TEDxWomen 2011
Tan Le: My immigration story
Tan Le: Câu chuyện nhập cư của tôi
Filmed:
Readability: 3.5
1,296,505 views
Năm 2010, kĩ sư công nghệ Tan Le lên sân khấu TEDGlobal (TED Quốc tế) để minh họa một giao diện mới, đầy ấn tượng. Nhưng nay, trên TEDxWomen (TED Phụ nữ), chị thuật lại một câu chuyện rất riêng tư: chuyện gia đình chị -- mẹ, bà và em gái -- đã chạy khỏi Việt Nam và xây dựng cuộc sống mới như thế nào.
Tan Le - Entrepreneur
Tan Le is the founder & CEO of Emotiv, a bioinformatics company that's working on identifying biomarkers for mental and other neurological conditions using electroencephalography (EEG). Full bio
Tan Le is the founder & CEO of Emotiv, a bioinformatics company that's working on identifying biomarkers for mental and other neurological conditions using electroencephalography (EEG). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
How can I speak in 10 minutes
0
0
3000
Làm sao tôi có thể trình bày trong 10 phút
00:18
about the bonds of women over three generations,
1
3000
3000
về sợi dây liên kết những người phụ nữ qua ba thế hệ,
00:21
about how the astonishing strength of those bonds
2
6000
3000
về việc làm thế nào những sợi dây mạnh mẽ đáng kinh ngạc ấy
00:24
took hold in the life
3
9000
2000
đã níu chặt lấy cuộc sống
00:26
of a four-year-old girl
4
11000
2000
của một cô bé bốn tuổi
00:28
huddled with her young sister,
5
13000
2000
co quắp với đứa em gái nhỏ của cô bé,
00:30
her mother and her grandmother
6
15000
2000
với mẹ và bà
00:32
for five days and nights
7
17000
2000
trong suốt năm ngày đêm
00:34
in a small boat in the China Sea
8
19000
2000
trên con thuyền nhỏ lênh đênh trên Biển Đông
00:36
more than 30 years ago,
9
21000
3000
hơn 30 năm trước,
00:39
bonds that took hold in the life of that small girl
10
24000
2000
những sợi dây liên kết đã níu lấy cuộc đời cô bé ấy
00:41
and never let go --
11
26000
3000
và không bao giờ rời đi --
00:44
that small girl now living in San Francisco
12
29000
2000
cô bé ấy giờ sống ở San Francisco
00:46
and speaking to you today?
13
31000
3000
và đang nói chuyện với các bạn hôm nay?
00:49
This is not a finished story.
14
34000
3000
Câu chuyện này chưa kết thúc.
00:52
It is a jigsaw puzzle still being put together.
15
37000
3000
Nó là một trò chơi ghép hình vẫn đang được xếp.
00:55
Let me tell you about some of the pieces.
16
40000
4000
Hãy để tôi kể cho các bạn về vài mảnh ghép nhé.
00:59
Imagine the first piece:
17
44000
2000
Hãy tưởng tượng mảnh đầu tiên:
01:01
a man burning his life's work.
18
46000
3000
một người đàn ông đốt cháy sự nghiệp cả đời mình.
01:04
He is a poet, a playwright,
19
49000
3000
Ông là nhà thơ, nhà viết kịch,
01:07
a man whose whole life
20
52000
2000
một người mà cả cuộc đời
01:09
had been balanced on the single hope
21
54000
2000
chênh vênh trên tia hi vọng duy nhất
01:11
of his country's unity and freedom.
22
56000
3000
rằng đất nước ông sẽ độc lập tự do.
01:14
Imagine him as the communists enter Saigon,
23
59000
3000
Hãy tưởng tượng ông, một người cộng sản tiến vào Sài Gòn,
01:17
confronting the fact
24
62000
2000
đối diện sự thật
01:19
that his life had been a complete waste.
25
64000
2000
rằng cả cuộc đời ông đã phí hoài.
01:21
Words, for so long his friends, now mocked him.
26
66000
3000
Ngôn từ, qua bao năm tháng là bạn đồng hành với ông, giờ quay ra chế giễu ông.
01:24
He retreated into silence.
27
69000
3000
Ông rút lui vào yên lặng.
01:27
He died broken by history.
28
72000
4000
Ông qua đời, bị lịch sử quật ngã.
01:31
He is my grandfather.
29
76000
2000
Ông là ông của tôi.
01:33
I never knew him in real life.
30
78000
4000
Tôi chưa bao giờ gặp ông ngoài đời.
01:37
But our lives are much more than our memories.
31
82000
4000
Nhưng cuộc đời ta nhiều hơn những gì ta lưu trong kí ức nhiều.
01:41
My grandmother never let me forget his life.
32
86000
3000
Bà tôi chưa bao giờ cho phép tôi quên cuộc đời của ông.
01:44
My duty was not to allow it to have been in vain,
33
89000
3000
Nhiệm vụ của tôi là không để cuộc đời ấy qua trong vô vọng,
01:47
and my lesson was to learn
34
92000
2000
và bài học của tôi là nhận ra
01:49
that, yes, history tried to crush us,
35
94000
3000
rằng, vâng, lịch sử đã cố quật ngã chúng tôi,
01:52
but we endured.
36
97000
2000
nhưng chúng tôi đã chịu đựng được.
01:54
The next piece of the jigsaw
37
99000
2000
Mảnh ghép tiếp theo của tấm hình
01:56
is of a boat in the early dawn
38
101000
2000
là một con thuyền trong sớm hoàng hôn
01:58
slipping silently out to sea.
39
103000
3000
lặng lẽ trườn ra biển.
02:01
My mother, Mai, was 18
40
106000
2000
Mẹ tôi, Mai, mới 18 tuổi
02:03
when her father died --
41
108000
2000
khi ba của mẹ mất --
02:05
already in an arranged marriage,
42
110000
2000
đã lập gia đình, một cuộc hôn nhân sắp đặt trước,
02:07
already with two small girls.
43
112000
3000
đã có hai cô con gái nhỏ.
02:10
For her, life had distilled itself into one task:
44
115000
3000
Với mẹ, cuộc đời cô đọng vào nhiệm vụ duy nhất:
02:13
the escape of her family
45
118000
2000
để gia đình mẹ trốn thoát
02:15
and a new life in Australia.
46
120000
3000
và bắt đầu cuộc sống mới ở Úc.
02:18
It was inconceivable to her
47
123000
2000
Mẹ không bao giờ chấp nhận được
02:20
that she would not succeed.
48
125000
2000
là mẹ sẽ không thành công.
02:22
So after a four-year saga that defies fiction,
49
127000
3000
Thế là sau bốn năm, một trường thiên đằng đẵng hơn cả trong truyện,
02:25
a boat slipped out to sea
50
130000
2000
một chiếc thuyền trườn ra biển
02:27
disguised as a fishing vessel.
51
132000
3000
ngụy trang là thuyền đánh cá.
02:30
All the adults knew the risks.
52
135000
3000
Tất cả những người lớn đều biết các rủi ro.
02:33
The greatest fear was of pirates,
53
138000
2000
Nỗi sợ hãi lớn nhất là cướp biển,
02:35
rape and death.
54
140000
2000
nạn cưỡng hiếp, và cái chết.
02:37
Like most adults on the boat,
55
142000
2000
Như hầu hết người lớn trên thuyền,
02:39
my mother carried a small bottle of poison.
56
144000
4000
mẹ tôi mang theo một chai thuốc độc nhỏ.
02:43
If we were captured, first my sister and I,
57
148000
3000
Nếu chúng tôi bị bắt, đầu tiên là em tôi và tôi,
02:46
then she and my grandmother would drink.
58
151000
4000
rồi mẹ và bà sẽ uống.
02:50
My first memories are from the boat --
59
155000
2000
Kí ức sớm nhất tôi nhớ được là từ cái thuyền --
02:52
the steady beat of the engine,
60
157000
2000
tiếng động cơ đều đều,
02:54
the bow dipping into each wave,
61
159000
3000
mạn tiền con thuyền chìm vào mỗi đợt sóng,
02:57
the vast and empty horizon.
62
162000
3000
chân trời mênh mông trống trải.
03:00
I don't remember the pirates who came many times,
63
165000
3000
Tôi không nhớ lũ cướp biến đã đến rất nhiều lần,
03:03
but were bluffed by the bravado
64
168000
2000
nhưng bị lừa bỏ đi bởi sự dũng càm
03:05
of the men on our boat,
65
170000
2000
của những người đàn ông trên thuyền,
03:07
or the engine dying
66
172000
2000
hay là khi máy tàu bị chết
03:09
and failing to start for six hours.
67
174000
3000
và không khởi động được trong suốt sáu tiếng đồng hồ.
03:12
But I do remember the lights on the oil rig
68
177000
2000
Nhưng tôi nhớ được ánh đèn từ giàn khoan dầu
03:14
off the Malaysian coast
69
179000
2000
ngoài bờ biển Malaysia
03:16
and the young man who collapsed and died,
70
181000
3000
và một anh thanh niên đã quỵ ngã rồi qua đời,
03:19
the journey's end too much for him,
71
184000
3000
cái kết của cuộc hành trình là quá sức chịu đựng với anh,
03:22
and the first apple I tasted,
72
187000
2000
và quả táo đầu tiên tôi được nếm,
03:24
given to me by the men on the rig.
73
189000
3000
quả táo mà công nhân trên giàn khoan dầu cho tôi,
03:27
No apple has ever tasted the same.
74
192000
3000
Không có quả táo nào ngon được đến thế.
03:32
After three months in a refugee camp,
75
197000
2000
Sau ba tháng trong trại tị nạn tập trung,
03:34
we landed in Melbourne.
76
199000
2000
chúng tôi đặt chân tới Melbourne.
03:36
And the next piece of the jigsaw
77
201000
2000
Và mảnh ghép tiếp theo của bức tranh
03:38
is about four women across three generations
78
203000
3000
là về bốn người phụ nữ, ba thế hệ
03:41
shaping a new life together.
79
206000
3000
cùng nhau định hình cuộc sống mới.
03:44
We settled in Footscray,
80
209000
2000
Chúng tôi định cư ở Footscray,
03:46
a working-class suburb
81
211000
2000
vùng ngoại ô cho dân lao động
03:48
whose demographic is layers of immigrants.
82
213000
3000
trong đó dân số là các tầng lớp người nhập cư.
03:51
Unlike the settled middle-class suburbs,
83
216000
2000
Không như những vùng ngoại ô ổn định cho giai cấp trung lưu,
03:53
whose existence I was oblivious of,
84
218000
2000
mà tôi không hề biết là có tồn tại,
03:55
there was no sense of entitlement in Footscray.
85
220000
3000
chẳng có tí quyền lợi nào ở Footscray.
03:58
The smells from shop doors were from the rest of the world.
86
223000
3000
Mùi từ các cửa hàng đến từ khắp thế giới.
04:01
And the snippets of halting English
87
226000
2000
Và những mảnh tiếng Anh đứt quãng
04:03
were exchanged between people
88
228000
2000
trong cuộc hội thoại giữa những con người
04:05
who had one thing in common,
89
230000
2000
có duy một điểm chung,
04:07
they were starting again.
90
232000
3000
họ đang bắt đầu lại từ đầu.
04:10
My mother worked on farms,
91
235000
2000
Mẹ tôi làm việc trong trang trại,
04:12
then on a car assembly line,
92
237000
2000
rồi trong dây chuyền sản xuất ô tô,
04:14
working six days, double shifts.
93
239000
2000
làm việc tuần sáu ngày, hai ca.
04:16
Somehow she found time to study English
94
241000
3000
Thế mà mẹ vẫn kiếm ra thời gian học tiếng Anh
04:19
and gain IT qualifications.
95
244000
2000
và lấy bằng công nghệ thông tin.
04:21
We were poor.
96
246000
2000
Chúng tôi rất nghèo.
04:23
All the dollars were allocated
97
248000
2000
Từng đồng tiền đều được cân nhắc
04:25
and extra tuition in English and mathematics
98
250000
2000
và tiền học thêm tiếng Anh và toán
04:27
was budgeted for
99
252000
2000
được đặt riêng ra
04:29
regardless of what missed out,
100
254000
3000
bất kể việc khoản nào phải trừ bớt đi,
04:32
which was usually new clothes;
101
257000
2000
thường thì đó là quần áo mới;
04:34
they were always secondhand.
102
259000
2000
quần áo chúng tôi lúc nào cũng là đồ cũ.
04:36
Two pairs of stockings for school,
103
261000
3000
Hai đôi tất để đi học,
04:39
each to hide the holes in the other.
104
264000
2000
mỗi đôi để che lỗ thủng trên đôi kia.
04:41
A school uniform down to the ankles,
105
266000
2000
Một bộ đồng phục dài tới mắt cá,
04:43
because it had to last for six years.
106
268000
4000
vì phải dành mặc đến sáu năm.
04:47
And there were rare but searing chants
107
272000
2000
Thỉnh thoảng, dù ít, tôi nghe thấy tràng chế giễu xé lòng
04:49
of "slit-eye"
108
274000
2000
"đồ mắt hí"
04:51
and the occasional graffiti:
109
276000
2000
và thỉnh thoảng có hình vẽ trên tường:
04:53
"Asian, go home."
110
278000
2000
"Lũ châu Á, cút về nhà."
04:55
Go home to where?
111
280000
2000
Về nhà ở đâu?
04:57
Something stiffened inside me.
112
282000
3000
Có chút gì cứng lại trong tôi.
05:00
There was a gathering of resolve
113
285000
2000
Niềm quyết tâm tụ lại
05:02
and a quiet voice saying, "I will bypass you."
114
287000
4000
và một giọng lặng lẽ nói, "Tôi sẽ đi vòng qua mọi trở ngại."
05:06
My mother, my sister and I
115
291000
2000
Mẹ tôi, em gái và tôi
05:08
slept in the same bed.
116
293000
3000
ngủ chung trên một chiếc giường.
05:11
My mother was exhausted each night,
117
296000
2000
Mẹ tôi tối nào cũng kiệt sức,
05:13
but we told one another about our day
118
298000
2000
nhưng chúng tôi kể cho nhau nghe chuyện trong ngày
05:15
and listened to the movements
119
300000
2000
và nghe tiếng bà tôi
05:17
of my grandmother around the house.
120
302000
2000
đi lại quanh nhà.
05:19
My mother suffered from nightmares
121
304000
2000
Mẹ tôi bị bao nhiêu ác mộng
05:21
all about the boat.
122
306000
3000
về chiếc thuyền.
05:24
And my job was to stay awake until her nightmares came
123
309000
3000
Nhiệm vụ của tôi là thức đến khi mẹ bị ác mộng hành hạ
05:27
so I could wake her.
124
312000
3000
để gọi mẹ dậy.
05:30
She opened a computer store
125
315000
2000
Mẹ mở cửa hàng máy tính
05:32
then studied to be a beautician
126
317000
2000
rồi học nghề chuyên viên thẩm mĩ
05:34
and opened another business.
127
319000
2000
và mở một cơ sở kinh doanh khác.
05:36
And the women came with their stories
128
321000
2000
Và rồi bao người phụ nữ đến kể câu chuyện của họ
05:38
about men who could not make the transition,
129
323000
2000
về những gã đàn ông không thể hòa nhập với cuộc sống mới,
05:40
angry and inflexible,
130
325000
2000
giận dữ và cứng nhắc,
05:42
and troubled children caught between two worlds.
131
327000
3000
và những đứa trẻ bấn loạn giữa hai thế giới.
05:45
Grants and sponsors were sought.
132
330000
3000
Chúng tôi kiếm tìm trợ cấp và những nhà tài trợ.
05:48
Centers were established.
133
333000
2000
Các trung tâm được thành lập.
05:50
I lived in parallel worlds.
134
335000
2000
Tôi sống trong hai thế giới song song.
05:52
In one, I was the classic Asian student,
135
337000
4000
Trong một thế giới, tôi là học sinh gốc Á điển hình,
05:56
relentless in the demands that I made on myself.
136
341000
3000
đòi hỏi khắc nghiệt từ chính mình.
05:59
In the other, I was enmeshed in lives that were precarious,
137
344000
3000
Trong thế giới kia, tôi vướng mắc trong những mảnh đời bấp bênh,
06:02
tragically scarred by violence,
138
347000
2000
bị tổn thương bi thảm vì bạo lực,
06:04
drug abuse and isolation.
139
349000
3000
nghiện ngập và cô quạnh.
06:07
But so many over the years were helped.
140
352000
2000
Nhưng qua năm tháng rất nhiều em đã được giúp đỡ.
06:09
And for that work, when I was a final year law student,
141
354000
3000
Và vì công tác đó, khi tôi là sinh viên luật năm cuối,
06:12
I was chosen as the young Australian of the year.
142
357000
3000
tôi được bầu là Thanh niên Úc của năm.
06:15
And I was catapulted
143
360000
2000
Và tôi bị phóng
06:17
from one piece of the jigsaw to another,
144
362000
2000
từ mảnh ghép xếp hình này sang mảnh khác,
06:19
and their edges didn't fit.
145
364000
2000
nhưng chúng không ghép vừa với nhau.
06:21
Tan Le, anonymous Footscray resident,
146
366000
2000
Tan Le, cư dân vô danh ở khu Footscray,
06:23
was now Tan Le, refugee and social activist,
147
368000
4000
giờ là Tan Le, người tị nạn và hoạt động xã hội,
06:27
invited to speak in venues she had never heard of
148
372000
3000
được mời nói chuyện ở các địa điểm cô chưa bao giờ nghe tới
06:30
and into homes whose existence
149
375000
2000
được mời vào những nhà mà cô chưa bao giờ tưởng tượng được
06:32
she could never have imagined.
150
377000
2000
là có tồn tại.
06:34
I didn't know the protocols.
151
379000
2000
Tôi không biết các qui trình.
06:36
I didn't know how to use the cutlery.
152
381000
3000
Tôi không biết cách dùng thìa dĩa.
06:39
I didn't know how to talk about wine.
153
384000
3000
Tôi không biết nói chuyện về rượu.
06:42
I didn't know how to talk about anything.
154
387000
4000
Tôi không biết nói về cái gì hết.
06:46
I wanted to retreat to the routines and comfort
155
391000
3000
Tôi muốn rút về cái lề thói hàng ngày và sự dễ chịu
06:49
of life in an unsung suburb --
156
394000
3000
của cuộc sống trong khu ngoại ô không ai hay biết --
06:52
a grandmother, a mother and two daughters
157
397000
3000
người bà, người mẹ và hai con gái
06:55
ending each day as they had for almost 20 years,
158
400000
3000
kết thúc mỗi ngày như bao ngày trong suốt 20 năm,
06:58
telling one another the story of their day
159
403000
2000
kể cho nhau nghe chuyện trong ngày
07:00
and falling asleep,
160
405000
2000
rồi thiếp ngủ,
07:02
the three of us still in the same bed.
161
407000
4000
ba người chúng tôi vẫn chung một giường.
07:06
I told my mother I couldn't do it.
162
411000
4000
Tôi bảo mẹ là tôi không thể làm được.
07:10
She reminded me that I was now the same age she had been
163
415000
3000
Mẹ nhắc tôi là bấy giờ tôi cũng bằng tuổi mẹ
07:13
when we boarded the boat.
164
418000
3000
khi chúng tôi lên thuyền.
07:16
No had never been an option.
165
421000
3000
Nói 'không' chưa bao giờ là một lựa chọn.
07:19
"Just do it," she said,
166
424000
2000
"Cứ làm đi," mẹ nói,
07:21
"and don't be what you're not."
167
426000
3000
"và đừng cố trở thành người khác."
07:24
So I spoke out on youth unemployment and education
168
429000
3000
Thế là tôi nói về nạn thanh niên thất nghiệp và giáo dục,
07:27
and the neglect of the marginalized and the disenfranchised.
169
432000
3000
và về những người bị xã hội cách li, bị mất quyền lợi và bỏ rơi.
07:30
And the more candidly I spoke,
170
435000
2000
Và tôi càng nói thật lòng,
07:32
the more I was asked to speak.
171
437000
3000
tôi càng được mời nói nhiều.
07:35
I met people from all walks of life,
172
440000
3000
Tôi gặp những người từ mọi tầng lớp xã hội,
07:38
so many of them doing the thing they loved,
173
443000
2000
rất nhiều người đang làm việc họ yêu thích,
07:40
living on the frontiers of possibility.
174
445000
3000
sống tại ranh giới của cơ hội.
07:43
And even though I finished my degree,
175
448000
3000
Và dù tôi tốt nghiệp,
07:46
I realized I could not settle into a career in law.
176
451000
3000
tội nhận ra rằng tôi không thể yên phận trong nghề luật.
07:49
There had to be another piece of the jigsaw.
177
454000
3000
Bức xếp hình cần một mảnh nữa.
07:52
And I realized at the same time
178
457000
3000
Và cùng lúc tôi nhận ra
07:55
that it is okay to be an outsider,
179
460000
2000
rằng làm kẻ ngoại đạo cũng được thội,
07:57
a recent arrival,
180
462000
2000
người mới đến,
07:59
new on the scene --
181
464000
2000
mới hiện diện --
08:01
and not just okay,
182
466000
2000
và không chỉ là được thôi,
08:03
but something to be thankful for,
183
468000
2000
mà là một điều ta cần biết ơn,
08:05
perhaps a gift from the boat.
184
470000
3000
có thể là một món quà từ chiếc thuyền.
08:08
Because being an insider
185
473000
2000
Bời vì làm người đứng phía trong
08:10
can so easily mean collapsing the horizons,
186
475000
2000
có thể dễ bị thu hẹp tầm nhìn,
08:12
can so easily mean
187
477000
2000
có thể dễ dàng
08:14
accepting the presumptions of your province.
188
479000
3000
chấp nhận những định kiến trong khu vực của bạn.
08:17
I have stepped outside my comfort zone enough now
189
482000
3000
Giờ đây tôi đã bước ra ngoài 'vùng an toàn' của mình đủ
08:20
to know that, yes, the world does fall apart,
190
485000
2000
đẻ biết rằng, vâng, thế giới có thể sụp đổ
08:22
but not in the way that you fear.
191
487000
3000
nhưng không theo cách bạn sợ hãi đâu.
08:25
Possibilities that would not have been allowed
192
490000
2000
Những khả năng mà trước đây sẽ không được cho phép
08:27
were outrageously encouraged.
193
492000
2000
được khuyến khích rất nhiều.
08:29
There was an energy there,
194
494000
2000
Có một nguồn năng lượng ngoài đó,
08:31
an implacable optimism,
195
496000
2000
một niềm lạc quan khôn nguôi,
08:33
a strange mixture of humility and daring.
196
498000
3000
một sự pha trộn kì lạ của sự khiêm nhường và liều lĩnh.
08:36
So I followed my hunches.
197
501000
2000
Thế nên tôi đi theo linh cảm của mình.
08:38
I gathered around me a small team of people
198
503000
3000
Tôi thu thập được một đội nhỏ
08:41
for whom the label "It can't be done"
199
506000
2000
với chúng tôi cái tựa "Không làm được đâu"
08:43
was an irresistible challenge.
200
508000
3000
là một thử thách hấp dẫn không cưỡng được.
08:46
For a year we were penniless.
201
511000
2000
Trong suốt một năm chúng tôi không một xu dính túi.
08:48
At the end of each day, I made a huge pot of soup
202
513000
2000
Hết ngày, tôi làm một nồi súp khổng lồ
08:50
which we all shared.
203
515000
2000
để chúng tôi cùng ăn.
08:52
We worked well into each night.
204
517000
3000
Chúng tôi làm việc đến đêm khuya.
08:55
Most of our ideas were crazy,
205
520000
2000
Hầu hết ý tưởng của chúng tôi đều điên khùng,
08:57
but a few were brilliant,
206
522000
2000
nhưng vài ý tưởng vô cùng tuyệt vời,
08:59
and we broke through.
207
524000
3000
và chúng tôi tạo ra đột phá.
09:02
I made the decision to move to the U.S.
208
527000
2000
Tôi quyết định chuyển tới nước Mỹ
09:04
after only one trip.
209
529000
2000
sau có một chuyến đi.
09:06
My hunches again.
210
531000
2000
Lại là linh cảm.
09:08
Three months later I had relocated,
211
533000
2000
Ba tháng sau tôi chuyển địa điểm
09:10
and the adventure has continued.
212
535000
3000
và chuyến phiêu lưu lại tiếp diễn.
09:13
Before I close though,
213
538000
2000
Trước khi tôi kết thúc,
09:15
let me tell you about my grandmother.
214
540000
3000
hãy đế tôi kể cho các bạn về bà tôi.
09:18
She grew up at a time
215
543000
2000
Bà lớn lên trong thời kì
09:20
when Confucianism was the social norm
216
545000
2000
mà đạo Khổng là chuẩn mực xã hội
09:22
and the local Mandarin was the person who mattered.
217
547000
3000
và quan lại địa phương có quyền sinh quyền sát.
09:25
Life hadn't changed for centuries.
218
550000
3000
Cuộc sống đã là như vậy trong hàng thế kỷ rồi.
09:28
Her father died soon after she was born.
219
553000
4000
Ba của bà mất ngay sau khi bà ra đời.
09:32
Her mother raised her alone.
220
557000
3000
Mẹ của bà một mình nuôi bà lớn.
09:35
At 17 she became the second wife
221
560000
3000
Năm 17 tuổi, bà trở thành vợ hai
09:38
of a Mandarin whose mother beat her.
222
563000
3000
của một ông quan, mẫu thân ông quan này đánh đập bà.
09:41
With no support from her husband,
223
566000
2000
Và dầu vấp phải sự không ủng hộ của chồng,
09:43
she caused a sensation by taking him to court
224
568000
3000
bà gây chấn động khi kiện ông ta ra tòa
09:46
and prosecuting her own case,
225
571000
2000
và tự khởi tố,
09:48
and a far greater sensation when she won.
226
573000
3000
và còn gây chấn động mạnh hơn khi bà thắng kiện.
09:51
(Laughter)
227
576000
2000
(Tiếng cười)
09:53
(Applause)
228
578000
4000
(Vỗ tay)
09:57
"It can't be done" was shown to be wrong.
229
582000
4000
"Không làm được đâu" bị chứng minh là sai.
10:03
I was taking a shower in a hotel room in Sydney
230
588000
3000
Tôi đang tắm trong một phòng khách sạn ở Sydney
10:06
the moment she died
231
591000
2000
vào thời khắc bà mất
10:08
600 miles away in Melbourne.
232
593000
3000
cách đó 600 dặm, ở Melbourne.
10:11
I looked through the shower screen
233
596000
2000
Tôi nhìn qua tấm kính cửa
10:13
and saw her standing on the other side.
234
598000
3000
và thấy bà đứng ở bên kia
10:16
I knew she had come to say goodbye.
235
601000
2000
tôi biết bà đã đến để tạm biệt tôi.
10:18
My mother phoned minutes later.
236
603000
3000
Vài phút sau mẹ tôi gọi điện.
10:21
A few days later,
237
606000
2000
Vài ngày sau,
10:23
we went to a Buddhist temple in Footscray
238
608000
2000
chúng tôi đến một ngôi chùa đạo Phật ở Footscray
10:25
and sat around her casket.
239
610000
2000
và ngồi quanh quan tài của bà.
10:27
We told her stories
240
612000
2000
Chúng tôi kể chuyện cho bà
10:29
and assured her that we were still with her.
241
614000
3000
và cam đoan với bà là chúng tôi luôn ở bên bà.
10:32
At midnight the monk came
242
617000
3000
Lúc nửa đêm một nhà sư đến
10:35
and told us he had to close the casket.
243
620000
3000
và bảo chúng tôi là ông phải đóng quan tài rồi.
10:38
My mother asked us to feel her hand.
244
623000
3000
Mẹ bảo chúng tôi cảm nhận tay bà tôi.
10:41
She asked the monk,
245
626000
2000
Mẹ tôi hỏi nhà sư,
10:43
"Why is it that her hand is so warm
246
628000
2000
"Tại sao tay mẹ tôi ấm thế
10:45
and the rest of her is so cold?"
247
630000
3000
mà cả người lại lạnh ngắt?"
10:48
"Because you have been holding it since this morning," he said.
248
633000
4000
"Bởi vì từ sàng các chị đã cầm tay bà," ông nói.
10:52
"You have not let it go."
249
637000
3000
"Các chị không hề buông tay."
10:57
If there is a sinew in our family,
250
642000
2000
Nếu có một nguồn lực trong gia đình chúng tôi,
10:59
it runs through the women.
251
644000
2000
nguồn ấy truyền qua những người phụ nữ.
11:01
Given who we were and how life had shaped us,
252
646000
3000
Bởi vì chúng tôi là ai và cuộc đời đã định hình chúng tôi như thế nào,
11:04
we can now see
253
649000
2000
giờ chúng tôi có thể thấy rằng
11:06
that the men who might have come into our lives
254
651000
2000
những người đàn ông mà có thể đã đi vào cuộc đời của chúng tôi
11:08
would have thwarted us.
255
653000
2000
sẽ ngăn trở chúng tôi.
11:10
Defeat would have come too easily.
256
655000
3000
Thất bại sẽ đến một cách dễ dàng.
11:13
Now I would like to have my own children,
257
658000
2000
Giờ đây tôi cũng muốn có con,
11:15
and I wonder about the boat.
258
660000
3000
và tôi băn khoăn về con thuyền.
11:18
Who could ever wish it on their own?
259
663000
3000
Có ai muốn con của họ phải trải qua con thuyền ấy?
11:21
Yet I am afraid of privilege,
260
666000
2000
Nhưng tôi sợ đặc quyền đặc lợi,
11:23
of ease,
261
668000
2000
sợ cuộc sống thoải mái,
11:25
of entitlement.
262
670000
2000
sợ quyền sở hữu.
11:27
Can I give them a bow in their lives,
263
672000
2000
Liệu tôi có thể cho con tôi một mạn thuyền trong cuộc đời,
11:29
dipping bravely into each wave,
264
674000
3000
mạnh mẽ chìm vào mỗi đợt sóng,
11:32
the unperturbed and steady beat of the engine,
265
677000
3000
tiếng động cơ đều đều không đứt,
11:35
the vast horizon
266
680000
2000
chân trời mênh mông
11:37
that guarantees nothing?
267
682000
2000
không hứa hẹn điều gì cả?
11:39
I don't know.
268
684000
2000
Tôi không biết.
11:41
But if I could give it
269
686000
2000
Nhưng nếu tôi có thể cho điều đó
11:43
and still see them safely through,
270
688000
2000
và vẫn thấy con tôi yên bình vượt qua,
11:45
I would.
271
690000
3000
tôi sẽ cho con tôi.
11:48
(Applause)
272
693000
12000
(Vỗ tay)
12:00
Trevor Neilson: And also, Tan's mother is here today
273
705000
3000
Trevor Neilson: Và vâng, mẹ của chị Tan hôm nay cũng ở đây
12:03
in the fourth or fifth row.
274
708000
3000
ở hàng ghế thứ tư hay năm.
12:06
(Applause)
275
711000
4000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Tan Le - EntrepreneurTan Le is the founder & CEO of Emotiv, a bioinformatics company that's working on identifying biomarkers for mental and other neurological conditions using electroencephalography (EEG).
Why you should listen
Tan Le is the co-founder and president of Emotiv. Before this, she headed a firm that worked on a new form of remote control that uses brainwaves to control digital devices and digital media. It's long been a dream to bypass the mechanical (mouse, keyboard, clicker) and have our digital devices respond directly to what we think. Emotiv's EPOC headset uses 16 sensors to listen to activity across the entire brain. Software "learns" what each user's brain activity looks like when one, for instance, imagines a left turn or a jump.
Le herself has an extraordinary story -- a refugee from Vietnam at age 4, she entered college at 16 and has since become a vital young leader in her home country of Australia.
Tan Le | Speaker | TED.com