TED2011
Dan Ariely: Beware conflicts of interest
Dan Ariely: Hãy cẩn thận với sự xung đột giữa các mục tiêu
Filmed:
Readability: 3.3
1,284,831 views
Trong bài thuyết trình ngắn này, nhà tâm lí học Dan Ariely kể về hai câu chuyện cá nhân về việc khám phá sự xung đột giữa các mục tiêu: Sự theo đuổi tri thức và hiểu biết bị ảnh hưởng ra sao, vô tình hay hữu ý, bởi những mục tiêu cá nhân ngắn hạn. Khi chúng ta suy nghĩ về những câu hỏi lớn, anh nhắc nhở, hãy cẩn thận với những bộ não quá con người của chúng ta.
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
So, I was in the hospital for a long time.
0
1000
3000
Tôi đã ở trong bệnh viện một thời gian dài.
00:19
And a few years after I left, I went back,
1
4000
3000
Và một vài năm sau khi ra viện, tôi đã quay lại
00:22
and the chairman of the burn department was very excited to see me --
2
7000
3000
và ông chủ tịch khoa bỏng đã rất vui mừng khi gặp lại tôi --
00:25
said, "Dan, I have a fantastic new treatment for you."
3
10000
3000
ông nói, "Dan, tôi có một cách chữa trị mới rất tuyệt vời dành cho cậu."
00:28
I was very excited. I walked with him to his office.
4
13000
2000
Tôi thấy rất phấn khởi. Tôi đi cùng ông ấy tới phòng làm việc.
00:30
And he explained to me that, when I shave,
5
15000
3000
Và ông ấy giải thích với tôi rằng, khi tôi cạo râu,
00:33
I have little black dots on the left side of my face where the hair is,
6
18000
3000
Tôi có một vài chấm đên ở bên trái khuôn mặt nơi tóc mọc,
00:36
but on the right side of my face
7
21000
2000
nhưng ở bên phải khuôn mặt
00:38
I was badly burned so I have no hair,
8
23000
2000
tôi bị bỏng nặng nên tóc không mọc được,
00:40
and this creates lack of symmetry.
9
25000
2000
và điều đó rất mất cân đối.
00:42
And what's the brilliant idea he had?
10
27000
2000
Và ý tưởng tuyệt vời của ông ấy là gì vậy?
00:44
He was going to tattoo little black dots
11
29000
2000
Ông ấy định xăm một số chấm đen
00:46
on the right side of my face
12
31000
3000
lên bên phải của mặt tôi,
00:49
and make me look very symmetric.
13
34000
2000
khiến khuôn mặt tôi trở nên cân đối hơn.
00:51
It sounded interesting. He asked me to go and shave.
14
36000
3000
Nghe thật thú vị. Ông ấy yêu cầu tôi đi cạo râu.
00:54
Let me tell you, this was a strange way to shave,
15
39000
2000
Tôi muốn nói rằng, đây là một kiểu cạo râu rất kì lạ,
00:56
because I thought about it
16
41000
2000
bởi vì khi tôi suy ngẫm về nó
00:58
and I realized that the way I was shaving then
17
43000
2000
tôi nhận ra rằng cái cách mà mình cạo râu
01:00
would be the way I would shave for the rest of my life --
18
45000
2000
sẽ không bao giờ thay đổi trong suốt quãng đời còn lại của mình--
01:02
because I had to keep the width the same.
19
47000
2000
bởi vì tôi phải giữ cho bề ngang không đổi.
01:04
When I got back to his office,
20
49000
2000
Khi tôi quay trở lại phòng làm việc của ông ấy,
01:06
I wasn't really sure.
21
51000
2000
tôi cũng không chắc có làm theo ông ấy nói hay không.
01:08
I said, "Can I see some evidence for this?"
22
53000
2000
Tôi nói, "Tôi có thể xem một số minh chứng cho phương pháp đó được không?"
01:10
So he showed me some pictures
23
55000
2000
Thế là ông ấy cho tôi xem một số bức ảnh
01:12
of little cheeks with little black dots --
24
57000
2000
chụp bên má với một số chấm đen --
01:14
not very informative.
25
59000
2000
không hữu ích cho lắm.
01:16
I said, "What happens when I grow older and my hair becomes white?
26
61000
2000
Tôi nói, "Điều gì sẽ xảy ra khi tôi già đi và tóc của tôi bạc?
01:18
What would happen then?"
27
63000
2000
Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?"
01:20
"Oh, don't worry about it," he said.
28
65000
2000
"Ồ, đừng lo về việc đó," ông ấy trả lời.
01:22
"We have lasers; we can whiten it out."
29
67000
3000
"Chúng tôi có máy la-ze, chúng tôi có thể tẩy trắng nó."
01:25
But I was still concerned,
30
70000
2000
Nhưng tôi vẫn còn thắc mắc,
01:27
so I said, "You know what, I'm not going to do it."
31
72000
3000
nên tôi hỏi, "Ông biết không, tôi sẽ không làm việc đó đâu."
01:30
And then came one of the biggest guilt trips of my life.
32
75000
4000
Và sau đó tôi tôi bước vào một tâm trạng xấu hổ trong khoảng thời gian dài nhất của đời mình.
01:34
This is coming from a Jewish guy, all right, so that means a lot.
33
79000
3000
Điều này được nói ra từ một người Do Thái, vậy nên nó có ý nghĩa rất lớn.
01:37
(Laughter)
34
82000
2000
(Tiếng cười)
01:39
And he said, "Dan, what's wrong with you?
35
84000
3000
Và ông ấy hỏi, "Dan, có chuyện gì vậy?
01:42
Do you enjoy looking non-symmetric?
36
87000
2000
Anh thích vẻ ngoài không cân đối ư?
01:44
Do you have some kind of perverted pleasure from this?
37
89000
5000
Chả lẽ anh lại có cảm giác lạc thú sai lầm từ nó?
01:49
Do women feel pity for you
38
94000
2000
Có phải các cô gái cảm thấy thương hại anh
01:51
and have sex with you more frequently?"
39
96000
3000
và quan hệ tình dục với anh thường xuyên hơn?"
01:54
None of those happened.
40
99000
3000
Tất cả đều không phải.
01:58
And this was very surprising to me,
41
103000
2000
Và điều này khiến tôi rất ngạc nhiên,
02:00
because I've gone through many treatments --
42
105000
2000
bởi vì tôi đã trải qua rất nhiều phương pháp điều trị --
02:02
there were many treatments I decided not to do --
43
107000
2000
và tôi cũng đã quyết định không thực hiện nhiều phương pháp --
02:04
and I never got this guilt trip to this extent.
44
109000
2000
nhưng tôi chưa bao giờ cảm thấy xấu hổ (bởi các câu hỏi của bác sĩ) đến mức này.
02:06
But I decided not to have this treatment.
45
111000
2000
Nhưng tôi đã quyết định không theo phương pháp này.
02:08
And I went to his deputy and asked him, "What was going on?
46
113000
2000
Rồi tôi đến gặp ông phó trưởng khoa và hỏi, "Chuyện gì đang xảy ra vậy?
02:10
Where was this guilt trip coming from?"
47
115000
2000
Sự xấu hổ này từ đâu mà có?"
02:12
And he explained that they have done this procedure on two patients already,
48
117000
4000
Và ông ấy giải thích là họ đã thực hiện pháp đồ đó với hai bệnh nhân rồi,
02:16
and they need the third patient for a paper they were writing.
49
121000
3000
và họ cần bệnh nhân thứ ba để hoàn thành báo cáo.
02:19
(Laughter)
50
124000
2000
(Tiếng cười)
02:21
Now you probably think that this guy's a schmuck.
51
126000
2000
Giờ có thể bạn nghĩ rằng người đàn ông này là một kẻ đáng khinh.
02:23
Right, that's what he seems like.
52
128000
2000
Thật vậy, ông ta có vể đúng là như thế.
02:25
But let me give you a different perspective on the same story.
53
130000
3000
Nhưng hãy để tôi đưa ra một cách nhìn khác đối với một câu chuyện tương tự.
02:28
A few years ago, I was running some of my own experiments in the lab.
54
133000
3000
Một vài năm trở lại đây, tôi đang thực hiện một số thí nghiệm của mình.
02:31
And when we run experiments,
55
136000
2000
Và khi chúng tôi tiến hành thí nghiệm,
02:33
we usually hope that one group will behave differently than another.
56
138000
3000
chúng tôi thường hi vọng rằng một nhóm sẽ cư sử khác đi.
02:36
So we had one group that I hoped their performance would be very high,
57
141000
3000
Vì thế chúng tôi lập một nhóm mà tôi hi vọng rằng họ sẽ đạt được thành tích rất cao,
02:39
another group that I thought their performance would be very low,
58
144000
3000
và một nhóm khác mà tôi tin rằng sẽ chỉ đạt kết quả thấp.
02:42
and when I got the results, that's what we got --
59
147000
2000
Và khi tôi có kết quả, nó đúng như dự kiến --
02:44
I was very happy -- aside from one person.
60
149000
3000
Tôi cảm thấy rất hạnh phúc -- trừ với một người.
02:47
There was one person in the group
61
152000
2000
Có một người
02:49
that was supposed to have very high performance
62
154000
2000
ở trong nhóm được kì vọng có thành tích cao
02:51
that was actually performing terribly.
63
156000
2000
thực tế đạt kết quả rất tồi tệ.
02:53
And he pulled the whole mean down,
64
158000
2000
Và ông ta làm cho chỉ số trung bình hạ thấp,
02:55
destroying my statistical significance of the test.
65
160000
3000
làm hỏng tính đáng kể của số liệu trong đợt thí nghiệm.
02:59
So I looked carefully at this guy.
66
164000
2000
Do đó tôi quan sát ông ta rất kĩ.
03:01
He was 20-some years older than anybody else in the sample.
67
166000
3000
Ông ấy già hơn tất cả những người tham gia khoảng 20 tuổi.
03:04
And I remembered that the old and drunken guy
68
169000
2000
Và tôi chợt nhớ lại rằng ông già say rượu
03:06
came one day to the lab
69
171000
2000
đến với phòng thí nghiệm
03:08
wanting to make some easy cash
70
173000
2000
chỉ mong kiếm được chút tiền
03:10
and this was the guy.
71
175000
2000
chính là ông ta.
03:12
"Fantastic!" I thought. "Let's throw him out.
72
177000
2000
"Thật tuyệt!" Tôi nghĩ. "Tống cổ lão ta đi thôi.
03:14
Who would ever include a drunken guy in a sample?"
73
179000
3000
Có ai mà lại cho một lão già say xỉn vào một thí nghiệm?"
03:17
But a couple of days later,
74
182000
2000
Nhưng một vài ngày sau đó,
03:19
we thought about it with my students,
75
184000
2000
chúng tôi đã suy nghĩ về vấn đề này với những học trò của tôi,
03:21
and we said, "What would have happened if this drunken guy was not in that condition?
76
186000
3000
và chúng tôi nói, "Điều gì sẽ xảy ra nếu ông già say đó không ở trong điều kiện ấy?
03:24
What would have happened if he was in the other group?
77
189000
2000
Điều gì sẽ xảy ra nếu ông ta ở trong một nhóm khác?
03:26
Would we have thrown him out then?"
78
191000
2000
Nếu thế chúng tôi sẽ đuổi ông ấy đi không?"
03:28
We probably wouldn't have looked at the data at all,
79
193000
2000
Chúng tôi có thể không cần phải xem xét số liệu,
03:30
and if we did look at the data,
80
195000
2000
và nếu chúng tôi có nghiên cứu số liệu,
03:32
we'd probably have said, "Fantastic! What a smart guy who is performing this low,"
81
197000
3000
chúng tôi chắc sẽ nói rằng, "Thậy tuyệt! Một người đàn ông thật thông minh đạt kết quả thật tồi,"
03:35
because he would have pulled the mean of the group lower,
82
200000
2000
bởi vì ông ấy sẽ kéo điểm trung bình của nhóm thấp xuống thấp hơn nữa,
03:37
giving us even stronger statistical results than we could.
83
202000
3000
mang lại cho chúng tôi kết quả còn mạnh hơn.
03:41
So we decided not to throw the guy out and to rerun the experiment.
84
206000
3000
Vì thế chúng tôi quyết định không đuổi ông ta đi và tiếp tục thí nghiệm
03:44
But you know, these stories,
85
209000
3000
Nhưng bạn biết không, những câu chuyện đó,
03:47
and lots of other experiments that we've done on conflicts of interest,
86
212000
3000
và rất nhiều nghiên cứu mà chúng tôi thực hiện bị ảnh hưởng bởi sự xung đột giữa các mục tiêu,
03:50
basically kind of bring two points
87
215000
2000
về cơ bản mang lại hai điều
03:52
to the foreground for me.
88
217000
2000
nổi bật đối với tôi.
03:54
The first one is that in life we encounter many people
89
219000
3000
Điều đầu tiên là trong cuộc sống có nhiều lúc chúng ta gặp những người,
03:57
who, in some way or another,
90
222000
3000
mà theo một cách nào đó,
04:00
try to tattoo our faces.
91
225000
2000
muốn xăm khuôn mặt của chúng ta.
04:02
They just have the incentives that get them to be blinded to reality
92
227000
3000
Họ đơn giản là có những động cơ khiến họ trở nên mù quáng với thực tại
04:05
and give us advice that is inherently biased.
93
230000
3000
và đưa ra cho chúng ta những lời khuyên sai lệch.
04:08
And I'm sure that it's something that we all recognize,
94
233000
2000
Và tôi chắc chắn rằng đó là một thứ chúng ta đều nhận ra,
04:10
and we see that it happens.
95
235000
2000
và chúng ta chứng kiến nó xảy ra.
04:12
Maybe we don't recognize it every time,
96
237000
2000
Có thể chúng ta không nhận ra nó mọi lúc,
04:14
but we understand that it happens.
97
239000
2000
nhưng chúng ta đều hiểu là nó có xảy ra.
04:16
The most difficult thing, of course, is to recognize
98
241000
2000
Điều khó khăn nhất, tất nhiên, là nhận ra rằng
04:18
that sometimes we too
99
243000
2000
chính chúng ta cũng đôi lúc
04:20
are blinded by our own incentives.
100
245000
2000
cũng bị động cơ của chính mình che mắt.
04:22
And that's a much, much more difficult lesson to take into account.
101
247000
3000
Và đó là một bài học khó hơn rất nhiều.
04:25
Because we don't see how conflicts of interest work on us.
102
250000
4000
Bởi vì chúng ta không nhận ra sự xung đột bên trong ảnh hưởng như tới bản thân thế nào.
04:29
When I was doing these experiments,
103
254000
2000
Khi tôi đang tiến hành những thí nghiệm đó,
04:31
in my mind, I was helping science.
104
256000
2000
trong tâm trí mình, tôi luôn nghĩ là mình đang giúp ích cho khoa học.
04:33
I was eliminating the data
105
258000
2000
Tôi loại bỏ những kết quả
04:35
to get the true pattern of the data to shine through.
106
260000
2000
để có được những kết quả theo mong muốn.
04:37
I wasn't doing something bad.
107
262000
2000
Không phải tôi đang làm điều xấu.
04:39
In my mind, I was actually a knight
108
264000
2000
Tôi tự nghĩ mình là một kị sĩ
04:41
trying to help science move along.
109
266000
2000
cố gắng để đưa khoa học tiến lên.
04:43
But this was not the case.
110
268000
2000
Nhưng quả thực điều đó không đúng.
04:45
I was actually interfering with the process with lots of good intentions.
111
270000
3000
Thực tế là tôi đã làm méo mó quá trình với những mục đích tốt.
04:48
And I think the real challenge is to figure out
112
273000
2000
Và tôi tin rằng thử thách thực sự là nhận ra
04:50
where are the cases in our lives
113
275000
2000
nhưng sự kiện trong cuộc sống
04:52
where conflicts of interest work on us,
114
277000
2000
nơi những xung đột bên trong ảnh hưởng tới chúng ta,
04:54
and try not to trust our own intuition to overcome it,
115
279000
3000
và cố gắng để vượt qua nó mà không dựa vào những cảm tính chủ quan,
04:57
but to try to do things
116
282000
2000
mà cố gắng để làm những điều
04:59
that prevent us from falling prey to these behaviors,
117
284000
2000
giữ cho chúng ta không trở thành nạn nhân của những hành động đó,
05:01
because we can create lots of undesirable circumstances.
118
286000
3000
bởi vì chúng ta có thể sẽ tạo ra nhiều kết quả không mong muốn.
05:05
I do want to leave you with one positive thought.
119
290000
2000
Tôi có mong rằng mình sẽ để lại trong các bạn một suy nghĩ tích cực.
05:07
I mean, this is all very depressing, right --
120
292000
2000
Ý tôi là, tất cả những điều tôi vừa nói chắc là rất ảm đạm --
05:09
people have conflicts of interest, we don't see it, and so on.
121
294000
3000
con người có những xung đột trái chiều thật khó nhận ra, và nhiều điều tương tự.
05:12
The positive perspective, I think, of all of this
122
297000
2000
Quan điểm tích cực, tôi cho rằng,
05:14
is that, if we do understand when we go wrong,
123
299000
3000
là nếu chúng ta hiểu được những lúc mình đang phạm sai lầm,
05:17
if we understand the deep mechanisms
124
302000
2000
nếu chúng ta hiểu được những
05:19
of why we fail and where we fail,
125
304000
2000
lí do và thời khắc chúng ta thất bại,
05:21
we can actually hope to fix things.
126
306000
2000
chúng ta thực sự có thể sửa chữa chúng.
05:23
And that, I think, is the hope. Thank you very much.
127
308000
2000
Và điều đó, tôi cho rằng, đáng để hi vọng. Cảm ơn các bạn rất nhiều.
05:25
(Applause)
128
310000
4000
(Tiếng vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economistThe dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.
Why you should listen
Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably Irrational, The Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.
Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.
Dan Ariely | Speaker | TED.com