TED2017
Anjan Sundaram: Why I risked my life to expose a government massacre
Anjan Sundaram: Lí do tôi liều mạng vạch trần cuộc thảm sát của chính quyền
Filmed:
Readability: 4.7
1,058,096 views
Nếu như không ai để ý thì một vùng chiến sự có vẻ rất yên bình, trích từ Anjan Sundaram, phóng viên điều tra kiêm cộng tác viên của TED. Trong bài nói ngắn gọn mà thấm thía này, anh sẽ dẫn ta vào bên trong cuộc xung đột ở Cộng hòa Trung Phi, nơi mà anh đã chứng kiến cuộc thanh trừng tôn giáo có tổ chức, và chia sẻ bài học về tầm quan trọng của việc đứng ra làm nhân chứng cho những nỗi đau của con người. "Những người bị ta ngó lơ trong xã hội cho thấy một phần quan trọng trong bản chất của ta." Sundaram nói. "Một nhân chứng cũng đủ quý giá, và những gì họ thấy lại cần thiết hơn bao giờ hết khi bạo lực lặng lẽ kéo qua, không ai nghe, không ai thấy.
Anjan Sundaram - Author, journalist
TED Fellow Anjan Sundaram has spent the last decade writing about 21st century dictatorships, forgotten conflicts and discrimination around the world – from the Democratic Republic of Congo to Rwanda and India. Full bio
TED Fellow Anjan Sundaram has spent the last decade writing about 21st century dictatorships, forgotten conflicts and discrimination around the world – from the Democratic Republic of Congo to Rwanda and India. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Thế nào là làm một nhân chứng?
00:13
What does it mean to be a witness?
0
1280
3120
00:17
Why is it important to bear witness
1
5560
2816
Vì sao đứng ra làm chứng
cho những khổ đau
cho những khổ đau
00:20
to people's suffering,
2
8400
1200
của ai đó lại quan trọng,
00:22
especially when those people
are isolated from us?
are isolated from us?
3
10400
3200
nhất là những người bị xã hội cô lập?
00:27
And what happens when we turn away?
4
15440
2240
Sẽ thế nào nếu ta quay lưng lại với họ?
00:32
Three years ago, I traveled
to the Central African Republic
to the Central African Republic
5
20000
3656
3 năm trước, tôi có đến
Cộng hòa Trung Phi
Cộng hòa Trung Phi
00:35
to report on its ongoing war.
6
23680
1760
để ghi lại cuộc chiến đang diễn ra.
00:38
I'd heard warnings of massacres
7
26920
2776
Tôi từng nghe cảnh báo
về nạn thảm sát
về nạn thảm sát
00:41
in the country's jungles and deserts,
8
29720
2080
trong những khu rừng và hoang mạc,
00:45
but no one could locate these massacres
9
33440
2776
nhưng không ai biết được
chúng xảy ra ở đâu
chúng xảy ra ở đâu
00:48
or tell me who was killed, or when.
10
36240
2600
hay nói được ai đã bị giết, vào khi nào.
00:53
I drove into this war
11
41520
2656
Tôi dấn thân vào cuộc chiến
00:56
with little information.
12
44200
1200
trong trạng thái mù mờ.
00:58
I witnessed scenes
that were tragic and unreal,
that were tragic and unreal,
13
46640
3600
Tôi từng chứng kiến những cảnh
bi kịch và hoang đường,
bi kịch và hoang đường,
01:03
and only at the end did I realize
14
51840
2216
và chỉ khi chuyến đi kết thúc,
tôi mới nhận ra
tôi mới nhận ra
01:06
that I had witnessed
the slow preparation of ethnic cleansing.
the slow preparation of ethnic cleansing.
15
54080
4720
tôi đã chứng kiến giai đoạn manh nha
của cuộc thanh trừng bộ tộc.
của cuộc thanh trừng bộ tộc.
01:14
The Central African Republic
is a country of about five million people
is a country of about five million people
16
62160
3896
Cộng hòa Trung Phi chỉ có 5 triệu dân
01:18
the size of Texas
17
66080
1496
diện tích chỉ cỡ bang Texas,
01:19
in the center of Africa.
18
67600
1280
nằm ở trung tâm châu Phi.
01:22
The country has known chronic violence
since French colonial rule ended in 1960.
since French colonial rule ended in 1960.
19
70240
4320
Nước này trải qua bạo lực triền miên
từ sau thời kì Pháp thuộc năm 1960.
từ sau thời kì Pháp thuộc năm 1960.
01:28
The war I reported on
20
76440
1936
Trận chiến mà tôi đưa tin
01:30
was between the minority
Muslim government,
Muslim government,
21
78400
2120
là trận chiến giữa
nhà nước Hồi giáo thiểu số,
nhà nước Hồi giáo thiểu số,
01:33
called the Seleka,
22
81520
1200
còn gọi là Seleka,
01:35
and citizen militias,
23
83920
1200
với những dân quân,
01:38
mostly Christian,
24
86080
1776
hầu hết là người Thiên chúa giáo,
01:39
called the anti-balaka.
25
87880
1200
được gọi là Anti-balaka.
01:44
The first sign of the impending cleansing
26
92360
3016
Dấu hiệu đầu tiên của cuộc thanh trừng
01:47
was the breakdown of trust
within communities.
within communities.
27
95400
2880
là sự sụp đổ niềm tin trong cộng đồng.
01:52
Three days after I arrived in the country,
28
100040
2896
3 ngày sau khi đến đất nước này,
01:54
I watched the small city
of Gaga be abandoned.
of Gaga be abandoned.
29
102960
2800
tôi đã đứng nhìn thành phố nhỏ Gaga
bị bỏ hoang
bị bỏ hoang
01:59
A battle was about to break out.
30
107560
1720
Trận chiến sắp sửa nổ ra.
02:02
And to save themselves,
31
110280
1656
Và để tự cứu mình,
02:03
many people were working
as government spies,
as government spies,
32
111960
3896
nhiều người đã trở thành
mật vụ của chính phủ,
mật vụ của chính phủ,
02:07
identifying friends and neighbors
33
115880
3416
họ chọn ra trong số bạn bè
và hàng xóm của mình
và hàng xóm của mình
02:11
to be killed.
34
119320
1200
những người phải chết.
02:14
Cities and towns,
35
122960
2256
Các thành phố và thị trấn,
02:17
any place with humans, had become unsafe.
36
125240
2720
nơi nào có người, nơi đó có nguy hiểm.
02:22
So people moved to the jungle.
37
130120
1840
Thế là họ chuyển vào rừng ở.
02:25
I felt strangely isolated
38
133960
3256
Tôi thấy kì lạ khủng khiếp
02:29
as pigs and livestock
moved into the empty homes.
moved into the empty homes.
39
137240
4360
vì đám lợn và gia súc lại
vào ở trong nhà bỏ hoang.
vào ở trong nhà bỏ hoang.
02:36
In a war zone,
40
144080
1496
Trong vùng chiến sự,
02:37
you know that you are near the killing
when people have left.
when people have left.
41
145600
3200
dấu hiệu của một cuộc thảm sát
là khi mọi người đã rời đi.
là khi mọi người đã rời đi.
02:42
The war moved across the jungle
and reached Gaga,
and reached Gaga,
42
150800
2736
Cuộc chiến quét qua khu rừng
rồi đến Gaga,
rồi đến Gaga,
02:45
and I was surrounded
by the thunder of bombs.
by the thunder of bombs.
43
153560
2240
còn tôi thì bị bao vây bởi
những trận bom dội vang như sấm.
những trận bom dội vang như sấm.
02:49
Government forces drove into the jungle
to attack a town sheltering a militia.
to attack a town sheltering a militia.
44
157000
4480
Quân của chính phủ tràn vào rừng
để đánh vào chỗ ẩn náu của dân quân.
để đánh vào chỗ ẩn náu của dân quân.
02:56
I rode on motorcycle for hours,
45
164560
2496
Tôi phải chạy xe máy nhiều giờ,
02:59
crossing jungle streams
and tall elephant grass,
and tall elephant grass,
46
167080
2600
băng qua những dòng suối
và đám cỏ voi,
và đám cỏ voi,
03:03
but I only got to the town
47
171280
2016
nhưng khi tôi đến được chỗ ẩn nấp,
03:05
after the government had burned it
48
173320
1856
thì nó đã bị chính phủ thiêu rụi,
03:07
and its people were gone.
49
175200
1200
còn mọi người thì biến mất.
Để xem còn ai ở đó không,
03:10
To see if I could speak to someone,
50
178400
1696
03:12
I shouted out that I was a friend,
that I would not hurt them.
that I would not hurt them.
51
180120
3000
tôi gào lên rằng tôi là bạn,
và tôi sẽ không hại họ.
và tôi sẽ không hại họ.
03:16
A woman in a red shirt
ran out of the forest.
ran out of the forest.
52
184680
2840
Có một phụ nữ mặc áo đỏ
chạy ra từ khu rừng.
chạy ra từ khu rừng.
03:21
Others cautiously emerged from the trees
53
189400
3136
Những người khác thì bước ra
từ sau những thân cây
từ sau những thân cây
03:24
and asked, "Est-ce les gens savent?"
54
192560
2720
và hỏi, "Est-ce les gens savent?"
03:28
"Do people know?"
55
196200
1200
nghĩa là "Có ai biết không?"
03:30
The question surprised me.
56
198960
1816
Câu hỏi làm tôi ngạc nhiên.
03:32
Their children were hungry and sick,
57
200800
2456
Lũ trẻ thì đói và bệnh tật,
03:35
but they didn't ask for food or medicine.
58
203280
2080
nhưng họ không đòi
đồ ăn hay thuốc uống.
đồ ăn hay thuốc uống.
03:38
They asked me,
59
206520
1576
Họ chỉ hỏi tôi,
03:40
"Do people know what is happening to us?"
60
208120
2160
"Có ai biết chúng tôi
đang gặp chuyện này không?"
đang gặp chuyện này không?"
03:45
I felt helpless
as I wrote down their question.
as I wrote down their question.
61
213440
3120
Khi viết câu hỏi của họ xuống,
tôi thấy mình thật bất lực.
tôi thấy mình thật bất lực.
03:49
And I became determined
62
217680
3256
Và tôi quyết rằng
03:52
that this moment in their lives
63
220960
3296
khoảnh khắc này trong đời họ
03:56
should not be forgotten.
64
224280
1200
sẽ không thể bị quên lãng.
03:59
In bearing witness to their crisis,
65
227480
2336
Khi chứng kiến sự khủng hoảng của họ,
04:01
I felt a small communion
with these people.
with these people.
66
229840
2360
tôi bỗng có chút đồng cảm với
những con người này.
những con người này.
04:06
From far away, this war had felt
like a footnote in world news.
like a footnote in world news.
67
234000
5360
Với người xem tin thời sự,
cuộc chiến này chỉ là một dòng tin vắn.
cuộc chiến này chỉ là một dòng tin vắn.
04:13
As a witness,
68
241120
1736
Còn với tôi, một nhân chứng,
04:14
the war felt like history unfolding.
69
242880
2960
cuộc chiến này giống như
lịch sử được phơi bày.
lịch sử được phơi bày.
Chính phủ chối bỏ mọi hành vi bạo lực,
04:18
The government denied
that it was committing any violence,
that it was committing any violence,
70
246840
2720
trong khi mọi thị trấn mà tôi lái xe qua,
04:22
but I continually drove through towns
71
250400
3016
hết người này đến người kia kể về
những cuộc thảm sát của chính quyền
những cuộc thảm sát của chính quyền
04:25
where people described
government massacres
government massacres
72
253440
2976
04:28
from a day or a week before.
73
256440
2519
xảy ra hôm qua,
hoặc một tuần trước đó.
hoặc một tuần trước đó.
Tôi thấy choáng váng
04:33
I felt overwhelmed
74
261240
1200
và cố gắng trấn tỉnh lại.
04:35
and tried to calm myself.
75
263480
1480
Khi đưa tin về những cuộc thảm sát này,
04:38
As I reported on these massacres,
76
266280
2496
Tôi phải mua,
04:40
I bought and ate
77
268800
2696
và ăn
những viên kẹo nhỏ, cố tìm vị ngọt
quen thuộc và dễ chịu của chúng.
quen thuộc và dễ chịu của chúng.
04:43
little sweets,
78
271520
2016
04:45
seeking the familiar
comfort of their taste.
comfort of their taste.
79
273560
4640
Người Trung Phi ăn
những viên kẹo này,
những viên kẹo này,
04:51
Central Africans ate these sweets
80
279880
2136
để làm dịu cơn đói,
04:54
to ease their hunger,
81
282040
1200
để lại hàng nghìn vỏ kẹo
trên đường tháo chạy.
trên đường tháo chạy.
04:56
leaving a trail of thousands
of plastic wrappers as they fled.
of plastic wrappers as they fled.
82
284560
4680
05:02
On the few radio stations
still operating in the country,
still operating in the country,
83
290680
3976
Ở vài đài phát thanh
còn hoạt động ở nước này,
còn hoạt động ở nước này,
tôi hầu như chỉ nghe thấy nhạc Pop.
05:06
I mostly heard pop music.
84
294680
2280
Khi trận chiến leo thang,
05:10
As the war mounted,
85
298680
2016
05:12
we received less information
about the massacres.
about the massacres.
86
300720
2520
ta biết được ít tin tức hơn
về những vụ thảm sát.
về những vụ thảm sát.
Nên dễ thấy đó là chuyện thường hơn.
05:16
It became easier
to feel a sense of normalcy.
to feel a sense of normalcy.
87
304360
3880
05:24
I witnessed the effect
of this missing information.
of this missing information.
88
312080
2800
Tôi đã chứng kiến hậu quả
của sự thiếu vắng thông tin này.
của sự thiếu vắng thông tin này.
2 tuần sau, một cách
chậm rãi và bồn chồn,
chậm rãi và bồn chồn,
05:28
Two weeks later, I slowly and anxiously
89
316560
3896
tôi lái xe vào trụ sở cô lập dân quân,
05:32
drove into an isolated
militia headquarters,
militia headquarters,
90
320480
3176
là một thị trấn có tên PK100.
05:35
a town called PK100.
91
323680
1560
Ở đây, những người lính
đạo Thiên Chúa nói với tôi
đạo Thiên Chúa nói với tôi
05:38
Here, Christian fighters told me
92
326680
2936
05:41
that all Muslims were foreigners,
93
329640
2536
rằng những tín đồ đạo Hồi
đều là người nước ngoài,
đều là người nước ngoài,
xấu xa và thông đồng với Chính phủ.
05:44
evil and allied with the government.
94
332200
2560
Họ cho rằng người Hồi giáo
cũng giống như thú vật.
cũng giống như thú vật.
05:47
They likened Muslims to animals.
95
335920
2000
05:52
Without neutral observers or media
96
340480
3096
Vì không có nhân chứng trung lập
hay phương tiện truyền thông
hay phương tiện truyền thông
để đối chứng những
lời lẽ nực cười này,
lời lẽ nực cười này,
05:55
to counter this absurd narrative,
97
343600
2536
nó trở thành câu chuyện
duy nhất trong những khu trại này.
duy nhất trong những khu trại này.
05:58
it became the single narrative
in these camps.
in these camps.
98
346160
2480
Dân quân bắt đầu
săn lùng người Hồi giáo,
săn lùng người Hồi giáo,
06:02
The militias began to hunt down Muslims,
99
350600
2656
06:05
and emptied the capital, Bangui,
100
353280
2856
và quét sạch thủ đô Bangui,
nơi ở của gần 140,000 người Hồi giáo
06:08
of nearly 140,000 Muslims
101
356160
2816
chỉ trong vài tháng.
06:11
in just a few months.
102
359000
1440
Hầu hết những vụ thảm sát và tháo chạy
của người Hồi giáo không được ghi lại.
của người Hồi giáo không được ghi lại.
06:14
Most of the killing and fleeing of Muslims
went unrecorded by witnesses.
went unrecorded by witnesses.
103
362760
4520
06:22
I'm telling you about my reporting
in the Central African Republic,
in the Central African Republic,
104
370640
3160
Tôi đang kể cho mọi người về bản tin
của tôi ở Cộng hòa Trung Phi,
của tôi ở Cộng hòa Trung Phi,
06:27
but I still ask myself why I went there.
105
375040
2760
nhưng tôi vẫn tự hỏi vì sao tôi đến đó.
Vì sao tôi lại đặt mình vào nguy hiểm?
06:31
Why put myself at risk?
106
379080
1360
06:34
I do this work
107
382600
1296
Tôi làm việc này
06:35
because I feel that ignored people
in all our communities
in all our communities
108
383920
5416
vì tôi cảm thấy rằng
những người bị ta bỏ rơi trong xã hội
những người bị ta bỏ rơi trong xã hội
sẽ cho ta biết những điều quan trọng
06:41
tell us something important
109
389360
2016
về việc chúng ta là ai.
06:43
about who we are.
110
391400
1200
Khi thông tin bị bỏ sót,
06:48
When information is missing,
111
396000
2256
06:50
people have the power
to manipulate reality.
to manipulate reality.
112
398280
3200
con người có quyền bóp méo thực tại,
Khi không có nhân chứng,
06:55
Without witnesses,
113
403320
1200
06:57
we would believe that those thousands
of massacred people are still alive,
of massacred people are still alive,
114
405560
3477
ta sẽ tin rằng hàng nghìn người
đã bị sát hại kia vẫn còn sống,
đã bị sát hại kia vẫn còn sống,
07:02
that those hundreds
of burned homes are still standing.
of burned homes are still standing.
115
410280
2600
rằng hàng trăm ngôi nhà
đã cháy thành tro kia vẫn tồn tại.
đã cháy thành tro kia vẫn tồn tại.
Một vùng chiến sự có thể
07:06
A war zone can pass
116
414360
1656
07:08
for a mostly peaceful place
117
416040
2256
trông giống như một nơi yên bình
khi không ai quan sát kỹ.
07:10
when no one is watching.
118
418320
1600
Một nhân chứng cũng đủ quý giá,
07:14
And a witness can become precious,
119
422080
2440
và những gì họ thấy lại
cần thiết hơn bao giờ hết
cần thiết hơn bao giờ hết
07:17
and their gaze most necessary,
120
425680
1720
07:20
when violence passes silently,
121
428480
3680
một khi bạo lực lặng lẽ kéo qua,
07:25
unseen and unheard.
122
433000
2120
không ai thấy, và không ai nghe.
07:27
Thank you.
123
435960
1216
Cảm ơn.
07:29
(Applause)
124
437200
4640
( Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Anjan Sundaram - Author, journalistTED Fellow Anjan Sundaram has spent the last decade writing about 21st century dictatorships, forgotten conflicts and discrimination around the world – from the Democratic Republic of Congo to Rwanda and India.
Why you should listen
Anjan Sundaram is the author of Bad News: Last Journalists in a Dictatorship (Ingabire prize, PEN America prize finalist, Amazon Best Book of 2016) and Stringer: A Reporter's Journey in the Congo (Royal African Society Book of the Year in 2014, BBC Book of the Week). His writing has appeared in Granta, The New York Review of Books, the New York Times, The Guardian and Foreign Policy. His war correspondence won a Frontline Club award in 2015 and a Reuters prize in 2006. Sundaram is a TED Fellow. He graduated from Yale University.
Anjan Sundaram | Speaker | TED.com