ABOUT THE SPEAKER

Stephen Petranek - Technology forecaster
Stephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them.

Why you should listen

Writer and technologist Stephen Petranek became a reluctant doomsayer when his earliest TED Talk (“10 ways the world could end”) racked up 1.5 million views. But Petranek is in fact an optimist who believes that humanity will escape its predicaments -- literally. Within a century, he predicts that humans will have established a city of 80,000 on Mars: and that not only is that plausible, but it’s also inevitable.

Petranek is the editor-in-chief of the Breakthrough Technology Alert, a technology newsletter that ties scientific breakthroughs to investment opportunities. He's the author of the TED Book How We'll Live on Mars.

More profile about the speaker
Stephen Petranek | Speaker | TED.com

TED2002

Stephen Petranek: 10 ways the world could end

Stephen Petranek: 10 cách thế giới này có thể kết thúc

Filmed: 2002-02-02

Readability: 3.9

1,928,845 views

Thế giới này sẽ kết thúc như thế nào? Stephen Petranek đưa ra những thách thức mà chúng ta phải đối mặt để bảo vệ nòi giống. Liệu chúng ta có bị quét sạch bởi 1 thiên thạch? Sự sụp đổ của các hệ sinh thái? Vậy còn máy gia tốc hạt nổi điên thì sao?

Stephen Petranek - Technology forecaster
Stephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:25

The advancesnhững tiến bộ that have takenLấy placeđịa điểm in astronomythiên văn học,

0

0

4000

Những tiến bộ trong thiên văn học,

00:29

cosmologyvũ trụ học and biologysinh học, in the last 10 yearsnăm,

1

4000

7000

vũ trụ học và sinh học trong 10 năm gần đây

00:36

are really extraordinarybất thường --

2

11000

4000

thật sự phi thường-

00:40

to the pointđiểm where we know more about our universevũ trụ and how it workscông trinh

3

15000

4000

tới điểm mà chúng tôi biết thêm về vũ trụ
của chúng ta và cách nó hoạt động

00:44

than manynhiều of you mightcó thể imaginetưởng tượng.

4

19000

6000

nhiều hơn những gì mà đa số các bạn
từng tưởng tượng.

00:50

But there was something elsekhác that I've noticednhận thấy

5

25000

3000

Nhưng có 1 điều mà tôi chú ý tới là

00:53

as those changesthay đổi were takinglấy placeđịa điểm, as people were startingbắt đầu to find out that

6

28000

3000

khi những thay đổi đó đang xảy ra,
khi con người bắt đầu tìm ra

00:56

hmmHmm ... yeah, there really is a blackđen holelỗ at the centerTrung tâm of everymỗi galaxyThiên hà.

7

31000

5000

hmm...đúng rồi, thật sự có 1 lỗ đen ở trung tâm
của mỗi thiên hà.

01:01

The sciencekhoa học writersnhà văn and editorsbiên tập viên -- I shouldn'tkhông nên say sciencekhoa học writersnhà văn,

8

36000

3000

Các nhà văn khoa học và biên tập viên -
Tôi không nên nói là nhà văn khoa học,

01:04

I should say people who writeviết about sciencekhoa học --

9

39000

4000

tôi nên nói là những người viết về khoa học --

01:08

and editorsbiên tập viên would sitngồi down over a couplevợ chồng of beersbia,

10

43000

2000

và biên tập viên nên ngồi lại với nhau
uống vài cốc bia,

01:10

after a hardcứng day of work, and startkhởi đầu talkingđang nói about

11

45000

4000

sau một ngày làm việc vất vả và bắt đầu nói về

01:14

some of these incredibleđáng kinh ngạc perceptionsnhận thức about how the universevũ trụ workscông trinh.

12

49000

5000

một vài nhận thức đáng kinh ngạc về cách vũ trụ hoạt động.

01:19

And they would inevitablychắc chắn endkết thúc up in what I thought was a very bizarrekỳ lạ placeđịa điểm,

13

54000

5000

Và họ chắc chắn sẽ kết thúc cuộc trò chuyện
ở nơi mà tôi nghĩ đó là một nơi rất kì lạ,

01:24

whichmà is wayscách the worldthế giới could endkết thúc very suddenlyđột ngột.

14

59000

4000

cũng là các cách để nói rằng thế giới có thể
kết thúc rất bất ngờ.

01:28

And that's what I want to talk about todayhôm nay. (LaughterTiếng cười)

15

63000

5000

Và đó là những gì tôi muốn nói ngày hôm nay.
(Cười)

01:33

AhAh, you laughcười, you foolsCá tháng tư. (LaughterTiếng cười)

16

68000

7000

À, các bạn cười, các bạn bị lừa rồi. (Cười)

01:40

(VoiceGiọng nói: Can we finishhoàn thành up a little earlysớm?)

17

75000

2000

(Ai đó: Có thể kết thúc sớm hơn 1 tí được không?)

01:42

(LaughterTiếng cười) Yeah, we need the time!

18

77000

5000

(Cười) Đúng rồi, chúng ta cần thời gian!

01:47

StephenStephen PetranekPetranek: At first, it all seemeddường như a little fantasticalgiả tưởng to me, but after challengingthách thức a lot of these ideasý tưởng,

19

82000

6000

Stephen Petranek: Lúc đầu, mọi thứ tưởng chừng như
không tưởng với tôi, nhưng sau khi thử thách nhiều ý tưởng,

01:53

I beganbắt đầu to take a lot of them seriouslynghiêm túc. And then SeptemberTháng chín 11 happenedđã xảy ra,

20

88000

4000

tôi bắt đầu để ý tới vấn đề này nhiều hơn.
Và sự kiện 11/09 xảy ra,

01:57

and I thought, ahah, God,

21

92000

2000

tôi nghĩ, ôi Chúa ơi,

01:59

I can't go to the TEDTED conferencehội nghị and talk about how the worldthế giới is going to endkết thúc.

22

94000

3000

tôi không thể tới Hội nghị TED và nói về cách thế giới này kết thúc.

02:02

NobodyKhông ai wants to hearNghe that. Not after this!

23

97000

5000

Không ai muốn nghe về điều đó cả.
Nhất là sau sự kiện này!

02:07

And that got me into a discussionthảo luận with some other people, other scientistscác nhà khoa học,

24

102000

4000

Do đó tôi vướng vào 1 cuộc tranh luận với vài người khác,
một vài nhà khoa học,

02:11

about maybe some other subjectsđối tượng, and one of the guys I talkednói chuyện to,

25

106000

4000

ở 1 vài ngành khác nhau, và 1 người trong số họ bảo tôi,

02:15

who was a neuroscientistnhà thần kinh học, said,

26

110000

2000

ông ấy là nhà khoa học thần kinh, nói rằng,

02:17

"You know, I think there are a lot of solutionscác giải pháp to the problemscác vấn đề you broughtđưa up,"

27

112000

4000

"Anh biết đấy, tôi nghĩ có rất nhiều giải pháp cho những vấn đề
mà anh đang suy nghĩ tới."

02:21

and remindsnhắc nhở me of Michael'sMichael's talk yesterdayhôm qua

28

116000

4000

và điều đó nhắc tôi nhớ tới
bài nói chuyện của Michael hôm qua

02:25

and his mothermẹ sayingnói you can't have a solutiondung dịch if you don't have a problemvấn đề.

29

120000

4000

và mẹ anh ấy nói rằng bạn không thể có được giải pháp
nếu như bạn không có rắc rối.

02:29

So, we wentđã đi out looking for solutionscác giải pháp to wayscách that the worldthế giới mightcó thể endkết thúc tomorrowNgày mai,

30

124000

5000

Vì vậy chúng tôi đi tìm giải pháp cho những cách mà
thế giới có thể kết thúc vào ngày mai,

02:34

and lolo and beholdbehold, we foundtìm them.

31

129000

3000

và nhìn đây, chúng tôi đã tìm được chúng.

02:37

WhichMà leadsdẫn me to a videotapebăng thâu hình of a PresidentTổng thống BushTổng thống Bush

32

132000

6000

Điều này dẫn tôi tới 1 đoạn băng của Tổng thống Bush

02:43

pressnhấn conferencehội nghị from a couplevợ chồng of weekstuần agotrước.

33

138000

2000

họp báo vài tuần trước.

02:45

Can we runchạy that, AndrewAndrew?

34

140000

2000

Có thể cho chạy được không, Andrew?

02:47

PresidentTổng thống GeorgeGeorge W. BushTổng thống Bush: WhateverBất cứ điều gì it costschi phí to defendphòng thủ our securityBảo vệ,

35

142000

4000

Tổng thống George W.Bush: Bằng bất cứ giá nào để
bảo vệ an ninh của chúng ta,

02:51

and whateverbất cứ điều gì it costschi phí to defendphòng thủ our freedomsự tự do, we mustphải paytrả it.

36

146000

5000

và bất cứ giá nào để bảo vệ nền tự do độc lập,
chúng ta đều phải chấp nhận chi trả.

02:56

SPSP: I agreeđồng ý with the presidentchủ tịch.

37

151000

1000

SP: Tôi đồng ý với ông Tổng thống.

02:57

He wants two trillionnghìn tỉ dollarsUSD to protectbảo vệ us from terroristskẻ khủng bố nextkế tiếp yearnăm,

38

152000

6000

Ông ấy muốn chi 2 nghìn tỉ đô la để bảo vệ chúng ta
khỏi bọn khủng bố vào năm sau,

03:03

a two-trillion-dollarhai nghìn tỷ đô-la federalliên bang budgetngân sách, whichmà will landđất đai us back into deficitthâm hụt spendingchi tiêu realthực fastNhanh.

39

158000

6000

2 nghìn tỉ ngân sách liên bang sẽ làm chúng ta
thâm hụt rất nhanh.

03:09

But terroristskẻ khủng bố aren'tkhông phải the only threatmối đe dọa we faceđối mặt.

40

164000

3000

Nhưng khủng bố không phải là mối đe dọa
duy nhất mà chúng ta phải đối mặt.

03:12

There are really seriousnghiêm trọng calamitiestai nạn staringnhìn chằm chằm us in the eyemắt

41

167000

5000

Có những thiên tai đang nhắm thẳng vào chúng ta

03:17

that we're in the sametương tự kindloại of denialtừ chối about

42

172000

2000

mà chúng ta đang cố sức phủ nhận

03:19

that we were about terrorismkhủng bố, and what could'vecó thể happenedđã xảy ra on SeptemberTháng chín 11.

43

174000

6000

như đã từng phủ nhận về chủ nghĩa khủng bố,
và những việc có thể đã xảy ra vào ngày 11/09.

03:25

I would proposecầu hôn, thereforevì thế, that if we tooklấy 10 billiontỷ dollarsUSD

44

180000

6000

Tôi cho rằng, nếu chúng ta lấy 10 triệu đô la

03:31

from that 2.13 trillionnghìn tỉ dollarđô la budgetngân sách --

45

186000

3000

trong ngân sách 2,13 nghìn tỉ đô la ấy --

03:34

whichmà is two one hundredthshundredths of that budgetngân sách --

46

189000

6000

cỡ khoảng 2 phần trăm số tiền ấy --

03:40

and we doleddoled out a billiontỷ dollarsUSD to eachmỗi one of these problemscác vấn đề

47

195000

4000

và chúng tôi dùng 1 tỉ đô la cho mỗi một vấn đề

03:44

I'm going to talk to you about, the vastrộng lớn majorityđa số could be solvedđã được giải quyết,

48

199000

4000

mà tôi sắp trình bày, phần lớn có thể giải quyết được,

03:48

and the restnghỉ ngơi we could dealthỏa thuận with. So, I hopemong you find this bothcả hai fascinatinghấp dẫn --

49

203000

6000

và phần còn lại chúng ta có thể đối phó được.
Vì vậy tôi hy vọng bạn sẽ thấy nó vừa hấp dẫn

03:54

I'm fascinatedquyến rũ by this kindloại of stuffđồ đạc, I gottagotta admitthừa nhận --

50

209000

3000

tôi bị hấp dẫn bởi những thứ giống vậy, phải thừa nhận điều này-

03:57

to me these are Richard'sRichard's cockroachesgián.

51

212000

6000

với tôi đây là những con gián của Richard.

04:03

But I alsocũng thế hopemong, because I think the people in this roomphòng can literallynghĩa đen changethay đổi the worldthế giới,

52

218000

6000

Nhưng tôi cũng hy vọng, bởi vì tôi nghĩ những người ở đây
có thể thay đổi được thế giới,

04:09

I hopemong you take some of this stuffđồ đạc away with you,

53

224000

4000

tôi mong các bạn sẽ mang bên người những thứ này

04:13

and when you have an opportunitycơ hội to be influentialảnh hưởng,

54

228000

4000

và khi bạn có cơ hội để gây sức ảnh hưởng,

04:17

that you try to get some heavy-dutyđộ bền cao moneytiền bạc spentđã bỏ ra on some of these ideasý tưởng.

55

232000

4000

bạn sẽ cố gắng làm cho 1 số tiền lớn được chi
cho một vài ý tưởng này.

04:21

So let's startkhởi đầu. NumberSố 10: we losethua the will to survivetồn tại.

56

236000

9000

Bắt đầu nào. Số 10: Chúng ta mất ý chí sinh tồn.

04:30

We livetrực tiếp in an incredibleđáng kinh ngạc agetuổi tác of modernhiện đại medicinedược phẩm.

57

245000

3000

Chúng ta đang sống trong thời đại đáng kinh ngạc
của y học hiện đại.

04:33

We are all much healthierkhỏe mạnh hơn than we were 20 yearsnăm agotrước.

58

248000

4000

Chúng ta khỏe mạnh hơn 20 năm trước đây.

04:37

People around the worldthế giới are gettingnhận được better medicinedược phẩm --

59

252000

5000

Loài người đang được hưởng nền y học tốt hơn,

04:42

but mentallytinh thần, we're fallingrơi xuống apartxa nhau.

60

257000

3000

nhưng về mặt tinh thần, chúng ta đang đổ vỡ.

04:45

The WorldTrên thế giới HealthSức khỏe OrganizationTổ chức now estimatesước tính

61

260000

2000

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính

04:47

that one out of fivesố năm people on the planethành tinh is clinicallylâm sàng depressedsuy sụp.

62

262000

6000

khoản 1/5 số người đang sống trên hành tinh này
đang bị trầm cảm lâm sàng.

04:53

And the WorldTrên thế giới HealthSức khỏe OrganizationTổ chức alsocũng thế saysnói that depressionPhiền muộn is the

63

268000

5000

Và WHO cho rằng trầm cảm là

04:58

biggestlớn nhất epidemicustaw teraz teraz that humankindloài người has ever facedphải đối mặt.

64

273000

6000

1 đại dịch mà nhân loại từng đối mặt.

05:04

SoonSớm, geneticdi truyền breakthroughsđột phá and even better medicinedược phẩm

65

279000

3000

Gần đây, những đột phá về di truyền và thậm chí
các phương pháp chữa bệnh tốt hơn

05:07

are going to allowcho phép us to think of 100 as a normalbình thường lifespantuổi thọ.

66

282000

6000

cho phép chúng ta nghĩ tới tuổi thọ trung bình là 100.

05:13

A femalegiống cái childđứa trẻ bornsinh ra tomorrowNgày mai, on averageTrung bình cộng -- mediantrung bình -- will livetrực tiếp to agetuổi tác 83.

67

288000

8000

Một bé gái được sinh vào ngày mai, sẽ sống được
tới tuổi 83.

05:21

Our life longevitytuổi thọ is going up almosthầu hết a yearnăm for everymỗi yearnăm that passesvượt qua.

68

296000

5000

Tuổi thọ tăng thêm gần như 1 năm cho mỗi năm đã qua.

05:26

Now the problemvấn đề with all of this, gettingnhận được olderlớn hơn,

69

301000

2000

Hiện nay vấn đề cho tất cả điều này, trở nên già đi,

05:28

is that people over 65 are the mostphần lớn likelycó khả năng people to commitcam kết suicidetự tử.

70

303000

5000

là những người trên 65 có xu hướng tự tử nhiều nhất.

05:33

So, what are the solutionscác giải pháp?

71

308000

2000

Vậy nên, giải pháp là gì?

05:35

We don't really have mentaltâm thần healthSức khỏe insurancebảo hiểm in this countryQuốc gia,

72

310000

3000

Chúng ta thật sự không có bảo hiểm sức khỏe tinh thần
tại quốc gia này,

05:38

and it's -- (ApplauseVỗ tay) -- it's really a crimetội ác.

73

313000

4000

và nó -- (Vỗ tay)-- thật sự là 1 tội ác.

05:42

Something like 98 percentphần trăm of all people with depressionPhiền muộn,

74

317000

4000

Thỉnh thoảng khoảng 98% bệnh nhân trầm cảm,

05:46

and I mean really severenghiêm trọng depressionPhiền muộn

75

321000

1000

và ý của tôi là trầm cảm nặng

05:47

-- I have a friendngười bạn with stunninglytuyệt vời severenghiêm trọng depressionPhiền muộn

76

322000

5000

- tôi có 1 người bạn bị trầm cảm nặng

05:52

-- this is a curablecó thể chữa được diseasedịch bệnh, with presenthiện tại medicinedược phẩm and presenthiện tại technologyCông nghệ.

77

327000

4000

- và nó là 1 bệnh có thể chữa được, với nền y học hiện tại
và khoa học kĩ thuật hiện tại.

05:56

But it is oftenthường xuyên a combinationsự phối hợp of talk therapytrị liệu and pillsthuốc.

78

331000

4000

Nhưng cách chữa trị thường là sự kết hợp của
liệu pháp trò chuyện và thuốc.

06:00

PillsViên thuốc alonemột mình don't do it, especiallyđặc biệt in clinicallylâm sàng depressedsuy sụp people.

79

335000

5000

Chỉ sử dụng thuốc thì không thể khỏi được,
nhất là những trường hợp bệnh nhân (BN) trầm cảm lâm sàng.

06:05

You oughtnên to be ablecó thể to go to a psychiatristbác sĩ tâm thần or a psychologistnhà tâm lý học,

80

340000

4000

Bạn phải đến bác sĩ tâm lý hay nhà tâm thần học,

06:09

and put down your 10-dollar-dollar copaycopay, and get treatedđã xử lý,

81

344000

2000

thanh toán 10 đô la và được chữa trị,

06:11

just like you do when you got a cutcắt tỉa on your armcánh tay. It's ridiculousnực cười.

82

346000

4000

cũng giống như khi bạn có 1 vết cắt trên tay.
Điều này rất buồn cười.

06:15

SecondlyThứ hai, drugthuốc uống companiescác công ty are not going to developphát triển, xây dựng really sophisticatedtinh vi

83

350000

5000

Thứ nhì, những công ty dược sẽ không thực sự phát triển

06:20

psychoactivetâm thần drugsma túy. We know that mostphần lớn mentaltâm thần illnessesbệnh tật have a biologicalsinh học

84

355000

7000

các thuốc kích thích thần kinh. Chúng ta đều biết hầu hết
các chứng bệnh tâm thần có

06:27

componentthành phần that can be dealtxử lý with.

85

362000

3000

yếu tố môi trường để đối phó.

06:30

And we know just an amazingkinh ngạc amountsố lượng more about the brainóc now than we

86

365000

3000

Và chúng tôi biết nhiều thêm chỉ 1 lượng đáng ngạc nhiên
về bộ não hiện tại

06:33

did 10 yearsnăm agotrước. We need a pump-pushMáy bơm đẩy from the federalliên bang governmentchính quyền,

87

368000

5000

so với 10 năm trước. Chúng ta cần 1 động lực
từ chính quyền liên bang

06:38

throughxuyên qua NIHNIH and NationalQuốc gia ScienceKhoa học -- NSFNSF --

88

373000

5000

thông qua NIH và Khoa học Quốc gia - NSF -

06:43

and placesnơi like that to startkhởi đầu helpinggiúp the drugthuốc uống companiescác công ty

89

378000

2000

để hỗ trợ các công ty thuốc

06:45

developphát triển, xây dựng some advancednâng cao psychoactivetâm thần drugsma túy.

90

380000

4000

phát triển 1 vài thuốc kích thích thần kinh.

06:49

MovingDi chuyển on. NumberSố ninechín -- don't laughcười -- aliensngười ngoài hành tinh invadexâm chiếm EarthTrái đất.

91

384000

5000

Tiếp theo đó. Số 9 - đừng cười nhé -
người ngoài hành tinh xâm lược Trái Đất.

06:54

TenMười yearsnăm agotrước, you couldn'tkhông thể have foundtìm an astronomernhà thiên văn học --

92

389000

3000

10 năm trước, bạn không thể tìm được 1 thiên thạch,

06:57

well, very fewvài astronomersnhà thiên văn học -- in the worldthế giới who would'venào đã told you that

93

392000

3000

rất ít các nhà thiên văn học - trên Trái Đất nói với bạn rằng

07:00

there are any planetsnhững hành tinh anywhereở đâu outsideở ngoài our solarhệ mặt trời systemhệ thống.

94

395000

4000

có những hành tinh khác ngoài hệ Mặt Trời của chúng ta.

07:04

1995, we foundtìm threesố ba. The countđếm now is up to 80 --

95

399000

4000

1995, chúng tôi tìm thấy 3 cái. Bây giờ con số đã tăng lên 80 --

07:08

we're findingPhát hiện about two or threesố ba a monththáng.

96

403000

4000

chúng tôi tìm được khoảng 2 3 cái mỗi tháng.

07:12

All of the onesnhững người we'vechúng tôi đã foundtìm, by the way, are in this little, teenythiếu niên, tinynhỏ bé cornergóc where we livetrực tiếp,

97

407000

3000

Nhân tiện, tất cả những thiên thạch chúng tôi tìm thấy
nằm ở 1 góc bé xíu nơi chúng ta đang sinh sống,

07:15

in the MilkySữa Way. There mustphải be millionshàng triệu of planetsnhững hành tinh in the MilkySữa Way,

98

410000

6000

trong Dải Ngân Hà. Có tới cả triệu hành tinh trong
Dải Ngân Hà,

07:21

and as CarlCarl SaganSagan insistedkhăng khăng for manynhiều yearsnăm,

99

416000

3000

như Carl Sagan đã khẳng định nhiều năm,

07:24

and was laughedcười at for it, there mustphải be billionshàng tỷ and billionshàng tỷ in the universevũ trụ.

100

419000

5000

và bị người khác cười nhạo vì điều đó,
có hàng triệu hành tinh như thế trong vũ trụ.

07:29

In a fewvài yearsnăm, NASANASA is going to launchphóng fourbốn or fivesố năm telescopeskính thiên văn out to JupiterSao Mộc,

101

424000

4000

Trong 1 vài năm tới, NASA sẽ khởi động
4 hoặc 5 kính viễn vọng ra khỏi sao Mộc,

07:33

where there's lessít hơn dustbụi bặm, and startkhởi đầu looking for Earth-likeGiống như trái đất planetsnhững hành tinh,

102

428000

4000

nơi có rất ít bụi, và bắt đầu tìm kiếm hành tinh
giống Trái Đất,

07:37

whichmà we cannotkhông thể see with presenthiện tại technologyCông nghệ, norcũng không detectphát hiện.

103

432000

4000

điều mà chúng ta không thể thấy với công nghệ hiện tại
cũng như phát hiện được.

07:41

It's becomingtrở thành obvioushiển nhiên that the chancecơ hội that life does not existhiện hữu elsewhereở nơi khác in the universevũ trụ,

104

436000

8000

Nó đang trở nên rõ ràng hơn khi mà cơ hội tồn tại cuộc sống
ở 1 nơi khác ngoài vũ trụ là không có,

07:49

and probablycó lẽ fairlycông bằng closegần to us, is a fairlycông bằng remotexa ideaý kiến.

105

444000

4000

và có lẽ khá gần với chúng ta, đó là 1 ý tưởng khá xa vời.

07:53

And the chancecơ hội that some of it isn't more intelligentthông minh than ourscủa chúng tôi is alsocũng thế a remotexa ideaý kiến.

106

448000

6000

Và cơ hội có 1 loài sinh vật thông minh hơn cả loài người
cũng rất hiếm khi xảy ra.

07:59

RememberHãy nhớ, we'vechúng tôi đã only been an advancednâng cao civilizationnền văn minh --

107

454000

2000

Nên nhớ rằng, chúng ta chỉ là một nền văn minh tiên tiến

08:01

an industrialcông nghiệp civilizationnền văn minh, if you would -- for 200 yearsnăm.

108

456000

4000

1 nền văn minh công nghiệp trong vòng 200 năm.

08:05

AlthoughMặc dù everymỗi time I go to PompeiiPompeii, I'm amazedkinh ngạc that they had

109

460000

3000

Mặc dù mỗi lần tôi ghé Pompeii, tôi bị bất ngờ bởi

08:08

the equivalenttương đương of a McDonald'sMcDonald's on everymỗi streetđường phố cornergóc, too.

110

463000

2000

họ cũng có cửa hàng McDonald's trên mỗi góc phố.

08:10

So, I don't know how much civilizationnền văn minh really has progressedtiến triển sincekể từ ADQUẢNG CÁO 79,

111

465000

4000

Vì vậy, tôi không biết nền văn minh đã tiến bộ như thế nào
từ năm 79 sau Công nguyên

08:14

but there's a great likelihoodkhả năng. I really believe this,

112

469000

4000

nhưng có 1 sự tương đồng khá lớn,
tôi thực sự tin vào điều này,

08:18

and I don't believe in aliensngười ngoài hành tinh, and I don't believe there are any aliensngười ngoài hành tinh on the EarthTrái đất

113

473000

5000

và tôi không tin có người ngoài hành tinh,
và tôi không tin có người ngoài hành tinh trên Trái Đất

08:23

or anything like that. But there's a likelihoodkhả năng that we will confrontđối đầu a

114

478000

3000

hay bất cứ thứ gì đại loại vậy.
Nhưng sẽ có khả năng chúng ta sẽ đối mặt

08:26

civilizationnền văn minh that is more intelligentthông minh than our ownsở hữu.

115

481000

3000

1 nền văn minh còn phát triển hơn cả chúng ta hiện giờ.

08:29

Now, what will happenxảy ra? What if they come to, you know,

116

484000

4000

Bây giờ, chuyện gì sẽ xảy ra? Nếu họ tới đây,
bạn biết đó,

08:33

suckhút up our oceansđại dương for the hydrogenhydro?

117

488000

3000

hút sạch các đại dương để tạo hydro?

08:36

And swatswat us away like fliesruồi, the way we swatswat away fliesruồi when we go into

118

491000

3000

Và đập chúng ta như đập ruồi, như cách mà ta
đuổi ruồi khi đi vào

08:39

the rainforestrừng nhiệt đới and startkhởi đầu loggingkhai thác gỗ it.

119

494000

3000

rừng mưa và bắt đầu xâm nhập nó.

08:42

We can look at our ownsở hữu historylịch sử. The latemuộn physicistnhà vật lý GerardGerard O'NeillO'Neill said,

120

497000

5000

Chúng ta có thể nhìn vào lịch sử của chúng ta.
Nhà vật lý học hiện đại Gerard O'Neill nói rằng

08:47

"AdvancedNâng cao WesternTây civilizationnền văn minh has had a destructivephá hoại effecthiệu ứng

121

502000

3000

"Nền văn minh phương Tây tiến bộ có tác động tiêu cực

08:50

on all primitivenguyên thủy civilizationsnền văn minh it has come in contacttiếp xúc with,

122

505000

4000

với các nền văn minh cổ đại mà nó từng tiếp xúc,

08:54

even in those casescác trường hợp where everymỗi attemptcố gắng was madethực hiện

123

509000

3000

ngay cả những trường hợp mỗi nỗ lực đã được thực hiện

08:57

to protectbảo vệ and guardbảo vệ the primitivenguyên thủy civilizationnền văn minh."

124

512000

5000

để bảo vệ và giữ gìn nền văn minh cổ đại."

09:02

If the aliensngười ngoài hành tinh come visitingthăm viếng, we're the primitivenguyên thủy civilizationnền văn minh.

125

517000

4000

Nếu người ngoài hành tinh đến thăm quan,
chúng ta là nền văn minh cổ đại.

09:06

So, what are the solutionscác giải pháp to this? (LaughterTiếng cười)

126

521000

9000

Vậy, giải pháp cho vấn đề này là gì? (Cười)

09:15

Thank God you can all readđọc!

127

530000

3000

Đội ơn Chúa trời các bạn đều biết đọc!

09:18

It mayTháng Năm seemhình như ridiculousnực cười, but we have a really lousytồi tệ historylịch sử of anticipatingdự đoán things like this

128

533000

7000

Nó có thể vô lý nhưng chúng ta có 1 lịch sử thật sự tệ hại
của những dự đoán như thế này

09:25

and actuallythực ra beingđang preparedchuẩn bị for them.

129

540000

2000

và đã chuẩn bị sẵn sàng để đối phó.

09:27

How much energynăng lượng and moneytiền bạc does it take to actuallythực ra have a plankế hoạch

130

542000

3000

Cần bao nhiêu năng lượng và tiền bạc để thực sự
lên kế hoạch

09:30

to negotiateđàm phán with an advancednâng cao speciesloài?

131

545000

5000

đàm phán với sinh vật tiến bộ này?

09:35

SecondlyThứ hai -- and you're going to hearNghe more from me about this --

132

550000

4000

Thứ hai - và bạn sẽ nghe tôi nói về nó nhiều hơn -

09:39

we have to becometrở nên an outward-lookingra nước ngoài, tìm kiếm, space-faringkhông gian-faring. nationquốc gia.

133

554000

3000

chúng ta phải trở thành 1 dân tộc hướng ngoại,
tìm kiếm các không gian ngoài vũ trụ.

09:42

We have got to developphát triển, xây dựng the

134

557000

1000

Chúng ta phải phát triển

09:43

ideaý kiến that the EarthTrái đất doesn't last forevermãi mãi,

135

558000

3000

ý tưởng Trái Đất không tồn tại mãi mãi,

09:46

our sunmặt trời doesn't last forevermãi mãi.

136

561000

2000

Mặt Trời của chúng ta không cháy mãi mãi.

09:48

If we want humanitynhân loại to last forevermãi mãi, we have to colonizethuộc địa the MilkySữa Way.

137

563000

5000

Nếu chúng ta muốn nhân loại mãi mãi tồn tại,
chúng ta phải xâm chiến toàn bộ Dải Ngân Hà.

09:53

And that is not something that is beyondvượt ra ngoài comprehensionhiểu at this pointđiểm.

138

568000

6000

Và đó không phải là thứ vượt quá sự thông hiểu
tại thời điểm này.

09:59

(ApplauseVỗ tay)

139

574000

3000

(Vỗ tay)

10:02

It'llNó sẽ alsocũng thế help us a lot, if we meetgặp an advancednâng cao civilizationnền văn minh alongdọc theo the way,

140

577000

4000

Nó cũng sẽ giúp chúng ta rất nhiều, nếu chúng ta bắt gặp 1
nền văn minh tiến bộ trong tương lai,

10:06

if we're tryingcố gắng to be an advancednâng cao civilizationnền văn minh. NumberSố eighttám --

141

581000

3000

nếu chúng ta cố gắng trở thành 1 nền văn minh tiến bộ.
Số tám --

10:09

(VoiceGiọng nói: SteveSteve, that's what I'm doing after TEDTED.) (LaughterTiếng cười) (ApplauseVỗ tay)

142

584000

6000

(Ai đó: Steve, đây là những gì tôi đang làm sau TED.)
(cười) (Vỗ tay)

10:15

SPSP: You've got it! You've got the jobviệc làm.

143

590000

3000

SP: Bạn đã làm được! Bạn đã tìm được việc.

10:18

NumberSố eighttám: the ecosystemhệ sinh thái collapsessụp đổ.

144

593000

2000

Thứ 8: các hệ sinh thái sụp đổ.

10:20

Last JulyTháng bảy, in ScienceKhoa học, the journaltạp chí ScienceKhoa học,

145

595000

5000

Tháng 7 vừa rồi, trên báo Khoa học,

10:25

19 oceanographersOceanographers publishedđược phát hành a very, very unusualbất thường articlebài báo.

146

600000

3000

19 nhà đại dương học công bố 1 bài viết rất bất thường.

10:28

It wasn'tkhông phải là really a researchnghiên cứu reportbài báo cáo; it was a screedscreed.

147

603000

3000

Nó không hẳn là kết quả của 1 nghiên cứu,
nó là 1 bài diễn văn.

10:31

They said, we'vechúng tôi đã been looking at the oceansđại dương for a long time now,

148

606000

3000

Họ nói rằng: "Chúng tôi đã quan sát các đại dương
trong 1 thời gian dài,

10:34

and we want to tell you they're not in troublerắc rối, they're nearở gần collapsesự sụp đổ.

149

609000

4000

và chúng tôi muốn nói với bạn rằng, chúng không có vấn đề gì,
chúng chỉ gần với sự sụp đổ mà thôi.

10:38

ManyNhiều other ecosystemshệ sinh thái on EarthTrái đất are in realthực, realthực dangernguy hiểm.

150

613000

6000

Các hệ sinh thái khác trên Trái Đất
đang trong tình trạng cực kì nguy hiểm.

10:44

We're livingsống in a time of masskhối lượng extinctionssự tuyệt chủng that exceedsvượt quá the fossilhóa thạch recordghi lại

151

619000

3000

Chúng ta đang sống trong thời đại của những vụ tuyệt chủng lớn
vượt quá các mẫu hóa thạch

10:47

by a factorhệ số of 10,000.

152

622000

3000

gấp 10 000 lần.

10:50

We have lostmất đi 25 percentphần trăm of the uniqueđộc nhất speciesloài in HawaiiHawaii in the last 20 yearsnăm.

153

625000

5000

Chúng ta đã mất 25% các loài quý hiếm ở Hawaii 20 năm qua.

10:55

CaliforniaCalifornia is expectedkỳ vọng to losethua 25 percentphần trăm of its speciesloài in the nextkế tiếp 40 yearsnăm.

154

630000

6000

California được dự báo sẽ mất 25% các loài sinh vật
trong 40 năm nữa.

11:01

SomewhereMột nơi nào đó in the AmazonAmazon forestrừng is the marginallềnh bềnh treecây.

155

636000

4000

Đâu đó trong rừng Amazon là hàng rào bằng cây.

11:05

You cutcắt tỉa down that treecây, the rainmưa forestrừng collapsessụp đổ as an ecosystemhệ sinh thái.

156

640000

4000

Bạn đốn hạ những cái cây ấy, hệ sinh thái rừng mưa sẽ sụp đổ.

11:09

There's really a treecây like that out there. That's really what it comesđến to.

157

644000

3000

Ngoài kia cũng có 1 cái cây như vậy.
Đó là những gì thật sự xảy ra.

11:12

And when that ecosystemhệ sinh thái collapsessụp đổ, it could take a majorchính ecosystemhệ sinh thái with it,

158

647000

5000

Và khi hệ sinh thái đó sụp đổ, nó có thể làm mất đi
1 hệ sinh thái lớn với nó,

11:17

like our atmospherekhông khí. So, what do we do about this? What are the solutionscác giải pháp?

159

652000

7000

như bầu khí quyển của chúng ta. Vậy chúng ta phải làm gì?
Những giải pháp cho vấn đề này là gì?

11:24

There is some modelingmô hình hóa of ecosystemshệ sinh thái going on now.

160

659000

3000

Có 1 vài mô hình của các hệ sinh thái như vậy.

11:27

The problemvấn đề with ecosystemshệ sinh thái is that we understandhiểu không them so poorlykém,

161

662000

5000

Vấn đề với chúng là chúng ta biết quá ít về chúng,

11:32

that we don't know they're really in troublerắc rối untilcho đến it's almosthầu hết too latemuộn.

162

667000

4000

do đó chúng ta không biết được chúng thực sự gặp rắc rối
cho tới khi mọi việc đã quá trễ.

11:36

We need to know earliersớm hơn that they're gettingnhận được in troublerắc rối,

163

671000

4000

Chúng ta cần biết sớm hơn khi chúng đang gặp rắc rối,

11:40

and we need to be ablecó thể to pumpmáy bơm possiblekhả thi solutionscác giải pháp into modelsmô hình.

164

675000

4000

và chúng ta cần có khả năng đưa các giải pháp
vào các mô hình đó.

11:44

And with the kindloại of computingtính toán powerquyền lực we have now,

165

679000

3000

Và với kiểu quyền lực chúng tôi đang có hiện nay,

11:47

there is, as I say, some of this going on, but it needsnhu cầu moneytiền bạc.

166

682000

3000

như tôi đã nói, có 1 vài việc đang được tiến hành,
nhưng chúng cần tiền.

11:50

NationalQuốc gia ScienceKhoa học FoundationNền tảng needsnhu cầu to say -- you know,

167

685000

3000

Quỹ Khoa học Quốc gia cần phải lên tiếng, bạn biết đó -

11:53

almosthầu hết all the moneytiền bạc that's spentđã bỏ ra on sciencekhoa học in this countryQuốc gia

168

688000

3000

hầu như tất cả số tiền đầu tư cho khoa học ở đất nước này

11:56

comesđến from the federalliên bang governmentchính quyền, one way or anotherkhác.

169

691000

3000

tới từ Chính phủ liên bang, không bằng cách này
cũng bằng cách khác.

11:59

And they get to prioritizeưu tiên, you know?

170

694000

2000

Và họ có quyền ưu tiên, bạn biết đó?

12:01

There are people at the NationalQuốc gia ScienceKhoa học FoundationNền tảng

171

696000

1000

Đây là những người trong Quỹ Khoa học Quốc gia

12:02

who get to say, this is the mostphần lớn importantquan trọng thing.

172

697000

3000

được nhắc tới, đây là điều quan trọng nhất.

12:05

This is one of the things they oughtnên to be thinkingSuy nghĩ more about.

173

700000

2000

Đây là 1 trong những thứ họ phải suy nghĩ tới.

12:07

SecondlyThứ hai, we need to createtạo nên hugekhổng lồ biodiversityđa dạng sinh học reservesdự trữ on the planethành tinh,

174

702000

3000

Thứ nhì, chúng ta cần tạo nên sự dự trữ đa dạng
sinh học trên hành tinh

12:10

and startkhởi đầu movingdi chuyển them around.

175

705000

2000

và bắt đầu di chuyển chúng vòng quanh.

12:12

There's been an experimentthí nghiệm for the last fourbốn or fivesố năm yearsnăm on the GeorgesGeorges BankNgân hàng,

176

707000

4000

Đã có 1 thí nghiệm 4 - 5 năm trước ở bờ sông Georges

12:16

or the GrandGrand BanksNgân hàng off of NewfoundlandNewfoundland. It's a no-takekhông-đi fishingCâu cá zonevùng.

177

711000

4000

hay bờ sông Grand ở Newfoundland. Nó là vùng cấm câu cá.

12:20

They can't fishcá there for a radiusbán kính of 200 milesdặm.

178

715000

3000

Họ không thể câu cá ở đây trong bán kính 200 dặm.

12:23

And an amazingkinh ngạc thing has happenedđã xảy ra: almosthầu hết all the fishcá have come back,

179

718000

3000

Và chuyện thú vị đã xảy ra: hầu như các loài cá đều trở lại

12:26

and they're reproducingtái tạo like crazykhùng. We're going to have to startkhởi đầu doing this

180

721000

4000

và sinh sản điên cuồng. Chúng ta cần bắt đầu làm điều này

12:30

around the globequả địa cầu. We're going to have to have no-takekhông-đi zoneskhu vực.

181

725000

2000

vòng quanh thế giới. Chúng ta sẽ có những khu vực cấm.

12:32

We're going to have to say, no more loggingkhai thác gỗ in the AmazonAmazon for 20 yearsnăm.

182

727000

4000

Chúng tôi phải nói điều này,
không thả neo ở Amazon trong vòng 20 năm tới.

12:36

Let it recoverbình phục, before we startkhởi đầu loggingkhai thác gỗ again.

183

731000

2000

Hãy để chúng hồi phục,
trước khi chúng ta bắt đầu hủy hoại lần nữa.

12:38

(ApplauseVỗ tay)

184

733000

6000

(Vỗ tay)

12:44

NumberSố sevenbảy: particlehạt acceleratorMáy gia tốc mishaprủi ro.

185

739000

4000

Số 7: hạt gia tốc rủi ro.

12:48

You all remembernhớ lại TedTed KaczynskiKaczyński, the UnabomberUnabomber?

186

743000

3000

Tất cả các bạn có nhớ Ted Kaczynski, Unabomber chứ?

12:51

One of the things he ravedraved about was that a particlehạt acceleratorMáy gia tốc experimentthí nghiệm

187

746000

4000

Một trong những thứ ông ta ca ngợi là thí nghiệm
về máy gia tốc hạt

12:55

could go haywireHaywire and setbộ off a chainchuỗi reactionphản ứng that would destroyhủy hoại the worldthế giới.

188

750000

5000

có thể trở nên nguy hiểm và khởi động chuỗi phản ứng
có thể tiêu diệt cả hành tinh.

13:00

A lot of very sober-mindedđầu óc tỉnh táo physicistsnhà vật lý, believe it or not,

189

755000

2000

Có rất nhiều nhà vật lý học tỉnh táo,
tin hay không tùy bạn,

13:02

have had exactlychính xác the sametương tự thought.

190

757000

3000

có cùng 1 suy nghĩ với ông ta.

13:05

This springmùa xuân -- there's a colliderMáy gia tốc at BrookhavenBrookhaven, on Long IslandĐảo --

191

760000

3000

Mùa xuân năm nay, có 1 máy gia tốc hạt ở
Brookahven, trên đảo Long Island,

13:08

this springmùa xuân, it's going to have an experimentthí nghiệm in whichmà it createstạo ra blackđen holeslỗ hổng.

192

763000

4000

sẽ có 1 thí nghiệm tạo nên những hố đen.

13:12

They are expectingmong đợi to createtạo nên little, tinynhỏ bé blackđen holeslỗ hổng.

193

767000

4000

Họ dự đoán sẽ tạo nên những hố đen nhỏ.

13:16

They expectchờ đợi them to evaporatebốc hơi. (LaughterTiếng cười)

194

771000

7000

Họ dự đoán rằng chúng sẽ bay hơi
(cười)

13:23

I hopemong they're right. (LaughterTiếng cười)

195

778000

3000

Tôi hy vọng họ đoán đúng.
(cười)

13:26

Other colliderMáy gia tốc experimentsthí nghiệm -- there's one that's going to take placeđịa điểm nextkế tiếp summermùa hè

196

781000

4000

Những thí nghiệm gia tốc hạt khác - 1 cái sẽ diễn ra
vào mùa hè tới

13:30

at CERNCERN -- have the possibilitykhả năng of creatingtạo something calledgọi là strangeletsstrangelets,

197

785000

4000

tại CERN - có khả năng tạo nên thứ gì đó gọi là "strangelet"

13:34

whichmà are kindloại of like antimatterphản vật chất. WheneverBất cứ khi nào they hitđánh other mattervấn đề, they destroyhủy hoại it

198

789000

4000

là 1 kiểu phản vật chất, khi chúng chạm vào 1 vật,
chúng có thể phá hủy

13:38

and obliteratebôi it. MostHầu hết physicistsnhà vật lý say that the acceleratorsmáy gia tốc we have now

199

793000

4000

và tiêu diệt nó. Hầu hết các nhà vật lý học nói rằng
những máy gia tốc mà chúng ta có hiện nay

13:42

are not really powerfulquyền lực enoughđủ to createtạo nên blackđen holeslỗ hổng and strangeletsstrangelets

200

797000

3000

không đủ mạnh để tạo nên những lỗ đen và phản vật chất

13:45

that we need to worrylo about, and they're probablycó lẽ right.

201

800000

3000

mà chúng ta cần phải quan tâm đến,
và có lẽ họ đúng.

13:48

But, all around the worldthế giới, in JapanNhật bản, in CanadaCanada,

202

803000

4000

Nhưng trên khắp thế giới, tại Nhật, tại Canada,

13:52

there's talk about this, of revivingphục hồi this in the UnitedVương StatesTiểu bang.

203

807000

2000

có những bài phát biểu về chúng về việc phục hồi
chúng tại Mỹ.

13:54

We shutđóng lại one down that was going to be biglớn.

204

809000

2000

Chúng ta ngưng 1 máy lớn.

13:56

But there's talk of buildingTòa nhà very biglớn acceleratorsmáy gia tốc.

205

811000

4000

Nhưng có những lời bàn tán về việc xây dựnng
những máy gia tốc cực lớn.

14:00

What can we do about this? What are the solutionscác giải pháp?

206

815000

3000

Chúng ta có thể làm gì được gì? Giải pháp là gì?

14:03

We'veChúng tôi đã got the foxcáo watchingxem the henhousehenhouse here.

207

818000

2000

Chúng ta có những thông tin nội bộ ở đây.

14:05

We need to -- we need the advicekhuyên bảo of particlehạt physicistsnhà vật lý to talk about particlehạt physicsvật lý

208

820000

6000

Chúng ta cần lời khuyên của những nhà vật lý hạt nhân
để nói về vật lý hạt nhân

14:11

and what should be donelàm xong in particlehạt physicsvật lý,

209

826000

2000

và những việc có thể làm với vật lý hạt nhân,

14:13

but we need some outsideở ngoài thinkingSuy nghĩ and watchdoggingwatchdogging

210

828000

5000

nhưng chúng ta cần phải nghĩ thoáng ra và kiểm soát

14:18

of what's going on with these experimentsthí nghiệm.

211

833000

3000

những thí nghiệm này đang làm gì.

14:21

SecondlyThứ hai, we have a naturaltự nhiên laboratoryphòng thí nghiệm surroundingxung quanh the EarthTrái đất.

212

836000

3000

Thứ nhì, chúng ta có 1 phòng thí nghiệm tự nhiên
xung quanh Trái Đất.

14:24

We have an electromagneticđiện từ fieldcánh đồng around the EarthTrái đất,

213

839000

2000

Chúng ta có từ trường xung quanh Trái Đất,

14:26

and it's constantlyliên tục bombardedném bom by high-energynăng lượng cao particlescác hạt, like protonsproton.

214

841000

5000

và nó liên tục bị bắn phá bởi các hạt năng lượng cao, như proton.

14:31

And in my opinionquan điểm, we don't spendtiêu enoughđủ time

215

846000

4000

Và theo tôi, chúng ta không có đủ thời gian

14:35

looking at that naturaltự nhiên laboratoryphòng thí nghiệm and figuringtìm kiếm out first what's safean toàn to do on EarthTrái đất.

216

850000

7000

để nhìn vào phòng thí nghiệm tự nhiên ấy và tìm ra
cái gì an toàn để thực hiện trên Trái Đất.

14:42

NumberSố sixsáu: biotechcông nghệ sinh học disasterthảm họa.

217

857000

3000

Số 6: Tai họa sinh học.

14:45

It's one of my favoriteyêu thích onesnhững người, because we'vechúng tôi đã donelàm xong severalmột số storiesnhững câu chuyện on BtBT cornNgô.

218

860000

3000

Đây là 1 trong những cái tôi thích nhất, bởi vì chúng ta
đã có 1 vài vụ trên bắp Bt.

14:48

BtBT cornNgô is a cornNgô that createstạo ra its ownsở hữu pesticidethuốc trừ sâu to killgiết chết a cornNgô borerborer.

219

863000

6000

Bắp Bt là loại bắp có thể tự tạo ra thuốc trừ sâu cho chính nó
để giết rệp bắp.

14:54

You mayTháng Năm of heardnghe of it -- heardnghe it calledgọi là StarLinkStarLink,

220

869000

4000

Bạn có thể đã nghe về nó rồi - dưới cái tên StarLink,

14:58

especiallyđặc biệt when all those tacotaco shellsvỏ were takenLấy out of the supermarketssiêu thị

221

873000

4000

đặc biệt khi tất cả những vỏ bánh taco loại khỏi siêu thị

15:02

about a yearnăm and a halfmột nửa agotrước.

222

877000

2000

khoảng một năm rưỡi gần đây.

15:04

This stuffđồ đạc was supposedgiả định to only be feednuôi for animalsđộng vật in the UnitedVương StatesTiểu bang,

223

879000

4000

Thứ này được cho là làm thức ăn động vật tại Mỹ,

15:08

and it got into the humanNhân loại foodmón ăn supplycung cấp, and somebodycó ai should'venên đã figuredhình dung out

224

883000

4000

và nó lọt vào nguồn cung cấp thức ăn cho con người,
và có ai đó tìm ra được rằng

15:12

that it would get in the humanNhân loại foodmón ăn supplycung cấp very easilydễ dàng.

225

887000

3000

nó lọt vào nguồn cung cấp thức ăn cho người rất dễ dàng.

15:15

But the thing that's alarmingđáng báo động is a couplevợ chồng of monthstháng agotrước, in MexicoMexico,

226

890000

3000

Nhưng mọi việc chỉ được báo động cách đây vài tháng, tại Mexico,

15:18

where BtBT cornNgô and all geneticallycó tính di truyền alteredthay đổi cornNgô is totallyhoàn toàn illegalbất hợp pháp,

227

893000

4000

nơi bắp Bt và tất cả các bắp biến đổi gene hoàn toàn
bất hợp pháp,

15:22

they foundtìm BtBT cornNgô genesgen in wildhoang dã cornNgô plantscây.

228

897000

4000

họ tìm thấy gene của bắp Bt trong bắp dại.

15:26

Now, cornNgô originatednguồn gốc, we think, in MexicoMexico.

229

901000

3000

Chúng tôi nghĩ rằng bắp bắt nguồn từ Mexico.

15:29

This is the geneticdi truyền biodiversityđa dạng sinh học storehousenhà kho of cornNgô.

230

904000

5000

Đây là kho tàng đa dạng sinh học di truyền của ngô.

15:34

This bringsmang lại back a skepticismchủ nghĩa hoài nghi that has goneKhông còn away recentlygần đây,

231

909000

6000

Điều này đem lại 1 sự hoài nghi đã bị xua đuổi gần đây,

15:40

that superweedssuperweeds and superpestssuperpests could spreadLan tràn around the worldthế giới,

232

915000

4000

đó là siêu cỏ và siêu sâu rầy có thể lan tràn khắp thế giới,

15:44

from biotechnologycông nghệ sinh học, that literallynghĩa đen could destroyhủy hoại the world'scủa thế giới foodmón ăn supplycung cấp

233

919000

5000

bằng công nghệ sinh học, có thể phá hủy chuỗi thức ăn
trên toàn thế giới

15:49

in very shortngắn ordergọi món.

234

924000

2000

trong 1 thời gian ngắn.

15:51

So, what do we do about that?

235

926000

4000

Vậy chúng ta cần phải làm gì?

15:55

We treatđãi biotechnologycông nghệ sinh học with the sametương tự scrutinyGiám sát we applyứng dụng to nuclearNguyên tử powerquyền lực plantscây.

236

930000

5000

Chúng ta đối xử với công nghệ sinh học bằng
sự giám sát mà chúng ta đã áp dụng với nhà máy hạt nhân.

16:00

It's that simpleđơn giản. This is an amazinglyđáng kinh ngạc unregulatedkhông được kiểm soát fieldcánh đồng.

237

935000

3000

Nó rất đơn giản. Đây là 1 lĩnh vực không được kiểm soát
1 cách đáng kinh ngạc.

16:03

When the StarLinkStarLink disasterthảm họa happenedđã xảy ra, there was a battlechiến đấu betweengiữa the

238

938000

3000

Khi thảm họa StarLink xảy ra, có 1 trận chiến xảy ra giữa

16:06

EPAEPA and the FDAFDA over who really had authoritythẩm quyền, and over what partscác bộ phận of this,

239

941000

5000

EPA và FDA để xem ai có quyền, và có quyền ở phần nào
của vấn đề này,

16:11

and they didn't get it straightenedthẳng out for monthstháng. That's kindloại of crazykhùng.

240

946000

4000

và họ không làm rõ ra được trong vòng nhiều tháng.
Điều đó thật điên rồ.

16:15

NumberSố fivesố năm, one of my favoritesyêu thích: reversalđảo ngược of the Earth'sTrái đất magnetictừ tính fieldcánh đồng.

241

950000

5000

Số 5, một trong những thứ tôi yêu thích: đảo ngược
chiều từ trường của Trái Đất.

16:20

Believe it or not, this happensxảy ra everymỗi fewvài hundredhàng trăm thousandnghìn yearsnăm,

242

955000

3000

Tin hay không tùy bạn, điều này xảy ra
mỗi vài trăm ngàn năm 1 lần,

16:23

and has happenedđã xảy ra manynhiều timeslần in our historylịch sử.

243

958000

2000

và đã xảy ra rất nhiều lần trong lịch sử của chúng ta.

16:25

NorthBắc PoleCực goesđi to the SouthNam, SouthNam PoleCực goesđi to the NorthBắc, and vicephó chủ versangược lại.

244

960000

5000

Cực Bắc chuyển thành Cực Nam, Cực Nam thành Cực Bắc,
và ngược lại.

16:30

But what happensxảy ra, as this occursxảy ra,

245

965000

3000

Nhưng chuyện gì sẽ xảy ra, khi việc đảo cực này xuất hiện,

16:33

is that we losethua our magnetictừ tính fieldcánh đồng around the EarthTrái đất over the periodgiai đoạn of about 100 yearsnăm,

246

968000

6000

chúng ta mất từ trường xung quanh Trái Đất
trong khoảng thời gian cỡ 100 năm,

16:39

and that meanscó nghĩa that all these cosmicvũ trụ raystia nắng and particlescác hạt

247

974000

2000

và điều đó có nghĩa là tất cả những tia vũ trụ và hạt nhân

16:41

that are to come streamingphát trực tuyến at us from the sunmặt trời,

248

976000

3000

tới chúng ta từ Mặt Trời,

16:44

that this fieldcánh đồng protectsbảo vệ us from, are -- well, basicallyvề cơ bản, we're gonna frychiên. (LaughterTiếng cười)

249

979000

13000

và từ trường này bảo vệ chúng ta khỏi chúng, nếu như vậy,
về cơ bản, chúng ta sẽ bị nướng chín (Cười).

16:57

(VoiceGiọng nói: SteveSteve, I have some additionalbổ sung hatsmũ downstairstầng dưới.)

250

992000

4000

(Ai đó: Steve, tôi có 1 vài cái mũ dự phòng dưới lầu)

17:01

SPSP: So, what can we do about this? Oh, by the way, we're overduequá hạn.

251

996000

4000

SP: Vậy chúng ta có thể làm gì?
Nhân tiện đó, chúng ta đã quá hạn rồi.

17:05

It's been 780,000 yearsnăm sincekể từ this happenedđã xảy ra.

252

1000000

2000

Đã qua 780 000 năm từ khi chuyện này xảy ra.

17:07

So, it should have happenedđã xảy ra about 480,000 yearsnăm agotrước.

253

1002000

3000

Vì vậy nó phải xảy ra khoảng 480 000 năm trước.

17:10

Oh, and here'sđây là one other thing.

254

1005000

2000

Ồ, 1 điều nữa.

17:12

ScientistsCác nhà khoa học think now our magnetictừ tính fieldcánh đồng mayTháng Năm be diminishedgiảm by about fivesố năm percentphần trăm.

255

1007000

8000

Các nhà khoa học nghĩ từ trường của chúng ta có thể
bị sụt giảm khoảng 5%.

17:20

So, maybe we're in the throesđau đớn of it.

256

1015000

4000

Có lẽ chúng ta đang ở trong những cơn quằn quại của nó.

17:24

One of the problemscác vấn đề of tryingcố gắng to figurenhân vật out how healthykhỏe mạnh the EarthTrái đất is,

257

1019000

4000

Một trong những vấn đề là tìm cách đo được Trái Đất khỏe cỡ nào,

17:28

is that we have -- you know, we don't have good weatherthời tiết datadữ liệu from 60 yearsnăm agotrước,

258

1023000

4000

chúng ta không có đủ dữ liệu thời tiết từ 60 năm trước,

17:32

much lessít hơn datadữ liệu on things like the ozoneOzone layerlớp.

259

1027000

4000

ít dữ liệu hơn về tầng ozon.

17:36

So, there's a fairlycông bằng simpleđơn giản solutiondung dịch to this.

260

1031000

4000

Vậy nên có một giải pháp đơn giản cho vấn đề này.

17:40

There's going to be a lot of cheapgiá rẻ rocketrytên lửa that's going to come onlineTrực tuyến

261

1035000

3000

Sẽ có rất nhiều tên lửa rẻ tiền được bán trên mạng

17:43

in about sixsáu or sevenbảy yearsnăm

262

1038000

2000

trong khoảng 6 - 7 năm nữa

17:45

that getsđược us into the lowthấp atmospherekhông khí very cheaplyrẻ.

263

1040000

4000

sẽ đưa chúng ta tới tầng khí quyển thấp

17:49

You know, we can make ozoneOzone from carxe hơi tailpipestailpipes.

264

1044000

3000

Bạn biết đó, chúng ta có thể tạo ra ozone từ ống xả xe.

17:52

It's not hardcứng: it's just threesố ba oxygenôxy atomsnguyên tử.

265

1047000

3000

Nó không khó chút nào: chỉ cần 3 phân tử ozone.

17:55

If you broughtđưa the entiretoàn bộ ozoneOzone layerlớp down to the surfacebề mặt of the EarthTrái đất,

266

1050000

4000

Nếu bạn mang toàn bộ tầng ozone xuống bề mặt Trái Đất,

17:59

it would be the thicknesschiều dày of two penniesđồng xu, at 14 poundsbảng permỗi squareQuảng trường inchinch.

267

1054000

3000

nó có độ dày cỡ 2 đồng penny, khoảng 14 pound/m2.

18:02

You don't need that much up there.

268

1057000

3000

Bạn không cần chúng nhiều lắm ở trên kia.

18:05

We need to learnhọc hỏi how to repairsửa and replenishbổ sung the Earth'sTrái đất ozoneOzone layerlớp.

269

1060000

3000

Chúng ta cần học cách sửa chữa và bổ sung
tầng ozone của Trái Đất.

18:08

(ApplauseVỗ tay)

270

1063000

4000

(Vỗ tay)

18:12

NumberSố fourbốn: giantkhổng lồ solarhệ mặt trời flarespháo sáng.

271

1067000

3000

Số 4: những cơn bão Mặt Trời khổng lồ.

18:15

SolarNăng lượng mặt trời flarespháo sáng are enormousto lớn magnetictừ tính outburstsoutbursts from the SunSun

272

1070000

4000

Bão Mặt Trời là sự bùng phát từ trường khổng lồ từ mặt trời

18:19

that bombardbắn phá the EarthTrái đất with high-speedtốc độ cao subatomichạt hạ nguyên tử particlescác hạt.

273

1074000

4000

bắn phá Trái Đất với các hạt hạ nguyên tử tốc độ cao.

18:23

So farxa, our atmospherekhông khí has donelàm xong, and our magnetictừ tính fieldcánh đồng has donelàm xong

274

1078000

3000

Cho tới bây giờ, khí quyển và từ trường của chúng ta đã

18:26

prettyđẹp well protectingbảo vệ us from this.

275

1081000

3000

bảo vệ chúng ta khỏi tai họa này rất tốt.

18:29

OccasionallyThỉnh thoảng, we get a flareflare from the SunSun that causesnguyên nhân havoctàn phá

276

1084000

4000

Thỉnh thoảng, chúng ta hứng 1 đợt từ Mặt Trời

18:33

with communicationstruyền thông and so forthra, and electricityđiện.

277

1088000

4000

phá hủy hệ thống thông tin liên lạc và xa hơn nữa, điện năng.

18:37

But the alarmingđáng báo động thing is that astronomersnhà thiên văn học recentlygần đây have been studyinghọc tập

278

1092000

3000

Nhưng điều đáng báo động ở đây là các nhà thiên văn học
gần đây đã nghiên cứu

18:40

starssao that are similargiống to our SunSun,

279

1095000

2000

các ngôi sao tương đồng với Mặt Trời,

18:42

and they'vehọ đã foundtìm that a numbercon số of them, when they're about the agetuổi tác of our SunSun,

280

1097000

4000

và họ thấy là số lượng của chúng khi đạt tới tuổi của Mặt Trời,

18:46

brightensáng by a factorhệ số of as much as 20. Doesn't last for very long.

281

1101000

5000

vẫn còn chiếu sáng cỡ 20. Không kéo dài cho lắm.

18:51

And they think these are super-flaressiêu pháo sáng, millionshàng triệu of timeslần more powerfulquyền lực

282

1106000

2000

Và họ nghĩ rằng những siêu bão này, mạnh hơn hàng triệu lần

18:53

than any flarespháo sáng we'vechúng tôi đã had from our SunSun so farxa.

283

1108000

5000

bất kì cơn bão nào chúng ta từng hứng chịu từ Mặt Trời.

18:58

ObviouslyRõ ràng, we don't want one of those. (LaughterTiếng cười)

284

1113000

4000

Hiển nhiên chúng ta không muốn hứng bất kì cái nào rồi.
(cười)

19:02

There's a fliplật sidebên to it. In studyinghọc tập starssao

285

1117000

2000

Có 1 mặt trái của nó. Khi nghiên cứu các ngôi sao

19:04

like our SunSun, we'vechúng tôi đã foundtìm that they go throughxuyên qua periodskinh nguyệt of diminishmentdiminishment,

286

1119000

4000

như Mặt Trời của chúng ta, chúng tôi nhận thấy
chúng trải qua những khoảng thời gian sụt giảm

19:08

when theirhọ totaltoàn bộ amountsố lượng of energynăng lượng that's expelledtrục xuất from them

287

1123000

4000

khi tổng năng lượng chúng tỏa ra

19:12

goesđi down by maybe one percentphần trăm.

288

1127000

2000

giảm xuống cỡ khoảng 1%.

19:14

One percentphần trăm doesn't soundâm thanh like a lot, but it would causenguyên nhân one hellĐịa ngục of an iceNước đá agetuổi tác here.

289

1129000

4000

1% nghe có vẻ không nhiều cho lắm,
nhưng nó sẽ tạo nên 1 địa ngục kỉ băng hà.

19:18

So, what can we do about this?

290

1133000

2000

Vậy chúng ta có thể làm gì?

19:20

(LaughterTiếng cười) StartBắt đầu terraformingterraforming MarsSao Hỏa. This is one of my favoriteyêu thích subjectsđối tượng.

291

1135000

3000

(Cười) Bắt đầu địa khai sao Hỏa.
Đây là 1 trong những đề tài yêu thích của tôi.

19:23

I wroteđã viết a storycâu chuyện about this in Life magazinetạp chí in 1993.

292

1138000

4000

Tôi đã viết 1 câu chuyện về vấn đề này trên
tạp chí Life vào năm 1993.

19:27

This is rockettên lửa sciencekhoa học, but it's not hardcứng rockettên lửa sciencekhoa học.

293

1142000

4000

Đây là khoa học tên lửa, nhưng không phải loại khô khan.

19:31

Everything that we need to make an atmospherekhông khí on MarsSao Hỏa,

294

1146000

3000

Mọi thứ chúng ta cần để tạo nên khí quyển trên Sao Hỏa,

19:34

and to make a livablelivable planethành tinh on MarsSao Hỏa, is probablycó lẽ there.

295

1149000

4000

và tạo 1 nên hành tinh sống được trên sao Hỏa,
có lẽ nằm trong đây.

19:38

And you just, literallynghĩa đen, have to sendgửi little nuclearNguyên tử factoriesnhà máy up there

296

1153000

6000

Và bạn chỉ cần gửi những nhà máy hạt nhân nhỏ lên đó

19:44

that gobblegobble up the ironbàn là oxideôxít on the surfacebề mặt of MarsSao Hỏa and spitkhạc nhổ out the oxygenôxy.

297

1159000

5000

nuốt chửng oxit sắt trên bề mặt sao Hỏa
và nhả ra oxy.

19:49

The problemvấn đề is it takes 300 yearsnăm to terraformterraform MarsSao Hỏa, minimumtối thiểu.

298

1164000

4000

Vấn để là mất ít nhất 300 năm để khai khẩn sao Hỏa.

19:53

Really more like 500 yearsnăm to do it right.

299

1168000

3000

Thực sự cần khoảng 500 năm để làm được điều đó.

19:56

There's no reasonlý do why we shouldn'tkhông nên startkhởi đầu now. (LaughterTiếng cười)

300

1171000

4000

Không có lí do gì để không bắt đầu ngay từ hôm nay.
(cười)

20:00

NumberSố threesố ba -- isn't this stuffđồ đạc coolmát mẻ? (LaughterTiếng cười)

301

1175000

7000

Số 3: thứ này không tuyệt vời ư?
(cười)

20:07

A newMới globaltoàn cầu epidemicustaw teraz teraz. People have been at warchiến tranh with germsvi trùng

302

1182000

3000

1 bệnh dịch toàn cầu.
Con người đã chiến đấu với vi khuẩn

20:10

ever sincekể từ there have been people,

303

1185000

1000

từ khi con người bắt đầu tồn tại

20:11

and from time to time, the germsvi trùng sure get the upperphía trên handtay.

304

1186000

4000

và qua thời gian, vi khuẩn chắc chắn vẫn nằm chiếu trên.

20:15

In 1918, we had a flucúm epidemicustaw teraz teraz in the UnitedVương StatesTiểu bang that killedbị giết 20 milliontriệu people.

305

1190000

5000

Năm 1918, chúng ta có đại dịch cúm tại Mỹ giết chết 20 triệu người.

20:20

That was back when the populationdân số was around 100 milliontriệu people.

306

1195000

4000

Lúc đó dân số khoảng 100 triệu người.

20:24

The bubonicbệnh plaguebệnh dịch hạch in EuropeEurope, in the MiddleTrung AgesLứa tuổi,

307

1199000

3000

Bệnh dịch hạch ở châu Âu thời Trung Cổ

20:27

killedbị giết one out of fourbốn EuropeansNgười châu Âu.

308

1202000

4000

giết chết 1/4 dân số châu Âu.

20:31

AIDSAIDS is comingđang đến back. EbolaEbola seemsdường như to be rearingnuôi dưỡng its headcái đầu

309

1206000

4000

AIDS đang trở lại. Ebola dường như đang dẫn đầu

20:35

with much too much frequencytần số,

310

1210000

3000

với tần số báo cáo quá cao,

20:38

and oldcũ diseasesbệnh tật like cholerabệnh tả are becomingtrở thành resistantkháng cự to antibioticskháng sinh.

311

1213000

5000

và những bệnh cũ như tả đang kháng với các loại kháng sinh.

20:43

We'veChúng tôi đã all learnedđã học what -- the kindloại of panichoảng loạn that can occurxảy ra

312

1218000

2000

Chúng ta đều biết rằng - kiểu hoảng sợ có thể xảy ra

20:45

when an oldcũ diseasedịch bệnh rearsnuôi its headcái đầu, like anthraxbệnh than.

313

1220000

5000

khi 1 bệnh cũ bùng phát trở lại, như bệnh than.

20:50

The worsttệ nhất possibilitykhả năng is that a very simpleđơn giản germGerm, like staphtụ cầu khuẩn,

314

1225000

7000

Khả năng tồi tệ nhất là ngay cả 1 vi khuẩn
vô cùng đơn giản, như tụ cầu,

20:57

for whichmà we have one antibiotickháng sinh that still workscông trinh, mutatesđột biến.

315

1232000

5000

loài vi khuẩn mà kháng sinh vẫn còn tác dụng, đột biến.

21:02

And we know staphtụ cầu khuẩn can do amazingkinh ngạc things.

316

1237000

2000

Và chúng ta biết rằng tụ cầu có thể làm được nhiều thứ kì diệu.

21:04

A staphtụ cầu khuẩn celltế bào can be nextkế tiếp to a musclecơ bắp celltế bào in your bodythân hình and borrowvay genesgen from it

317

1239000

5000

1 tế bào tụ cầu ở bên cạnh 1 tế bào cơ của cơ thể bạn
và mượn các gene từ nó

21:09

when antibioticskháng sinh come, and changethay đổi and mutateđột biến.

318

1244000

4000

khi các kháng sinh tấn công, thay đổi bộ gene và đột biến.

21:13

The dangernguy hiểm is that some germGerm like staphtụ cầu khuẩn will be --

319

1248000

2000

Mối nguy hiểm là 1 số loài vi khuẩn như tụ cầu sẽ

21:15

will mutateđột biến into something that's really virulentđộc, very contagiouslây nhiễm,

320

1250000

5000

đột biến thành 1 thứ gì đó thật sự nguy hiểm, dễ lây lan,

21:20

and will sweepquét throughxuyên qua populationsdân số before we can do anything about it.

321

1255000

4000

và sẽ quét sạch dân số
trước khi chúng ta có thể làm điều gì đó.

21:24

That's happenedđã xảy ra before. About 12,000 yearsnăm agotrước,

322

1259000

2000

Điều này từng xảy ra 1 lần. Khoảng 12 000 năm trước,

21:26

there was a massiveto lớn wavelàn sóng of mammalđộng vật có vú extinctionssự tuyệt chủng in the AmericasAmericas,

323

1261000

5000

có 1 làn sóng tuyệt chủng các động vật có vú ở châu Mỹ,

21:31

and that is thought to have been a virulentđộc diseasedịch bệnh.

324

1266000

3000

và được nghi ngờ gây ra bởi 1 loại dịch bệnh nguy hiểm.

21:34

So, what can we do about it?

325

1269000

1000

Vậy chúng ta có thể làm được gì?

21:35

It is nutsquả hạch. We give antibioticskháng sinh -- (ApplauseVỗ tay) --

326

1270000

6000

Đơn giản thôi! Chúng ta sử dụng kháng sinh
(Vỗ tay)

21:41

everymỗi cowbò, everymỗi lambthịt cừu, everymỗi chickengà, they get antibioticskháng sinh everymỗi day, all.

327

1276000

5000

mỗi con bò, mỗi con cừu, mỗi con gà,
tất cả đều được sử dụng kháng sinh mỗi ngày.

21:46

You know, you go to a restaurantnhà hàng, you eatăn fishcá, I got newsTin tức for you,

328

1281000

2000

Bạn biết đó, bạn tới 1 nhà hàng, bạn ăn món cá,
tôi có thông tin cho bạn đây,

21:48

it's all farmednuôi. You know, you gottagotta askhỏi when you go to a restaurantnhà hàng if it's a wildhoang dã fishcá,

329

1283000

4000

chúng đều được nuôi. Bạn biết đó, bạn phải hỏi mỗi khi đi ăn
nếu cá bạn dùng có phải tự nhiên hay không,

21:52

causenguyên nhân they're not going to tell you. We're givingtặng away the codemã.

330

1287000

3000

bởi vì họ sẽ không nói cho bạn biết điều đó.
Chúng ta đưa ra những mật mã.

21:55

This is like beingđang at warchiến tranh and givingtặng somebodycó ai your secretbí mật codemã.

331

1290000

3000

Điều này giống như trong chiến tranh và đưa cho ai đó
mật mã bí mật của bạn.

21:58

We're tellingnói the germsvi trùng out there how to fightchiến đấu us.

332

1293000

5000

Chúng ta nói với các loài vi khuẩn ngoài kia
cách chúng ta đối phó với chúng.

22:03

We gottagotta fixsửa chữa that. We gottagotta outlawkẻ phạm pháp that right away.

333

1298000

2000

Chúng ta phải sửa được điều đó.
Chúng ta phải lách luật ngay bây giờ.

22:05

SecondlyThứ hai, our publiccông cộng healthSức khỏe systemhệ thống, as we saw with anthraxbệnh than, is a realthực disasterthảm họa.

334

1300000

4000

Thứ nhì, hệ thống sức khỏe công cộng của chúng ta,
như chúng ta đã thấy qua bệnh than, thật sự là thảm họa.

22:09

We have a realthực, majorchính outbreakbùng phát of diseasedịch bệnh in the UnitedVương StatesTiểu bang,

335

1304000

6000

Chúng ta có sự bùng nổ dịch bệnh thật sự ở Mỹ,

22:15

we are not preparedchuẩn bị to copeđối phó with it.

336

1310000

2000

chúng ta chưa được chuẩn bị để đối phó với nó.

22:17

Now, there is moneytiền bạc in the federalliên bang budgetngân sách, nextkế tiếp yearnăm,

337

1312000

2000

Bây giờ, tiền trong ngân sách liên bang, năm sau,

22:19

to buildxây dựng up the publiccông cộng healthSức khỏe servicedịch vụ.

338

1314000

2000

để xây dựng dịch vụ y tế công cộng.

22:21

But I don't think to any extentphạm vi that it really needsnhu cầu to be donelàm xong.

339

1316000

5000

Nhưng tôi không nghĩ nhất thiết phải làm vậy.

22:26

NumberSố two -- my favoriteyêu thích -- we meetgặp a rogueRogue blackđen holelỗ.

340

1321000

4000

Số 2 - cái tôi yêu thích - chúng ta gặp 1 lỗ đen giả.

22:30

You know, 10 yearsnăm agotrước, or 15 yearsnăm agotrước, really,

341

1325000

3000

Bạn biết đó, 10 năm trước, hay 15 năm trước,

22:33

you walkđi bộ into an astronomythiên văn học conventionquy ước, and you say,

342

1328000

2000

bạn bước vào 1 hội nghị thiên văn học và nói rằng,

22:35

"You know, there's probablycó lẽ a blackđen holelỗ at the centerTrung tâm of everymỗi galaxyThiên hà,"

343

1330000

3000

"Bạn biết đó, có lẽ có 1 lỗ đen ở trung tâm của mỗi dải ngân hà."

22:38

and they're going to hootkêu you off the stagesân khấu.

344

1333000

2000

và họ sẽ phản đối bạn để rời khỏi bục thuyết trình.

22:40

And now, if you wentđã đi into one of those conventionsCông ước and you said,

345

1335000

2000

Và bây giờ, nếu bạn bước vào 1 trong các hội nghị này và nói,

22:42

"Well, I don't think blackđen holeslỗ hổng are out there," they'dhọ muốn hootkêu you off the stagesân khấu.

346

1337000

4000

"Ồ, tôi không nghĩ có lỗ đen ngoài kia đâu",
họ sẽ phản đối bạn.

22:46

Our comprehensionhiểu of the way the universevũ trụ workscông trinh is really --

347

1341000

3000

Sự thấu hiểu của chúng ta về cách vũ trụ vận hành thật sự

22:49

has just gainedđã đạt được unbelievablykhông ngờ in recentgần đây yearsnăm.

348

1344000

5000

đạt được những thành tựu không thể tin được
trong những năm gần đây.

22:54

We think that there are about 10 milliontriệu deadđã chết starssao in the MilkySữa Way alonemột mình, our galaxyThiên hà.

349

1349000

7000

Chúng ta nghĩ rằng có khoảng 10 triệu ngôi sao chết
chỉ trong Dải Ngân Hà của chúng ta.

23:01

And these starssao have compressednén down to maybe something like 12, 15 milesdặm widerộng,

350

1356000

4000

Và những ngôi sao này nén xuống thành thứ gì đó
rộng khoảng 12, 15 dặm,

23:05

and they are blackđen holeslỗ hổng. And they are gobblinggobbling up everything around them,

351

1360000

3000

và chúng là những lỗ đen.
Và chúng ngấu nghiến tất cả mọi thứ xung quanh nó,

23:08

includingkể cả lightánh sáng, whichmà is why we can't see them.

352

1363000

5000

bao gồm ánh sáng, đó là lí do tại sao
chúng ta không thể thấy được chúng.

23:13

MostHầu hết of them should be in orbitquỹ đạo around something.

353

1368000

3000

Hầu hết chúng nên ở quỹ đạo xung quanh thứ gì đó.

23:16

But galaxiesthiên hà are very violenthung bạo placesnơi, and things can be spuntách out of orbitquỹ đạo.

354

1371000

4000

Nhưng những thiên hà là nơi rất tàn ác, và mọi thứ
có thể rơi khỏi quỹ đạo.

23:20

And alsocũng thế, spacekhông gian is incrediblyvô cùng vastrộng lớn.

355

1375000

3000

Thêm vào đó, không gian vô cùng lớn.

23:23

So even if you flungbao la a milliontriệu of these things out of orbitquỹ đạo,

356

1378000

5000

Vậy nên ngay cả khi bạn ném triệu thứ như thế này
ra khỏi quỹ đạo,

23:28

the chancescơ hội that one would actuallythực ra hitđánh us is fairlycông bằng remotexa.

357

1383000

3000

khả năng 1 trong số chúng quay trở lại đập vào bạn rất ít.

23:31

But it only has to get closegần, about a billiontỷ milesdặm away, one of these things.

358

1386000

8000

Nhưng phải tiến lại gần hơn nữa, cỡ 1 tỉ dặm khỏi
những thứ này.

23:39

About a billiontỷ milesdặm away, here'sđây là what happensxảy ra to Earth'sTrái đất orbitquỹ đạo:

359

1394000

3000

Khoảng 1 tỉ dặm, đây là những gì xảy ra với quỹ đạo Trái Đất:

23:42

it becomestrở thành ellipticalhình elip insteadthay thế of circulartròn.

360

1397000

3000

nó trở nên gần như là hình eclip thay vì hình tròn.

23:45

And for threesố ba monthstháng out of the yearnăm,

361

1400000

2000

Và 3 tháng trong năm

23:47

the surfacebề mặt temperaturesnhiệt độ go up to 150 to 180.

362

1402000

4000

nhiệt độ bề mặt tăng thêm 150 lên 180.

23:51

For threesố ba monthstháng out of the yearnăm, they go to 50 belowphía dưới zerokhông.

363

1406000

3000

3 tháng trong năm, nhiệt độ giảm 50 xuống dưới 0 độ.

23:54

That won'tsẽ không work too well. What can we do about this?

364

1409000

2000

Điều này cũng không tốt lắm.
Chúng ta có thể làm được gì?

23:56

And this is my scariestđáng sợ nhất. (LaughterTiếng cười)

365

1411000

8000

Và đây là điều tôi lo sợ nhất. (Cười)

24:04

I don't have a good answercâu trả lời for this one.

366

1419000

5000

Tôi không có được 1 câu trả lời đầy đủ cho câu hỏi này.

24:09

Again, we gottagotta think about beingđang a colonizingđổ racecuộc đua.

367

1424000

4000

1 lần nữa, chúng ta phải nghĩ về 1 cuộc chiến lập nghiệp.

24:13

And finallycuối cùng, numbercon số one: biggestlớn nhất dangernguy hiểm to life as we know it, I think,

368

1428000

5000

Và cuối cùng, số 1: mối nguy hiểm lớn nhất với cuộc sống
như chúng ta hằng biết, tôi nghĩ là

24:18

a really biglớn asteroidtiểu hành tinh headsđầu for EarthTrái đất.

369

1433000

3000

1 thiên thạch cực kì lớn hướng thẳng về phía Trái Đất.

24:21

The importantquan trọng thing to remembernhớ lại here -- this is not a questioncâu hỏi of if,

370

1436000

4000

Thứ quan trọng cần nhớ ở đây là -
nó không phải là câu hỏi "nếu như"

24:25

this is a questioncâu hỏi of when, and how biglớn.

371

1440000

4000

mà là câu hỏi "khi nào" và "lớn cỡ nào".

24:29

In 1908, just a 200-foot-chân piececái of a cometsao chổi

372

1444000

4000

Năm 1908, chỉ 1 mảnh thiên thạch cỡ 200ft

24:33

explodedphát nổ over SiberiaSiberia and flattenedlàm phẳng forestsrừng for maybe 100 milesdặm.

373

1448000

4000

phát nổ bên ngoài Siberia và
san bằng khu rừng cỡ 100 dặm.

24:37

It had the effecthiệu ứng of about 1,000 HiroshimaHiroshima bombsbom.

374

1452000

5000

Nó có tác dụng của khoảng 1000 trái bom Hiroshima.

24:42

AstronomersNhà thiên văn học estimateước tính that little asteroidstiểu hành tinh like that come about everymỗi hundredhàng trăm yearsnăm.

375

1457000

5000

Những nhà thiên văn học ước tính những thiên thạch nhỏ này
xuất hiện mỗi 100 năm.

24:47

In 1989, a largelớn asteroidtiểu hành tinh passedthông qua 400,000 milesdặm away from EarthTrái đất.

376

1462000

7000

Năm 1989, 1 thiên thạch lớn bay qua cách Trái Đất
400 000 dặm.

24:54

Nothing to worrylo about, right?

377

1469000

2000

Không gì đáng lo, đúng không?

24:56

It passedthông qua directlytrực tiếp throughxuyên qua Earth'sTrái đất orbitquỹ đạo. We were in that that spotnơi sixsáu hoursgiờ earliersớm hơn.

378

1471000

10000

Nó băng thẳng qua quỹ đạo của Trái Đất.
Chúng ta ở ngay vị trí đó 6h trước.

25:06

A smallnhỏ bé asteroidtiểu hành tinh, say a halfmột nửa miledặm widerộng, would touchchạm off firestormsfirestorms

379

1481000

4000

1 thiên thạch nhỏ, rộng cỡ nửa dặm,

25:10

followedtheo sau by severenghiêm trọng globaltoàn cầu coolinglàm mát from the debrismảnh vỡ kickedđá up --

380

1485000

4000

theo sau bởi sự sụt giảm nhiệt độ toàn cầu trầm trọng
từ những mảnh vụn vỡ ra -

25:14

CarlCarl Sagan'sCủa Sagan nuclearNguyên tử wintermùa đông thing.

381

1489000

2000

mùa đông nguyên tử của Carl Sagan.

25:16

An asteroidtiểu hành tinh fivesố năm milesdặm widerộng causesnguyên nhân majorchính extinctionssự tuyệt chủng.

382

1491000

4000

1 thiên thạch cỡ 5 dặm gây nên những cuộc
tuyệt chủng lớn.

25:20

We think the one that got the dinosaurskhủng long was about fivesố năm milesdặm widerộng.

383

1495000

3000

Chúng tôi nghĩ thứ làm khủng long tuyệt chủng to cỡ 5 dặm.

25:23

Where are they? There's something calledgọi là the KuiperKuiper beltthắt lưng,

384

1498000

3000

Chúng đang ở đâu? Có 1 thứ được gọi là vành đai Kuiper,

25:26

whichmà -- some people think Pluto'sSao Diêm Vương not a planethành tinh,

385

1501000

5000

cái mà một vài người nghĩ Sao Thiên Vương
không phải là 1 hành tinh,

25:31

that's where PlutoSao Diêm Vương is, it's in the KuiperKuiper beltthắt lưng.

386

1506000

3000

đó là vị trí của Sao Thiên Vương,
nó nằm ở vành đai Kuiper.

25:34

There's alsocũng thế something a little fartherxa hơn out, calledgọi là the OortOort cloudđám mây.

387

1509000

2000

Có thứ nằm xa hơn 1 tí nữa, gọi là "Đám mây Oort"

25:36

There are about 100,000 ballsnhững quả bóng of iceNước đá and rockđá -- cometssao chổi, really --

388

1511000

6000

Có khoảng 100 000 quả bóng bằng băng và đá
thiên thạch thì đúng hơn

25:42

out there, that are 50 milesdặm in diameterđường kính or more,

389

1517000

4000

ngoài đó, đường kính cỡ 50 dặm hoặc hơn,

25:46

and they regularlythường xuyên take a little spinquay,

390

1521000

2000

và chúng thường xuyên xoay vòng quanh,

25:48

in towardsvề hướng the SunSun and passvượt qua reasonablyhợp lý closegần to us.

391

1523000

6000

về phía Mặt Trời và bay lướt qua Trái Đất khá gần.

25:54

Of more concernmối quan ngại, I think, is the asteroidstiểu hành tinh that existhiện hữu betweengiữa MarsSao Hỏa and JupiterSao Mộc.

392

1529000

9000

Điều đáng quan tâm hơn nữa, tôi nghĩ là
những thiên thạch nằm giữa Sao Hỏa và Sao Mộc.

26:03

The folksfolks at the SloanSloan DigitalKỹ thuật số SkyBầu trời SurveyKhảo sát told us last fallngã --

393

1538000

3000

Nhân viên tại Trung tâm quan sát bầu trời
nói cho chúng tôi biết mùa thu năm ngoái

26:06

they're makingchế tạo the first mapbản đồ of the universevũ trụ, three-dimensionalba chiều mapbản đồ of the universevũ trụ --

394

1541000

4000

họ đang xây dựng bản đồ vũ trụ đầu tiên,
bản đồ 3 chiều của vũ trụ

26:10

that there are probablycó lẽ 700,000 asteroidstiểu hành tinh betweengiữa MarsSao Hỏa and JupiterSao Mộc

395

1545000

5000

có khoảng 700 000 thiên thạch
giữa sao Hỏa và sao Mộc

26:15

that are a halfmột nửa a miledặm biglớn or biggerlớn hơn.

396

1550000

5000

to cỡ nửa dặm trở lên.

26:20

So you say, yeah, well, what are really the chancescơ hội of this happeningxảy ra?

397

1555000

6000

Vậy bạn nói, được rồi,
khả năng những chuyện này sẽ thực sự xảy ra là bao nhiêu?

26:26

AndrewAndrew, can you put that chartđồ thị up?

398

1561000

3000

Andrew, anh có thể đưa biểu đồ này lên được không?

26:29

This is a chartđồ thị that DrTiến sĩ. ClarkClark ChapmanChapman at the SouthwestTây Nam ResearchNghiên cứu InstituteHọc viện

399

1564000

5000

Đây là biểu đồ mà Dr. Clark Chapman tại
Viện nghiên cứu Southwest

26:34

presentedtrình bày to CongressQuốc hội Hoa Kỳ a fewvài yearsnăm agotrước.

400

1569000

3000

trình bày tại Congress vài năm trước.

26:37

You'llBạn sẽ noticeđể ý that the chancecơ hội of an asteroid-slash-comettiểu hành tinh slash sao chổi impactva chạm killinggiết chết you

401

1572000

4000

Bạn sẽ để ý rằng cơ hội để 1 cú va chạm thiên thạch
đủ tác động để giết chết bạn

26:41

is about one in 20,000, accordingtheo to the work they'vehọ đã donelàm xong.

402

1576000

3000

cỡ khoảng 1 trong 20 000, dựa vào các công việc họ đã làm.

26:44

Now look at the one right belowphía dưới that.

403

1579000

2000

Bây giờ hãy nhìn vào cái bên phải dưới nó.

26:46

PassengerHành khách aircraftphi cơ crashtai nạn, one in 20,000.

404

1581000

5000

Tai nạn rơi máy bay, 1/20 000.

26:51

We spendtiêu an awfulkinh khủng lot of moneytiền bạc tryingcố gắng to be sure that we don't diechết in airplaneMáy bay accidentstai nạn,

405

1586000

5000

Chúng ta dành 1 số tiền khổng lồ cố gắng bảo đảm
chúng ta không chết trong tai nạn máy bay,

26:56

and we're not spendingchi tiêu hardlykhó khăn anything on this. And yetchưa, this is completelyhoàn toàn preventablecó thể ngăn ngừa được.

406

1591000

7000

và chúng ta không dành nhiều cho vấn đề này.
Và hơn hết, cái này có thể phòng ngừa được.

27:03

We finallycuối cùng have, just in the last yearnăm, the technologyCông nghệ to stop this coldlạnh.

407

1598000

4000

Cuối cùng chúng ta có, chỉ trong năm ngoái,
công nghệ để dừng cái lạnh này lại.

27:07

Could we have the solutionscác giải pháp?

408

1602000

2000

Chúng ta có thể có được giải pháp không?

27:09

NASA'sCủa NASA spendingchi tiêu threesố ba milliontriệu dollarsUSD a yearnăm, threesố ba milliontriệu bucksBucks --

409

1604000

4000

NASA đang bỏ ra 3 triệu đô la 1 năm,
3 triệu đô

27:13

that is like pocketbỏ túi changethay đổi -- to searchTìm kiếm for asteroidstiểu hành tinh.

410

1608000

3000

đây là một số tiền ít ỏi - để tìm kiếm các thiên thạch.

27:16

Because we can actuallythực ra figurenhân vật out everymỗi asteroidtiểu hành tinh that's out there,

411

1611000

5000

Bởi vì chúng ta có thể thực sự phát hiện ra
mỗi một thiên thạch đang ở ngoài đó,

27:21

and if it mightcó thể hitđánh EarthTrái đất, and when it mightcó thể hitđánh EarthTrái đất.

412

1616000

3000

và nếu như chúng có thể đâm Trái Đất,
và khi nào chúng đâm.

27:24

And they're tryingcố gắng to do that.

413

1619000

1000

Và họ đang cố gắng làm điều đó.

27:25

But it's going to take them 10 yearsnăm, at spendingchi tiêu threesố ba milliontriệu dollarsUSD a yearnăm,

414

1620000

4000

Nhưng nó sẽ mất tới 10 năm khi dành tới 3 triệu đô la mỗi năm

27:29

and even then, they claimyêu cầu they'llhọ sẽ only have about 80 percentphần trăm of them cataloguedxếp vào mục lục.

415

1624000

4000

ngay cả sau đó, họ khẳng định họ sẽ chỉ có cỡ 80%
của số tiền đó được kê khai.

27:33

CometsSao chổi are a tougherkhó khăn hơn acthành động.

416

1628000

2000

Thiên thạch là 1 thứ nguy hiểm.

27:35

We don't really have the technologyCông nghệ to predicttiên đoán cometsao chổi trajectoriesquỹ đạo,

417

1630000

3000

Chúng ta thật sự không có công nghệ nào
để dự đoán được quỹ đạo của sao chổi

27:38

or when one with our nameTên on it mightcó thể arriveđến nơi.

418

1633000

3000

hay khi nào tên của chúng có thể đi ngang qua.

27:41

But we would have lots of time, if we see it comingđang đến.

419

1636000

3000

Nhưng chúng ta có nhiều thời gian
nếu chúng ta dự đoán được lúc nào chúng đến.

27:44

We really need a dedicateddành riêng observatoryĐài quan sát.

420

1639000

3000

Chúng ta thật sự cần 1 đài chuyên dụng.

27:47

You'llBạn sẽ noticeđể ý that a lot of cometssao chổi are namedđặt tên after people you never heardnghe of,

421

1642000

3000

Bạn sẽ để ý hầu hết các sao chổi được đặt tên
theo tên những người mà bạn chưa bao giờ nghe nói tới,

27:50

amateurnghiệp dư astronomersnhà thiên văn học? That's because nobody'skhông ai looking for them, exceptngoại trừ amateursnghiệp dư.

422

1645000

4000

những nhà thiên văn học nghiệp dư? Đó là do
không có ai đi tìm chúng cả, ngoại trừ những người nghiệp dư.

27:54

We need a dedicateddành riêng observatoryĐài quan sát that looksnhìn for cometssao chổi.

423

1649000

4000

Chúng ta cần 1 đài quan sát chuyên dụng
chuyên đi tìm các sao chổi này.

27:58

PartMột phần two of the solutionscác giải pháp: we need to figurenhân vật out how to blowthổi up an asteroidtiểu hành tinh,

424

1653000

5000

Phần thứ 2 của giải pháp: chúng ta cần tìm ra
cách làm nổ tung 1 thiên thạch

28:03

or alterthay đổi its trajectoryquỹ đạo. Now, a yearnăm agotrước, we did an amazingkinh ngạc thing.

425

1658000

4000

hay thay đổi quỹ đạo của nó. Hiện tại, 1 năm trước,
chúng ta đã làm được 1 điều phi thường.

28:07

We sentgởi a probethăm dò out to this asteroidtiểu hành tinh beltthắt lưng,

426

1662000

2000

Chúng tôi đã gửi 1 tàu thăm dò ra vành đai thiên thạch này,

28:09

calledgọi là NEARGẦN, NearGần EarthTrái đất AsteroidTiểu hành tinh RendezvousĐiểm hẹn.

427

1664000

3000

gọi là NEAR (Cuộc gặp mặt thiên thạch gần Trái Đất)

28:12

And these guys orbitedquay quanh a 30 -- or no, about a 22-mile-dặm long asteroidtiểu hành tinh calledgọi là ErosEros.

428

1667000

8000

Và những con tàu quay xung quanh 1 thiên thạch
to cỡ 30, à không 22 dặm gọi là Eros.

28:20

And then, of coursekhóa học, you know, they pulledkéo one of those sneakylén lút NASANASA things,

429

1675000

3000

Và sau đó, tất nhiên bạn biết đó, chúng
thả ra 1 trong những thứ đồ của NASA,

28:23

where they had extrathêm batteriespin and extrathêm gaskhí đốt aboardtrên tàu and everything,

430

1678000

3000

nơi chúng có thêm năng lượng và khí dự trữ
và tất cả mọi thứ,

28:26

and then, at the last minutephút, they landedhạ cánh.

431

1681000

2000

sau đó, ngay phút cuối cùng, chúng đổ bộ.

28:28

When the missionsứ mệnh was over, they actuallythực ra landedhạ cánh on the thing.

432

1683000

3000

Khi nhiệm vụ đã kết thúc, chúng thật sự hạ cánh trên thứ đó.

28:31

We have landedhạ cánh a rockettên lửa shiptàu on an asteroidtiểu hành tinh. It's not a biglớn dealthỏa thuận.

433

1686000

5000

Chúng tôi đã cho hạ cánh 1 tàu vũ trụ trên 1 thiên thạch.
Đó không phải là 1 việc lớn.

28:36

Now, the troublerắc rối with just sendinggửi a bombbom out for this thing

434

1691000

3000

Bây giờ, vấn đề với việc gửi 1 quả bom cho thứ này là

28:39

is that you don't have anything to pushđẩy againstchống lại in spacekhông gian, because there's no airkhông khí.

435

1694000

4000

bạn không có bất cứ cái gì để tạo lực đẩy
để bay ngược vào lại không gian, vì không có không khí.

28:43

A nuclearNguyên tử explosionปัก แทน เลือก ปัก is just as hotnóng bức,

436

1698000

2000

Một vụ nổ hạt nhân chỉ có nhiệt độ cao,

28:45

but we don't really have anything biglớn enoughđủ to meltlàm tan chảy a 22-mile-dặm long asteroidtiểu hành tinh,

437

1700000

6000

nhưng chúng ta thật sự không có thứ gì đủ to
để làm chảy 1 thiên thạch cỡ 22 dặm chiều dài

28:51

or vaporizebốc hơi it, would be more like it.

438

1706000

2000

hay làm bốc hơi nó, đại loại vậy.

28:53

But we can learnhọc hỏi to landđất đai on these asteroidstiểu hành tinh that have our nameTên on them

439

1708000

5000

Nhưng chúng ta có thể học cách hạ cánh
trên những thiên thạch có tên chúng ta trên đó

28:58

and put something like a smallnhỏ bé ionion propulsionHệ thống động lực motorđộng cơ on it,

440

1713000

4000

và đặt 1 thứ gì đó như động cơ đẩy ion nhỏ trên đó

29:02

whichmà would gentlynhẹ nhàng, slowlychậm rãi, after a periodgiai đoạn of time, pushđẩy it into a differentkhác nhau trajectoryquỹ đạo,

441

1717000

5000

nó sẽ nhẹ nhàng, từ từ, sau 1 khoảng thời gian,
đẩy thiên thạch qua 1 quỹ đạo hoàn toàn khác

29:07

whichmà, if we'vechúng tôi đã donelàm xong our mathmôn Toán right, would keep it from hittingđánh EarthTrái đất.

442

1722000

3000

nếu chúng ta tính toán đúng, việc này sẽ
làm thiên thạch nó khỏi đụng trúng Trái Đất.

29:10

This is just a mattervấn đề of findingPhát hiện 'emhọ, going there, and doing something about it.

443

1725000

5000

Đây chỉ là vấn đề tìm ra cách giải quyết và áp dụng vào thực tế.

29:15

I know your headcái đầu is spinningquay from all this stuffđồ đạc.

444

1730000

3000

Tôi biết các bạn đang cảm thấy nhức đầu
từ những thông tin này.

29:18

YikesYikes! So manynhiều biglớn threatsmối đe dọa!

445

1733000

3000

Ôi trời ơi! Quá nhiều mối đe dọa!

29:21

The thing, I think, to remembernhớ lại, is SeptemberTháng chín 11.

446

1736000

2000

Cái này, tôi nghĩ tôi nhớ, là ngày 11/09

29:23

We don't want to get caughtbắt flat-footedflat-footed again.

447

1738000

3000

Chúng ta không muốn bị dồn vào thế kẹt 1 lần nữa.

29:26

We know about this stuffđồ đạc.

448

1741000

2000

Chúng ta biết về thứ này.

29:28

ScienceKhoa học has the powerquyền lực to predicttiên đoán the futureTương lai in manynhiều casescác trường hợp now.

449

1743000

4000

Khoa học có khả năng dự đoán được tương lai
trong nhiều trường hợp.

29:32

KnowledgeKiến thức is powerquyền lực.

450

1747000

2000

Tri thức là sức mạnh.

29:34

The worsttệ nhất thing we can do is say, jeezJeez, I got enoughđủ to worrylo about

451

1749000

5000

Điều tồi tệ nhất chúng ta có thể làm là,
tôi lo đủ về

29:39

withoutkhông có worryinglo lắng about an asteroidtiểu hành tinh. (LaughterTiếng cười)

452

1754000

6000

việc không lo lắng gì về thiên thạch cả (Cười)

29:45

That's a mistakesai lầm that could literallynghĩa đen costGiá cả us our futureTương lai.

453

1760000

3000

Đó là 1 lỗi có thể phải trả giá bằng cả tương lai chúng ta.

29:48

Thank you.

454

1763000

2000

Cảm ơn.

Translated by Phương Uyên
Reviewed by Bùi Khánh Linh

ABOUT THE SPEAKER

Stephen Petranek - Technology forecaster
Stephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them.

Why you should listen

Writer and technologist Stephen Petranek became a reluctant doomsayer when his earliest TED Talk (“10 ways the world could end”) racked up 1.5 million views. But Petranek is in fact an optimist who believes that humanity will escape its predicaments -- literally. Within a century, he predicts that humans will have established a city of 80,000 on Mars: and that not only is that plausible, but it’s also inevitable.

Petranek is the editor-in-chief of the Breakthrough Technology Alert, a technology newsletter that ties scientific breakthroughs to investment opportunities. He's the author of the TED Book How We'll Live on Mars.

More profile about the speaker
Stephen Petranek | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Stephen Petranek: 10 cách thế giới này có thể kết thúc | TED Talk | TED.com