07:01
Well, even that one won't do here.
137
409760
1656
Burada o bile işe yaramayacak.
07:03
This number is bigger
than any number in astronomy.
than any number in astronomy.
138
411440
2416
Bu rakam, astronomideki tüm
rakamlardan daha büyük.
rakamlardan daha büyük.
07:05
It's a thousand trillion
trillion trillion times bigger
trillion trillion times bigger
139
413880
3096
Bu, tüm evrendeki
atom sayılarından
atom sayılarından
07:09
than the number of atoms
in the entire universe.
in the entire universe.
140
417000
2640
binlerce kat trilyonlarca
daha büyük.
daha büyük.
07:12
So that's a pretty bad prediction.
141
420440
1816
Yani bu oldukça kötü bir tahmin.
07:14
In fact, it's been called
the worst prediction in physics,
the worst prediction in physics,
142
422280
2715
Aslında buna fizikte yapılmış en
kötü tahmin denir
kötü tahmin denir
07:17
and this is more than just
a theoretical curiosity.
a theoretical curiosity.
143
425019
3277
ve bu sadece kuramsal
bir meraktan daha fazlası.
bir meraktan daha fazlası.
07:20
If dark energy were
anywhere near this strong,
anywhere near this strong,
144
428320
2736
Karanlık enerji herhangi
yakın bir yerde bu kadar güçlü
yakın bir yerde bu kadar güçlü
07:23
then the universe
would have been torn apart,
would have been torn apart,
145
431080
2136
olsaydı bu durumda evren
ikiye ayrılırdı,
ikiye ayrılırdı,
07:25
stars and galaxies could not form,
and we would not be here.
and we would not be here.
146
433240
3320
yıldızlar ve galaksiler oluşamaz
ve biz burada olmazdık.
ve biz burada olmazdık.
07:29
So this is the second
of those dangerous numbers,
of those dangerous numbers,
147
437240
2336
Bu da bahsettiğimiz kritik
rakamların ikincisiydi.
rakamların ikincisiydi.
07:31
the strength of dark energy,
148
439600
1376
karanlık enerjinin gücü
07:33
and explaining it requires an even more
fantastic level of fine-tuning
fantastic level of fine-tuning
149
441000
3936
ve onu açıklamak, Higgs alanında
gördüğümüzden daha mükemmel
gördüğümüzden daha mükemmel
07:36
than we saw for the Higgs field.
150
444960
1524
bir seviyede ayar gerektiriyor.
07:38
But unlike the Higgs field,
this number has no known explanation.
this number has no known explanation.
151
446840
4600
Ancak Higgs alanının aksine
bu rakamın bilinen bir tabiri yok.
bu rakamın bilinen bir tabiri yok.
07:45
The hope was that a complete combination
152
453000
2456
Tüm umut Einstein'ın
genel izafiyet teorisinin
genel izafiyet teorisinin
07:47
of Einstein's general
theory of relativity,
theory of relativity,
153
455480
2216
tamamlanmış kombinasyonuyla
07:49
which is the theory
of the universe at grand scales,
of the universe at grand scales,
154
457720
2576
evreni büyük ölçeklerde
kuantum mekaniğiyle
kuantum mekaniğiyle
07:52
with quantum mechanics, the theory
of the universe at small scales,
of the universe at small scales,
155
460320
3456
ise küçük ölçekleriyle
anlayarak
anlayarak
07:55
might provide a solution.
156
463800
1856
bir çözüm getireceğiydi.
07:57
Einstein himself
spent most of his later years
spent most of his later years
157
465680
2456
Einstein
bundan sonraki yıllarını
bundan sonraki yıllarını
08:00
on a futile search
for a unified theory of physics,
for a unified theory of physics,
158
468160
3176
birleşik fizik teorisi için
sonuçlanamayan bir araştırmaya harcadı
sonuçlanamayan bir araştırmaya harcadı
08:03
and physicists have kept at it ever since.
159
471360
3376
ve fizikçiler de
ondan sonra devam etti.
ondan sonra devam etti.
08:06
One of the most promising candidates
for a unified theory is string theory,
for a unified theory is string theory,
160
474760
4136
Birleşim teorisi için en umut verici
adaylardan biri cisim teorisidir
adaylardan biri cisim teorisidir
08:10
and the essential idea is,
161
478920
1296
ve temelde yatan fikirse;
08:12
if you could zoom in on the fundamental
particles that make up our world,
particles that make up our world,
162
480240
3496
eğer dünyamızı oluşturan temel molekülleri
yakından görseydiniz onların
yakından görseydiniz onların
08:15
you'd see actually
that they're not particles at all,
that they're not particles at all,
163
483760
2656
aslında molekül
olduğunu değil de
olduğunu değil de
08:18
but tiny vibrating strings of energy,
164
486440
2616
biraz, gitar tellerindeki notalara
benzer
benzer
08:21
with each frequency of vibration
corresponding to a different particle,
corresponding to a different particle,
165
489080
4336
her titreşim frekansı farklı
bir moleküle tekabül eden
bir moleküle tekabül eden
08:25
a bit like musical notes
on a guitar string.
on a guitar string.
166
493440
2560
ufak titreşim dizeleri
olduğunu görürdünüz.
olduğunu görürdünüz.
08:28
So it's a rather elegant, almost poetic
way of looking at the world,
way of looking at the world,
167
496680
3376
Yani bu dünyaya oldukça hoş,
neredeyse şairane bir bakış açısı
neredeyse şairane bir bakış açısı
08:32
but it has one catastrophic problem.
168
500080
3456
ancak çok feci
bir sorunu var.
bir sorunu var.
08:35
It turns out that string theory
isn't one theory at all,
isn't one theory at all,
169
503560
2896
Görünüşe bakılırsa sicim teorisi
tek başına bir teori
tek başına bir teori
08:38
but a whole collection of theories.
170
506480
2296
değil de tüm teorilerin bir
derlemesi gibi.
derlemesi gibi.
08:40
It's been estimated, in fact,
171
508800
1416
Ancak tahmin edilen
o ki
o ki
08:42
that there are 10 to the 500
different versions of string theory.
different versions of string theory.
172
510240
3936
10'dan tutun da 500'e kadar farklı
sicim teorisi mevcut.
sicim teorisi mevcut.
08:46
Each one would describe
a different universe
a different universe
173
514200
2376
Her biri farklı fizik kanunlarıyla
farklı bir
farklı bir
08:48
with different laws of physics.
174
516600
2136
evreni bize tanımlıyor.
Eleştirmenler
Eleştirmenler
08:50
Now, critics say this makes
string theory unscientific.
string theory unscientific.
175
518760
2616
bunun sicim teorisini
bilime aykırı kıldığını
08:53
You can't disprove the theory.
176
521400
1936
belirtiyor ama bu
teoriyi çürütemezsiniz.
teoriyi çürütemezsiniz.
08:55
But others actually
turned this on its head
turned this on its head
177
523360
2000
Aslında bazıları konuyu
saptırdı ve
saptırdı ve
08:57
and said, well,
maybe this apparent failure
maybe this apparent failure
178
525384
2272
bu bariz başarısızlığı
sicim teorisinin
sicim teorisinin
08:59
is string theory's greatest triumph.
179
527680
2336
en büyük başarısı olarak
adlandırdılar.
adlandırdılar.
09:02
What if all of these 10 to the 500
different possible universes
different possible universes
180
530040
3376
Peki ya bu 10'dan tutun 500'e
kadar birbirinden farklı evren
kadar birbirinden farklı evren
09:05
actually exist out there somewhere
181
533440
2216
gerçekten büyük bir
çoklu evrende
çoklu evrende
09:07
in some grand multiverse?
182
535680
2120
var olsaydı?
09:10
Suddenly we can understand
183
538440
1696
Tam bu anda bu
garip iki tehlikeli
garip iki tehlikeli
09:12
the weirdly fine-tuned values
of these two dangerous numbers.
of these two dangerous numbers.
184
540160
3576
rakamın ince ayar
değerini anlıyoruz.
değerini anlıyoruz.
09:15
In most of the multiverse,
185
543760
1296
Çoklu evrenin çoğu kısmında
09:17
dark energy is so strong
that the universe gets torn apart,
that the universe gets torn apart,
186
545080
2976
karanlık enerji o kadar güçlüdür ki
evren ikiye bölünür
evren ikiye bölünür
09:20
or the Higgs field is so weak
that no atoms can form.
that no atoms can form.
187
548080
3336
ya da Higgs alanı o kadar güçsüzdür ki
hiç atom oluşamaz.
hiç atom oluşamaz.
09:23
We live in one of the places
in the multiverse
in the multiverse
188
551440
2176
Biz bu iki rakamın
kusursuz olduğu
kusursuz olduğu
09:25
where the two numbers are just right.
189
553640
2376
çoklu evrenin
bir yerinde yaşıyoruz.
bir yerinde yaşıyoruz.
09:28
We live in a Goldilocks universe.
190
556040
2360
İdeal bir evrende yaşıyoruz.
09:31
Now, this idea is extremely controversial,
and it's easy to see why.
and it's easy to see why.
191
559640
4856
Bu fikir tartışmaya çok açık
ve bunun sebebini görmek çok da zor değil.
ve bunun sebebini görmek çok da zor değil.
09:36
If we follow this line of thinking,
192
564520
1896
Düşünme tarzımızı bu
çizgide devam
çizgide devam
09:38
then we will never be able
to answer the question,
to answer the question,
193
566440
2376
ettireceksek şu soruya
asla cevap veremeyeceğiz.
asla cevap veremeyeceğiz.
09:40
"Why is there something
rather than nothing?"
rather than nothing?"
194
568840
2456
''Neden hiçlik mümkünken
bir şeyler var?''
bir şeyler var?''
09:43
In most of the multiverse,
there is nothing,
there is nothing,
195
571320
2176
Çoklu evrenin çoğunda
hiçbir şey yoktur
hiçbir şey yoktur
09:45
and we live in one of the few places
196
573520
1816
ve biz fizik kanunlarının
bir şeylerin
bir şeylerin
09:47
where the laws of physics
allow there to be something.
allow there to be something.
197
575360
3000
olmasına izin verdiği
birkaç yerden birinde yaşıyoruz.
birkaç yerden birinde yaşıyoruz.
09:51
Even worse, we can't test
the idea of the multiverse.
the idea of the multiverse.
198
579360
3136
Daha kötüsü, biz çoklu evren fikrini
test edemeyiz.
test edemeyiz.
09:54
We can't access these other universes,
199
582520
2136
Diğer evrenlere erişemeyiz
09:56
so there's no way of knowing
whether they're there or not.
whether they're there or not.
200
584680
3240
bu yüzden onların var olup olmadığını
bilmemizin bir yolu yok.
bilmemizin bir yolu yok.
10:01
So we're in an extremely
frustrating position.
frustrating position.
201
589640
3336
Bu yüzden çok moral
bozucu bir durumun içindeyiz.
bozucu bir durumun içindeyiz.
10:05
That doesn't mean
the multiverse doesn't exist.
the multiverse doesn't exist.
202
593000
2696
Bu, çoklu evrenin var olmadığı
anlamına gelmiyor.
anlamına gelmiyor.
10:07
There are other planets,
other stars, other galaxies,
other stars, other galaxies,
203
595720
2576
Başka gezegenler başka yıldızlar
başka galaksiler var.
başka galaksiler var.
10:10
so why not other universes?
204
598320
2176
o halde neden evrenler olmasın?
10:12
The problem is, it's unlikely
we'll ever know for sure.
we'll ever know for sure.
205
600520
3360
Sorunsa, bu konuda hiçbir zaman
emin olamayacağımız.
emin olamayacağımız.
10:16
Now, the idea of the multiverse
has been around for a while,
has been around for a while,
206
604720
3336
Yani çoklu evren fikri bir süredir
konuşulmakta,
konuşulmakta,
10:20
but in the last few years,
we've started to get the first solid hints
we've started to get the first solid hints
207
608080
3256
ama son birkaç yıldır
elle tutulur ipuçları bulmaya başladık.
elle tutulur ipuçları bulmaya başladık.
10:23
that this line of reasoning
may get born out.
may get born out.
208
611360
2760
yani bu doğrultudaki mantık
bunu destekleyebilir.
bunu destekleyebilir.
10:27
Despite high hopes
for the first run of the LHC,
for the first run of the LHC,
209
615280
3376
LHC'nin ilk çalışmasındaki
büyük umutlara rağmen
büyük umutlara rağmen
10:30
what we were looking for there --
210
618680
1572
orada aradığımız şey --
10:32
we were looking
for new theories of physics:
for new theories of physics:
211
620276
2060
aradığımız şey fizik için
yeni teorilerdi ki
yeni teorilerdi ki
10:34
supersymmetry or large extra dimensions
212
622360
1896
bunlar Higgs alanının garip şekilde
10:36
that could explain this weirdly
fine-tuned value of the Higgs field.
fine-tuned value of the Higgs field.
213
624280
4216
ince ayarını açıklayabilecek
süpersimetri ya da ekstra geniş boyutlardı
süpersimetri ya da ekstra geniş boyutlardı
10:40
But despite high hopes, the LHC
revealed a barren subatomic wilderness
revealed a barren subatomic wilderness
214
628520
4216
Ancak büyük umutlara rağmen, LHC, içinde
yalnızca bir Higgs bozonu bulunan
yalnızca bir Higgs bozonu bulunan
10:44
populated only by a lonely Higgs boson.
215
632760
2680
çorak bir atomaltı alan ortaya çıkardı.
10:48
My experiment published paper after paper
216
636680
2336
Deneyim birçok yerde yayınlandı
ancak artık yeni
ancak artık yeni
10:51
where we glumly had to conclude
that we saw no signs of new physics.
that we saw no signs of new physics.
217
639040
4480
fizik işaretlerine rastlayamadığımız
için istemesek de sonlandırmalıydık.
için istemesek de sonlandırmalıydık.
10:56
The stakes now could not be higher.
218
644400
2656
Şu anki risk
daha yüksek olamaz.
daha yüksek olamaz.
10:59
This summer, the LHC began
its second phase of operation
its second phase of operation
219
647080
2896
Bu yaz, LHC ilk çalışmasında
başardığımızın neredeyse
başardığımızın neredeyse
11:02
with an energy almost double
what we achieved in the first run.
what we achieved in the first run.
220
650000
3256
iki katı enerjiyi kullanarak testinin
ikinci aşamasına geçti.
ikinci aşamasına geçti.
11:05
What particle physicists
are all desperately hoping for
are all desperately hoping for
221
653280
2656
Parçacık fizikçilerinin umutsuzca
beklediğiyse
beklediğiyse
11:07
are signs of new particles,
micro black holes,
micro black holes,
222
655960
2776
yeni partiküller, mikro kara deliklerin,
ya da belki
ya da belki
11:10
or maybe something totally unexpected
223
658760
2096
LHC'de meydana gelen
şiddetli çarpışmalarda
şiddetli çarpışmalarda
11:12
emerging from the violent collisions
at the Large Hadron Collider.
at the Large Hadron Collider.
224
660880
3616
meydana gelecek
hiç tahmin edilemeyen şeyler bulmaktı.
hiç tahmin edilemeyen şeyler bulmaktı.
11:16
If so, then we can continue
this long journey
this long journey
225
664520
2336
Böyle ise durum, biz, 100 yıl önce
Einstein ile
Einstein ile
11:18
that began 100 years ago
with Albert Einstein
with Albert Einstein
226
666880
2576
başlayan
doğanın kanunlarını
doğanın kanunlarını
11:21
towards an ever deeper understanding
of the laws of nature.
of the laws of nature.
227
669480
3520
daha derinlemesine anlama serüvenini
devam ettirebiliriz.
devam ettirebiliriz.
11:25
But if, in two or three years' time,
228
673760
2016
Eğer iki ya da üç yıl içinde,
11:27
when the LHC switches off again
for a second long shutdown,
for a second long shutdown,
229
675800
3336
Higgs bozonu dışında
bir şey bulamayıp da LHC
bir şey bulamayıp da LHC
11:31
we've found nothing but the Higgs boson,
230
679160
2296
ikinci kez uzun süreliğine kapatılırsa
11:33
then we may be entering
a new era in physics:
a new era in physics:
231
681480
3816
fizikte yeni bir çağa girebiliriz.
Bu öyle bir çağ ki;
Bu öyle bir çağ ki;
11:37
an era where there are weird features
of the universe that we cannot explain;
of the universe that we cannot explain;
232
685320
4776
evrende açıklayamayacağımız garip
özelliklerin bulunduğu ve
özelliklerin bulunduğu ve
11:42
an era where we have hints
that we live in a multiverse
that we live in a multiverse
233
690120
3056
çoklu evrende yaşadığımıza dair
sonsuza dek istesek de
sonsuza dek istesek de
11:45
that lies frustratingly
forever beyond our reach;
forever beyond our reach;
234
693200
3776
ulaşamayacağımız ipuçlarına
sahip olduğumuz bir çağ.
sahip olduğumuz bir çağ.
11:49
an era where we will never be able
to answer the question,
to answer the question,
235
697000
3256
''Hiçlik de olabilecekken
neden bir şeyler var?''
neden bir şeyler var?''
11:52
"Why is there something
rather than nothing?"
rather than nothing?"
236
700280
3056
sorusunu asla cevaplayamayacağımız
bir çağ.
bir çağ.
11:55
Thank you.
237
703360
1216
Teşekkür ederim.
11:56
(Applause)
238
704600
6416
(Alkışlar)
12:03
Bruno Giussani: Harry,
even if you just said
even if you just said
239
711040
3056
Bruno Giussani: Harry,
bilimin bazı cevapları
bilimin bazı cevapları
12:06
the science may not have some answers,
240
714120
1856
olamayabileceğini söylemene
rağmen
rağmen
12:08
I would like to ask you a couple
of questions, and the first is:
of questions, and the first is:
241
716000
3016
sana bir kaç soru sormak istiyorum,
birincisi:
birincisi:
12:11
building something like the LHC
is a generational project.
is a generational project.
242
719040
3016
LHC gibi bir şey inşa etmek,
nesiller boyu sürecek bir proje.
nesiller boyu sürecek bir proje.
12:14
I just mentioned, introducing you,
that we live in a short-term world.
that we live in a short-term world.
243
722080
4296
Az önce bahsettim,seni tanıtırken,
üç günlük dünyada yaşıyoruz.
üç günlük dünyada yaşıyoruz.
12:18
How do you think so long term,
244
726400
2856
Böyle bir şeyi inşa ederken
12:21
projecting yourself out a generation
when building something like this?
when building something like this?
245
729280
3336
bu uzun süreli projeye
kendini nasıl dahil ettin?
kendini nasıl dahil ettin?
12:24
Harry Cliff: I was very lucky
246
732640
1416
Harry Cliff: Çok şanslıydım
12:26
that I joined the experiment
I work on at the LHC in 2008,
I work on at the LHC in 2008,
247
734080
2816
2008'de LHC'de bu deneye
katıldığımda
katıldığımda
12:28
just as we were switching on,
248
736920
1381
makineyi devreye koyacaktık
12:30
and there are people in my research group
who have been working on it
who have been working on it
249
738325
3251
ve araştırma grubumda onun üzerinde
tüm kariyerleri, 30 yıl boyunca,
tüm kariyerleri, 30 yıl boyunca,
12:33
for three decades,
their entire careers on one machine.
their entire careers on one machine.
250
741600
2616
bu makine üzerinde çalışmış insanlar vardı
12:36
So I think the first conversations
about the LHC were in 1976,
about the LHC were in 1976,
251
744240
3176
Yani LHC hakkında ilk konuşmalar
1976 yılındaydı
1976 yılındaydı
12:39
and you start planning the machine
without the technology
without the technology
252
747440
2696
ve ihtiyacın olacak teknoloji
olmadan
olmadan
12:42
that you know you're going to need
to be able to build it.
to be able to build it.
253
750160
2416
bir makine tasarlamaya başlıyorsun.
12:44
So the computing power
did not exist in the early '90s
did not exist in the early '90s
254
752600
2536
Tasarımın tüm ciddiyetiyle
başladığı 90lı yıllarda
başladığı 90lı yıllarda
12:47
when design work began in earnest.
255
755160
1620
bilgisayar teknolojisi
bu güçte değildi.
bu güçte değildi.
12:48
One of the big detectors
which record these collisions,
which record these collisions,
256
756804
2216
Bu çarpışmaları kaydeden
büyük dedektör-
büyük dedektör-
12:51
they didn't think there was technology
257
759044
1852
lerden birinin
LHC'de oluşabilecek
LHC'de oluşabilecek
12:52
that could withstand the radiation
that would be created in the LHC,
that would be created in the LHC,
258
760920
2856
radyasyona karşı
koyabileceği tahmin edilmiyordu.
koyabileceği tahmin edilmiyordu.
12:55
so there was basically a lump of lead
in the middle of this object
in the middle of this object
259
763800
2736
yani dış kısmında bazı
dedektörlerle, bu nesnenin
dedektörlerle, bu nesnenin
12:58
with some detectors around the outside,
260
766560
1576
ortasında
kurşun bir yığın vardı
kurşun bir yığın vardı
13:00
but subsequently
we have developed technology.
we have developed technology.
261
768160
1896
ama daha sonra
teknolojiyi geliştirdik.
teknolojiyi geliştirdik.
13:02
So you have to rely on people's ingenuity,
that they will solve the problems,
that they will solve the problems,
262
770080
3336
Yani insanların sorunları çözebilme
hünerlerine güvenmek zorundayız ama
hünerlerine güvenmek zorundayız ama
13:05
but it may be a decade
or more down the line.
or more down the line.
263
773440
1856
bu on yıl veya
daha fazla sürebilir.
daha fazla sürebilir.
13:07
BG: China just announced
two or three weeks ago
two or three weeks ago
264
775320
2216
BG: Çin iki ya da üç hafta önce
13:09
that they intend to build
265
777560
1456
LHC'nin iki kat büyüklüğünde
13:11
a supercollider twice the size of the LHC.
266
779040
2976
bir süper çarpıştırıcı
yapmak istediklerini duyurdular.
yapmak istediklerini duyurdular.
13:14
I was wondering how you
and your colleagues welcome the news.
and your colleagues welcome the news.
267
782040
3616
Sen ve arkadaşlarının bu haberi
nasıl karşıladığınızı merak ediyordum.
nasıl karşıladığınızı merak ediyordum.
13:17
HC: Size isn't everything, Bruno.
BG: I'm sure. I'm sure.
BG: I'm sure. I'm sure.
268
785680
2736
HC: Büyüklük her şey değildir, Bruno.
BG:Eminim, eminim.
BG:Eminim, eminim.
13:20
(Laughter)
269
788440
1776
(Kahkaha)
Bunu
Bunu
13:22
It sounds funny for a particle
physicist to say that.
physicist to say that.
270
790240
2096
bir parçacık fizikçisinin
söylemesi komik
söylemesi komik
13:24
But I mean, seriously, it's great news.
271
792360
2336
Ama gerçekten, bu iyi haber.
13:26
So building a machine like the LHC
272
794720
2496
Yani LHC gibi bir makine üretebilmek
dünyadaki her
dünyadaki her
13:29
requires countries from all over the world
to pool their resources.
to pool their resources.
273
797240
2776
ülkeden kaynak
toplamak demektir.
toplamak demektir.
13:32
No one nation can afford
to build a machine this large,
to build a machine this large,
274
800040
2336
Belki Çin hariç hiçbir milletin
böylesine bir alet
böylesine bir alet
13:34
apart from maybe China,
275
802400
1216
üretmeye gücü yetmez
çünkü
çünkü
13:35
because they can mobilize
huge amounts of resources,
huge amounts of resources,
276
803640
2216
onlar büyük kaynağı,
insan gücü ve parayı
13:37
manpower and money
to build machines like this.
to build machines like this.
277
805880
2056
böyle bir alet üretmek
için ayırabilirler.
için ayırabilirler.
13:39
So it's only a good thing.
278
807960
1256
Yani bu iyi bir şey.
13:41
What they're really planning to do
is to build a machine
is to build a machine
279
809240
2336
Tasarladıkları şey bir alet yapmak.
ve bu çalışma
ve bu çalışma
13:43
that will study the Higgs boson in detail
and could give us some clues
and could give us some clues
280
811600
2736
Higgs bozonunun detayına inerek
süpersimetri gibi ipucu
süpersimetri gibi ipucu
13:46
as to whether these new ideas,
like supersymmetry, are really out there,
like supersymmetry, are really out there,
281
814360
2936
verebilecek yeni fikirlerin
var olup olmadığını gösterecek
var olup olmadığını gösterecek
13:49
so it's great news for physics, I think.
282
817320
1905
ve bu fizik için harika bir haber bence.
13:51
BG: Harry, thank you.
HC: Thank you very much.
HC: Thank you very much.
283
819249
2176
BG:Harry, teşekkür ederim
HC: Çok teşekkürler.
HC: Çok teşekkürler.
13:53
(Applause)
284
821449
3191
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Harry Cliff - Particle physicistHarry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature.
Why you should listen
Harry Cliff works on the Large Hadron Collider at CERN and is a member of the LHCb collaboration, a large international team searching for signs of new particles and forces of nature in high-energy particle collisions. He is the Fellow of Modern Science at the Science Museum in London and curated their “Collider” exhibition as well as the more recent “Einstein’s Legacy”, which explores the scientific and cultural impact of Albert Einstein’s life and work.
Harry Cliff | Speaker | TED.com