TEDGlobal>Geneva
Harry Cliff: Have we reached the end of physics?
Хари Клиф: Стигнавме ли до крајот на физиката?
Filmed:
Readability: 4.7
2,620,349 views
Зошто има нешто наместо ништо? Зошто постојат толку интересни ствари во универзумот? Физичарот Хари Клиф ги проучува елементарните честички и работи на Големиот Хадронски Колајдер во ЦЕРН. Тој има лоши вести за луѓето кои бараат одговори на овие прашања. И покрај големите напори на научниците (и помошта од најголемата машина на планетата), можеби никогаш нема да можеме да ги објасниме чудните аспекти на природата. Дали е ова крајот на физиката? Во овој фасцинантен говор дознајте повеќе за најновите сознанија кои допираат до тајната структура на универзумот.
Harry Cliff - Particle physicist
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature. Full bio
Harry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
A hundred years ago this month,
a 36-year-old Albert Einstein
a 36-year-old Albert Einstein
0
480
3696
Пред сто години, 36-годишниот
Алберт Ајнштајн
Алберт Ајнштајн
00:16
stood up in front of the Prussian
Academy of Sciences in Berlin
Academy of Sciences in Berlin
1
4200
3256
застанал пред Пруската
Академија на Науки во Берлин
Академија на Науки во Берлин
да ја презентира радикално новата
теорија за
теорија за
00:19
to present a radical new theory
of space, time and gravity:
of space, time and gravity:
2
7480
4456
просторот, времето и гравитацијата:
00:23
the general theory of relativity.
3
11960
3016
генералната теорија на релативитетот.
00:27
General relativity is unquestionably
Einstein's masterpiece,
Einstein's masterpiece,
4
15000
3056
Генералниот релативитет е
несомнено Ајнштајновото ремек дело,
несомнено Ајнштајновото ремек дело,
00:30
a theory which reveals the workings
of the universe at the grandest scales,
of the universe at the grandest scales,
5
18080
3976
теорија за тоа како функционира
универзумот во неговите најголеми размери,
универзумот во неговите најголеми размери,
00:34
capturing in one beautiful line of algebra
6
22080
2376
преку елегантна математика објаснувајќи сè
00:36
everything from why apples fall from trees
to the beginning of time and space.
to the beginning of time and space.
7
24480
4520
од тоа зошто јаболката паѓаат од дрвата,
па до тоа како настанале
времето и просторот.
времето и просторот.
00:41
1915 must have been an exciting year
to be a physicist.
to be a physicist.
8
29720
3096
Во 1915 сигурно било интересно
да си физичар.
да си физичар.
00:44
Two new ideas were turning
the subject on its head.
the subject on its head.
9
32840
3496
Две нови идеи станале темел
на физиката.
на физиката.
00:48
One was Einstein's theory of relativity,
10
36360
2336
Едната е Ајнштајновата
теорија на релативитет,
теорија на релативитет,
00:50
the other was arguably
even more revolutionary:
even more revolutionary:
11
38720
3176
а другата е веројатно и пореволуционерна:
00:53
quantum mechanics,
12
41920
1456
квантната механика,
00:55
a mind-meltingly strange
yet stunningly successful new way
yet stunningly successful new way
13
43400
3536
многу чуден, а сепак неверојатно
успешен нов начин
успешен нов начин
00:58
of understanding the microworld,
the world of atoms and particles.
the world of atoms and particles.
14
46960
4280
за разбирање на микросветот,
светот на атомите и честичките.
светот на атомите и честичките.
01:03
Over the last century,
these two ideas have utterly transformed
these two ideas have utterly transformed
15
51920
3656
Изминатиов век, овие две
идеи целосно го променија
идеи целосно го променија
нашето сваќање на универзумот.
01:07
our understanding of the universe.
16
55600
1736
Благодарение на релативитетот
и квантната механика
и квантната механика
01:09
It's thanks to relativity
and quantum mechanics
and quantum mechanics
17
57360
2336
01:11
that we've learned
what the universe is made from,
what the universe is made from,
18
59720
2336
разбравме од што е направен универзумот,
01:14
how it began
and how it continues to evolve.
and how it continues to evolve.
19
62080
2519
како настанал и како се развива.
01:17
A hundred years on, we now find ourselves
at another turning point in physics,
at another turning point in physics,
20
65360
4296
После сто години, физиката се
наоѓа пред нова пресвртница,
наоѓа пред нова пресвртница,
01:21
but what's at stake now
is rather different.
is rather different.
21
69680
2480
но сега работите се далеку поразлични.
01:24
The next few years may tell us
whether we'll be able
whether we'll be able
22
72840
2456
Наредните неколку години ќе ни кажат дали
01:27
to continue to increase
our understanding of nature,
our understanding of nature,
23
75320
2856
ќе имаме напредок во
изучувањето на природата,
изучувањето на природата,
01:30
or whether maybe for the first time
in the history of science,
in the history of science,
24
78200
3416
или пак можеби за првпат
во историјата на науката
во историјата на науката
01:33
we could be facing questions
that we cannot answer,
that we cannot answer,
25
81640
3936
ќе се соочиме со прашања на
кои не можеме да одговориме,
кои не можеме да одговориме,
01:37
not because we don't have
the brains or technology,
the brains or technology,
26
85600
2576
не затоа што немаме
способност или технологија,
способност или технологија,
01:40
but because the laws of physics
themselves forbid it.
themselves forbid it.
27
88200
3240
туку затоа што законите на
физиката не ни дозволуваат.
физиката не ни дозволуваат.
01:44
This is the essential problem:
the universe is far, far too interesting.
the universe is far, far too interesting.
28
92560
4576
Еве го суштинскиот проблем:
универзумот е далеку, далеку поинтересен.
универзумот е далеку, далеку поинтересен.
01:49
Relativity and quantum mechanics
appear to suggest
appear to suggest
29
97160
2656
Релативитетот и квантната механика велат
01:51
that the universe
should be a boring place.
should be a boring place.
30
99840
2296
дека универзумот е досадно место.
01:54
It should be dark, lethal and lifeless.
31
102160
2896
Според нив тој е мрачен,
смртоносен и безживотен.
смртоносен и безживотен.
01:57
But when we look around us, we see we live
in a universe full of interesting stuff,
in a universe full of interesting stuff,
32
105080
3936
Но ако погледнеме околу нас, ќе видиме
универзум полн со интересни ствари.
универзум полн со интересни ствари.
02:01
full of stars, planets, trees, squirrels.
33
109040
3056
Полн со ѕвезди, планети, дрвја, верверици.
02:04
The question is, ultimately,
34
112120
1496
Тука се поставува прашањето,
02:05
why does all this interesting stuff exist?
35
113640
3296
зошто постојат сите овие интересни ствари?
02:08
Why is there something
rather than nothing?
rather than nothing?
36
116960
3080
Зошто постои нешто наместо ништо?
02:13
This contradiction is the most pressing
problem in fundamental physics,
problem in fundamental physics,
37
121080
3496
Оваа противречност е најголемиот проблем
во фундаменталната физика,
во фундаменталната физика,
02:16
and in the next few years, we may find out
whether we'll ever be able to solve it.
whether we'll ever be able to solve it.
38
124600
4720
и во текот на наредниве години ќе дознаеме
дали некогаш ќе го решиме.
дали некогаш ќе го решиме.
02:23
At the heart of this problem
are two numbers,
are two numbers,
39
131080
3096
Во сржта на овој проблем
се наоѓаат два броја,
се наоѓаат два броја,
02:26
two extremely dangerous numbers.
40
134200
2496
два екстремно опасни броја.
02:28
These are properties of the universe
that we can measure,
that we can measure,
41
136720
2696
Тоа се својства на универзумот кои можеме
да ги мериме,
да ги мериме,
02:31
and they're extremely dangerous
42
139440
1536
и тие се екстремно опасни,
02:33
because if they were different,
even by a tiny bit,
even by a tiny bit,
43
141000
2416
оти ако беа и малце поразлични,
02:35
then the universe as we know it
would not exist.
would not exist.
44
143440
2720
тогаш овој универзум во кој живееме
немаше да постои.
немаше да постои.
02:38
The first of these numbers is associated
with the discovery that was made
with the discovery that was made
45
146720
3456
Првиот од овие броеви е поврзан
со откритието направено
со откритието направено
02:42
a few kilometers from this hall,
at CERN, home of this machine,
at CERN, home of this machine,
46
150200
2976
неколку километри од салава, во ЦЕРН,
домот на оваа машина.
домот на оваа машина.
02:45
the largest scientific device
ever built by the human race,
ever built by the human race,
47
153200
3056
најголемата научна направа
некогаш направена од човекот,
некогаш направена од човекот,
02:48
the Large Hadron Collider.
48
156280
1856
Големиот Хадронски Колајдер.
02:50
The LHC whizzes subatomic particles
around a 27-kilometer ring,
around a 27-kilometer ring,
49
158160
3976
ГХК ги забрзува субатомските
честички во 27 километарски прстен,
честички во 27 километарски прстен,
со брзина која е сè поблиску
до брзината на светлината
до брзината на светлината
02:54
getting them closer and closer
to the speed of light
to the speed of light
50
162160
2456
пред да настане судир меѓу нив кој се
02:56
before smashing them into each other
inside gigantic particle detectors.
inside gigantic particle detectors.
51
164640
4656
одвива во едни огромни
детектори на честички.
детектори на честички.
03:01
On July 4, 2012, physicists
at CERN announced to the world
at CERN announced to the world
52
169320
4496
На 4 Јули, 2012, физичарите од ЦЕРН
му соопштија на светот
му соопштија на светот
03:05
that they'd spotted
a new fundamental particle
a new fundamental particle
53
173840
2536
дека забележале нова
фундаментална честичка
фундаментална честичка
03:08
being created at the violent collisions
at the LHC: the Higgs boson.
at the LHC: the Higgs boson.
54
176400
4360
како резултат на жестоките судири во ГХК.
Хигсовиот бозон.
Хигсовиот бозон.
Доколку сте ги следеле вестите
03:13
Now, if you followed the news at the time,
55
181440
2056
сте забележале дека физичарите
беа многу возбудени,
беа многу возбудени,
03:15
you'll have seen a lot of physicists
getting very excited indeed,
getting very excited indeed,
56
183520
3056
и веројатно сте си помислиле дека
03:18
and you'd be forgiven for thinking
57
186600
1656
така реагираме секогаш кога
ќе откриеме нова честичка.
ќе откриеме нова честичка.
03:20
we get that way every time
we discover a new particle.
we discover a new particle.
58
188280
2536
Тоа е донекаде вистина,
03:22
Well, that is kind of true,
59
190840
1336
03:24
but the Higgs boson
is particularly special.
is particularly special.
60
192200
2696
но Хигсовиот бозон е специјален.
Бевме многу возбудени затоа
што откритието на Хигсот
што откритието на Хигсот
03:26
We all got so excited
because finding the Higgs
because finding the Higgs
61
194920
2456
03:29
proves the existence
of a cosmic energy field.
of a cosmic energy field.
62
197400
3336
докажува постоење на
космичко енергетско поле.
космичко енергетско поле.
03:32
Now, you may have trouble
imagining an energy field,
imagining an energy field,
63
200760
2616
Можеби ќе ви биде проблем да
замислите енергетско поле,
замислите енергетско поле,
03:35
but we've all experienced one.
64
203400
1429
но сите го имаме осетено.
03:36
If you've ever held a magnet
close to a piece of metal
close to a piece of metal
65
204853
2536
Ако некогаш сте држеле
магнет во близина на метал
магнет во близина на метал
03:39
and felt a force pulling across that gap,
66
207413
2123
и сте осетиле како одредена сила ве влече,
03:41
then you've felt the effect of a field.
67
209560
1858
тогаш знаете за што зборувам.
03:43
And the Higgs field
is a little bit like a magnetic field,
is a little bit like a magnetic field,
68
211442
3374
Хигсовото поле помалку
наликува на магнетното поле,
наликува на магнетното поле,
03:46
except it has a constant value everywhere.
69
214840
2816
со таа разлика што има
константна вредност насекаде.
константна вредност насекаде.
03:49
It's all around us right now.
70
217680
1456
Се наоѓа насекаде околу нас.
03:51
We can't see it or touch it,
71
219160
1736
Не можеме да го видиме или допреме,
03:52
but if it wasn't there,
72
220920
1216
но ако не беше тука,
03:54
we would not exist.
73
222160
1440
ние немаше да постоиме.
03:56
The Higgs field gives mass
74
224200
1776
Хигсовото поле им дава маса
03:58
to the fundamental particles
that we're made from.
that we're made from.
75
226000
2376
на фундаменталните честички
од кои сме направени.
од кои сме направени.
04:00
If it wasn't there, those particles
would have no mass,
would have no mass,
76
228400
2616
Ако не постоше, тие честички
ќе немаа маса,
ќе немаа маса,
04:03
and no atoms could form
and there would be no us.
and there would be no us.
77
231040
2680
атомите немаше да се оформат
и нас ќе не немаше.
и нас ќе не немаше.
04:06
But there is something deeply mysterious
about the Higgs field.
about the Higgs field.
78
234880
4456
Но, Хигсовото поле има длабока тајна.
04:11
Relativity and quantum mechanics tell us
that it has two natural settings,
that it has two natural settings,
79
239360
3696
Релативитетот и квантната механика велат
дека тоа има две природни состојби,
дека тоа има две природни состојби,
04:15
a bit like a light switch.
80
243080
1656
налик на прекинувач.
04:16
It should either be off,
81
244760
1376
Или е исклучено,
04:18
so that it has a zero value
everywhere in space,
everywhere in space,
82
246160
2656
и има нула вредност насекаде низ просторот
04:20
or it should be on so it has
an absolutely enormous value.
an absolutely enormous value.
83
248840
3360
или пак е вклучено и има
апсолутно огромна вредност.
апсолутно огромна вредност.
04:24
In both of these scenarios,
atoms could not exist,
atoms could not exist,
84
252840
2736
И во двете сценарија, атомите
не можат да постојат
не можат да постојат
04:27
and therefore all the other
interesting stuff
interesting stuff
85
255600
2136
и следствено сите други интересни ствари
04:29
that we see around us
in the universe would not exist.
in the universe would not exist.
86
257760
2639
кои ги гледаме околу нас во
универзумот не би постоеле.
универзумот не би постоеле.
04:33
In reality, the Higgs field
is just slightly on,
is just slightly on,
87
261000
3616
Во реалноста, Хигсовото поле
е само малце вклучено,
е само малце вклучено,
04:36
not zero but 10,000 trillion times weaker
than its fully on value,
than its fully on value,
88
264640
5056
не е на нула туку е 10,000 трилиони пати
послабо од својата максимална вредност,
послабо од својата максимална вредност,
04:41
a bit like a light switch that's got stuck
just before the off position.
just before the off position.
89
269720
4120
нешто како прекинувач кој заглавил
токму пред да се исклучи.
токму пред да се исклучи.
04:46
And this value is crucial.
90
274480
1616
И оваа вредност е многу важна.
04:48
If it were a tiny bit different,
91
276120
1856
Ако беше малце поразлична,
04:50
then there would be
no physical structure in the universe.
no physical structure in the universe.
92
278000
3656
ќе немаше физичка структура
во универзумот.
во универзумот.
04:53
So this is the first
of our dangerous numbers,
of our dangerous numbers,
93
281680
2176
Значи ова е првиот опасен број,
04:55
the strength of the Higgs field.
94
283880
2056
јачината на Хигсовото поле.
04:57
Theorists have spent decades
trying to understand
trying to understand
95
285960
2736
Теоретичарите поминале децении
обидувајќи се да разберат
обидувајќи се да разберат
05:00
why it has this very peculiarly
fine-tuned number,
fine-tuned number,
96
288720
2656
зошто полето ја има токму оваа вредност.
05:03
and they've come up
with a number of possible explanations.
with a number of possible explanations.
97
291400
2816
Смислиле неколку можни објаснувања.
05:06
They have sexy-sounding names
like "supersymmetry"
like "supersymmetry"
98
294240
2936
Тие имаат секси имиња како
"суперсиметрија"
"суперсиметрија"
05:09
or "large extra dimensions."
99
297200
1936
или "големи екстра димензии."
05:11
I'm not going to go
into the details of these ideas now,
into the details of these ideas now,
100
299160
2776
Нема да навлегувам во детали сега,
05:13
but the key point is this:
101
301960
2376
но клучната поента е ова:
05:16
if any of them explained this weirdly
fine-tuned value of the Higgs field,
fine-tuned value of the Higgs field,
102
304360
3856
ако некоја од тие теории ја објаснеше
оваа чудна вредност на Хигсовото поле,
оваа чудна вредност на Хигсовото поле,
05:20
then we should see new particles
being created at the LHC
being created at the LHC
103
308240
3736
тогаш во ГХК требаше да видиме како се
појавуваат нови честички
појавуваат нови честички
05:24
along with the Higgs boson.
104
312000
1976
заедно со Хигсовиот бозон.
05:26
So far, though, we've not seen
any sign of them.
any sign of them.
105
314000
2960
Засега, нема никаква трага од нив.
05:29
But there's actually an even worse example
106
317960
2056
Но, постои уште полош пример
05:32
of this kind of fine-tuning
of a dangerous number,
of a dangerous number,
107
320040
2376
кога сме кај опасните броеви.
05:34
and this time it comes
from the other end of the scale,
from the other end of the scale,
108
322440
2616
Тој број произлегол од другата крајност,
05:37
from studying the universe
at vast distances.
at vast distances.
109
325080
2856
од проучувањето на универзумот во
неговите најголеми размери.
неговите најголеми размери.
05:39
One of the most important consequences
of Einstein's general theory of relativity
of Einstein's general theory of relativity
110
327960
4336
Една од најзначајните последици од
Ајнштајновата генерална теорија
на релативитетот
на релативитетот
05:44
was the discovery that the universe began
as a rapid expansion of space and time
as a rapid expansion of space and time
111
332320
4416
е откритието дека универзумот започнал
со брзо ширење на просторот и времето
со брзо ширење на просторот и времето
05:48
13.8 billion years ago, the Big Bang.
112
336760
3776
пред 13.8 милијарди години,
Големата Експлозија.
Големата Експлозија.
Според раните верзии на теоријата
за Големата Експлозија,
за Големата Експлозија,
05:52
Now, according to early versions
of the Big Bang theory,
of the Big Bang theory,
113
340560
2656
05:55
the universe has been expanding ever since
114
343240
2176
универзумот се шири уште
од самиот почеток,
од самиот почеток,
05:57
with gravity gradually putting
the brakes on that expansion.
the brakes on that expansion.
115
345440
4056
а гравитацијата постепено
го кочи ширењето.
го кочи ширењето.
06:01
But in 1998, astronomers made
the stunning discovery
the stunning discovery
116
349520
3336
Но, во 1998, астрономите дојдоа
до запрепастувачко откритие
до запрепастувачко откритие
06:04
that the expansion of the universe
is actually speeding up.
is actually speeding up.
117
352880
2816
дека ширењето на универзумот
всушност забрзува.
всушност забрзува.
06:07
The universe is getting
bigger and bigger faster and faster
bigger and bigger faster and faster
118
355720
3136
Универзумот станува сè поголем и поголем,
сè побрз и побрз
сè побрз и побрз
06:10
driven by a mysterious repulsive force
called dark energy.
called dark energy.
119
358880
3840
како резултат на една мистериозна
одбивна сила наречена темна енергија.
одбивна сила наречена темна енергија.
Во физиката секогаш кога ќе го
слушнете зборот "темна"
слушнете зборот "темна"
06:15
Now, whenever you hear
the word "dark" in physics,
the word "dark" in physics,
120
363280
2416
треба да ви се запали сијаличката
06:17
you should get very suspicious
121
365720
1496
06:19
because it probably means
we don't know what we're talking about.
we don't know what we're talking about.
122
367240
3056
оти тоа е веројатно знак дека
не знаеме што зборуваме.
не знаеме што зборуваме.
06:22
(Laughter)
123
370320
1016
(Смеа)
06:23
We don't know what dark energy is,
124
371360
2016
Не знаеме што е темната енергија,
06:25
but the best idea is that it's the energy
of empty space itself,
of empty space itself,
125
373400
4736
но најдобрата замисла е дека тоа е
енергијата на празниот простор,
енергијата на празниот простор,
06:30
the energy of the vacuum.
126
378160
2216
енергијата на вакумот.
06:32
Now, if you use good old
quantum mechanics to work out
quantum mechanics to work out
127
380400
2536
Ако ја користите квантната механика
за да пресметате
за да пресметате
06:34
how strong dark energy should be,
128
382960
1616
колку треба да биде јака темната енергија,
06:36
you get an absolutely astonishing result.
129
384600
3216
ќе добиете неверојатен резултат.
06:39
You find that dark energy
130
387840
1856
Ќе откриете дека темната енергија
06:41
should be 10 to the power
of 120 times stronger
of 120 times stronger
131
389720
3976
треба да биде 10 на 120 пати посилна
06:45
than the value we observe from astronomy.
132
393720
2816
од вредноста добиена преку
астрономските опсервации.
астрономските опсервации.
06:48
That's one with 120 zeroes after it.
133
396560
4816
Тоа е единица со 120 нули после неа.
06:53
This is a number so mind-bogglingly huge
134
401400
2576
Овој број е толку голем
06:56
that it's impossible
to get your head around.
to get your head around.
135
404000
2216
што е невозможно да го замислите.
06:58
We often use the word "astronomical"
when we're talking about big numbers.
when we're talking about big numbers.
136
406240
3496
Честопати велиме "астрономски" кога
зборуваме за големи цифри.
зборуваме за големи цифри.
07:01
Well, even that one won't do here.
137
409760
1656
Но, тоа тука не важи.
07:03
This number is bigger
than any number in astronomy.
than any number in astronomy.
138
411440
2416
Овој број е поголем од било
кој број во астрономијата.
кој број во астрономијата.
07:05
It's a thousand trillion
trillion trillion times bigger
trillion trillion times bigger
139
413880
3096
Поголем е за илјада
трилиони трилиони трилиони пати
трилиони трилиони трилиони пати
07:09
than the number of atoms
in the entire universe.
in the entire universe.
140
417000
2640
од бројот на атоми во целиот универзум.
07:12
So that's a pretty bad prediction.
141
420440
1816
Значи, ова е доста лошо предвидување.
07:14
In fact, it's been called
the worst prediction in physics,
the worst prediction in physics,
142
422280
2715
Беше наречено најлошото
предвидување во физиката,
предвидување во физиката,
07:17
and this is more than just
a theoretical curiosity.
a theoretical curiosity.
143
425019
3277
и овде не станува збор само
за теоретска љубопитност.
за теоретска љубопитност.
07:20
If dark energy were
anywhere near this strong,
anywhere near this strong,
144
428320
2736
Ако темната енергија беше
приближно олку јака
приближно олку јака
тогаш универзумот ќе се распрснеше,
07:23
then the universe
would have been torn apart,
would have been torn apart,
145
431080
2136
немаше да се оформат ѕвездите
и галаксиите,
и галаксиите,
07:25
stars and galaxies could not form,
and we would not be here.
and we would not be here.
146
433240
3320
и ние немаше да бидеме овде.
07:29
So this is the second
of those dangerous numbers,
of those dangerous numbers,
147
437240
2336
Значи, ова е вториот опасен број,
јачината на темната енергија.
07:31
the strength of dark energy,
148
439600
1376
07:33
and explaining it requires an even more
fantastic level of fine-tuning
fantastic level of fine-tuning
149
441000
3936
За да го објасниме треба да бидеме
уште попрецизни
уште попрецизни
од тоа што бевме со Хигсовото поле.
07:36
than we saw for the Higgs field.
150
444960
1524
07:38
But unlike the Higgs field,
this number has no known explanation.
this number has no known explanation.
151
446840
4600
Но, за разлика од Хигсовото поле, овој
број нема познато објаснување.
број нема познато објаснување.
Се надевавме дека комбинирањето на
07:45
The hope was that a complete combination
152
453000
2456
Ајнаштајновата генерална теорија
на релативитетот,
на релативитетот,
07:47
of Einstein's general
theory of relativity,
theory of relativity,
153
455480
2216
07:49
which is the theory
of the universe at grand scales,
of the universe at grand scales,
154
457720
2576
теорија за универзумот во неговите
најголеми размери,
најголеми размери,
со квантната механика, теоријата за
универзумот во
универзумот во
07:52
with quantum mechanics, the theory
of the universe at small scales,
of the universe at small scales,
155
460320
3456
неговите најмали размери,
07:55
might provide a solution.
156
463800
1856
ќе ни го даде решението.
07:57
Einstein himself
spent most of his later years
spent most of his later years
157
465680
2456
Самиот Ајнштајн ги поминал
последните години
последните години
08:00
on a futile search
for a unified theory of physics,
for a unified theory of physics,
158
468160
3176
залудно барајќи унифицирана
теорија на физиката,
теорија на физиката,
08:03
and physicists have kept at it ever since.
159
471360
3376
и физичарите оттогаш продолжуваат
да го прават истото.
да го прават истото.
08:06
One of the most promising candidates
for a unified theory is string theory,
for a unified theory is string theory,
160
474760
4136
Најсериозен кандитат за такво
нешто е теоријата на струни.
нешто е теоријата на струни.
08:10
and the essential idea is,
161
478920
1296
Основната идеја е дека,
08:12
if you could zoom in on the fundamental
particles that make up our world,
particles that make up our world,
162
480240
3496
ако зумирате и ги видите честичките
од кои е направен светот,
од кои е направен светот,
08:15
you'd see actually
that they're not particles at all,
that they're not particles at all,
163
483760
2656
всушност ќе видите дека тоа
воопшто не се честички,
воопшто не се честички,
08:18
but tiny vibrating strings of energy,
164
486440
2616
туку ситни вибрирачки енергетски струни,
08:21
with each frequency of vibration
corresponding to a different particle,
corresponding to a different particle,
165
489080
4336
при што секоја вибрирачка фрекфенција
одговара на различна честичка,
одговара на различна честичка,
08:25
a bit like musical notes
on a guitar string.
on a guitar string.
166
493440
2560
нешто како музички ноти за гитара.
08:28
So it's a rather elegant, almost poetic
way of looking at the world,
way of looking at the world,
167
496680
3376
Ова е доста елегантен, речиси поетски
начин за разбирање на светот,
начин за разбирање на светот,
08:32
but it has one catastrophic problem.
168
500080
3456
но има еден катастрофален проблем.
08:35
It turns out that string theory
isn't one theory at all,
isn't one theory at all,
169
503560
2896
Излезе дека теоријата на струни
не е една теорија,
не е една теорија,
08:38
but a whole collection of theories.
170
506480
2296
туку цел збир на теории.
08:40
It's been estimated, in fact,
171
508800
1416
Беше пресметано дека
08:42
that there are 10 to the 500
different versions of string theory.
different versions of string theory.
172
510240
3936
теоријата на струни има 10 на
500 различни верзии.
500 различни верзии.
08:46
Each one would describe
a different universe
a different universe
173
514200
2376
Секоја од нив опишува различен универзум
08:48
with different laws of physics.
174
516600
2136
со различни закони на физиката.
Критичарите велат дека ова ја прави
теоријата на струни ненаучна.
теоријата на струни ненаучна.
08:50
Now, critics say this makes
string theory unscientific.
string theory unscientific.
175
518760
2616
08:53
You can't disprove the theory.
176
521400
1936
Оти нема начин да ја побиете.
08:55
But others actually
turned this on its head
turned this on its head
177
523360
2000
Но други пак работава ја свртија наопаку
08:57
and said, well,
maybe this apparent failure
maybe this apparent failure
178
525384
2272
и рекоа дека можеби овој неуспех
08:59
is string theory's greatest triumph.
179
527680
2336
е најголемиот триумф на оваа теорија.
09:02
What if all of these 10 to the 500
different possible universes
different possible universes
180
530040
3376
Што ако сите овие 10 на 500
различни универзуми
различни универзуми
09:05
actually exist out there somewhere
181
533440
2216
всушност постојат таму некаде
09:07
in some grand multiverse?
182
535680
2120
во рамки на голем мултиверзум?
09:10
Suddenly we can understand
183
538440
1696
И наеднаш можеме да ги разбереме
09:12
the weirdly fine-tuned values
of these two dangerous numbers.
of these two dangerous numbers.
184
540160
3576
чудните вредности на овие
две опасни бројки.
две опасни бројки.
Во најголемиот дел од мултиверзумот
09:15
In most of the multiverse,
185
543760
1296
09:17
dark energy is so strong
that the universe gets torn apart,
that the universe gets torn apart,
186
545080
2976
темната енергија е толку јака што
универзумот се распрснува,
универзумот се распрснува,
09:20
or the Higgs field is so weak
that no atoms can form.
that no atoms can form.
187
548080
3336
или пак Хигсовото поле е многу слабо
па атоми не се формираат.
па атоми не се формираат.
Ние живееме на едно од
местата во мултиверзумот
местата во мултиверзумот
09:23
We live in one of the places
in the multiverse
in the multiverse
188
551440
2176
09:25
where the two numbers are just right.
189
553640
2376
каде двете бројки се таман.
09:28
We live in a Goldilocks universe.
190
556040
2360
Имаме привилегија да живееме овде.
09:31
Now, this idea is extremely controversial,
and it's easy to see why.
and it's easy to see why.
191
559640
4856
Идејава е крајно контраверзна
и лесно се гледа зошто.
и лесно се гледа зошто.
09:36
If we follow this line of thinking,
192
564520
1896
Ако тргнеме по оваа логика,
09:38
then we will never be able
to answer the question,
to answer the question,
193
566440
2376
тогаш никогаш нема да одговориме
на прашањето,
на прашањето,
09:40
"Why is there something
rather than nothing?"
rather than nothing?"
194
568840
2456
"Зошто има нешто наместо ништо?"
Во најголемиот дел од мултиверзумот
нема ништо,
нема ништо,
09:43
In most of the multiverse,
there is nothing,
there is nothing,
195
571320
2176
09:45
and we live in one of the few places
196
573520
1816
а ние живееме на едно од малкуте места
09:47
where the laws of physics
allow there to be something.
allow there to be something.
197
575360
3000
каде законите на физиката
дозволуваат да има нешто.
дозволуваат да има нешто.
09:51
Even worse, we can't test
the idea of the multiverse.
the idea of the multiverse.
198
579360
3136
Дури и полошо, не можеме да ја тестираме
идејата за мултиверзумот.
идејата за мултиверзумот.
09:54
We can't access these other universes,
199
582520
2136
Немаме пристап до другите универзуми.
09:56
so there's no way of knowing
whether they're there or not.
whether they're there or not.
200
584680
3240
Нема начин да дознаеме
дали се таму или не се.
дали се таму или не се.
10:01
So we're in an extremely
frustrating position.
frustrating position.
201
589640
3336
Се наоѓаме во крајно фрустрирачка
позиција.
позиција.
10:05
That doesn't mean
the multiverse doesn't exist.
the multiverse doesn't exist.
202
593000
2696
Но, тоа не значи дека мултиверзумот
не постои.
не постои.
10:07
There are other planets,
other stars, other galaxies,
other stars, other galaxies,
203
595720
2576
Постојат други планети, други ѕвезди,
други галаксии,
други галаксии,
10:10
so why not other universes?
204
598320
2176
па зошто не и други универзуми?
10:12
The problem is, it's unlikely
we'll ever know for sure.
we'll ever know for sure.
205
600520
3360
Проблемот е што веројатно никогаш
нема да знаеме со сигурност.
нема да знаеме со сигурност.
10:16
Now, the idea of the multiverse
has been around for a while,
has been around for a while,
206
604720
3336
Идејата за мултиверзумот кружи
веќе некое време,
веќе некое време,
10:20
but in the last few years,
we've started to get the first solid hints
we've started to get the first solid hints
207
608080
3256
но изминативе неколку години
ги добивме првите посериозни докази
ги добивме првите посериозни докази
10:23
that this line of reasoning
may get born out.
may get born out.
208
611360
2760
дека ваквата логика можеби држи вода.
10:27
Despite high hopes
for the first run of the LHC,
for the first run of the LHC,
209
615280
3376
Во првата операција на ГХК вложивме
големи надежи,
големи надежи,
10:30
what we were looking for there --
210
618680
1572
се надевавме дека ќе постулираме
10:32
we were looking
for new theories of physics:
for new theories of physics:
211
620276
2060
нови теории:
суперсиметрија или големи екстра димензии
10:34
supersymmetry or large extra dimensions
212
622360
1896
10:36
that could explain this weirdly
fine-tuned value of the Higgs field.
fine-tuned value of the Higgs field.
213
624280
4216
кои ќе ја објаснат чудната вредност
на Хигсовото поле.
на Хигсовото поле.
10:40
But despite high hopes, the LHC
revealed a barren subatomic wilderness
revealed a barren subatomic wilderness
214
628520
4216
Но и покрај големите надежи, ГХК откри
оскудна субатомска дивина
оскудна субатомска дивина
10:44
populated only by a lonely Higgs boson.
215
632760
2680
населена единствено од
осамениот Хигсов бозон.
осамениот Хигсов бозон.
10:48
My experiment published paper after paper
216
636680
2336
Објавивме повеќе извештаи во кои
10:51
where we glumly had to conclude
that we saw no signs of new physics.
that we saw no signs of new physics.
217
639040
4480
депримирано моравме да заклучиме дека
нема знаци на нова физика.
нема знаци на нова физика.
10:56
The stakes now could not be higher.
218
644400
2656
Влоговите сега се најголеми.
10:59
This summer, the LHC began
its second phase of operation
its second phase of operation
219
647080
2896
Летово, ГХК ја започната втората операција
11:02
with an energy almost double
what we achieved in the first run.
what we achieved in the first run.
220
650000
3256
со дуплирана енергија.
11:05
What particle physicists
are all desperately hoping for
are all desperately hoping for
221
653280
2656
Сите физичари очајно се надеваат
дека ќе се појават
дека ќе се појават
11:07
are signs of new particles,
micro black holes,
micro black holes,
222
655960
2776
нови честички, микро црни дупки
11:10
or maybe something totally unexpected
223
658760
2096
или пак нешто сосема неочекувано
11:12
emerging from the violent collisions
at the Large Hadron Collider.
at the Large Hadron Collider.
224
660880
3616
како резултат на жестоките судири во
Големиот Хадронски Колајдер.
Големиот Хадронски Колајдер.
Ако се случи тоа, тогаш ќе го продолжиме
долгото патување,
долгото патување,
11:16
If so, then we can continue
this long journey
this long journey
225
664520
2336
11:18
that began 100 years ago
with Albert Einstein
with Albert Einstein
226
666880
2576
кое започна пред 100 години
со Алберт Ајнштајн,
со Алберт Ајнштајн,
11:21
towards an ever deeper understanding
of the laws of nature.
of the laws of nature.
227
669480
3520
кон сè подлабоко спознавање на
законите на природата.
законите на природата.
11:25
But if, in two or three years' time,
228
673760
2016
Но ако за две или три години,
11:27
when the LHC switches off again
for a second long shutdown,
for a second long shutdown,
229
675800
3336
кога ГХК пак ќе се исклучи за да направи
уште една долга пауза,
уште една долга пауза,
11:31
we've found nothing but the Higgs boson,
230
679160
2296
не најдеме ништо освен Хигсов бозон,
11:33
then we may be entering
a new era in physics:
a new era in physics:
231
681480
3816
тогаш можеби ќе влеземе во
нова ера на физиката.
нова ера на физиката.
11:37
an era where there are weird features
of the universe that we cannot explain;
of the universe that we cannot explain;
232
685320
4776
Ера во која универзумот има чудни особини
кои не можеме да ги објасниме.
кои не можеме да ги објасниме.
11:42
an era where we have hints
that we live in a multiverse
that we live in a multiverse
233
690120
3056
Ера во која претчувствуваме дека живееме
во мултиверзум
во мултиверзум
11:45
that lies frustratingly
forever beyond our reach;
forever beyond our reach;
234
693200
3776
кој се наоѓа фрустрирачки засекогаш
надвор од нашиот дофат.
надвор од нашиот дофат.
11:49
an era where we will never be able
to answer the question,
to answer the question,
235
697000
3256
Ера во која никогаш нема да одговориме
на прашањето,
на прашањето,
11:52
"Why is there something
rather than nothing?"
rather than nothing?"
236
700280
3056
"Зошто има нешто наместо ништо?"
11:55
Thank you.
237
703360
1216
Ви благодарам.
11:56
(Applause)
238
704600
6416
(Аплауз)
12:03
Bruno Giussani: Harry,
even if you just said
even if you just said
239
711040
3056
Бруно Џусани: Хари, рече
науката нема да може да одговори на сè,
12:06
the science may not have some answers,
240
714120
1856
12:08
I would like to ask you a couple
of questions, and the first is:
of questions, and the first is:
241
716000
3016
но јас би сакал да ти поставам
неколку прашања, а првото е:
неколку прашања, а првото е:
12:11
building something like the LHC
is a generational project.
is a generational project.
242
719040
3016
изградбата на нешто како ГХК
е генерациски проект.
е генерациски проект.
12:14
I just mentioned, introducing you,
that we live in a short-term world.
that we live in a short-term world.
243
722080
4296
Кога те претставував спомнав дека
живееме во "кратко-траен" свет.
живееме во "кратко-траен" свет.
12:18
How do you think so long term,
244
726400
2856
Но, кога се гради вакво нешто
12:21
projecting yourself out a generation
when building something like this?
when building something like this?
245
729280
3336
потребно е да се размислува на
долги стази, како се постигнува тоа?
долги стази, како се постигнува тоа?
12:24
Harry Cliff: I was very lucky
246
732640
1416
Хари Клиф: Имав голема среќа
12:26
that I joined the experiment
I work on at the LHC in 2008,
I work on at the LHC in 2008,
247
734080
2816
да се вклучам во експериментот на кој
работам во ГХК во 2008,
работам во ГХК во 2008,
12:28
just as we were switching on,
248
736920
1381
само што почнувавме.
12:30
and there are people in my research group
who have been working on it
who have been working on it
249
738325
3251
Во мојата истражувачка група има луѓе
кои работат на експериментов
кои работат на експериментов
12:33
for three decades,
their entire careers on one machine.
their entire careers on one machine.
250
741600
2616
три децении, цела кариера на една машина.
12:36
So I think the first conversations
about the LHC were in 1976,
about the LHC were in 1976,
251
744240
3176
Мислам дека првите разговори за
ГХК биле во 1976.
ГХК биле во 1976.
12:39
and you start planning the machine
without the technology
without the technology
252
747440
2696
Ја планирале машината без да ја
имаaт технологијата
имаaт технологијата
12:42
that you know you're going to need
to be able to build it.
to be able to build it.
253
750160
2416
која знаеле дека е потребна
за да ја изградат.
за да ја изградат.
12:44
So the computing power
did not exist in the early '90s
did not exist in the early '90s
254
752600
2536
Кога започнала изградбата во раните 90-ти,
тогаш не постоеле моќни компјутери.
12:47
when design work began in earnest.
255
755160
1620
Во однос на детекторите кои
ги снимаат судирите.
ги снимаат судирите.
12:48
One of the big detectors
which record these collisions,
which record these collisions,
256
756804
2216
12:51
they didn't think there was technology
257
759044
1852
Тогаш мислеле дека нема технологија
12:52
that could withstand the radiation
that would be created in the LHC,
that would be created in the LHC,
258
760920
2856
која ќе може да ја издржи
радијацијата во ГХК,
радијацијата во ГХК,
12:55
so there was basically a lump of lead
in the middle of this object
in the middle of this object
259
763800
2736
па затоа ставиле парче олово
во средината на објектот
во средината на објектот
12:58
with some detectors around the outside,
260
766560
1576
и неколку дететктори однадвор,
13:00
but subsequently
we have developed technology.
we have developed technology.
261
768160
1896
но подоцна технологијата отиде напред.
13:02
So you have to rely on people's ingenuity,
that they will solve the problems,
that they will solve the problems,
262
770080
3336
Mора да се потпрете на креативноста
за да ги решите овие проблеми,
за да ги решите овие проблеми,
а за тоа можеби ќе треба
деценија или повеќе.
деценија или повеќе.
13:05
but it may be a decade
or more down the line.
or more down the line.
263
773440
1856
13:07
BG: China just announced
two or three weeks ago
two or three weeks ago
264
775320
2216
БЏ: Пред две или три недели Кина објави
13:09
that they intend to build
265
777560
1456
дека имаат намера да изградат
13:11
a supercollider twice the size of the LHC.
266
779040
2976
суперколајдер двапати поголем од ГХК.
13:14
I was wondering how you
and your colleagues welcome the news.
and your colleagues welcome the news.
267
782040
3616
Ме интересира како ја примивте оваа вест
со вашите колеги.
со вашите колеги.
13:17
HC: Size isn't everything, Bruno.
BG: I'm sure. I'm sure.
BG: I'm sure. I'm sure.
268
785680
2736
ХК: Не е се во големината, Бруно.
БЏ: Јасно, јасно.
БЏ: Јасно, јасно.
13:20
(Laughter)
269
788440
1776
(Смеа)
13:22
It sounds funny for a particle
physicist to say that.
physicist to say that.
270
790240
2096
Смешно е кога ќе го каже физичар.
13:24
But I mean, seriously, it's great news.
271
792360
2336
Мислам дека веста е одлична.
13:26
So building a machine like the LHC
272
794720
2496
Да се направи машина како ГХК
13:29
requires countries from all over the world
to pool their resources.
to pool their resources.
273
797240
2776
потребно е земји од целиот свет
да придонесат финансиски.
да придонесат финансиски.
13:32
No one nation can afford
to build a machine this large,
to build a machine this large,
274
800040
2336
Една држава не може да
го направи тоа сама,
го направи тоа сама,
13:34
apart from maybe China,
275
802400
1216
освен можеби Кина,
13:35
because they can mobilize
huge amounts of resources,
huge amounts of resources,
276
803640
2216
бидејќи имаат пристап до огромни ресурси,
13:37
manpower and money
to build machines like this.
to build machines like this.
277
805880
2056
работна сила и пари.
Во секој случај добра вест.
13:39
So it's only a good thing.
278
807960
1256
13:41
What they're really planning to do
is to build a machine
is to build a machine
279
809240
2336
Тие имаат намера да изградат машина
13:43
that will study the Higgs boson in detail
and could give us some clues
and could give us some clues
280
811600
2736
која ќе го проучува Хигсовиот бозон
во детали, а тоа
во детали, а тоа
ќе ни помогне да ги тестираме
новите идеи, како суперсиметријата,
новите идеи, како суперсиметријата,
13:46
as to whether these new ideas,
like supersymmetry, are really out there,
like supersymmetry, are really out there,
281
814360
2936
13:49
so it's great news for physics, I think.
282
817320
1905
во секој случај добри вести за физиката.
13:51
BG: Harry, thank you.
HC: Thank you very much.
HC: Thank you very much.
283
819249
2176
БЏ: Хари, ти благодарам.
ХК: Ти благодарам многу.
ХК: Ти благодарам многу.
13:53
(Applause)
284
821449
3191
(Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Harry Cliff - Particle physicistHarry Cliff looks for answers to questions about the origins of the universe and the laws of nature.
Why you should listen
Harry Cliff works on the Large Hadron Collider at CERN and is a member of the LHCb collaboration, a large international team searching for signs of new particles and forces of nature in high-energy particle collisions. He is the Fellow of Modern Science at the Science Museum in London and curated their “Collider” exhibition as well as the more recent “Einstein’s Legacy”, which explores the scientific and cultural impact of Albert Einstein’s life and work.
Harry Cliff | Speaker | TED.com