TED2006
Burt Rutan: The real future of space exploration
Burt Rutan kosmosun gələcəyini izah edir
Filmed:
Readability: 3.5
2,412,936 views
Bu hərarətli danışmada, əfsanəvi kosmos vasitəsi dizaynçısı Burt Rutan, ABŞ hökuməti dəstəkli kosmos proqramını yerində saymaqla günahlandırır və təşkilatçılar NASA 'nın qaldığı yerdən davam etməyə çağırır.
Burt Rutan - Aircraft engineer
In 2004, legendary spacecraft designer Burt Rutan won the $10M Ansari X-Prize for SpaceShipOne, the first privately funded craft to enter space twice in a two-week period. He's now collaborating with Virgin Galactic to build the first rocketship for space tourism. Full bio
In 2004, legendary spacecraft designer Burt Rutan won the $10M Ansari X-Prize for SpaceShipOne, the first privately funded craft to enter space twice in a two-week period. He's now collaborating with Virgin Galactic to build the first rocketship for space tourism. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
I want to start off by saying, Houston, we have a problem.
0
0
5000
Houston, ilk olaraq bunu deməliyəm ki, bir problemimiz var.
00:30
We're entering a second generation of no progress
1
5000
4000
Kosmosda insan fəaliyyəti ilə əlaqədar heç bir inkişafın olmadığı
00:34
in terms of human flight in space. In fact, we've regressed.
2
9000
5000
ikinci dövrəyə giririk. Əslində, geriledik belə.
00:39
We stand a very big chance of losing our ability to inspire our youth
3
14000
6000
Növ olaraq hər daim etdiyimiz kimi
00:45
to go out and continue this very important thing
4
20000
3000
gənclərimizi bu çox əhəmiyyətli şeyi davam etdirmə mövzusunda özendirme
00:48
that we as a species have always done.
5
23000
2000
imkanımızı itirmə təhlükəsiylə qarşı-qarşıyayıq.
00:50
And that is, instinctively we've gone out
6
25000
3000
Bəhs etdiyim şey, içgüdüsel olaraq gedib
00:53
and climbed over difficult places, went to more hostile places,
7
28000
6000
daha çətin yerlərə tırmanıp, daha düşməncə yerlərə getməmiz
00:59
and found out later, maybe to our surprise, that that's the reason we survived.
8
34000
6000
və sonradan - bəlkə də afallayarak - anladıq ki, həyatda qalmamızı tək səbəbi bu.
01:05
And I feel very strongly
9
40000
2000
Və həqiqətən hiss edirəm ki
01:07
that it's not good enough for us to have generations of kids
10
42000
4000
daha yaxşı model bir videolu cib telefonu
01:11
that think that it's OK to look forward to a better version
11
46000
4000
üçün gözləyən bir yeni nəslə sahib olmaq
01:15
of a cell phone with a video in it.
12
50000
3000
bizim üçün kifayət qədər yaxşı deyil.
01:18
They need to look forward to exploration; they need to look forward to colonization;
13
53000
4000
Onların kəşf etməyi gözləmələri lazım, onların koloniyalaşmanın gözləmələri lazım,
01:22
they need to look forward to breakthroughs.
14
57000
4000
onların yeni kəşfləri səbirsizliklə gözləmələri lazımdır. Onlara bu lazım.
01:26
We need to inspire them, because they need to lead us
15
61000
4000
Onlara əsin qaynağı olmalıyıq, çünki onların bizə öndərlik etməsi
01:30
and help us survive in the future.
16
65000
3000
və gələcəkdə həyatda qalmamızı təmin etmələri lazımdır.
01:33
I'm particularly troubled that what NASA's doing right now with this new Bush doctrine
17
68000
6000
Məni xüsusilə narahat edən NASA-nın yeni Buş doktrinasıyla nə etdiyi
01:39
to -- for this next decade and a half -- oh shoot, I screwed up.
18
74000
6000
bu önümüzdəki on beş ilə istiqamətli --- o tüh, saçmaladım.
01:45
We have real specific instructions here not to talk about politics.
19
80000
5000
Burada siyasət danışmama mövzusunda qəti talimatlarımız var.
01:50
(Laughter)
20
85000
1000
(Qəhqəhələr)
01:51
What we're looking forward to is --
21
86000
3000
Həyəcanla gözlədiyimiz şey ..
01:54
(Applause)
22
89000
1000
(Alqışlar)
01:55
what we're looking forward to
23
90000
3000
Həyəcanla gözlədiyimiz şey
01:58
is not only the inspiration of our children,
24
93000
3000
yalnız uşaqlarımızı etina etdirmək deyil,
02:01
but the current plan right now is not really even allowing
25
96000
5000
bu an qüvvədə olan bu plan, hələ hazırda bu ölkədəki
02:06
the most creative people in this country -- the Boeing's and Lockheed's
26
101000
4000
ən yaradıcı insanlara --- Boinqin və Lockheed'in
02:10
space engineers -- to go out and take risks and try new stuff.
27
105000
6000
kosmos mühəndislərinə, çölə çıxıb risk almalarına və yeni şeylər sınaqlarına icazə vermir.
02:16
We're going to go back to the moon ... 50 years later?
28
111000
6000
50 il sonra Aya geri dönürük
02:22
And we're going to do it very specifically planned to not learn anything new.
29
117000
6000
və bunu edərkən planlarımızı xüsusilə heç yeni bir şey öğrenmemek üçün edirik.
02:28
I'm really troubled by that. But anyway that's --
30
123000
4000
Bu məni həqiqətən narahat edir. Hər nədirsə, bu mövzu -
02:32
the basis of the thing that I want to share with you today, though,
31
127000
4000
bu gün sizinlə paylaşmaq istədiyim mövzunun təməli əslində,
02:36
is that right back to where we inspire people
32
131000
4000
yəni, gələcəkdə böyük liderlər olacaq insanlara
02:40
who will be our great leaders later.
33
135000
2000
əsin qaynağı olmağa geri dönmək istəyirəm.
02:42
That's the theme of my next 15 minutes here.
34
137000
4000
Bu, mənim burada edəcəyəm qalan 15 dakikamın təması olacaq.
02:46
And I think that the inspiration begins when you're very young:
35
141000
4000
Mən bir şeyə Etina etmək çox erkən yaşlarda başladığını düşünürəm:
02:50
three-year-olds, up to 12-, 14-year-olds.
36
145000
4000
üç ilə 12 yaşındakilerle, 14 yaşındakilerle.
02:54
What they look at is the most important thing.
37
149000
4000
Ən əhəmiyyətli şey, bizim - onların nəyi gözləyir olduqlarıdır.
02:58
Let's take a snapshot at aviation.
38
153000
3000
Havaçılıq sahəsinə qısaca bir nəzər salaq.
03:01
And there was a wonderful little short four-year time period
39
156000
3000
Çox qısa sürən dörd illik bir zaman hissəsi var idi
03:04
when marvelous things happened.
40
159000
3000
fövqəladə şeylərin reallaşdığı bir zaman hissəsi var idi
03:07
It started in 1908, when the Wright brothers flew in Paris, and everybody said,
41
162000
4000
Bu 1908-ci ildə Wright qardaşlar Parisdə uçtuklarında başladı. Və hər kəs
03:11
"Ooh, hey, I can do that." There's only a few people that have flown
42
166000
4000
"Aa, hey mən bunu edə bilərəm" dedi. 1908-ci ildə əvvəllərində uca bilən yalnız bir neçə adam
03:15
in early 1908. In four years, 39 countries had hundreds of airplanes,
43
170000
5000
vardı. Dörd il içində, 39 ölkə yüzlərlə təyyarə,
03:20
thousand of pilots. Airplanes were invented by natural selection.
44
175000
4000
minlərlə pilot sahibi oldu. Təyyarələr təbii seçilimle icad edildi.
03:24
Now you can say that intelligent design designs our airplanes of today,
45
179000
4000
Bu gün, ¨ ağıllı dizaynın ¨ günümüz təyyarələrini tasarladığını söyləyə bilərsiniz,
03:28
but there was no intelligent design really designing those early airplanes.
46
183000
4000
amma ilk təyyarələri hazırlayan belə bir ¨ ağıllı dizayn ¨ yox idi.
03:32
There were probably at least 30,000 different things tried,
47
187000
5000
Ehtimalla ən az 30,000 fərqli şey sınandı,
03:37
and when they crash and kill the pilot, don't try that again.
48
192000
4000
və nə vaxt qəza edib pilotu öldürdüyünə, bir daha o modeli sınamadım.
03:41
The ones that flew and landed OK
49
196000
3000
Uçub, konabilenler tamam,
03:44
because there were no trained pilots
50
199000
1000
çünki təbii olaraq heç təhsilli,
03:45
who had good flying qualities by definition.
51
200000
4000
yaxşı uçuş xüsusiyyəti olan pilot yox idi.
03:49
So we, by making a whole bunch of attempts, thousands of attempts,
52
204000
5000
Beləcə biz, bir çox təşəbbüs, minlərlə təşəbbüs edərək,
03:54
in that four-year time period, we invented the concepts
53
209000
3000
o dörd illik zaman dilimində, bu an uçtuğumuz təyyarələrin
03:57
of the airplanes that we fly today. And that's why they're so safe,
54
212000
3000
konseptlerini icad etdik. Və buna görə çox etibarlıdır.
04:00
as we gave it a lot of chance to find what's good.
55
215000
4000
çünki ən yaxşısını tapa bilmək üçün çox sınadıq.
04:04
That has not happened at all in space flying.
56
219000
2000
Kosmos uçuşlarında bu heç yaşanmadı.
04:06
There's only been two concepts tried -- two by the U.S. and one by the Russians.
57
221000
4000
Kosmos üçün yalnız 2 anlayış sınandı: ikisi ABŞ və biri də ruslar tərəfindən.
04:10
Well, who was inspired during that time period?
58
225000
2000
Yaxşı bu zaman hissəsi kimlərə ilham verdi?
04:12
Aviation Week asked me to make a list of who I thought
59
227000
3000
Aviation Week mənə havaçılıq tarixinin
04:15
were the movers and shakers of the first 100 years of aviation.
60
230000
3000
ilk 100-ci ilə damğasını vuranların bir siyahısını etməmi istədi.
04:18
And I wrote them down and I found out later that every one of them
61
233000
4000
Siyahını yazdım və sonradan fərqinə vardım ki siyahıdakıları hər biri
04:22
was a little kid in that wonderful renaissance of aviation.
62
237000
7000
aviasiyanın renösans dövründə kiçik bir uşaq idi.
04:29
Well, what happened when I was a little kid was -- some pretty heavy stuff too.
63
244000
4000
Əslində mən kiçik bir uşaqkən olanlar da ... çox böyük hadisələr idi.
04:33
The jet age started: the missile age started. Von Braun was on there
64
248000
5000
Jet çağı başladı. Mərmi çağı başladı. Von Braun hayattaydı və
04:38
showing how to go to Mars -- and this was before Sputnik.
65
253000
2000
Marsa necə gediləcəyini göstərirdi. Və bütün bunlar Sputnik'ten əvvəl idi.
04:40
And this was at a time when Mars was a hell of a lot more interesting
66
255000
4000
Və o zaman Mars bu ankinden dağlar qədər çox
04:44
than it is now. We thought there'd be animals there;
67
259000
2000
maraq çəkirdi. Artıq heyvanların olduğunu düşünürdük,
04:46
we knew there were plants there; the colors change, right?
68
261000
4000
və orada bitkilər var deyə bilirdik - çünki rəngi dəyişirdi - deyilmi?
04:50
But, you know, NASA screwed that up because they've sent these robots
69
265000
3000
Amma bilirsiniz NASA bunu məhv etdi çünki oraya robotlar göndərdilər
04:53
and they've landed it only in the deserts.
70
268000
3000
və robotlara yalnız çöllərə eniş etdirdilər.
04:56
(Laughter)
71
271000
4000
(Kahkakalar)
05:00
If you look at what happened -- this little black line is as fast as man ever flew,
72
275000
7000
Əgər nə olduğuna bir baxsanız - bu kiçik qara xətt insanların uçduğu ən yüksək sürət,
05:07
and the red line is top-of-the-line military fighters
73
282000
3000
və Qırmızı xətt ordu döyüş təyyarələrinin ən yüksəyi.
05:10
and the blue line is commercial air transport.
74
285000
3000
və mavi xətt isə ticarət hava nəqliyyatı.
05:13
You notice here's a big jump when I was a little kid --
75
288000
2000
Farkediyorsunuz ki burada böyük bir sıçrama var. Mən kiçik bir uşaqkən -
05:15
and I think that had something to do with giving me the courage
76
290000
4000
ki məncə o hadisə mənə çölə çıxma və başqalarının sınağa cəsarəti
05:19
to go out and try something that other people weren't having the courage to try.
77
294000
5000
olmayan şeyləri sınaq cəsarətini verdi ...
05:24
Well, what did I do when I was a kid?
78
299000
2000
Yaxşı, mən uşaqkən nə etdim o zaman?
05:26
I didn't do the hotrods and the girls and the dancing
79
301000
3000
Mən sürətli modifiye avtomobillər, qızlar və rəqs etməklə məşğul olmadıq.
05:29
and, well, we didn't have drugs in those days. But I did competition model airplanes.
80
304000
5000
Və əslində o günlərdə narkotik da yox idi. Amma mən yarışmalık model təyyarələr etdim.
05:34
I spent about seven years during the Vietnam War
81
309000
2000
Vyetnam Döyüşü əsnasında yeddi il
05:36
flight-testing airplanes for the Air Force.
82
311000
3000
Amerika Hava Qüvvələri üçün test uçuş təyyarələri etdim.
05:39
And then I went in and I had a lot of fun building airplanes
83
314000
2000
Bundan sonra insanların öz garajlarında edə təyyarələr
05:41
that people could build in their garages.
84
316000
3000
etməkdən böyük zövq aldım.
05:44
And some 3,000 of those are flying. Of course, one of them
85
319000
3000
Bunlardan 3,000 qədəri uçur. Təbii ki, bunlardan biri
05:47
is around the world Voyager. I founded another company in '82,
86
322000
4000
dünyanın ətrafında uçan, Voyager. 1982-ci ildə bu ankı şirkətim olan
05:51
which is my company now.
87
326000
2000
ikinci bir şirkət qurdum.
05:53
And we have developed more than one new type of airplane every year since 1982.
88
328000
7000
Və biz 1982-bəridir hər il yeni bir neçə cür təyyarə inkişaf etdirdik.
06:00
And there's a lot of them that I actually can't show you on this chart.
89
335000
4000
Bunlardan bir çoxunu sizə bu cədvəldə gösteremeyeceğim.
06:04
The most impressive airplane ever, I believe, was designed
90
339000
4000
Inanıram ki, gəlmiş keçmiş hazırlanan ən təsir edici təyyarə
06:08
only a dozen years after the first operational jet.
91
343000
4000
ilk əməliyyat jetten 10 il sonra hazırlandı.
06:12
Stayed in service till it was too rusty to fly, taken out of service.
92
347000
4000
Paslanıncaya qədər istifadədə qaldı, və sonra istifadədən çıxarıldı.
06:16
We retreated in '98 back to something that was developed in '56. What?
93
351000
7000
Biz bunu 98-ci ildə, bu təyyarəni 56'da inkişaf etdirilmiş bir şeyə geri çevirdik. Nə?
06:23
The most impressive spaceship ever, I believe,
94
358000
3000
İnanıram ki, gəlmiş keçmiş ən təsir edici kosmos gəmisi
06:26
was a Grumman Lunar Lander. It was a -- you know, it landed on the moon,
95
361000
5000
Grumman Lunar Lander'di. Bu şey - bildiyiniz kimi, aya eniş etdi və
06:31
take off of the moon, didn't need any maintenance guys --
96
366000
2000
Aydan cəhd etdi, həm də heç bir tamirata ehtiyac duymadan. -
06:33
that's kind of cool.
97
368000
2000
Bu harkulade şey.
06:35
We've lost that capability. We abandoned it in '72.
98
370000
3000
Bu tutumumuzu itirdik. Bunu 1972 də tərk etdik.
06:38
This thing was designed three years after Gagarin first flew in space in 1961.
99
373000
5000
Bu vasitə Qaqarinin 1961-ci ildə kosmosa ilk uçuşunda üç il sonra hazırlandı.
06:43
Three years, and we can't do that now. Crazy.
100
378000
5000
Üç il. Və bunu indi edə bilmirik.
06:48
Talk very briefly about innovation cycles, things that grow,
101
383000
5000
Delice. Qısaca yenililik döngülerinden, inkişaf edən şeylərdən, yüksək fəaliyyətdə çalışan
06:53
have a lot of activity; they die out when they're replaced by something else.
102
388000
4000
və sonra istifadə xarici qalıb, yeni birşeylerle dəyişdirilən şeylərdən bəhs etmək istəyirəm.
06:57
These things tend to happen every 25 years.
103
392000
3000
Bunlar hər 25 ildə yaşanan şeylər.
07:00
40 years long, with an overlap. You can put that statement
104
395000
4000
40 il aralıqlarla. Bu cümləni
07:04
on all kinds of different technologies. The interesting thing --
105
399000
3000
hər cür texnologiyaya istifadə edə bilərsiniz. Burada maraqlı olan şey -
07:07
by the way, the speed here, excuse me, higher-speed travel
106
402000
3000
bu yenilik döngülerinin sürət - bağışlayarsınız - yüksək-sürət səyahəti
07:10
is the title of these innovation cycles. There is none here.
107
405000
6000
başlığı altına düşür olması. Lakin burada belə bir şey yox.
07:16
These two new airplanes are the same speed as the DC8 that was done in 1958.
108
411000
8000
Bu iki təyyarə 1958-ci ildə edilmiş DC8 ilə eyni sürət kapasine sahib.
07:24
Here's the biggie, and that is, you don't have innovation cycles
109
419000
3000
Problem bu ... əgər dövlət çıxarıb, dövlət kullanırsanız
07:27
if the government develops and the government uses it.
110
422000
3000
yenilik dövrləri meydana gəlməz.
07:30
You know, a good example, of course, is the DARPA net.
111
425000
4000
Bilərsiniz, buna ən uyğun nümunə təbii ki DARPA dəqiq.
07:34
Computers were used for artillery first, then IRS.
112
429000
3000
Kompüterlər əvvəl orduda istifadə edildi, sonra maliyyə Nazirliyində.
07:37
But when we got it, now you have all the level of activity,
113
432000
3000
Amma, ən yüksək hərəkətlilik və fayda
07:40
all the benefit from it. Private sector has to do it.
114
435000
4000
sıra bizə gəlincə yaşandı. Özəl sektorun etməsi lazım.
07:44
Keep that in mind. I put down innovation --
115
439000
3000
Bunu yadınızda saxlayın. Yenililiği -
07:47
I've looked for innovation cycles in space; I found none.
116
442000
3000
Kosmosdakı yenililik döngülerini araşdırdım, və heç bir şey tapa bilmədim.
07:50
The very first year, starting when Gagarin went in space,
117
445000
4000
İlk il, Qaqarinin kosmosa getməsiylə başladı
07:54
and a few weeks later Alan Shepherd, there were five manned
118
449000
3000
və bunu həftələr sonra Alan Shephard izlədi. O ilk il
07:57
space flights in the world -- the very first year.
119
452000
3000
yalnız beş kosmos uçuşu edildi.
08:00
In 2003, everyone that the United States sent to space was killed.
120
455000
9000
2003-cü ildə ABŞ-ın kosmosa göndərdiyi hər kəs öldü.
08:09
There were only three or four flights in 2003.
121
464000
2000
2003-cü ildə cəmi üç və ya dörd uçuş edildi.
08:11
In 2004, there were only two flights: two Russian Soyuz flights
122
466000
7000
2004-cü ildə yalnız iki uçuş edildi: Beynəlxalq kosmos stansiyasına
08:18
to the international manned station. And I had to fly three in Mojave
123
473000
4000
olan iki Rus Soyuz uçuşu. Və mən Mojave'de
08:22
with my little group of a couple dozen people
124
477000
2000
cəmi beş uçuş rəqəminə çata bilmək üçün
08:24
in order to get to a total of five,
125
479000
2000
bir neçə düzinelik ekibimle, üç uçuş etdim
08:26
which was the number the same year back in 1961.
126
481000
5000
ki bu rəqəm 1961-ci ildəki rəqəmin eynisi.
08:31
There is no growth. There's no activity. There's no nothing.
127
486000
5000
Hər hansı bir irəliləyiş yox. Heç bir hərəkətlilik yox. Heç bir şey olmur.
08:36
This is a picture here taken from SpaceShipOne.
128
491000
3000
Bu şəkil SpaceShipOne (Kosmos Vasitəsi 1)-dən alınmış bir şəkil.
08:39
This is a picture here taken from orbit.
129
494000
2000
Bu şəkil, yörüngedeyken alınmış bir şəkil.
08:41
Our goal is to make it so that you can see this picture and really enjoy that.
130
496000
6000
Məqsədimiz bu resimdekileri görməkdən zövq alınacaq etmək
08:47
We know how to do it for sub-orbital flying now, do it safe enough --
131
502000
4000
Bunu yarı-orbitdən uçaraq necə kifayət qədər etibarlı bir şəkildə -
08:51
at least as safe as the early airlines -- so that can be done.
132
506000
4000
ya da heç olmasa ilk çağlardakı təyyarələr qədər etibarlı bir şəkildə - edilə bilirik.
08:55
And I think I want to talk a little bit about why we had the courage
133
510000
5000
Sanaram bir az kiçik bir şirkət olaraq bunu edəcək cəsarəti
09:00
to go out and try that as a small company.
134
515000
7000
səbəb tapdığımızı izah etmək istəyirəm.
09:07
Well, first of all, what's going to happen next?
135
522000
3000
Yaxşı, ilk olaraq, bundan sonra nə olacaq?
09:10
The first industry will be a high volume, a lot of players.
136
525000
4000
İlk sənaye çox yüksək həcmə sahib olacaq: bir çox oyunçu olacaq.
09:14
There's another one announced just last week.
137
529000
3000
Daha keçən həftə yeni bir şirkət açıqlandı.
09:17
And it will be sub-orbital. And the reason it has to be sub-orbital
138
532000
6000
Və ilk alan yarı-orbit olacaq. Yarı-orbit olmasının səbəbi
09:23
is, there is not solutions for adequate safety
139
538000
3000
vətəndaş cəmiyyəti orbitə qədər kifayət qədər etibarlı bir şəkildə
09:26
to fly the public to orbit. The governments have been doing this --
140
541000
5000
uçurmaq üçün hələ bir həll yoxdur. Dövlətlər bunu -
09:31
three governments have been doing this for 45 years,
141
546000
2000
üç dövlət bunu 45 ildir edir,
09:33
and still four percent of the people that have left the atmosphere have died.
142
548000
4000
amma hələ daha atmosferi aşan insanların yüzdə dördü ölür.
09:37
That's -- You don't want to run a business with that kind of a safety record.
143
552000
5000
Belə bir təhlükəsizlik Statistics olan bir şirkəti işlətmək istəməzsiniz.
09:42
It'll be very high volume; we think 100,000 people will fly by 2020.
144
557000
6000
Həcm çox yüksək olacaq; biz tərəfindən 2020-ci ilə qədər 100,000 qədər adam kosmosa uçacaq.
09:48
I can't tell you when this will start,
145
563000
2000
Sizə bunun nə vaxt başlayacağını deyə bilmərəm
09:50
because I don't want my competition to know my schedule.
146
565000
3000
çünki rakiplerimin proqramımız öyrənmələrini istəmirəm.
09:53
But I think once it does, we will find solutions,
147
568000
5000
Amma bunun başladığı zaman, problemlərimizə həllər tapacağıq.
09:58
and very quickly, you'll see those resort hotels in orbit.
148
573000
3000
Və sürətli bir şəkildə, yörüngemizde otellər görəcəksiniz.
10:01
And that real easy thing to do, which is a swing around the moon
149
576000
3000
Və bu çox asan ola biləcək bir şey, yəni ayın ətrafında bir dövr ataraq
10:04
so you have this cool view. And that will be really cool.
150
579000
4000
və gözəl mənzərəsini görürmek. Və bu çox zövqlü olacaq.
10:08
Because the moon doesn't have an atmosphere --
151
583000
2000
Ayın atmosferi olmadığı üçün -
10:10
you can do an elliptical orbit and miss it by 10 feet if you want.
152
585000
3000
bir ellips orbiti edərək 10 addımla onu itirə bilərsiniz.
10:13
Oh, it's going to be so much fun.
153
588000
2000
Ah, bu çox əyləncəli olacaq.
10:15
(Laughter)
154
590000
2000
(Kahkalar)
10:17
OK. My critics say, "Hey, Rutan's just spending
155
592000
4000
OK. Tənqidçilərinin deyir ki `¨ Hey, Rutan yalnız
10:21
a lot of these billionaires' money for joyrides for billionaires.
156
596000
5000
milyarderlər aldığı pulu milyarderləri bahalı zövqləri üçün xərcləyir. ¨
10:26
What's this? This is not a transportation system; it's just for fun."
157
601000
5000
Bu da nəyin nəsi? Bu bir nəqliyyat sistemi deyil, bir növ əyləncə. ¨
10:31
And I used to be bothered by that, and then I got to thinking,
158
606000
3000
Köhnədən bu tənqidlərdən çox narahat olardım, amma sonradan düşünməyə başladım,
10:34
well, wait a minute. I bought my first Apple computer in 1978
159
609000
5000
və dedim ki, dur bir dəqiqə. İlk Apple Kompüterimi 1978'te satın aldım
10:39
and I bought it because I could say, "I got a computer at my house and you don't.
160
614000
6000
və satın alma səbəbim isə ¨ mənim bir kompüterim var, və sənin yox ¨ deyebilmek üçün idi.
10:45
'What do you use it for?' Come over. It does Frogger." OK.
161
620000
5000
¨ Nə üçün istifadə edirsən? ¨ Gelsene, Frogger oynayabiliyorsun ¨ OK.
10:50
(Laughter)
162
625000
1000
(Qəhqəhələr)
10:51
Not the bank's computer or Lockheed's computer,
163
626000
3000
Bankın və ya Lockheed'in kompüteri deyil,
10:54
but the home computer was for games.
164
629000
3000
amma ev kompüteri oyunlar üçün yaradılmışdı.
10:57
For a whole decade it was for fun -- we didn't even know what it was for.
165
632000
4000
On il boyunca əyləncə üçün idi - və nə üçün olduğunu bilmirdik.
11:01
But what happened, the fact that we had this big industry,
166
636000
4000
Amma olan bu idi, sahib olduğumuz bu böyük sənaye
11:05
big development, big improvement and capability and so on,
167
640000
4000
böyük inkişaf, böyük irəliləmə, tutum və sairə
11:09
and they get out there in enough homes -- we were ripe for a new invention.
168
644000
5000
kifayət qədər evə çatınca, yeni bir icad üçün hazır idik.
11:14
And the inventor is in this audience.
169
649000
2000
Bu icad yaradıcıları bu tamaşaçıların arasında.
11:16
Al Gore invented the Internet and because of that,
170
651000
4000
İnterneti Al Gore icad etdi, və buna görə
11:20
something that we used for a whole year -- excuse me --
171
655000
3000
bütün bir ildir istifadə etdiyimiz bir şey - bağışlayarsınız,
11:23
a whole decade for fun, became everything -- our commerce, our research,
172
658000
6000
on illik əyləncə aracımız, herşeryimiz halına gəldi - ticaretimiz, araşdırmamız
11:29
our communication and, if we let the Google guys
173
664000
4000
iletişimimiz, və, əgər Google işçilərinə bir neçə həftə sonu
11:33
think for another couple weekends, we can add a dozen more things to the list. (Laughter)
174
668000
4000
düşünmək üçün icazə versək, bu siyahıya bir neçə şey daha əlavə edə bilər.
11:37
And it won't be very long before you won't be able to convince kids
175
672000
3000
Və çox uzaq olmayan bir gələcəkdə uşaqlarımızı köhnədən
11:40
that we didn't always have computers in our homes.
176
675000
5000
Evlərimizdə kompüterlərimizi olmadığına inandıramayacağız
11:45
So fun is defendable.
177
680000
3000
Qısacası, əyləncə müdafiə oluna bilər.
11:48
OK, I want to show you kind of a busy chart,
178
683000
5000
Tamam, indi sizə bir az qarışıq bir cədvəl göstərmək istəyirəm,
11:53
but in it is my prediction with what's going to happen.
179
688000
3000
bunlar mənim tahminimce olacaq olan şeylər.
11:56
And in it also brings up another point, right here.
180
691000
4000
Bu vaxt bir mövzu daha səthə çıxır.
12:00
There's a group of people that have come forward --
181
695000
4000
Önə çıxan bir qrup insan var, və bunların bir çoxunu tanımasam da
12:04
and you don't know all of them -- but the ones that have come forward
182
699000
3000
qarşıya çıxanların hamısı
12:07
were inspired as young children, this little three- to 15-year-old age,
183
702000
7000
üç ilə 15 yaşlarındaykən, yəni daha çox kiçikkən
12:14
by us going to orbit and going to the moon here,
184
709000
3000
bizim yörüngemize və aya getdiyimiz
12:17
right in this time period.
185
712000
2000
o zaman dilimindən esinlendiler.
12:19
Paul Allen, Elan Musk, Richard Branson, Jeff Bezos, the Ansari family,
186
714000
10000
Paul Allen, Elan Musk, Richard Branson, Jeff Bezos,
12:29
which is now funding the Russians' sub-orbital thing,
187
724000
5000
bu anda Rusların yarı-orbit şeyini ödəyən Ansari Ailəsi,
12:34
Bob Bigelow, a private space station, and Carmack.
188
729000
4000
Bob Bigelow, xüsusi kosmos stansiyası, və Carmack.
12:38
These people are taking money and putting it in an interesting area,
189
733000
6000
Bu insanlar pullarını maraqlı bir sahəyə yatırdır,
12:44
and I think it's a lot better than they put it in an area
190
739000
3000
və məncə pullarını daha yaxşı bir cib telefonu və ya başqa
12:47
of a better cell phone or something -- but they're putting it in very --
191
742000
4000
bişe yatırtmaqdan çox daha yaxşı edirlər. Amma onlar pullarını çox [aydın olmayan]
12:51
areas and this will lead us into this kind of capability,
192
746000
4000
sahələrə qoymaları bizim tutumumuzu yüksəldəcək,
12:55
and it will lead us into the next really big thing
193
750000
2000
və bizi sıradakı böyük şeyə istiqamətləndirəcək
12:57
and it will allow us to explore. And I think eventually
194
752000
4000
və keşfetmemizi təmin edəcək. Və sanaram sonunda
13:01
it will allow us to colonize and to keep us from going extinct.
195
756000
4000
bu bizim kolonileşmemizi və yokolmamamızı təmin edəcək.
13:05
They were inspired by big progress. But look at the progress that's going on after that.
196
760000
6000
Onlar böyük irəliləyişlərin esinlendiler. Amma ondan sonra olan irəliləmələrə baxın.
13:11
There were a couple of examples here.
197
766000
2000
Bir neçə dənə nümunə vardı.
13:13
The military fighters had a -- highest-performance military airplane
198
768000
4000
Əsgərlərin - ən yüksək performanslı təyyarəsi
13:17
was the SR71. It went a whole life cycle, got too rusty to fly,
199
772000
5000
SR71di. Bütün bir həyat dövrünü tamamladı, uçamayacak qədər paslandı
13:22
and was taken out of service. The Concorde doubled the speed for airline travel.
200
777000
5000
və sonra kullanımdışı buraxıldı. Concord, təyyarə səyahəti sürətini iki qatına çıxartdı.
13:27
It went a whole life cycle without competition,
201
782000
3000
Həyat dövrünü heç rəqibi olmadan tamamladı;
13:30
took out of service. And we're stuck back here
202
785000
3000
xidmət xarici buraxıldı. Və yenidən burada sıkıştık qaldıq.
13:33
with the same kind of capability for military fighters
203
788000
3000
1950 sahib olduğumuz
13:36
and commercial airline travel that we had back in the late '50s.
204
791000
4000
hərbi və ticarət tutum seviyesindeyiz.
13:40
But something is out there to inspire our kids now.
205
795000
4000
Amma uşaqlarımızı esindirebilecek bir şey var -
13:44
And I'm talking about if you've got a baby now,
206
799000
2000
Yəni əgər indi bir körpəniz,
13:46
or if you've got a 10-year-old now.
207
801000
1000
və ya on yaşında bir uşağınız varsa.
13:47
What's out there is there's something really interesting going to happen here.
208
802000
6000
Bu sahədə həqiqətən maraqlı bir şey olacaq.
13:53
Relatively soon, you'll be able to buy a ticket
209
808000
2000
Çox qısa bir zaman içərisində,
13:55
and fly higher and faster than the highest-performance
210
810000
5000
bu an funksiyaları olan hər hansı bir yüksək performanslı hərbi təyyarədən daha sürətli,
14:00
military operational airplane. It's never happened before.
211
815000
4000
və daha yüksəyə uçmaq üçün bilet ala biləcəksiniz. Bu daha əvvəl heç olmadı.
14:04
The fact that they have stuck here with this kind of performance
212
819000
5000
Burada bu cür bir performansla ilişib qalmış olmaları
14:09
has been, well, you know, you win the war in 12 minutes;
213
824000
3000
şey üzündən, bilərsiniz, döyüşü 12 dəqiqədə qazana bilərsiniz,
14:12
why do you need something better?
214
827000
1000
niyə daha yaxşı bir şey diləməniz ki?
14:13
But I think when you guys start buying tickets and flying
215
828000
3000
Amma sizlər yaxında biletlerinizi satın alıb, yarı-orbit uçuşlarla
14:16
sub-orbital flights to space, very soon -- wait a minute,
216
831000
5000
uçmağa başlayınca ... gözləyin bir dəqiqə
14:21
what's happening here, we'll have military fighters
217
836000
3000
nə olur burda, hərbi Maşınlarımız olacaq
14:24
with sub-orbital capability, and I think very soon this.
218
839000
3000
ki yarı orbit kağasiteye sahib və sanaram yaxında ...
14:27
But the interesting thing about it is the commercial guys are going to go first.
219
842000
4000
Amma maraqlı olan tərəfi, ilk gedəcək olanların ticarət adamların olması.
14:31
OK, I look forward to a new "capitalist's space race," let's call it.
220
846000
6000
Tamam, mən səbirsizliklə deylim ki ¨ yeni kapitalist kosmos yarışını ¨ gözləməkdə
14:37
You remember the space race in the '60s was for national prestige,
221
852000
4000
1960lardaki kosmos yarışı bildiyi kimi prestijli əlaqədar
14:41
because we lost the first two milestones.
222
856000
3000
Çinki aşılması lazım olan iki dönüş notasını itirdik
14:44
We didn't lose them technically. The fact that we had the hardware
223
859000
4000
Texniki olaraq kaybetmedik.Bu təchizata sahib olduğumuz üçün
14:48
to put something in orbit when we let Von Braun fly it --
224
863000
5000
bir şeyi orbitə qoymaq üçün Von Braunun uçurtmasına icazə verdik,
14:53
you can argue that's not a technical loss.
225
868000
2000
ki əslində bunun bir texniki itkin olduğunu savunamazsınız.
14:55
Sputnik wasn't a technical loss, but it was a prestige loss.
226
870000
4000
Sputnik texniki bir itkin deyildi, amma prestij kaybıydı.
14:59
America -- the world saw America as not being the leader in technology,
227
874000
7000
Amerika - dünya Amerikanın texnologiya lideri olmadığını gördü
15:06
and that was a very strong thing.
228
881000
2000
və bu çox güclü bişeydi.
15:08
And then we flew Alan Shepherd weeks after Gagarin,
229
883000
5000
Gagarinden həftələr sonra Alan Shepherd'i uçurttuk
15:13
not months or decades, or whatever. So we had the capability.
230
888000
5000
aylar və ya illər sonra deyil. Yəni bu potensiala sahib idilər.
15:18
But America lost. We lost. And because of that, we made a big jump to recover it.
231
893000
9000
Amma Amerika itirdi. Biz itirdik. Və buna görə, bunu qurtarmaq üçün böyük bir sıçrama etdik.
15:27
Well, again, what's interesting here is we've lost
232
902000
3000
Amma işin maraqlı yanı, Ruslara qarşı ilk dönüş nöqtələrində
15:30
to the Russians on the first couple of milestones already.
233
905000
3000
hələ hazırda itirmiş olmamızdı.
15:33
You cannot buy a ticket commercially to fly into space in America --
234
908000
5000
Amerikada ticarət olaraq kosmosa uçmaq üçün bilet ala bilməzsiniz -
15:38
can't do it. You can buy it in Russia.
235
913000
5000
bunu edə bilməzsiniz. Amma bunu Rusiyada edə bilərsiniz.
15:43
You can fly with Russian hardware. This is available
236
918000
3000
Rus aksesuarlarının uca bilərsiniz. Bütün bunlar mövcud
15:46
because a Russian space program is starving,
237
921000
3000
çünki Rus kosmos proqramı aclıqdan ölür
15:49
and it's nice for them to get 20 million here and there to take one of the seats.
238
924000
5000
və onların kreslolarında birini 20 milyon dollara satın almaq yaxşı ...
15:54
It's commercial. It can be defined as space tourism. They are also offering a trip
239
929000
7000
Bu tamamilə ticarari. Buna kosmos turizmi də deyə bilərik. Ayrıca,
16:01
to go on this whip around the moon, like Apollo 8 was done.
240
936000
4000
ayın ətrafında dövr atmaq üçün bir gəzinti təşkil, eynilə Apollo Sekiz'in etdiyi kimi.
16:05
100 million bucks -- hey, I can go to the moon.
241
940000
3000
100 milyon dollar - hey, aya gedə bilərəm.
16:08
But, you know, would you have thought back in the '60s,
242
943000
3000
Amma bilirsiniz, 60larda kosmos yarışı sürərkən
16:11
when the space race was going on,
243
946000
2000
ilk kapitalistik edilə şeyin
16:13
that the first commercial capitalist-like thing to do
244
948000
6000
Rus vasitələrin aya getmək üçün
16:19
to buy a ticket to go to the moon would be in Russian hardware?
245
954000
4000
bilet almaq ola biləcəyini düşünebilirmiydiniz?
16:23
And would you have thought, would the Russians have thought,
246
958000
3000
Və yaxşı, aya gedən Rus vasitələrinin yolclarının içindəkilərin
16:26
that when they first go to the moon in their developed hardware,
247
961000
4000
Rus olmayacağını siz və ya ruslar düşünə idimi?
16:30
the guys inside won't be Russians? Maybe it'll probably be a Japanese
248
965000
4000
Bəlkə Yaponlar ya da Amerikan milyarderləri ola bilər
16:34
or an American billionaire? Well, that's weird: you know, it really is.
249
969000
4000
Amma bu çox qəribə, bilirsiniz, həqiqətən.
16:38
But anyway, I think we need to beat them again.
250
973000
4000
Herneyse, mən onları yenə yenmemiz lazım olduğu kanısındayım.
16:42
I think what we'll do is we'll see a successful, very successful,
251
977000
7000
Məncə çox amma çox müvəffəqiyyətli bir
16:49
private space flight industry. Whether we're first or not really doesn't matter.
252
984000
5000
xüsusi kosmos təyyarə sənayesi quracağıq. İlk olanın biz və ya başqası olması əhəmiyyətli deyil.
16:54
The Russians actually flew a supersonic transport before the Concorde.
253
989000
6000
Ruslar əslində Concorde'dan əvvəl süpersonik bir vasitə uçurttular.
17:00
And then they flew a few cargo flights, and took it out of service.
254
995000
4000
Və ondan sonra bir neçə yük təyyarəsi uçurttular və sonra xidmət xarici buraxdılar.
17:04
I think you kind of see the same kind of parallel
255
999000
3000
Sanaram bənzər paraleldir ticarət vasitələrin
17:07
when the commercial stuff is offered.
256
1002000
4000
təklif edildiklərində də görə bilərsiniz.
17:11
OK, we'll talk just a little bit about commercial development for human space flight.
257
1006000
4000
Bir az daha ticarət insan kosmos vasitələri inkişaf etdirmək haqqında danışacağıq.
17:15
This little thing says here: five times
258
1010000
2000
Bu kiçik şey (özəl sektorun) 2020-ci ilə qədər
17:17
what NASA's doing by 2020. I want to tell you, already
259
1012000
8000
NASAdən 5 qat daha çox olduğunu söyliyor. Sizə deməliyəm
17:25
there's about 1.5 billion to 1.7 billion
260
1020000
4000
hələ hazırda təxminən bir yarım milyard ilə 1.7 trilyon arası
17:29
investment in private space flight that is not government at all --
261
1024000
6000
investisiya tamamilə xüsusi və heç bir dövlət köməyi olmadan
17:35
already, worldwide. If you read -- if you Google it,
262
1030000
5000
bütün dünyada edilir. Əgər oxusanız - Google axtarsanız
17:40
you'll find about half of that money, but there's twice of that
263
1035000
3000
xərclənən cəmi pulun yarısını tapa bilərsiniz, amma bunun iki qatı qədər
17:43
being committed out there -- not spent yet, but being committed
264
1038000
4000
bu anda bu sahəyə sürüşür - hələ harcanmamış, yalnız
17:47
and planned for the next few years. Hey, that's pretty big.
265
1042000
3000
gələn illər üçün ayrılmış və planlanmış. Hey, bu çox çox.
17:50
I'm predicting, though, as profitable as this industry is going to be --
266
1045000
5000
Amma mən təxmin edirəm ki, hər nə qədər bu sektor qarlı olsa belə
17:55
and it certainly is profitable when you fly people at 200,000 dollars
267
1050000
4000
- Ki insanları 200,000 dollardan uçurduğunuz zaman həqiqətən karlıdır -
17:59
on something that you can actually operate at a tenth of that cost,
268
1054000
4000
xərcinin 10da birində və ya daha azında işlətdiyiniz bir şey
18:03
or less -- this is going to be very profitable.
269
1058000
4000
qarlı olacaq.
18:07
I predict, also, that the investment that will flow into this
270
1062000
3000
Təxmin edirəm ki, bu sahəyə yağılacak investisiya
18:10
will be somewhere around half of what the U.S. taxpayer
271
1065000
4000
Amerikalı bir vergi ödeyeninin NASA-nın
18:14
spends for NASA's manned spacecraft work.
272
1069000
4000
insanlı kosmos vasitələrinə xərclədiyiniz yarısı qədər olacaq.
18:18
And every dollar that flows into that will be spent more efficiently
273
1073000
5000
Və bura xərclənən hər bir dollar 10 ilə 15 qat daha
18:23
by a factor of 10 to 15. And what that means is before we know it,
274
1078000
8000
daha məhsuldar istifadə ediləcək. Və bunun mənası
18:31
the progress in human space flight, with no taxpayer dollars,
275
1086000
7000
insanlı kosmos vasitələrinin, vergi pulu olmadan
18:38
will be at a level of about five times as much
276
1093000
6000
insanlı kosmos vasitə araşdırması bu ankı NASA
18:44
as the current NASA budgets for human space flight.
277
1099000
5000
büdcəsindən 5 qat daha çox olacaq.
18:49
And that is because it's us. It's private industry.
278
1104000
8000
Və bu da bizim üzümüzdə. Bu xüsusi sənaye.
18:57
You should never depend on the government to do this sort of stuff --
279
1112000
6000
Belə şeyləri etmək üçün dövlətə güenmemek lazım
19:03
and we've done it for a long time. The NACA, before NASA,
280
1118000
3000
və bunu uzun zaman etdik. NASAdən əvvəl NACAK
19:06
never developed an airliner and never ran an airline.
281
1121000
4000
heç bir təyyarə geliştiremedi, və heç bir təyyarə işletmedi.
19:10
But NASA is developing the space liner, always has,
282
1125000
4000
Amma NASA kosmos vasitələri dizayn, həmişə etdikləri kimi,
19:14
and runs the only space line, OK. And we've shied away from it
283
1129000
7000
və yalnız kosmos vasitələri edirlər. Tamam. Və biz bundan uzaq dayandıq
19:21
because we're afraid of it. But starting back in June of 2004,
284
1136000
6000
çünki qorxurduq. Amma İyun ,2004-cü ildən etibarən
19:27
when I showed that a little group out there actually can do it,
285
1142000
5000
kiçik bir qrupun bunu bacara biləcəyini,
19:32
can get a start with it, everything changed after that time.
286
1147000
3000
bir başlanğıc edə biləcəyini göstərdiyim zaman, hər şey dəyişdi.
19:35
OK, thank you very much.
287
1150000
2000
Tamam, çox təşəkkürlər.
19:37
(Applause)
288
1152000
2000
(Alqışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Burt Rutan - Aircraft engineerIn 2004, legendary spacecraft designer Burt Rutan won the $10M Ansari X-Prize for SpaceShipOne, the first privately funded craft to enter space twice in a two-week period. He's now collaborating with Virgin Galactic to build the first rocketship for space tourism.
Why you should listen
Burt Rutan is widely regarded as one of the world's most important industrial designers, and his prolific contributions to air- and spacecraft design have driven the industry forward for decades. His two companies, Rutan Aircraft Factory and Scaled Composites, have developed and flight-tested more new types of aircraft than the rest of the US industry combined. He has himself designed hundreds of aircraft, including the famous Voyager, which his brother piloted on a record-breaking nine-day nonstop flight around the world.
Rutan might also be the person to make low-cost space tourism a reality: He's one of the major players promoting entrepreneurial approaches to space exploration, and his collaboration with Virgin Galactic is the most promising of these efforts. SpaceShipTwo, a collaboration between Richard Branson and Rutan completed its first "captive carry" in March of 2010, marking the beginning of the era of commercial space exploration.
Ever the maverick, Rutan is known for both his bold proclamations and his criticism of the aerospace industry. Witness the opening line of his presentation at TED2006: "Houston, we have a problem. We're entering a second generation of no progress in terms of human flight in space."
Burt Rutan | Speaker | TED.com