TEDGlobal 2010
Matt Ridley: When ideas have sex
Matt Ridley: Khi các ý tưởng kết hợp ăn ý với nhau.
Filmed:
Readability: 3.7
2,434,498 views
Tại TEDGlobal 2010, Tác giả Matt Ridley đã dẫn chứng thông qua lịch sử rằng bộ máy phát triển của con người xưa nay là những sự gặp gỡ và kết hợp của những ý tưởng để tạo ra những ý tưởng mới hơn. Ông nói rằng tài năng của 1 cá nhân không quan trọng bằng cái đầu biết kết hợp.
Matt Ridley - Rational optimist
Matt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other." Full bio
Matt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other." Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
When I was a student here in Oxford in the 1970s,
0
1000
3000
Khi tôi còn là 1 sinh viên ở Oxford vào những năm 70.
00:19
the future of the world was bleak.
1
4000
3000
tương lai của thế giới lúc đó chẳng có gì hứa hẹn.
00:22
The population explosion was unstoppable.
2
7000
2000
Sự bùng nổ dân số không ngừng.
00:24
Global famine was inevitable.
3
9000
2000
Nạn đói toàn cầu là hiển nhiên.
00:26
A cancer epidemic caused by chemicals in the environment
4
11000
3000
Ung thư lan tràn gây nên từ những hóa chất trong môi trường
00:29
was going to shorten our lives.
5
14000
3000
đã rút ngắn tuổi thọ của chúng ta.
00:32
The acid rain was falling on the forests.
6
17000
3000
Mưa axít ở trong rừng.
00:35
The desert was advancing by a mile or two a year.
7
20000
2000
Sa mạc xâm lấn vào đất liền 1 tới 2 dặm 1 năm.
00:37
The oil was running out,
8
22000
2000
Dầu đang cạn kiệt.
00:39
and a nuclear winter would finish us off.
9
24000
3000
1 cuộc chiến tranh hạt nhân sẽ đưa chúng ta tới diệt vong.
00:42
None of those things happened,
10
27000
2000
Tất cả những điều đó đã không xảy ra.
00:44
(Laughter)
11
29000
2000
(Tiếng cười)
00:46
and astonishingly, if you look at what actually happened in my lifetime,
12
31000
3000
và thật đáng king ngạc, nếu bạn nhìn vào những gì đã xảy ra ở thời đại của tôi,
00:49
the average per-capita income
13
34000
3000
mức thu nhập bình quân theo đầu người
00:52
of the average person on the planet,
14
37000
2000
của 1 người bình thường,
00:54
in real terms, adjusted for inflation,
15
39000
2000
trong điều kiện thực tế, được điều chỉnh để chống lạm phát,
00:56
has tripled.
16
41000
2000
đã tăng gấp 3 lần.
00:58
Lifespan is up by 30 percent in my lifetime.
17
43000
3000
Tuổi thọ tăng lên 30%.
01:01
Child mortality is down by two-thirds.
18
46000
3000
tỷ lệ tử vong sơ sinh được giảm xuống 2/3
01:04
Per-capita food production
19
49000
2000
lương thực tính theo đầu người
01:06
is up by a third.
20
51000
2000
tăng lên 1/3
01:08
And all this at a time when the population has doubled.
21
53000
3000
Và tất cả những điều đó xảy ra cùng lúc với việc dân số tăng gấp đôi.
01:11
How did we achieve that, whether you think it's a good thing or not?
22
56000
2000
Chúng ta đã làm được điều đó như thế nào -- dù bạn có nghĩ điều đó là tốt hay xấu --
01:13
How did we achieve that?
23
58000
2000
Chúng ta đã làm được điều đó như thế nào?
01:15
How did we become
24
60000
2000
Làm thế nào mà chúng ta đã trở thành
01:17
the only species
25
62000
2000
giống loài duy nhất
01:19
that becomes more prosperous
26
64000
2000
có được sự thịnh vượng
01:21
as it becomes more populous?
27
66000
2000
và đông đúc như thế này?
01:23
The size of the blob in this graph represents the size of the population,
28
68000
3000
dải màu này là tương ứng cho dân số
01:26
and the level of the graph
29
71000
2000
còn trục tung
01:28
represents GDP per capita.
30
73000
2000
tương ứng với GDP tính theo đầu người.
01:30
I think to answer that question
31
75000
2000
Tôi nghĩ là để trả lời câu hỏi này
01:32
you need to understand
32
77000
2000
các bạn cần phải hiểu
01:34
how human beings bring together their brains
33
79000
3000
rằng loài người đã cùng nhau
01:37
and enable their ideas to combine and recombine,
34
82000
3000
cho những ý tưởng của họ kết hợp và tái kết hợp như thế nào,
01:40
to meet and, indeed, to mate.
35
85000
3000
để chúng gắn kết với nhau.
01:43
In other words, you need to understand
36
88000
2000
Nói 1 cách khác, các bạn cần phải hiểu
01:45
how ideas have sex.
37
90000
2000
Những ý tưởng đó đã giao cấu như thế nào.
01:48
I want you to imagine
38
93000
2000
Tôi muốn bạn tưởng tượng
01:50
how we got from making objects like this
39
95000
3000
chúng ta đã đi từ việc làm ra 1 thứ như thế này
01:53
to making objects like this.
40
98000
3000
đến việc làm ra 1 thứ như thế kia như thế nào
01:56
These are both real objects.
41
101000
2000
Chúng đều là những đồ dùng thực tế.
01:58
One is an Acheulean hand axe from half a million years ago
42
103000
2000
1 cái là rìu cầm tay Acheulean từ nửa triệu năm trước
02:00
of the kind made by Homo erectus.
43
105000
3000
của những người đứng thẳng cổ xưa.
02:03
The other is obviously a computer mouse.
44
108000
2000
Cái còn lại thì rõ ràng là 1 con chuột vi tính.
02:05
They're both exactly the same size and shape to an uncanny degree.
45
110000
3000
Cả 2 đều cùng kích cỡ và hình dạng theo 1 cách chính xác kì lạ.
02:08
I've tried to work out which is bigger,
46
113000
3000
Tôi đã thử tính xem cái nào lớn hơn,
02:11
and it's almost impossible.
47
116000
2000
nhưng thất bại.
02:13
And that's because they're both designed to fit the human hand.
48
118000
2000
Là vì chúng đều được thiết kế để vừa vặn với tay cầm của con người.
02:15
They're both technologies. In the end, their similarity is not that interesting.
49
120000
3000
Chúng đều là những công cụ. Cuối cùng, điểm giống nhau này không còn thú vị nữa.
02:18
It just tells you they were both designed to fit the human hand.
50
123000
2000
Nó chỉ cho ta thấy rằng chúng được thiết kế để vừa vặn với tay cầm của con người.
02:20
The differences are what interest me,
51
125000
2000
Điểm khác biệt mới là cái tôi quan tâm.
02:22
because the one on the left was made to a pretty unvarying design
52
127000
3000
Bởi vì vật bên trái là 1 thiết kế không thay đổi
02:25
for about a million years --
53
130000
2000
trong suốt khoản 1 triệu năm --
02:27
from one-and-a-half million years ago to half a million years ago.
54
132000
3000
Từ 1,5 triệu năm tới nửa triệu năm trước.
02:30
Homo erectus made the same tool
55
135000
3000
Người đứng thẳng làm ra cùng 1 loại công cụ
02:33
for 30,000 generations.
56
138000
2000
cho 30.000 thế hệ.
02:35
Of course there were a few changes,
57
140000
2000
Dĩ nhiên có 1 vài thay đổi nhỏ,
02:37
but tools changed slower than skeletons in those days.
58
142000
3000
Nhưng nó còn chậm hơn cả sự thay đổi của bộ xương ngày ấy.
02:40
There was no progress, no innovation.
59
145000
2000
Không có tiến bộ, không có cách tân.
02:42
It's an extraordinary phenomenon, but it's true.
60
147000
2000
Đó là 1 hiện tượng lạ thường, nhưng là sự thật.
02:44
Whereas the object on the right is obsolete after five years.
61
149000
3000
Trong khi đó vật bên phải thì lỗi thời chỉ sau 5 năm.
02:47
And there's another difference too,
62
152000
2000
Và còn 1 điểm khác biệt khác nữa,
02:49
which is the object on the left is made from one substance.
63
154000
2000
là vật bên trái được làm ra từ 1 vật chất duy nhất.
02:51
The object on the right is made from
64
156000
2000
Còn vật bên phải thì được làm
02:53
a confection of different substances,
65
158000
2000
từ hỗn hợp nhiều chất khác nhau,
02:55
from silicon and metal and plastic and so on.
66
160000
3000
từ silicon, kim loại, nhựa dẻo v.v..
02:58
And more than that, it's a confection of different ideas,
67
163000
3000
Và hơn thế nữa, nó còn là hỗn hợp của nhiều ý tưởng khác,
03:01
the idea of plastic, the idea of a laser,
68
166000
2000
ý tưởng phát minh ra nhựa dẻo, phát minh ra laser,
03:03
the idea of transistors.
69
168000
2000
phát minh ra bóng bán dẫn.
03:05
They've all been combined together in this technology.
70
170000
3000
Chúng đều được kết hợp với nhau để tạo ra công cụ này.
03:08
And it's this combination,
71
173000
2000
Và sự kết hợp này,
03:10
this cumulative technology, that intrigues me,
72
175000
3000
công nghệ tích lũy này đã kích thích sự tò mò của tôi.
03:13
because I think it's the secret to understanding
73
178000
3000
Bởi vì tôi nghĩ đó là chìa khóa để hiểu ra
03:16
what's happening in the world.
74
181000
2000
sự vận động của thế giới.-
03:18
My body's an accumulation of ideas too:
75
183000
3000
Cơ thể của tôi cũng là sự tích lũy của nhiều khái niệm,
03:21
the idea of skin cells, the idea of brain cells, the idea of liver cells.
76
186000
3000
Khái niệm về tế bào da, tế bào não, tế bào gan.
03:24
They've come together.
77
189000
2000
Chúng kết hợp với nhau.
03:26
How does evolution do cumulative, combinatorial things?
78
191000
3000
Làm thế nào mà sự tiến hóa làm được điều này?
03:29
Well, it uses sexual reproduction.
79
194000
3000
Nó nhờ vào sự sinh sản hữu tính.
03:32
In an asexual species, if you get two different mutations in different creatures,
80
197000
3000
Trong 1 loài vô tính, nếu có 2 đột biến khác nhau trong những sinh vật khác nhau,
03:35
a green one and a red one,
81
200000
2000
1 cái màu xanh và 1 cái màu đỏ,
03:37
then one has to be better than the other.
82
202000
2000
vậy 1 cái phải trội hơn cái kia.
03:39
One goes extinct for the other to survive.
83
204000
2000
Và 1 cái phải biến mất để cái kia tồn tại.
03:41
But if you have a sexual species,
84
206000
2000
Nhưng nếu bạn có 1 loài hữu tính,
03:43
then it's possible for an individual
85
208000
2000
thì sẽ khả thi cho 1 cá thể
03:45
to inherit both mutations
86
210000
2000
di truyền cả 2 đột biến kia
03:47
from different lineages.
87
212000
2000
từ những dòng giống khác.
03:49
So what sex does is it enables the individual
88
214000
3000
Vậy việc giao cấu sẽ cho phép 1 cá thể
03:52
to draw upon
89
217000
2000
rút ra
03:54
the genetic innovations of the whole species.
90
219000
3000
những tiến bộ di truyền cho cả loài.
03:57
It's not confined to its own lineage.
91
222000
2000
Nó không bị giới hạn bởi dòng giống của nó.
03:59
What's the process that's having the same effect
92
224000
2000
Quá trình nào mà có chung 1 ảnh hưởng
04:01
in cultural evolution
93
226000
2000
tới phát triển văn hóa
04:03
as sex is having in biological evolution?
94
228000
3000
khi việc giao cấu đang có những tiến bộ sinh học?
04:06
And I think the answer is exchange,
95
231000
2000
Và tôi nghĩ câu trả lời là sự trao đổi,
04:08
the habit of exchanging one thing for another.
96
233000
3000
thói quen trao đổi cái này với cái khác.
04:11
It's a unique human feature.
97
236000
2000
Đó là đặc tính độc nhất của con người.
04:13
No other animal does it.
98
238000
2000
Không có 1 loài động vật nào làm vậy.
04:15
You can teach them in the laboratory to do a little bit of exchange --
99
240000
2000
Bạn có thể dạy chúng 1 chút trong phòng thí nghiệm.
04:17
and indeed there's reciprocity in other animals --
100
242000
2000
Và thực sự thì cũng có sự trao đổi ở những loài động vật khác.
04:19
But the exchange of one object for another never happens.
101
244000
3000
Nhưng sự trao đổi 1 vật cho 1 vật khác thì không bao giờ xảy ra.
04:22
As Adam Smith said, "No man ever saw a dog
102
247000
2000
Như Adam Smith đã nói: "Chưa có ai thấy 1 con chó
04:24
make a fair exchange of a bone with another dog."
103
249000
3000
trao đổi 1 cục xương sòng phẳng với 1 con chó khác."
04:27
(Laughter)
104
252000
3000
(Tiếng cười)
04:30
You can have culture without exchange.
105
255000
2000
Bạn có thể có nền văn hóa không có sự trao đổi.
04:32
You can have, as it were, asexual culture.
106
257000
2000
Bạn có thể có nền văn hóa vô tính.
04:34
Chimpanzees, killer whales, these kinds of creatures, they have culture.
107
259000
3000
Tinh tinh, cá voi sát thủ, những loài này có nền văn hóa hẳn hoi.
04:37
They teach each other traditions
108
262000
2000
Chúng dạy nhau những truyền thống
04:39
which are handed down from parent to offspring.
109
264000
2000
được truyền từ đời này sang đời kia.
04:41
In this case, chimpanzees teaching each other
110
266000
2000
Trong trường hợp này, tinh tinh đang dạy nhau
04:43
how to crack nuts with rocks.
111
268000
2000
cách đập vỡ quả hạch bằng đá.
04:45
But the difference is
112
270000
2000
Nhưng điểm khác biệt là
04:47
that these cultures never expand, never grow,
113
272000
2000
những nền văn minh này không bao giờ tiến bộ, phát triển,
04:49
never accumulate, never become combinatorial,
114
274000
2000
không bao giờ tích lũy và trở thành tổ hợp.
04:51
and the reason is because
115
276000
2000
Và lý do là vì
04:53
there is no sex, as it were,
116
278000
2000
không có sự giao cấu mà tôi đã nói,
04:55
there is no exchange of ideas.
117
280000
2000
và không có sự trao đổi ý tưởng
04:57
Chimpanzee troops have different cultures in different troops.
118
282000
3000
Những bầy đàn tinh tinh khác nhau có những văn hóa khác nhau.
05:00
There's no exchange of ideas between them.
119
285000
3000
Nhưng lại không có sự trao đổi ý tưởng giữa chúng.
05:03
And why does exchange raise living standards?
120
288000
2000
Vậy tại sao sự trao đổi lại nâng cấp cuộc sống
05:05
Well, the answer came from David Ricardo in 1817.
121
290000
3000
Câu trả lời từ David Ricardo vào năm 1817.
05:08
And here is a Stone Age version of his story,
122
293000
2000
Và đây là cách giải thích của ông lấy bối cảnh thời kì đồ đá,
05:10
although he told it in terms of trade between countries.
123
295000
3000
mặc dù ông nói về mặt thương mại giữa các nước.
05:13
Adam takes four hours to make a spear and three hours to make an axe.
124
298000
3000
Adam mất 4 giờ để làm 1 cây giáo, 3 giờ để làm 1 cái rìu.
05:16
Oz takes one hour to make a spear and two hours to make an axe.
125
301000
3000
Oz mất 1 giờ để làm 1 cây giáo, 2 giờ để làm 1 cái rìu.
05:19
So Oz is better at both spears and axes than Adam.
126
304000
3000
Vậy Oz đã vượt trội hơn Adam.
05:22
He doesn't need Adam.
127
307000
2000
Oz không cần tới Adam.
05:24
He can make his own spears and axes.
128
309000
2000
Oz có thể tự anh ta làm ra giáo và rìu.
05:26
Well no, because if you think about it,
129
311000
2000
thật ra thì không phải vậy, nếu bạn nghĩ theo hướng như thế này,
05:28
if Oz makes two spears and Adam make two axes,
130
313000
2000
Nếu Oz làm 2 cây giáo và Adam làm 2 cây rìu,
05:30
and then they trade,
131
315000
2000
sau đó họ trao đổi,
05:32
then they will each have saved an hour of work.
132
317000
3000
thì mỗi người sẽ tiết kiệm được 1 giờ làm việc.
05:35
And the more they do this, the more true it's going to be,
133
320000
3000
Và họ càng làm nhiều, thì điều đó càng rõ hơn.
05:38
because the more they do this, the better Adam is going to get at making axes
134
323000
3000
Vì khi họ càng làm nhiều, Adam sẽ tiến bộ hơn trong việc làm rìu,
05:41
and the better Oz is going to get at making spears.
135
326000
2000
và Oz sẽ tiến bộ hơn trong việc làm giáo.
05:43
So the gains from trade are only going to grow.
136
328000
2000
Vậy lợi ích trong giao dịch chỉ là để phát triển.
05:45
And this is one of the beauties of exchange,
137
330000
2000
Và đó là 1 trong những cái hay của việc trao đổi,
05:47
is it actually creates the momentum
138
332000
2000
nó còn tạo ra động lực
05:49
for more specialization,
139
334000
2000
cho việc chuyên môn hóa,
05:51
which creates the momentum for more exchange and so on.
140
336000
3000
và động lực cho những trao đổi sau này.
05:54
Adam and Oz both saved an hour of time.
141
339000
2000
Cả Adam và Oz đều tiết kiệm được 1 giờ.
05:56
That is prosperity, the saving of time
142
341000
2000
Đó là sự thịnh vượng, sự tiết kiệm thời gian
05:58
in satisfying your needs.
143
343000
3000
trong việc đáp ứng nhu cầu của bạn.
06:01
Ask yourself how long you would have to work
144
346000
2000
Các bạn tự hỏi xem mình phải làm việc hết bao lâu
06:03
to provide for yourself
145
348000
3000
để có được
06:06
an hour of reading light this evening to read a book by.
146
351000
3000
đủ ánh sáng cho 1 giờ đọc sách.
06:09
If you had to start from scratch, let's say you go out into the countryside.
147
354000
3000
Nếu bạn bắt đầu từ con số 0, thì bạn phải đi về vùng quê.
06:12
You find a sheep. You kill it. You get the fat out of it.
148
357000
2000
Kiếm 1 con cừu. Giết nó để lấy mỡ.
06:14
You render it down. You make a candle, etc. etc.
149
359000
3000
Nấu chảy ra để làm nến v.v...
06:17
How long is it going to take you? Quite a long time.
150
362000
2000
Vậy phải mất bao lâu? Theo tôi thì khá lâu.
06:19
How long do you actually have to work
151
364000
2000
Bạn phải làm việc bao lâu
06:21
to earn an hour of reading light
152
366000
2000
để có được đủ ánh sáng cho 1 giờ đọc sách
06:23
if you're on the average wage in Britain today?
153
368000
2000
nếu bạn có mức lương trung bình ở Anh ngày nay?
06:25
And the answer is about half a second.
154
370000
3000
Câu trả lời chỉ là nửa giây.
06:28
Back in 1950,
155
373000
2000
Trở về năm 1950,
06:30
you would have had to work for eight seconds on the average wage
156
375000
2000
bạn phải làm việc 8 giây dựa trên mức lương trung bình bấy giờ
06:32
to acquire that much light.
157
377000
2000
để có được từng ấy ánh sáng.
06:34
And that's seven and a half seconds of prosperity that you've gained
158
379000
3000
Vậy bạn đã tăng lên 7.5 giây của sự thịnh vượng.
06:37
since 1950, as it were,
159
382000
2000
Từ năm 1950.
06:39
because that's seven and a half seconds in which you can do something else,
160
384000
3000
Vì 7.5 giây đó bạn có thể làm được nhiều chuyện khác.
06:42
or you can acquire another good or service.
161
387000
2000
và có thể có được thứ khác cũng như dịch vụ khác.
06:44
And back in 1880,
162
389000
2000
Vào năm 1880,
06:46
it would have been 15 minutes
163
391000
2000
đó phải là 15 phút
06:48
to earn that amount of light on the average wage.
164
393000
2000
để có được lượng ánh sáng đó từ mức lương trung bình.
06:50
Back in 1800,
165
395000
2000
Vào năm 1800,
06:52
you'd have had to work six hours
166
397000
2000
bạn phải làm việc 6 giờ
06:54
to earn a candle that could burn for an hour.
167
399000
3000
để có được 1 cây đèn cầy có thể thắp sáng trong 1 giờ
06:57
In other words, the average person on the average wage
168
402000
2000
Nói 1 cách khác, 1 người có mức lương trung bình
06:59
could not afford a candle in 1800.
169
404000
3000
không đủ tiền để mua 1 cây đèn cầy vào năm 1800.
07:02
Go back to this image of the axe and the mouse,
170
407000
3000
Nhìn lại tấm hình cái rìu và con chuột này,
07:05
and ask yourself: "Who made them and for who?"
171
410000
3000
và bạn tự hỏi: "Ai làm ra chúng và chúng được làm cho ai?"
07:08
The stone axe was made by someone for himself.
172
413000
2000
Rìu đá được làm ra cho chính bản thân người làm ra nó.
07:10
It was self-sufficiency.
173
415000
2000
Đó là sự tự túc.
07:12
We call that poverty these days.
174
417000
2000
Ngày nay ta gọi đó là sự đói kém.
07:14
But the object on the right
175
419000
2000
Nhưng con chuột vi tính
07:16
was made for me by other people.
176
421000
3000
được làm ra cho tôi từ nhiều người khác.
07:19
How many other people?
177
424000
2000
Vậy thì bao nhiêu người?
07:21
Tens? Hundreds? Thousands?
178
426000
2000
Vài chục? Vài trăm? Vài ngàn?
07:23
You know, I think it's probably millions.
179
428000
2000
Tôi thì cho là cả triệu người.
07:25
Because you've got to include the man who grew the coffee,
180
430000
2000
Bởi vì bạn phải tính cả những người trồng cà phê,
07:27
which was brewed for the man who was on the oil rig,
181
432000
3000
làm ra cho những người làm việc ở giàn khoan,
07:30
who was drilling for oil, which was going to be made into the plastic, etc.
182
435000
3000
khai thác dầu, để rồi làm ra nhựa dẻo v.v...
07:33
They were all working for me,
183
438000
2000
Tất cả họ đều làm việc
07:35
to make a mouse for me.
184
440000
2000
để tạo ra con chuột cho tôi.
07:37
And that's the way society works.
185
442000
3000
Và đó là cách xã hội hoạt động.
07:40
That's what we've achieved as a species.
186
445000
3000
Đó là những gì chúng ta đạt được.
07:44
In the old days, if you were rich,
187
449000
2000
Thời xưa, nếu bạn giàu có,
07:46
you literally had people working for you.
188
451000
2000
bạn có nhiều người làm việc cho bạn.
07:48
That's how you got to be rich; you employed them.
189
453000
2000
Đó là cách bạn làm giàu; bạn thuê họ.
07:50
Louis XIV had a lot of people working for him.
190
455000
2000
Vua Louis XIV có rất nhiều người làm việc cho ông ta.
07:52
They made his silly outfits, like this,
191
457000
2000
Họ may cho ông những bộ quần áo ngớ ngẩn như thế này đây.
07:54
(Laughter)
192
459000
2000
(Tiếng cười)
07:56
and they did his silly hairstyles, or whatever.
193
461000
3000
Và họ còn làm cho ông kiểu tóc như vậy hoặc cái gì cũng được.
07:59
He had 498 people
194
464000
2000
Ông ta có 498 người
08:01
to prepare his dinner every night.
195
466000
2000
chuẩn bị bữa tối cho mình mỗi ngày.
08:03
But a modern tourist going around the palace of Versailles
196
468000
2000
Nhưng 1 khách du lịch ngày nay đi quanh điện Versailles
08:05
and looking at Louis XIV's pictures,
197
470000
3000
và nhìn vào hình của ông vua,
08:08
he has 498 people doing his dinner tonight too.
198
473000
2000
anh ta cũng có 498 người chuẩn bị bữa tối cho mình.
08:10
They're in bistros and cafes and restaurants
199
475000
2000
Họ làm trong những nhà hàng, quán cà phê
08:12
and shops all over Paris,
200
477000
2000
và những cửa tiệm khắp Paris.
08:14
and they're all ready to serve you at an hour's notice with an excellent meal
201
479000
3000
Và họ sẵn sàng phục vụ bạn 1 bữa ăn thịnh soạn
08:17
that's probably got higher quality
202
482000
2000
còn có chất lượng
08:19
than Louis XIV even had.
203
484000
2000
hơn cả vua Louis XIV từng có.
08:21
And that's what we've done, because we're all working for each other.
204
486000
3000
Và đó là cái chúng ta làm vì chúng ta làm việc cho nhau.
08:24
We're able to draw upon specialization and exchange
205
489000
3000
Chúng ta có khả năng dùng sự chuyên môn hóa và sự trao đổi
08:27
to raise each other's living standards.
206
492000
3000
để nâng đỡ đời sống lẫn nhau.
08:30
Now, you do get other animals working for each other too.
207
495000
3000
Chúng ta cũng thấy những động vật khác làm việc cho nhau.
08:33
Ants are a classic example; workers work for queens and queens work for workers.
208
498000
3000
Kiến là 1 ví dụ kinh điển; kiến thợ làm việc cho kiến chúa ngược lại.
08:36
But there's a big difference,
209
501000
2000
Nhưng có 1 khác biệt lớn,
08:38
which is that it only happens within the colony.
210
503000
2000
chúng chỉ làm việc trong cùng 1 bầy đàn.
08:40
There's no working for each other across the colonies.
211
505000
2000
Chúng không làm việc cho những bầy đàn khác.
08:42
And the reason for that is because there's a reproductive division of labor.
212
507000
3000
Và lý do là vì có sự phân chia lao động theo khả năng sinh sản.
08:45
That is to say, they specialize with respect to reproduction.
213
510000
3000
Đó là để nói, chúng phân chia theo sự sinh sản
08:48
The queen does it all.
214
513000
2000
Kiến chúa làm hết những việc đó.
08:50
In our species, we don't like doing that.
215
515000
2000
Còn loài người, chúng ta không làm như vậy.
08:52
It's the one thing we insist on doing for ourselves, is reproduction.
216
517000
3000
Có 1 thứ chúng ta phải tự làm là sinh sản.
08:55
(Laughter)
217
520000
3000
(Tiếng cười)
08:58
Even in England, we don't leave reproduction to the Queen.
218
523000
3000
Thậm chí ở Anh, chúng ta cũng không giao phó hết việc sinh sản cho Nữ hoàng.
09:01
(Applause)
219
526000
4000
(Vỗ tay)
09:05
So when did this habit start?
220
530000
2000
Vậy chúng ta có tập quán đó từ khi nào?
09:07
And how long has it been going on? And what does it mean?
221
532000
2000
Và nó đã tồn tại bao lâu rồi? Và ý nghĩa của nó là gì?
09:09
Well, I think, probably, the oldest version of this
222
534000
3000
Tôi nghĩ cách giải thích xa xưa nhất
09:12
is probably the sexual division of labor.
223
537000
2000
có lẽ là sự phân chia lao động theo giới tính.
09:14
But I've got no evidence for that.
224
539000
2000
Nhưng tôi không có bằng chứng nào về việc đó.
09:16
It just looks like the first thing we did
225
541000
2000
Nó giống như việc đầu tiên con người làm
09:18
was work male for female and female for male.
226
543000
3000
là nam làm việc cho nữ và ngược lại.
09:21
In all hunter-gatherer societies today,
227
546000
2000
trong xã hội người săn bắt và hái lượm,
09:23
there's a foraging division of labor
228
548000
2000
có sự phân chia lao động theo khả năng tìm kiếm thức ăn
09:25
between, on the whole, hunting males and gathering females.
229
550000
2000
giữa những người nam đi săn bắt và những người nữ đi hái lượm.
09:27
It isn't always quite that simple,
230
552000
2000
Không phải lúc nào nó cũng đơn giản vậy.
09:29
but there's a distinction between
231
554000
2000
Nhưng có 1 phân biệt
09:31
specialized roles for males and females.
232
556000
2000
trong vai trò đặc biệt giữa nam và nữ.
09:33
And the beauty of this system
233
558000
2000
Và cái hay của phương pháp này
09:35
is that it benefits both sides.
234
560000
3000
là đôi bên cùng có lợi.
09:38
The woman knows
235
563000
2000
Trong trường hợp của người Hadza
09:40
that, in the Hadzas' case here --
236
565000
2000
người phụ nữ biết
09:42
digging roots to share with men in exchange for meat --
237
567000
2000
đào củ quả để đổi lấy thịt từ người đàn ông --
09:44
she knows that all she has to do to get access to protein
238
569000
3000
họ biết là nếu muốn có protein
09:47
is to dig some extra roots and trade them for meat.
239
572000
3000
thì họ phải đào củ quả rồi trao đổi với người đàn ông để lấy thịt.
09:50
And she doesn't have to go on an exhausting hunt
240
575000
2000
Và họ cũng không cần phải cực nhọc đi săn
09:52
and try and kill a warthog.
241
577000
2000
mấy con heo rừng.
09:54
And the man knows that he doesn't have to do any digging
242
579000
2000
Và người đàn ông họ biết rằng họ không cần phải đi đào xới
09:56
to get roots.
243
581000
2000
để có được củ quả.
09:58
All he has to do is make sure that when he kills a warthog
244
583000
2000
Tất cả những gì anh ta cần làm là phải giết được con heo rừng
10:00
it's big enough to share some.
245
585000
2000
nào đó đủ lớn để có thể trao đổi.
10:02
And so both sides raise each other's standards of living
246
587000
3000
Và cả 2 bên đều nâng đỡ đời sống của nhau
10:05
through the sexual division of labor.
247
590000
2000
qua việc phân chia lao động theo giới tính.
10:07
When did this happen? We don't know, but it's possible
248
592000
3000
Điều này xảy ra từ khi nào? Chúng ta không biết được, nhưng có khả năng
10:10
that Neanderthals didn't do this.
249
595000
2000
người thượng cổ Neanderthals đã không làm vậy.
10:12
They were a highly cooperative species.
250
597000
2000
Họ là giống người có sự cộng tác cao.
10:14
They were a highly intelligent species.
251
599000
2000
Họ là giống người có trí thông minh.
10:16
Their brains on average, by the end, were bigger than yours and mine
252
601000
2000
Bộ não trung bình của họ còn lớn hơn cả của tôi và các bạn có mặt
10:18
in this room today.
253
603000
2000
ngay trong khán phòng này.
10:20
They were imaginative. They buried their dead.
254
605000
2000
Họ giàu trí tưởng tượng. Họ chôn người chết.
10:22
They had language, probably,
255
607000
2000
Họ còn có thể có ngôn ngữ,
10:24
because we know they had the FOXP2 gene of the same kind as us,
256
609000
2000
vì chúng ta biết họ có gen FOXP2 giống chúng ta,
10:26
which was discovered here in Oxford.
257
611000
2000
điều này được khám phá ở ngay tại Oxford này đây.
10:28
And so it looks like they probably had linguistic skills.
258
613000
3000
Và họ có thể còn có khả năng ngôn ngữ.
10:31
They were brilliant people. I'm not dissing the Neanderthals.
259
616000
3000
Họ là người có trí tuệ. Không phải tôi mỉa mai gì.
10:35
But there's no evidence
260
620000
2000
Nhưng không có bằng chứng
10:37
of a sexual division of labor.
261
622000
2000
cho việc phân chia lao động theo giới tính.
10:39
There's no evidence of gathering behavior by females.
262
624000
3000
Không có bằng chứng cho thấy phụ nữ thời đó hái lượm.
10:42
It looks like the females were cooperative hunters with the men.
263
627000
3000
Có vẻ như phụ nữ đã hỗ trợ đàn ông trong việc săn bắt.
10:46
And the other thing there's no evidence for
264
631000
2000
Và 1 điều nữa cũng không có bằng chứng
10:48
is exchange between groups,
265
633000
2000
là việc trao đổi giữa những nhóm người.
10:51
because the objects that you find in Neanderthal remains,
266
636000
3000
Vì những vật dụng được tìm thấy ở
10:54
the tools they made,
267
639000
2000
di chỉ của người Neanderthals
10:56
are always made from local materials.
268
641000
2000
đều được làm từ vật liệu địa phương.
10:58
For example, in the Caucasus
269
643000
2000
Ví dụ, ở Caucasus
11:00
there's a site where you find local Neanderthal tools.
270
645000
3000
là nơi tìm ra nhiều vật dụng của người Neanderthals
11:03
They're always made from local chert.
271
648000
2000
Chúng đều được làm ra từ đá phiến silic địa phương.
11:05
In the same valley there are modern human remains
272
650000
2000
Ở cùng thung lũng đó có nhưng tàn tích của người hiện đại
11:07
from about the same date, 30,000 years ago,
273
652000
2000
từ 30.000 năm trước.
11:09
and some of those are from local chert,
274
654000
2000
Và có 1 vài thứ được làm từ đá phiến silic địa phương,
11:11
but more -- but many of them are made
275
656000
2000
nhưng còn rất nhiều thứ khác được làm
11:13
from obsidian from a long way away.
276
658000
2000
từ đá vỏ chai từ nơi khác.
11:15
And when human beings began
277
660000
2000
Và khi loài người bắt đầu
11:17
moving objects around like this,
278
662000
2000
mang vật đi như vậy,
11:19
it was evidence that they were exchanging between groups.
279
664000
3000
để lại nhiều bằng chứng là có sự trao đổi giữa các nhóm người.
11:22
Trade is 10 times as old as farming.
280
667000
3000
Sự giao dịch còn lâu đời hơn nhiều so với trồng trọt.
11:25
People forget that. People think of trade as a modern thing.
281
670000
3000
Nhiều người quên mất điều đó. Mọi người nghĩ giao dịch là điều mới mẻ hiện đai.
11:28
Exchange between groups has been going on
282
673000
2000
Sự trao đổi giữa những nhóm người đã tồn tại
11:30
for a hundred thousand years.
283
675000
3000
từ hàng trăm ngàn năm trước.
11:33
And the earliest evidence for it crops up
284
678000
2000
Và những bằng chứng về vụ mùa
11:35
somewhere between 80 and 120,000 years ago in Africa,
285
680000
3000
là vào giữa 80 tới 120 ngàn năm trước ở Châu Phi,
11:38
when you see obsidian and jasper and other things
286
683000
3000
khi bạn thấy đá vỏ chai, ngọc thạch anh và nhiều thứ khác
11:41
moving long distances in Ethiopia.
287
686000
3000
đã được dịch chuyển từ nơi xa ở Ethiopia.
11:44
You also see seashells --
288
689000
2000
Bạn còn thấy cả vỏ sò --
11:46
as discovered by a team here in Oxford --
289
691000
2000
được khám phả bởi đội nghiên cứu ngay tại Oxford này đây--
11:48
moving 125 miles inland
290
693000
2000
được dịch chuyển 125 dặm trong nội địa
11:50
from the Mediterranean in Algeria.
291
695000
3000
từ Địa Trung Hải ở Algeria.
11:53
And that's evidence that people
292
698000
2000
Và đó là bằng chứng cho thấy con người
11:55
have started exchanging between groups.
293
700000
2000
đã bắt đầu có sự trao đổi giữa những nhóm người.
11:57
And that will have led to specialization.
294
702000
2000
Và dẫn tới sự chuyên môn hóa.
11:59
How do you know that long-distance movement
295
704000
2000
Làm thế nào bạn biết là sự di chuyển xa xôi đó
12:01
means trade rather than migration?
296
706000
3000
mang ý nghĩa là giao dịch chứ không phải di cư?
12:04
Well, you look at modern hunter gatherers like aboriginals,
297
709000
2000
Nào nhìn những người săn bắt hái lượm tiên tiến hơn như là thổ dân,
12:06
who quarried for stone axes at a place called Mount Isa,
298
711000
3000
họ khai thác đá để làm rìu ở 1 nơi tên là Mt.Isa,
12:09
which was a quarry owned by the Kalkadoon tribe.
299
714000
3000
mỏ đá đó là sở hữu của bộ tộc Kalkadoon.
12:12
They traded them with their neighbors
300
717000
2000
Họ trao đổi với những người láng giềng
12:14
for things like stingray barbs,
301
719000
2000
những thứ như là gai cá đuối.
12:16
and the consequence was that stone axes
302
721000
2000
Và kết quả là rìu đá
12:18
ended up over a large part of Australia.
303
723000
2000
đã chiếm 1 phần lớn của nước Úc.
12:20
So long-distance movement of tools
304
725000
2000
Vậy việc dịch chuyển đường dài của những công cụ
12:22
is a sign of trade, not migration.
305
727000
3000
là dấu hiệu của việc trao đổi, không phải di cư.
12:25
What happens when you cut people off from exchange,
306
730000
3000
Điều gì xảy ra khi bạn ngăn cản sự trao đổi,
12:28
from the ability to exchange and specialize?
307
733000
3000
cũng như khả năng trao đổi và chuyên môn hóa?
12:31
And the answer is that
308
736000
2000
Câu trả lời là,
12:33
not only do you slow down technological progress,
309
738000
2000
bạn không chỉ làm chậm bước tiến kỹ thuật,
12:35
you can actually throw it into reverse.
310
740000
3000
mà còn đẩy lùi nó nữa.
12:38
An example is Tasmania.
311
743000
2000
Điển hình là Tasmania.
12:40
When the sea level rose and Tasmania became an island 10,000 years ago,
312
745000
3000
Khi mực nước biển dâng cao, Tasmania đã trở thành 1 hòn đảo vào 10.000 năm trước,
12:43
the people on it not only experienced
313
748000
2000
những người sống trên đó, không chỉ
12:45
slower progress than people on the mainland,
314
750000
3000
tiến bộ chậm chạp hơn người ở đất liền,
12:48
they actually experienced regress.
315
753000
2000
mà họ còn dần dần thoái hóa.
12:50
They gave up the ability to make stone tools
316
755000
2000
Họ từ bỏ khả năng chế tạo công cụ
12:52
and fishing equipment and clothing
317
757000
2000
dụng cụ đánh cá, và quần áo
12:54
because the population of about 4,000 people
318
759000
3000
bởi vì với dân số khoản 4.000 người
12:57
was simply not large enough
319
762000
2000
là không đủ lớn mạnh
12:59
to maintain the specialized skills
320
764000
2000
để bảo tồn một kỹ năng đặc biệt nào
13:01
necessary to keep the technology they had.
321
766000
3000
cần thiết để gìn giữ những kỹ thuật mà họ đã có.
13:04
It's as if the people in this room were plonked on a desert island.
322
769000
2000
Cứ như thể những người trong khán phòng này bị quẳng vào 1 đảo sa mạc.
13:06
How many of the things in our pockets
323
771000
2000
Có bao nhiêu thứ trong túi quần của chúng ta
13:08
could we continue to make after 10,000 years?
324
773000
3000
mà chúng ta còn có thể chế tạo được sau 10.000 năm nữa?
13:12
It didn't happen in Tierra del Fuego --
325
777000
2000
Điều này đã không xảy ra ở Tierra del Fuego --
13:14
similar island, similar people.
326
779000
2000
cũng là trường hợp tương tự.
13:16
The reason: because Tierra del Fuego
327
781000
2000
Là bởi vì Tierra del Fuego
13:18
is separated from South America by a much narrower straight,
328
783000
3000
được tách khỏi Nam Mỹ bởi 1 ranh giới gần hơn.
13:21
and there was trading contact across that straight
329
786000
2000
Và vẫn còn những giao dịch qua ranh giới đó
13:23
throughout 10,000 years.
330
788000
2000
trong suốt 10.000 năm.
13:25
The Tasmanians were isolated.
331
790000
3000
Người Tasmania đã bị cô lập.
13:28
Go back to this image again
332
793000
2000
1 lần nữa nhìn lại tấm hình này.
13:30
and ask yourself, not only who made it and for who,
333
795000
3000
và các bạn tự hỏi, không chỉ là vấn đề ai làm ra nó và làm cho ai,
13:33
but who knew how to make it.
334
798000
3000
mà là ai đã biết cách làm ra nó.
13:36
In the case of the stone axe, the man who made it knew how to make it.
335
801000
3000
Trong trường hợp cái rìu đá, người làm ra nó biết phương pháp.
13:39
But who knows how to make a computer mouse?
336
804000
3000
Nhưng mà ai biết cách làm con chuột vi tính?
13:42
Nobody, literally nobody.
337
807000
3000
Không ai cả, thật sự là không ai cả.
13:45
There is nobody on the planet who knows how to make a computer mouse.
338
810000
3000
Không có ai trên thế giới này biết cách làm ra con chuột vi tính.
13:48
I mean this quite seriously.
339
813000
2000
Tôi nói rất nghiêm túc.
13:50
The president of the computer mouse company doesn't know.
340
815000
2000
Chủ tịch của hãng sản xuất cũng không biết.
13:52
He just knows how to run a company.
341
817000
3000
Ông ta chỉ biết cách điều hành công ty.
13:55
The person on the assembly line doesn't know
342
820000
2000
Người làm việc ở dây chuyền lắp ráp cũng không biết
13:57
because he doesn't know how to drill an oil well
343
822000
2000
vì anh ta không biết làm sao để khoan 1 cái giếng dầu
13:59
to get oil out to make plastic, and so on.
344
824000
3000
để biến dầu thành nhựa dẻo, và cứ thế.
14:02
We all know little bits, but none of us knows the whole.
345
827000
3000
Chúng ta đều biết 1 chút, nhưng không biết tất cả.
14:05
I am of course quoting from a famous essay
346
830000
2000
Tôi đang trích dẫn từ một bài tiểu luận nổi tiếng
14:07
by Leonard Read, the economist in the 1950s,
347
832000
3000
của Leonard Read, nhà kinh tế học vào những năm 50,
14:10
called "I, Pencil"
348
835000
2000
có tên là "Tôi, cây bút chì"
14:12
in which he wrote about how a pencil came to be made,
349
837000
3000
trong đó, ông viết về việc làm thế nào cây bút chì được làm ra,
14:15
and how nobody knows even how to make a pencil,
350
840000
3000
và như thế nào mà chẳng ai biết được cách tạo ra cây bút chì,
14:18
because the people who assemble it don't know how to mine graphite,
351
843000
3000
vì người lắp ráp ra nó không biết khai thác than chì.
14:21
and they don't know how to fell trees and that kind of thing.
352
846000
3000
Và họ không biết cách đốn cây và những việc đại loại vậy.
14:24
And what we've done in human society,
353
849000
2000
Và cái chúng ta làm trong xã hội loài người,
14:26
through exchange and specialization,
354
851000
2000
qua sự trao đổi và chuyên môn hóa,
14:28
is we've created
355
853000
2000
là chúng ta đã tạo ra
14:30
the ability to do things that we don't even understand.
356
855000
3000
khả năng làm những việc mà chúng ta còn không hiểu.
14:33
It's not the same with language.
357
858000
2000
Điều đó không giống như ngôn ngữ.
14:35
With language we have to transfer ideas
358
860000
2000
Với ngôn ngữ chúng ta phải phải trao đổi ý tưởng
14:37
that we understand with each other.
359
862000
3000
để thấu hiểu lẫn nhau.
14:40
But with technology,
360
865000
2000
Nhưng với kỹ thuật,
14:42
we can actually do things that are beyond our capabilities.
361
867000
2000
Chúng ta có thể làm ra nhiều thứ ngoài khả năng của mình.
14:44
We've gone beyond the capacity of the human mind
362
869000
3000
Chúng ta đã đi vượt quá khả năng trí tuệ con người
14:47
to an extraordinary degree.
363
872000
2000
đến một mức độ lạ thường.
14:49
And by the way,
364
874000
2000
Và dù sao thì,
14:51
that's one of the reasons that I'm not interested
365
876000
3000
Đó là 1 trong những lý do mà tôi không đồng tình
14:54
in the debate about I.Q.,
366
879000
2000
với những tranh luận về I.Q.,
14:56
about whether some groups have higher I.Q.s than other groups.
367
881000
3000
về việc nhóm người này có I.Q. cao hơn nhóm người khác.
14:59
It's completely irrelevant.
368
884000
2000
Điều này hoàn toàn vô lý.
15:01
What's relevant to a society
369
886000
3000
Điều hợp lý trong xã hội
15:04
is how well people are communicating their ideas,
370
889000
3000
là việc chúng ta truyền đạt những ý tưởng,
15:07
and how well they're cooperating,
371
892000
2000
và cách mà chúng kết hợp với nhau tốt như thế nào,
15:09
not how clever the individuals are.
372
894000
2000
chứ không phải những cá nhân tài giỏi như thế nào.
15:11
So we've created something called the collective brain.
373
896000
2000
Vậy chúng ta đã tạo ra được một thứ được gọi là trí tuệ tập thể.
15:13
We're just the nodes in the network.
374
898000
2000
Chúng ta chỉ là điểm nối trong 1 mạng lưới.
15:15
We're the neurons in this brain.
375
900000
3000
Chúng ta là những tế bào thần kinh trong 1 bộ não.
15:18
It's the interchange of ideas,
376
903000
2000
Đó là sự trao đổi ý tưởng lẫn nhau,
15:20
the meeting and mating of ideas between them,
377
905000
2000
sự gặp gỡ và kết hợp giữa chúng,
15:22
that is causing technological progress,
378
907000
3000
đã làm nên bước tiến công nghệ,
15:25
incrementally, bit by bit.
379
910000
2000
tăng dần, từng chút một.
15:27
However, bad things happen.
380
912000
2000
Tuy nhiên, những điều tồi tệ xảy ra.
15:29
And in the future, as we go forward,
381
914000
3000
Và trong tương lai, khi chúng ta tiến tới,
15:32
we will, of course, experience terrible things.
382
917000
3000
chúng ta sẽ trải qua những điều kinh khủng.
15:35
There will be wars; there will be depressions;
383
920000
2000
Sẽ có chiến tranh, sẽ có khủng hoảng;
15:37
there will be natural disasters.
384
922000
2000
sẽ có những thảm họa từ tự nhiên.
15:39
Awful things will happen in this century, I'm absolutely sure.
385
924000
3000
Những điều kinh khủng đáng sợ đó sẽ xảy ra trong thế kỷ này, Tôi chắc chắn là như vậy.
15:42
But I'm also sure that, because of the connections people are making,
386
927000
3000
Nhưng tôi cũng chắc chắn 1 điều là sự kết nối mà con người đang có,
15:45
and the ability of ideas
387
930000
2000
và khả năng những ý tưởng
15:47
to meet and to mate
388
932000
2000
được gặp gỡ và kết hợp
15:49
as never before,
389
934000
2000
như chưa từng có.
15:51
I'm also sure
390
936000
2000
Tôi cũng chắc chắn
15:53
that technology will advance,
391
938000
2000
là công nghệ sẽ tiên tiến,
15:55
and therefore living standards will advance.
392
940000
2000
và do đó mức sống sẽ đi lên.
15:57
Because through the cloud,
393
942000
2000
Vì qua sự tăm tối,
15:59
through crowd sourcing,
394
944000
2000
qua nguồn tài nguyên phong phú,
16:01
through the bottom-up world that we've created,
395
946000
2000
qua thế giới mà chúng ta đã tạo dựng từ dưới lên,
16:03
where not just the elites but everybody
396
948000
3000
nơi không chỉ những tầng lớp tiên tiến mà mọi người
16:06
is able to have their ideas
397
951000
2000
đều có khả năng đưa ra ý tưởng
16:08
and make them meet and mate,
398
953000
2000
và làm cho chúng gặp gỡ, kết hợp,
16:10
we are surely accelerating the rate of innovation.
399
955000
3000
Chúng ta chắc chắn sẽ đẩy nhanh tốc độ đổi mới.
16:13
Thank you.
400
958000
2000
Xin cám ơn.
16:15
(Applause)
401
960000
4000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Matt Ridley - Rational optimistMatt Ridley argues that, through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, "ideas having sex with each other."
Why you should listen
British author Matt Ridley knows one thing: Through history, the engine of human progress and prosperity has been, and is, the mating of ideas. The sophistication of the modern world, says Ridley, lies not in individual intelligence or imagination; it is a collective enterprise. In his book The Rational Optimist, Ridley (whose previous works include Genome and Nature via Nurture) sweeps the entire arc of human history to powerfully argue that "prosperity comes from everybody working for everybody else."
It is our habit of trade, idea-sharing and specialization that has created the collective brain which set human living standards on a rising trend. This, he says, "holds out hope that the human race will prosper mightily in the years ahead -- because ideas are having sex with each other as never before."
Watch his 2010 TEDTalk, "When Ideas Have Sex."
Matt Ridley | Speaker | TED.com