TED2012
Brian Greene: Is our universe the only universe?
ბრაიან გრინი: ერთადერთია ჩვენი სამყარო?
Filmed:
Readability: 4.8
6,486,379 views
თანამედროვე კოსმოლოგიის გულში მისტერიაა: რატომ არის ჩვენი სამყარო ასე დახვეწილად აწყობილი, რათა შექმნას სიცოცხლისთვის აუცილებელი გარემოებები? ამ ეფექტურ მეცნიერთა უდიდეს აღმოჩენათა ტურში. ბრაიან გრინი აჩვენებს რომ მულტი სამყაროს რთულ იდეას შეიძლება გააჩნდეს ამ გამოცანის პასუხი.
Brian Greene - Physicist
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
A few months ago
0
0
2000
რამდენიმე თვის წინ
00:17
the Nobel Prize in physics
1
2000
2000
ნობელის პრემიით ფიზიკაში
00:19
was awarded to two teams of astronomers
2
4000
2000
დაჯილდოვდა ასტრონომთა ორი ჯგუფი
00:21
for a discovery that has been hailed
3
6000
3000
აღმოჩენისთვის რომელიც აღიარებულ იქნა
00:24
as one of the most important
4
9000
2000
როგორც ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი
00:26
astronomical observations ever.
5
11000
2000
ასტრონომიული ობსერვაცია ოდესმე.
00:28
And today, after briefly describing what they found,
6
13000
2000
და დღეს, მას შემდეგ რაც სიამაყით აღწერილ იქნა რა აღმოაჩინეს მათ,
00:30
I'm going to tell you about a highly controversial framework
7
15000
3000
მე ვაპირებ მოგიყვეთ, საკმაოდ საკამათო საკითხის შესახებ
00:33
for explaining their discovery,
8
18000
3000
ამ აღმოჩენის ასახსნელად,
00:36
namely the possibility
9
21000
2000
უფრო ზუსტად შესაძლებლობებზე
00:38
that way beyond the Earth,
10
23000
2000
რომ ძალიან შორს დედამიწიდან
00:40
the Milky Way and other distant galaxies,
11
25000
3000
"რძიანი გზიდან" შორეული გალაქტიკებისკენ,
00:43
we may find that our universe
12
28000
2000
ჩვენ შესაძლოა აღმოვაჩნოთ, რომ ჩვენი სამყარო,
00:45
is not the only universe,
13
30000
2000
არ არის ერთადერთი
00:47
but is instead
14
32000
2000
არამედ
00:49
part of a vast complex of universes
15
34000
2000
ნაწილი, უკიდეგანო, კომპლექსური სამყაროსი,
00:51
that we call the multiverse.
16
36000
2000
რომელსაც ვეძახით მულტი სამყაროს.
00:53
Now the idea of a multiverse is a strange one.
17
38000
3000
მულტი სამყაროს იდეა უცნაურია.
00:56
I mean, most of us were raised to believe
18
41000
2000
ვგულისხმობ, თითქმის ყოველი ჩვენგანი გაიზარდა რწმენით,
00:58
that the word "universe" means everything.
19
43000
3000
რომ სიტყვა "სამყარო" ნიშნავს ყველაფერს.
01:01
And I say most of us with forethought,
20
46000
3000
მე ვამბობ, უმეტესობა ჩვენგანს, თუმცა,
01:04
as my four-year-old daughter has heard me speak of these ideas since she was born.
21
49000
3000
ჩემ ოთხი წლის ქალიშვილს, დაბადებიდან ესმოდა ჩემი საუბარი ამ იდეებზე.
01:07
And last year I was holding her
22
52000
2000
შარშან მე ის მეჭირა
01:09
and I said, "Sophia,
23
54000
2000
და ვუთხარი, "სოფია,
01:11
I love you more than anything in the universe."
24
56000
3000
სამყაროში ყველაზე მეტად მიყვარხარ."
01:14
And she turned to me and said, "Daddy,
25
59000
2000
ის მომიბრუნდა და მითხრა: "მამიკო.
01:16
universe or multiverse?"
26
61000
2000
სამყაროში თუ მულტი სამყაროში?"
01:18
(Laughter)
27
63000
3000
(სიცილი)
01:21
But barring such an anomalous upbringing,
28
66000
3000
მაგრამ ამ ანომალური აღზრდის გარდა
01:24
it is strange to imagine
29
69000
2000
უცნაურია, წარმოიდგინო
01:26
other realms separate from ours,
30
71000
2000
სხვა, ჩვენგან გამოყოფილი სამფლეობელოები,
01:28
most with fundamentally different features,
31
73000
2000
უმეტესად ფუნდამენტურად განსხვავებული მახასიათებლებით
01:30
that would rightly be called universes of their own.
32
75000
3000
მათ სამართლიანად უნდა ვუწოდოთ, დამოუკიდებელი სამყაროები
01:33
And yet,
33
78000
2000
და კიდევ,
01:35
speculative though the idea surely is,
34
80000
2000
სპეკულაციური, იდეა უთუოდ არის,
01:37
I aim to convince you
35
82000
2000
განზრახული მაქვს დაგარწმუნოთ რომ
01:39
that there's reason for taking it seriously,
36
84000
2000
არსებობს მიზეზი იმისა რათა სერიოზულად მივიღოთ,
01:41
as it just might be right.
37
86000
2000
რომ ეს ყველაფერი უნდა იყოს მართალი.
01:43
I'm going to tell the story of the multiverse in three parts.
38
88000
3000
სამ ნაწილად მოგითხრობთ, მულტი სამყაროს შესახებ.
01:46
In part one,
39
91000
2000
ერთ ნაწილში,
01:48
I'm going to describe those Nobel Prize-winning results
40
93000
2000
აგიღწერთ ნობელის პრემიის მოგების შედეგებზე
01:50
and to highlight a profound mystery
41
95000
2000
და მთავარ სიღრმისეულ მისტერიაზე
01:52
which those results revealed.
42
97000
2000
რომელიც ამ შედეგებმა გამოავლინა.
01:54
In part two,
43
99000
2000
მეორე ნაწილში,
01:56
I'll offer a solution to that mystery.
44
101000
2000
მე წამოვაყენებ ამ მისტერიის გადაწყვეტას.
01:58
It's based on an approach called string theory,
45
103000
2000
ის დაფუძნებულია სიმების თეორიის მიღწევაზე,
02:00
and that's where the idea of the multiverse
46
105000
2000
და აქ არის მულტი სამყაროს იდეა
02:02
will come into the story.
47
107000
2000
რომელიც ჩაერთვება ამბავში.
02:04
Finally, in part three,
48
109000
2000
ბოლოს მესამე ნაწილში,
02:06
I'm going to describe a cosmological theory
49
111000
2000
აღვწერ კოსმოლოგიურ თეორიას
02:08
called inflation,
50
113000
2000
რომელსაც ინფლაცია ეწოდება,
02:10
which will pull all the pieces of the story together.
51
115000
3000
რომელიც ისტორიის ყველა ნაწილს შეაერთებს,
02:13
Okay, part one starts back in 1929
52
118000
4000
კარგი, პირველი ნაწილი იწყება 1929 წელს.
02:17
when the great astronomer Edwin Hubble
53
122000
2000
როდესაც დიდ ასტრონომმა ედვინ ჰაბლმა
02:19
realized that the distant galaxies
54
124000
3000
გააცნობიერა რომ შორეული გალაქტიკები
02:22
were all rushing away from us,
55
127000
2000
გვშორდებოდნენ ჩვენ,
02:24
establishing that space itself is stretching,
56
129000
2000
აქედან დაფუძნდა რომ თავად სივრცე იჭიმება,
02:26
it's expanding.
57
131000
2000
ის ფართოვდება.
02:28
Now this was revolutionary.
58
133000
3000
ეს რევოლუციური იყო,
02:31
The prevailing wisdom was that on the largest of scales
59
136000
3000
გაბატონებული მახვილგონივრული აზრით, უდიდეს მასშტაბებზე
02:34
the universe was static.
60
139000
2000
სამყარო იყო სტატიკური.
02:36
But even so,
61
141000
2000
მაგრამ მაინც,
02:38
there was one thing that everyone was certain of:
62
143000
3000
არსებობდა ერთი რამ, რომელშიც ყველა დარწმუული იყო:
02:41
The expansion must be slowing down.
63
146000
3000
გაფართოება უნდა შენელებულიყო.
02:44
That, much as the gravitational pull of the Earth
64
149000
3000
ისე როგორც, დედამიწის გრავიტაციული მიზიდულობა
02:47
slows the ascent of an apple tossed upward,
65
152000
3000
ანელებს ვაშლის მოძრაობას ზემოთ,
02:50
the gravitational pull
66
155000
2000
ყოველი გალაქტიკის
02:52
of each galaxy on every other
67
157000
2000
გრავიტაციულმა მიზიდულობამ, ერთმანეთის მიმართ
02:54
must be slowing
68
159000
2000
უნდა შეანელოს
02:56
the expansion of space.
69
161000
2000
სივრცის გაფართოება.
02:58
Now let's fast-forward to the 1990s
70
163000
3000
ახლა მოდით გადმოვხტეთ 1990-იანებში
03:01
when those two teams of astronomers
71
166000
2000
როდესაც ასტრონომთა ამ ორმა ჯგუფმა
03:03
I mentioned at the outset
72
168000
2000
როგორც თავიდან ვახსენე
03:05
were inspired by this reasoning
73
170000
2000
შთაგონებული იყვნენ ამ მიზეზით
03:07
to measure the rate
74
172000
2000
რათა გაეზომათ კოეფიციენტი
03:09
at which the expansion has been slowing.
75
174000
2000
რომლითაც გაფართოება უნდა შენელებულიყო.
03:11
And they did this
76
176000
2000
და მათ გააკეთეს ეს
03:13
by painstaking observations
77
178000
2000
გულმოდგინე დაკვირვებებით
03:15
of numerous distant galaxies,
78
180000
2000
მრავალრიცხვოვან შორეულ გალაქტიკებზე,
03:17
allowing them to chart
79
182000
2000
იმის აღნიშვნით
03:19
how the expansion rate has changed over time.
80
184000
3000
თუ როგორ იცვლებოდა დროის განმავლობაში გაფართოების კოეფიციენტი.
03:22
Here's the surprise:
81
187000
3000
აქ აღმოჩნდა მოულოდნელობა:
03:25
They found that the expansion is not slowing down.
82
190000
3000
მათ აღმოაჩინეს რომ გაფართოება კი არ ნელდება.
03:28
Instead they found that it's speeding up,
83
193000
2000
არამედ, მათი აღმოჩენა იყო, რომ ის ჩქარდება,
03:30
going faster and faster.
84
195000
2000
ფართოვდება უფრო სწრაფად და სწრაფად.
03:32
That's like tossing an apple upward
85
197000
2000
ეს არის როგორც ვაშლის სწრაფვა ზემოთ
03:34
and it goes up faster and faster.
86
199000
2000
და ის მიიწევს უფრო სწრაფად და სწრაფად.
03:36
Now if you saw an apple do that,
87
201000
2000
ახლა თუ დაინახეთ რომ ვაშლმა ეს გააკეთა,
03:38
you'd want to know why.
88
203000
2000
თქვენ გინდათ იცოდეთ რატომ.
03:40
What's pushing on it?
89
205000
2000
რა უბიძგებს მას?
03:42
Similarly, the astronomers' results
90
207000
2000
ამგვარად, ასტრონომების მიღებული შედეგები
03:44
are surely well-deserving of the Nobel Prize,
91
209000
3000
უეჭველად ღირსია, ნობელის პრემიის.
03:47
but they raised an analogous question.
92
212000
4000
მაგრამ მათ დაებადათ ანალოგიური კითხვა.
03:51
What force is driving all galaxies
93
216000
2000
რა ძალა უბიძგებს ყველა გალაქტიკას
03:53
to rush away from every other
94
218000
3000
გაიფანტნონ ერთმანეთსგან
03:56
at an ever-quickening speed?
95
221000
3000
აჩქარებულად?
03:59
Well the most promising answer
96
224000
2000
ყველაზე იმედის მომცემი პასუხი
04:01
comes from an old idea of Einstein's.
97
226000
3000
აინშტაინის ძველი იდეიდან მოდის.
04:04
You see, we are all used to gravity
98
229000
2000
ხედავთ, ჩვენ ყველა ვიყენებთ გრავიტაციას
04:06
being a force that does one thing,
99
231000
3000
როგორც ძალას, რომელიც ერთ რამეს აკეთებს
04:09
pulls objects together.
100
234000
2000
ობიექტებს კრავს ერთად,
04:11
But in Einstein's theory of gravity,
101
236000
2000
მაგრამ აინშტაინის გრავიტაციის თეორიაში,
04:13
his general theory of relativity,
102
238000
2000
მის ფარდობითობის ზოგად თეორიაში,
04:15
gravity can also push things apart.
103
240000
3000
გრავიტაციას ასევე შეუძლია ობიექტების განზიდვა,
04:18
How? Well according to Einstein's math,
104
243000
3000
როგორ? აინშტაინის მათემატიკის მიხედვით,
04:21
if space is uniformly filled
105
246000
2000
თუ სივრცე ერთგვაროვნად სავსეა
04:23
with an invisible energy,
106
248000
2000
შეუმჩნეველი ენერგიით,
04:25
sort of like a uniform, invisible mist,
107
250000
3000
როგორც ერთგვაროვანი, შეუმჩნეველი ნისლი,
04:28
then the gravity generated by that mist
108
253000
3000
ეს ნისლი წარმოქმნის გრავიტაციას
04:31
would be repulsive,
109
256000
2000
რომელიც იქნება უკუგდებითი,
04:33
repulsive gravity,
110
258000
2000
გრავიტაციული განზიდვა
04:35
which is just what we need to explain the observations.
111
260000
3000
ზუსტად ის რაც გვჭირდება რათა ამოვხსნათ ეს დაკვირვებები.
04:38
Because the repulsive gravity
112
263000
2000
რადგანაც გრავიტაციული განზიდვა იქნება
04:40
of an invisible energy in space --
113
265000
2000
შეუმჩნეველი სივრცის ენერგიისგან --
04:42
we now call it dark energy,
114
267000
2000
მას ვუწოდებთ ბნელ ენერგიას,
04:44
but I've made it smokey white here so you can see it --
115
269000
3000
მაგრამ მე ის თეთრ კვამლად წარმოვადგინე, რათა დაინახოთ --
04:47
its repulsive gravity
116
272000
2000
ეს არის განმზიდავი გრავიტაცია
04:49
would cause each galaxy to push against every other,
117
274000
2000
რომელიც არის ყოველი გალაქტიკის ბიძგის მიზეზი,
04:51
driving expansion to speed up,
118
276000
2000
რომელიც გაფართოების აჩქარებას იწვევს.
04:53
not slow down.
119
278000
2000
და არა შენელებას,
04:55
And this explanation
120
280000
2000
და ეს ამოხსნა
04:57
represents great progress.
121
282000
2000
დიდ პროგრესს წარმოადგენს.
04:59
But I promised you a mystery
122
284000
3000
თუმცა მე მისტერიას დაგპირდით
05:02
here in part one.
123
287000
2000
აქ პირველ ნაწილში.
05:04
Here it is.
124
289000
2000
აგერ ისიც.
05:06
When the astronomers worked out
125
291000
2000
როდესაც ასტრონომებმა გააცნობიერეს
05:08
how much of this dark energy
126
293000
3000
თუ რამდენად უნდა იყოს ბნელი ენერგია
05:11
must be infusing space
127
296000
2000
შერეული სივრცეს
05:13
to account for the cosmic speed up,
128
298000
2000
რათა გამოიწვიოს კოსმოსური აჩქარება,
05:15
look at what they found.
129
300000
2000
ნახეთ რა აღმოაჩინეს მათ,
05:24
This number is small.
130
309000
2000
რიცხვი პატარაა.
05:26
Expressed in the relevant unit,
131
311000
2000
გამოხატულია მართებულ ერთეულში,
05:28
it is spectacularly small.
132
313000
2000
ის შთამბეჭდავად პატარაა.
05:30
And the mystery is to explain this peculiar number.
133
315000
3000
მისტერია კი ამ კონკრეტული რიცხვის ახსნაში მდგომარეობს,
05:33
We want this number
134
318000
2000
ჩვენ გვინდა რომ ეს რიცხვი
05:35
to emerge from the laws of physics,
135
320000
2000
გამოვლინდეს ფიზიკის კანონებში,
05:37
but so far no one has found a way to do that.
136
322000
3000
მაგრამ ჯერ ვერავინ იპოვნა გზა ამის გასაკეთებლად.
05:40
Now you might wonder,
137
325000
3000
თქვენ შეიძლება გაგიკვირდეთ,
05:43
should you care?
138
328000
2000
რა განაღვლებს?
05:45
Maybe explaining this number
139
330000
2000
შეიძლება ამ რიცხვის ამოხსნა
05:47
is just a technical issue,
140
332000
2000
მხოლოდ ტექნიკური გამოსავალშია
05:49
a technical detail of interest to experts,
141
334000
3000
ტექნიკურ დეტალებში. რომელიც სპეცილისტების ინტერესშია,
05:52
but of no relevance to anybody else.
142
337000
2000
მაგრამ არა რელავენტური ნებისმიერისთვის.
05:54
Well it surely is a technical detail,
143
339000
3000
რათქმაუნდა ეს ტექნიკური დეტალია,
05:57
but some details really matter.
144
342000
2000
მაგრამ ზოგიერთი დეტალი მართლა ღირებულია,
05:59
Some details provide
145
344000
2000
ზოგიერთი დეტალი წარმოადგენს
06:01
windows into uncharted realms of reality,
146
346000
2000
ფანჯრებს რეალობის აღუწერელ სამფლობელოებში.
06:03
and this peculiar number may be doing just that,
147
348000
3000
და ეს კონკრეტული რიცხვი შეიძლება ზუსტად ისაა.
06:06
as the only approach that's so far made headway to explain it
148
351000
3000
როგორც ერთადერთი მიღწევა, რომელიც გაკეთდა მისი რეალურად ახსნსთვის
06:09
invokes the possibility of other universes --
149
354000
3000
ის ითხოვს სხვა სამყაროების არსებობის შესაძლებლობას --
06:12
an idea that naturally emerges from string theory,
150
357000
3000
იდეა რომელიც ბუნებრივად წარმოჩინდება სიმების თეორიიდან,
06:15
which takes me to part two: string theory.
151
360000
3000
აქედან გადავივარ მეორე ნაწილზე: სიმების თეორია,
06:18
So hold the mystery of the dark energy
152
363000
4000
მოკლედ მისტერია რომელსაც ბნელი ენერგია მოიცავს
06:22
in the back of your mind
153
367000
2000
უკან თქვენ გონებაში
06:24
as I now go on to tell you
154
369000
2000
ახლა რასაც ვაპირებ გითხრათ, არის
06:26
three key things about string theory.
155
371000
3000
სამი გასაღები სიმების თეორიაზე,
06:29
First off, what is it?
156
374000
2000
პირველი, რა არის ეს?
06:31
Well it's an approach to realize Einstein's dream
157
376000
3000
ეს არის აინშტაინის ოცნების რეალიზებასთან მიახლოება
06:34
of a unified theory of physics,
158
379000
3000
ფიზიკის გამაერთიანებელ თეორიასთან,
06:37
a single overarching framework
159
382000
2000
ერთი ყველაფრის მომცველი სტრუქტურა
06:39
that would be able to describe
160
384000
2000
რომელიც შეძლებს აღწეროს
06:41
all the forces at work in the universe.
161
386000
2000
ყველა ძალა რომლითაც მოქმედებს სამყარო.
06:43
And the central idea of string theory
162
388000
2000
სიმების თეორიის ცენტრალური იდეა
06:45
is quite straightforward.
163
390000
2000
სავსებით პირდაპირია.
06:47
It says that if you examine
164
392000
2000
ის ამბობს თუ კარგად გამოიკვლევთ
06:49
any piece of matter ever more finely,
165
394000
2000
მატერიის ნებისმიერ ნაწილს,
06:51
at first you'll find molecules
166
396000
2000
ჯერ აღმოაჩენთ მოლეკულებს
06:53
and then you'll find atoms and subatomic particles.
167
398000
3000
შემდეგ ატომებს და სუბატომურ ნაწილაკებს.
06:56
But the theory says that if you could probe smaller,
168
401000
2000
მაგრამ თეორია ამბობს, თუ შეისწავლი უფრო მცირე მასშტაბზე,
06:58
much smaller than we can with existing technology,
169
403000
3000
ბევრად მცირეზე, ვიდრე შეუძლია ჩვენ არსებულ ტექნოლოგიას,
07:01
you'd find something else inside these particles --
170
406000
3000
აღმოაჩენთ რაღაცას ამ ნაწილაკებში --
07:04
a little tiny vibrating filament of energy,
171
409000
3000
პატარა, ციცქნა ვიბრირებად ენერგიის ძაფებს,
07:07
a little tiny vibrating string.
172
412000
3000
პატარა, ვიბრირებად სიმებს.
07:10
And just like the strings on a violin,
173
415000
2000
და როგორც სიმებს ვიოლინოზე,
07:12
they can vibrate in different patterns
174
417000
2000
შეუძლია განსხვავებული სიხშირის ვიბრაცია
07:14
producing different musical notes.
175
419000
2000
რომელიც წარმოქმნის განსხვავებულ მუსიკალურ ნოტებს
07:16
These little fundamental strings,
176
421000
2000
ამ პატარა ფუნდამენტური სიმების,
07:18
when they vibrate in different patterns,
177
423000
2000
სხვადასხვა სიხშირის ვიბრაცია,
07:20
they produce different kinds of particles --
178
425000
2000
წარმოქმნის სხვადასხვა სახის ნაწილაკებს --
07:22
so electrons, quarks, neutrinos, photons,
179
427000
2000
ელექტრონები კვარკები, ნეიტრონები, პროტონები,
07:24
all other particles
180
429000
2000
ყველა დანარჩენი ნაწილაკები
07:26
would be united into a single framework,
181
431000
2000
იქნებიან გაერთიანებული, ერთადერთ სტრუქტურაში,
07:28
as they would all arise from vibrating strings.
182
433000
3000
რადგან ისინი ყველა წარმოიქმნებიან ვიბრირებადი სიმებისგან.
07:31
It's a compelling picture,
183
436000
3000
დამაჯერებელი სურათია,
07:34
a kind of cosmic symphony,
184
439000
2000
ეს კოსმოსური სიმფონიის მაგვარია,
07:36
where all the richness
185
441000
2000
სადაც ყველა სიმდიდრე
07:38
that we see in the world around us
186
443000
2000
რომელსაც ვხედავთ, სამყაროში ჩვენს ირგვლივ
07:40
emerges from the music
187
445000
2000
მომდინარეობს მუსიკიდან
07:42
that these little, tiny strings can play.
188
447000
3000
რომელსაც ეს პატარა, უმცირესი სიმები უკრავენ.
07:45
But there's a cost
189
450000
2000
მაგრამ აქ არის ნაკლი
07:47
to this elegant unification,
190
452000
2000
ამ ელეგანტური გაერთიანებისა,
07:49
because years of research
191
454000
2000
რადგანაც წლობით კვლევებმა
07:51
have shown that the math of string theory doesn't quite work.
192
456000
3000
აჩვენა, რომ სიმების თეორის მათემატიკა საკმარისად კარგად არ მუშაობს.
07:54
It has internal inconsistencies,
193
459000
2000
მას შიდა შეუსაბამობები აქვს,
07:56
unless we allow
194
461000
2000
სანამ ჩვენ არ დავუშვებთ
07:58
for something wholly unfamiliar --
195
463000
3000
რაღაც მთლიანად უჩვეულოს
08:01
extra dimensions of space.
196
466000
3000
სივრცის დამატებით განზომილებებს.
08:04
That is, we all know about the usual three dimensions of space.
197
469000
3000
ეს არის ის რაც ჩვენ ყველამ ვიცით, ჩვეულებვრივი, სივრცის სამი განზომილება.
08:07
And you can think about those
198
472000
2000
თქვენ შეგიძლიათ მათი გააზრება
08:09
as height, width and depth.
199
474000
3000
როგორც სიმაღლე, სიგანე და სიღრმე.
08:12
But string theory says that, on fantastically small scales,
200
477000
3000
მაგრამ სიმების თეორია ამბობს, რომ ფანტასტიკურად პატარა მასშტაბებზე,
08:15
there are additional dimensions
201
480000
2000
არსებობს დამატებითი განზომილებები
08:17
crumpled to a tiny size so small
202
482000
2000
ჩახვეული პატარა ზომებში, იმდენად პატარა
08:19
that we have not detected them.
203
484000
2000
რომ ჩვენ ვერ ვაფიქსირებთ მათ.
08:21
But even though the dimensions are hidden,
204
486000
2000
თუმცა მაშინაც კი თუ შეუმჩნეველია ისინი,
08:23
they would have an impact on things that we can observe
205
488000
3000
მათ უნდა ქონდეთ გავლენა იმ საგნებზე რომლებზეც შეგვიძლია დაკვირვება
08:26
because the shape of the extra dimensions
206
491000
3000
რადგანაც ექსტრა განზომილებების ფორმა
08:29
constrains how the strings can vibrate.
207
494000
3000
განსაზღვრავს, თუ როგორ შეუძლიათ სიმებს ვიბრაცია.
08:32
And in string theory,
208
497000
2000
და სიმების თეორიაში,
08:34
vibration determines everything.
209
499000
3000
ვიბრაცია განსაზღვრავს ყველაფერს.
08:37
So particle masses, the strengths of forces,
210
502000
2000
ნაწილაკების მასა, ძალების სიძლიერე,
08:39
and most importantly, the amount of dark energy
211
504000
3000
და ყველაზე მნიშვნელოვანი, ბნელი ენერგიის რაოდენობა
08:42
would be determined
212
507000
2000
შეიძლება განისაზღვროს
08:44
by the shape of the extra dimensions.
213
509000
2000
ექსტრა განზომილებების ზომით.
08:46
So if we knew the shape of the extra dimensions,
214
511000
3000
ასე რომ თუ გვეცოდინებოდა ექსტრა განზომილებების ფორმა,
08:49
we should be able to calculate these features,
215
514000
3000
შეგვეძლებოდა გამოგვეთვალა ეს მახასიათებლები,
08:52
calculate the amount of dark energy.
216
517000
3000
გამოგვეთვალა ბნელი ენერგიის რაოდენობა,
08:55
The challenge
217
520000
2000
გამოწვევა
08:57
is we don't know
218
522000
2000
რომელიც არ ვიცით
08:59
the shape of the extra dimensions.
219
524000
3000
არის ექსტრა განზომილებების ფორმა,
09:02
All we have
220
527000
2000
ყველაფერი რაც გაგვაჩნია
09:04
is a list of candidate shapes
221
529000
2000
არის კანდიდატი ფორმების სია
09:06
allowed by the math.
222
531000
3000
მათემატიკით დაშვებული.
09:09
Now when these ideas were first developed,
223
534000
2000
როდესაც ეს იდეები თავდაპირველად ჩამოყალიბდნენ,
09:11
there were only about five different candidate shapes,
224
536000
2000
არსებობდა მხოლოდ ხუთი განსხვავებული კანდიდატი
09:13
so you can imagine
225
538000
2000
შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ
09:15
analyzing them one-by-one
226
540000
2000
მათი ანალიზი თითო თითოდ
09:17
to determine if any yield
227
542000
2000
რათა განისაზღვროს მათი სარგებლიანობა
09:19
the physical features we observe.
228
544000
2000
ფიზიკურ მახასიათებლებს, რომლებსაც ვაკვირდებით.
09:21
But over time the list grew
229
546000
2000
მაგრამ დროის განმავლობაში სია გაიზარდა
09:23
as researchers found other candidate shapes.
230
548000
2000
მკვლევარებმა აღმოაჩინეს სხვა კანდიდატური ფორმები.
09:25
From five, the number grew into the hundreds and then the thousands --
231
550000
3000
ხუთიდან, რიცხვი გაიზარდა ასეულებამდე და შემდეგ ათასებამდე --
09:28
A large, but still manageable, collection to analyze,
232
553000
3000
დიდი, მაგრამ ჯერ კიდევ მართვადი, კოლექცია რომელის ანალიზია საჭირო
09:31
since after all,
233
556000
2000
მას შემდეგ
09:33
graduate students need something to do.
234
558000
3000
ხარისხის მქონე სტუდენტებს სჭირდებათ რაიმეს კეთება.
09:36
But then the list continued to grow
235
561000
2000
მაგრამ სიამ გააგრძელა ზრდა
09:38
into the millions and the billions, until today.
236
563000
3000
მილიონამდე და მილიარდამე დღესდღეობით.
09:41
The list of candidate shapes
237
566000
2000
კანდიდატური ფორმების სიამ
09:43
has soared to about 10 to the 500.
238
568000
5000
მოიმატა 10-დან 500-მდე
09:48
So, what to do?
239
573000
3000
მოკლედ რა უნდა გააკეთო?
09:51
Well some researchers lost heart,
240
576000
3000
ზოგიერთმა მკვლევარმა გული აიცრუა,
09:54
concluding that was so many candidate shapes for the extra dimensions,
241
579000
3000
ექსტრა განზომილებების ამდენი კანდიდატური ფორმის გამო
09:57
each giving rise to different physical features,
242
582000
3000
ყოველი მათგანი ნიშნავდა განსხვავებულ ფიზიკურ მახასიათებლებს,
10:00
string theory would never make
243
585000
2000
სიმების თეორია ვერასდროს შექმნიდა
10:02
definitive, testable predictions.
244
587000
2000
განსაზღვრულ, გადამოწმებად, ვარაუდებს.
10:04
But others turned this issue on its head,
245
589000
4000
თუმცა სხვებს თავში მოუვიდათ ამ ყველაფრის გადაწყვეტის იდეა,
10:08
taking us to the possibility of a multiverse.
246
593000
2000
რომელსაც გადავყავართ მულტი სამყაროს არსებობის შესაძლებლობაში.
10:10
Here's the idea.
247
595000
2000
აი იდეაც.
10:12
Maybe each of these shapes is on an equal footing with every other.
248
597000
3000
შესაძლოა ყოველი ფორმა თანაბრად საყრდენია ყოველ მათგანზე
10:15
Each is as real as every other,
249
600000
2000
ყოველი მათგანი ერთნაირად რეალურია,
10:17
in the sense
250
602000
2000
იმ გაგებით
10:19
that there are many universes,
251
604000
2000
რომ არსებობს მულტი სამყარო,
10:21
each with a different shape, for the extra dimensions.
252
606000
3000
ყოველი მათგანი განსხვავებული ექსტრა განზომილებების ფორმით.
10:24
And this radical proposal
253
609000
2000
და ამ რადიკალური წინადადებას
10:26
has a profound impact on this mystery:
254
611000
3000
გააჩნია სიღრმისეული გავლენა წინამდებარე მისტერიაზე:
10:29
the amount of dark energy revealed by the Nobel Prize-winning results.
255
614000
3000
ბნელი ენერგიის რაოდენობა, გამოვლინა ნობელის პრემიის მფლობელმა შედეგებმა.
10:32
Because you see,
256
617000
2000
რადგან თქვენ ხედავთ
10:34
if there are other universes,
257
619000
3000
თუ არსებობს სხვა სამყაროები,
10:37
and if those universes
258
622000
2000
და თუ ამ სამყაროებს
10:39
each have, say, a different shape for the extra dimensions,
259
624000
4000
თითოეულს აქვს, ვთქვათ, განსხვავებული ექსტრა განზომილებების ფორმა,
10:43
then the physical features of each universe will be different,
260
628000
2000
მაშინ თითოეული სამყაროს ფიზიკური მახასიათებლები, იქნება განსხვავებული
10:45
and in particular,
261
630000
2000
და უფრო ზუისტად,
10:47
the amount of dark energy in each universe
262
632000
2000
ბნელი ენერგიის რაოდენობა ყოველ სამყაროში
10:49
will be different.
263
634000
2000
იქნება განსხვავებული
10:51
Which means that the mystery
264
636000
2000
რაც ნიშნავს რომ მისტერია
10:53
of explaining the amount of dark energy we've now measured
265
638000
2000
ბნელი ენერგიის რაოდენობის ამოხსნისა, რომელიც გავზომეთ
10:55
would take on a wholly different character.
266
640000
3000
იქნება მთლიანად სხვნაირი ხასიათის
10:58
In this context,
267
643000
2000
ამ კონტექსტის მიხედვით,
11:00
the laws of physics can't explain one number for the dark energy
268
645000
3000
ფიზიკის კანონება არ შეუძლიათ ახსნან ბნელი ენერგიის ერთი რიცხვი
11:03
because there isn't just one number,
269
648000
3000
იმიტომ რომ ეს მხოლოდ ერთია,
11:06
there are many numbers.
270
651000
2000
არსებობს უამრავი რიცხვი.
11:08
Which means
271
653000
2000
რაც ნიშნავს
11:10
we have been asking the wrong question.
272
655000
3000
რომ ჩვენ ვსვამდით არასწორ კითხვას.
11:13
It's that the right question to ask is,
273
658000
2000
სწორი კითხვა, რომელიც უნდა დასვა არის,
11:15
why do we humans find ourselves in a universe
274
660000
3000
რატომ ვარსებობთ, ჩვენ ადამიანები სამყაროში
11:18
with a particular amount of dark energy we've measured
275
663000
3000
რომელსაც გააჩნია ეს კონკრეტული ოდენობის ბნელი ენერგია, რომელიც გავზომეთ
11:21
instead of any of the other possibilities
276
666000
3000
ნაცვლად, სხვა ნებისმიერი შესაძლებლობისა
11:24
that are out there?
277
669000
2000
რომელიც არსებობს?
11:26
And that's a question on which we can make headway.
278
671000
3000
ეს არის კითხვა რომელიც შეგვიძლია წავიმძღვაროთ.
11:29
Because those universes
279
674000
2000
რადგან ის სამყაროები
11:31
that have much more dark energy than ours,
280
676000
2000
რომლებსაც აქვთ, მეტი ბნელი ენერგია, ვიდრე ჩვენსას,
11:33
whenever matter tries to clump into galaxies,
281
678000
3000
როდესაც მატერია ცდილობს, შეიკრას გალაქტიკებად,
11:36
the repulsive push of the dark energy is so strong
282
681000
3000
ბნელი ენერგიის განმზიდავი ბიძგი ისეთი ძლიერია
11:39
that it blows the clump apart
283
684000
2000
რომ შლის შეჯგუფებას
11:41
and galaxies don't form.
284
686000
2000
და გალაქტიკები ვერ ფორმირდება.
11:43
And in those universes that have much less dark energy,
285
688000
3000
და იმ სამყაროებში, რომლებსაც აქვთ ბევრად ნაკლები ბნელი ენერგია,
11:46
well they collapse back on themselves so quickly
286
691000
2000
ისინი უკანვე კოლაფსირებენ ისე სწრაფად
11:48
that, again, galaxies don't form.
287
693000
3000
რომ ისევ გალაქტიკები ვერ ფორმირდება.
11:51
And without galaxies, there are no stars, no planets
288
696000
3000
გალაქტიკების გარეშე, არ არის ვარსკვლავები, პლანეტები
11:54
and no chance
289
699000
2000
და არც შანსი
11:56
for our form of life
290
701000
2000
ჩვენი სახის სიცოცხლის
11:58
to exist in those other universes.
291
703000
2000
არსებობისა სხვა სამყაროებში.
12:00
So we find ourselves in a universe
292
705000
2000
ასე რომ ჩვენ საკუთარი თავი აღმოვაჩინეთ სამყაროში
12:02
with the particular amount of dark energy we've measured
293
707000
3000
რომელსაც აქვს კონკრეტული ოდენობის ბნელი ენერგია, რომელიც გავზომეთ
12:05
simply because our universe has conditions
294
710000
3000
უბრალოდ იმიტომ რომ, ჩვენ სამყაროს გააჩნია
12:08
hospitable to our form of life.
295
713000
4000
ჩვენი სიცოცხლის ფორმისთვის საჭირო გარემოებანი.
12:12
And that would be that.
296
717000
2000
ესეც ასე.
12:14
Mystery solved,
297
719000
2000
საიდუმლო ამოხსნილია,
12:16
multiverse found.
298
721000
2000
მულტი სამყარო აღმოჩენილია.
12:18
Now some find this explanation unsatisfying.
299
723000
5000
თუმცა ზიგიერთს ამ ახსნამ არ დააკმაყოფილა.
12:23
We're used to physics
300
728000
2000
ჩვენ ვიყენებთ ფიზიკას
12:25
giving us definitive explanations for the features we observe.
301
730000
3000
რომელიც გვაძლევს გადამწყვეტ ახსნა-განმარტებებს იმ მახასიათებლებზე რომლებსაც ვაკვირდებით.
12:28
But the point is,
302
733000
2000
თუმცა ამოსავალი წერტილი არის
12:30
if the feature you're observing
303
735000
3000
ის თუ მახასიათებლები რომელსაც აკვირდებით
12:33
can and does take on
304
738000
2000
შესაძლებელია ავიღოთ, მრავალფეროვან
12:35
a wide variety of different values
305
740000
2000
განსხვავებულ ღირებულებებზე
12:37
across the wider landscape of reality,
306
742000
3000
რეალობის ფართო ლანდშაფტზე,
12:40
then thinking one explanation
307
745000
2000
მაშინ ერთ ახსნა-განმარტება
12:42
for a particular value
308
747000
2000
კონკრეტული ღირებულებისთვის
12:44
is simply misguided.
309
749000
3000
უბრალოდ შეცდომაა.
12:47
An early example
310
752000
2000
ადრეული მაგალითი
12:49
comes from the great astronomer Johannes Kepler
311
754000
3000
მომდინარეობს დიდი ასტრონომისგან იოჰანეს კეპლერისგან
12:52
who was obsessed with understanding
312
757000
2000
რომელიც შეპყრობილი იყო რათა გაეგო
12:54
a different number --
313
759000
2000
სხვა ციფრი --
12:56
why the Sun is 93 million miles away from the Earth.
314
761000
4000
რატომაა მზე 93 მილიონი მილის მოშორებით დედამიწისგან.
13:00
And he worked for decades trying to explain this number,
315
765000
3000
ის მუშაობდა ათწლეულების მანძილზე და ცდილობდა ამოეხსნა ეს რიცხვი,
13:03
but he never succeeded, and we know why.
316
768000
3000
მაგრამ მან წარმატება ვერ მოიპოვა, და ჩვენ ვიცით რატომაც.
13:06
Kepler was asking
317
771000
2000
კეპლერი არასწორ
13:08
the wrong question.
318
773000
2000
კითხვას სვავდა.
13:10
We now know that there are many planets
319
775000
3000
ჩვენ ახლა უკვე ვიცით რომ არსებობს ბევრი პლანეტა
13:13
at a wide variety of different distances from their host stars.
320
778000
3000
ფართო მრავალფეროვანი, განსხვავებული მანძილებით დაშორებული მშობელ ვარსკვლავთან.
13:16
So hoping that the laws of physics
321
781000
3000
იმ იმედით რომ ფიზიკის კანონები
13:19
will explain one particular number, 93 million miles,
322
784000
3000
ახსნის ერთ კონკრეტულ რიცხვს, 93 მილიონი მილს,
13:22
well that is simply wrongheaded.
323
787000
3000
არის უბრალოდ მცდარი
13:25
Instead the right question to ask is,
324
790000
2000
ნაცვლად ამისა სწორი კითხვაა
13:27
why do we humans find ourselves on a planet
325
792000
3000
რატომ ვარსებობთ ჩვენ პლანეტაზე
13:30
at this particular distance,
326
795000
2000
ამ კონკრეტული მანძილი დაშორებით,
13:32
instead of any of the other possibilities?
327
797000
3000
ნაცვლად სხვა ნებისმიერი შესაძლებლობისა?
13:35
And again, that's a question we can answer.
328
800000
3000
და ისევ, ეს არის კითხვა რომელსაც შეგვიძლია ვუპასუხოთ.
13:38
Those planets which are much closer to a star like the Sun
329
803000
3000
ის პლანეტები, რომელიც არიან უფრო ახლოს თავის ვარსკვლავთან
13:41
would be so hot
330
806000
2000
იქნებიან ისეთი ცხელი
13:43
that our form of life wouldn't exist.
331
808000
2000
რომე ჩვენი სახის სიცოცხლე ვერ იარსებებს.
13:45
And those planets that are much farther away from the star,
332
810000
3000
და ის პლანეტები არიან უფრო შორს ვარსკვლავიდან,
13:48
well they're so cold
333
813000
2000
ისეთი ცივები არიან
13:50
that, again, our form of life would not take hold.
334
815000
2000
რომ, ისევ ჩვენი სახის სიცოცხლე ვერ იქნება.
13:52
So we find ourselves
335
817000
2000
ჩვენ არმოვაჩინეთ საკუთარი თავი
13:54
on a planet at this particular distance
336
819000
2000
პლანეტაზე რომელიც არის კონკრეტული მანძილით
13:56
simply because it yields conditions
337
821000
2000
დაშორებული, უბრალოდ იმიტომ რომ ის აწარმოებს
13:58
vital to our form of life.
338
823000
3000
გარემოებებს, რომელიც არის არსებითი, ჩვენი სახის სიცოცხლისთვის.
14:01
And when it comes to planets and their distances,
339
826000
3000
და როცა საქმე ეხება პლანეტებს და მათ მანძილებს,
14:04
this clearly is the right kind of reasoning.
340
829000
4000
ეს ნამდვილად არის სწორი მსჯელობა
14:08
The point is,
341
833000
2000
ამოსავალი წერტილი
14:10
when it comes to universes and the dark energy that they contain,
342
835000
3000
როცა, საქმე მიდგება სამყაროებზე და ბნელ ენერგიაზე, რომლებსაც ისინი შეიცავენ,
14:13
it may also be the right kind of reasoning.
343
838000
4000
ასევე შეიძლება იყოს სწორი მსჯელობა.
14:17
One key difference, of course,
344
842000
3000
ერთი ძირითადი განსხვავება, რათქმაუნდა,
14:20
is we know that there are other planets out there,
345
845000
2000
არის რომ, ჩვენ ვიცით რომ არსებობს სხვა პლანეტები,
14:22
but so far I've only speculated on the possibility
346
847000
3000
და მე მხოლოდ ვივარაუდე შესძლებლობები
14:25
that there might be other universes.
347
850000
2000
იმისა რომ სხვა სამყაროები შესაძლოა არსებობს.
14:27
So to pull it all together,
348
852000
2000
ყველაფერს რომ თავი მოვუყაროთ,
14:29
we need a mechanism
349
854000
2000
ჩვენ გვჭირდება მექანიზმი
14:31
that can actually generate other universes.
350
856000
3000
რომელსაც შეეძლება სხვა სამყაროების წარმოება.
14:34
And that takes me to my final part, part three.
351
859000
3000
და სწორედ ეს გადამიყვანს ფინალურ, მესამე ნაწილში.
14:37
Because such a mechanism has been found
352
862000
3000
რადგანაც ასთი მექანიზმი იქნა აღმოჩენილი
14:40
by cosmologists trying to understand the Big Bang.
353
865000
3000
კოსმოლოგების მიერ, რომლებიც ცდილობდნენ გაეგოთ დიდი აფეთქება.
14:43
You see, when we speak of the Big Bang,
354
868000
2000
თქვენ იცით, როცა ჩვენ ვსაუბრობთ დიდ აფეთქებაზე,
14:45
we often have an image
355
870000
2000
ჩვენ წარმოვიდგენთ სურათს
14:47
of a kind of cosmic explosion
356
872000
2000
რაღაც კოსმოსური აფეთქებისა
14:49
that created our universe
357
874000
2000
რომელმაც შექმნა ჩვენი სამყარო
14:51
and set space rushing outward.
358
876000
3000
და გამოიწვია სივრცის გაფართოება.
14:54
But there's a little secret.
359
879000
2000
თუმცა აქ პატარა საიდუმლოა.
14:56
The Big Bang leaves out something pretty important,
360
881000
3000
დიდი აფეთქება, რაღაც მნიშვნელოვანს უყურადღებოდ ტოვებს,
14:59
the Bang.
361
884000
2000
აფეთქება.
15:01
It tells us how the universe evolved after the Bang,
362
886000
3000
ის გვეუბნება როგორ განვითარდა სამყარო აფეთქების შემდეგ,
15:04
but gives us no insight
363
889000
2000
მაგრამ არ გვძლევს შევაღწიოთ
15:06
into what would have powered the Bang itself.
364
891000
4000
იქ თუ რამ გამოიწვია თავად აფეთქება.
15:10
And this gap was finally filled
365
895000
2000
ეს ხვრელი საბოლოოდ ამოივსო
15:12
by an enhanced version of the Big Bang theory.
366
897000
2000
დიდი აფეთქების თეორიის გაფართოებული ვერსიით.
15:14
It's called inflationary cosmology,
367
899000
3000
მას ქვია ინფლაციური კოსმოლოგია,
15:17
which identified a particular kind of fuel
368
902000
4000
რომელიც იდენტიფიცირებულია როგორც კონკრეტული სახის საწვავი
15:21
that would naturally generate
369
906000
2000
რომელიც ბუნებირვად წარმოქმნის
15:23
an outward rush of space.
370
908000
2000
სივრცის აჩქარებულ გაფართოებას.
15:25
The fuel is based on something called a quantum field,
371
910000
3000
საწვავი დაფუძნებულია, იმაზე რასაც ვუწოდებთ კვანტურ ველს,
15:28
but the only detail that matters for us
372
913000
3000
მაგრამ მხოლოდ ერთი დეტალი რომელიც მნიშვნელოვანია ჩვენთვის
15:31
is that this fuel proves to be so efficient
373
916000
3000
რომ საწვავი იმდენად ეფექტურია
15:34
that it's virtually impossible
374
919000
2000
რომ ფაქტიურად შეუძლებელია
15:36
to use it all up,
375
921000
2000
რომ სულ გამოყენებულ იქნას,
15:38
which means in the inflationary theory,
376
923000
2000
რაც ნიშნავს ინფლაციურ თეორიაში,
15:40
the Big Bang giving rise to our universe
377
925000
3000
რომ ჩვენი სამყაროს წარმოშობა დიდი აფეთქებისგან
15:43
is likely not a one-time event.
378
928000
3000
არ არის ერთჯერადი მოვლენა.
15:46
Instead the fuel not only generated our Big Bang,
379
931000
3000
ნაცვლად ამისა, საწვავმა წარმოქმნა არამხოლოდ ჩვენი დიდი აფეთქება,
15:49
but it would also generate countless other Big Bangs,
380
934000
6000
არამედ ის წარმოშობდა ურიცხვ სხვა დიდ აფეთქებებს
15:55
each giving rise to its own separate universe
381
940000
3000
ყოველ მათგანი წარმოქმნის დამოუკიდებელ სამყაროებს
15:58
with our universe becoming but one bubble
382
943000
2000
ჩვენი სამყარო იქნება ერთი ბუშტი
16:00
in a grand cosmic bubble bath of universes.
383
945000
3000
უზარმაზარ კოსმოსური ბუშტების აბაზანაში.
16:03
And now, when we meld this with string theory,
384
948000
2000
და ახლა, როცა გავაერთიანებთ მას სიმების თეორიასთან,
16:05
here's the picture we're led to.
385
950000
2000
ასეთ სურათს მივიღებთ.
16:07
Each of these universes has extra dimensions.
386
952000
2000
ყოველ ამ სამყაროს აქვს დამატებითი განზომილებები,
16:09
The extra dimensions take on a wide variety of different shapes.
387
954000
3000
ექსტრა განზომილებებს გააჩნია, მრავალფეროვანი, განსხვავებული ფორმები.
16:12
The different shapes yield different physical features.
388
957000
3000
განსხვავებული ფორმები აწარმოებენ განსხვავებულ ფიზიკურ მახასიათებლებს.
16:15
And we find ourselves in one universe instead of another
389
960000
3000
და ჩვენ აღმოვაჩინეთ საკუთარი თავი ამ სამყაროში, და არა სხვაში
16:18
simply because it's only in our universe
390
963000
3000
უბრალოდ იმიტომ რომ, მხოლოდ ჩვენ სამყაროში
16:21
that the physical features, like the amount of dark energy,
391
966000
3000
არის ფიზიკური მახასიათებლები, როგრიცაა ბნელი ენერგიის ოდენობა,
16:24
are right for our form of life to take hold.
392
969000
4000
ისეთი რომ ჩვენი სახის სიცოცხლე დაუშვას.
16:28
And this is the compelling but highly controversial picture
393
973000
3000
ეს არის მყარი მაგრამ დიდად საკამათო სურათი
16:31
of the wider cosmos
394
976000
2000
კოსმოსის დიდ მასშტაბებზე.
16:33
that cutting-edge observation and theory
395
978000
2000
ამ თანამედროვე დაკვირვებებმა და თეორიამ
16:35
have now led us to seriously consider.
396
980000
4000
მიმართულება მოგვცა სერიოზულად განგვეხილა.
16:39
One big remaining question, of course, is,
397
984000
4000
ერთი დიდი დარჩენილი კითხვა რათქმაუნდა არის,
16:43
could we ever confirm
398
988000
3000
შევძლებთ კი ოდესმე დავადასტუროთ
16:46
the existence of other universes?
399
991000
3000
სხვა სამყაროების არსებობა?
16:49
Well let me describe
400
994000
2000
ნება მიბოძეთ აღვწერო
16:51
one way that might one day happen.
401
996000
3000
გზა იმისა თუ როგორ შეიძლება ერთ დღეს ეს მოხდეს.
16:54
The inflationary theory
402
999000
2000
ინფლაციურ თეორიას
16:56
already has strong observational support.
403
1001000
2000
უკვე აქვს ძლიერი დაკვირვებითი მხარდაჭერა.
16:58
Because the theory predicts
404
1003000
2000
რადგანაც თეორია წინასწარმეტყველებს
17:00
that the Big Bang would have been so intense
405
1005000
2000
რომ დიდი აფეთქება, უნდა ყოფილიყო ისეთი ინტენსიური
17:02
that as space rapidly expanded,
406
1007000
3000
რომ სივრცე სწრაფად გაფართოებულიყო.
17:05
tiny quantum jitters from the micro world
407
1010000
2000
პაწაწინა კვანტური რხევა მიკრო სამყაროდან
17:07
would have been stretched out to the macro world,
408
1012000
3000
გაიწლელებოდა მაკრო სამყაროში.
17:10
yielding a distinctive fingerprint,
409
1015000
3000
დატოვებდა დამახასიათებელ ანაბეჭდს,
17:13
a pattern of slightly hotter spots and slightly colder spots,
410
1018000
2000
ოდნავ უფრო ცხელი და ცივი ლაქების ნიმუშს,
17:15
across space,
411
1020000
2000
კოსმოსში,
17:17
which powerful telescopes have now observed.
412
1022000
3000
რომელსაც ძლიერი ტელესკოპები ახლა აკვირდებიან.
17:20
Going further, if there are other universes,
413
1025000
3000
წავიდეთ უფრო შირს, თუ არსებობს სხვა სამყაროები,
17:23
the theory predicts that every so often
414
1028000
2000
თეორია წინასწარმეტყველებს, რომ ყველას, ხშირად
17:25
those universes can collide.
415
1030000
2000
შეუძლიათ შეეჯახონ ერთმანეთს,
17:27
And if our universe got hit by another,
416
1032000
2000
და თუ ჩვენი სამყარო მიეჯახება სხვას,
17:29
that collision
417
1034000
2000
ეს შეჯახება
17:31
would generate an additional subtle pattern
418
1036000
2000
გამოიწვევს დამატებით სათუთი ნიმუშის
17:33
of temperature variations across space
419
1038000
2000
სივრცის ტემპერატურული ვარიაციების გაჩენას
17:35
that we might one day
420
1040000
2000
შესაძლოა ჩვენ ერთ დღეს
17:37
be able to detect.
421
1042000
2000
შევძლოთ მისი დაფიქსირება.
17:39
And so exotic as this picture is,
422
1044000
3000
და ისევე ეგზოტიური როგორც ეს სურათია
17:42
it may one day be grounded
423
1047000
2000
შესაძლოა იყოს მტკიცე
17:44
in observations,
424
1049000
2000
დაკვირვებებით,
17:46
establishing the existence of other universes.
425
1051000
3000
რომელიც დაამკვიდრებს აზრს რომ სხვა სამყაროები არსებობს.
17:49
I'll conclude
426
1054000
2000
დასკვნას ვაკეთებ
17:51
with a striking implication
427
1056000
3000
ყველა ამ აზრთა გასაოცარი
17:54
of all these ideas
428
1059000
2000
თანამონაწილეობით
17:56
for the very far future.
429
1061000
2000
ძალიან შორეულ მომავალში.
17:58
You see, we learned
430
1063000
2000
ხედავთ, ჩვენ გავიგეთ
18:00
that our universe is not static,
431
1065000
2000
რომ ჩვენი სამყარო სტატიკური არაა,
18:02
that space is expanding,
432
1067000
2000
სივრცე ფართოვდება,
18:04
that that expansion is speeding up
433
1069000
2000
რომ გაფართოება აჩქარებას განიცდის
18:06
and that there might be other universes
434
1071000
2000
და შესაძლოა არსებობდეს სხვა სამყაროები
18:08
all by carefully examining
435
1073000
2000
ყველაფერი ეს მკრთალი ვარსკვლავური
18:10
faint pinpoints of starlight
436
1075000
2000
სინათლის ფრთხილი დაკვირვებით
18:12
coming to us from distant galaxies.
437
1077000
3000
რომლებიც შორეული გალაქტიკებიდან მოდიან.
18:15
But because the expansion is speeding up,
438
1080000
3000
თუმცა რადგან გაფართოება ჩქარდება,
18:18
in the very far future,
439
1083000
2000
ძალიან შორეულ მომავალში,
18:20
those galaxies will rush away so far and so fast
440
1085000
3000
ეს გალაქტიკები გაიფანტებიან იმდენად შორს და სწრაფად
18:23
that we won't be able to see them --
441
1088000
3000
რომ ჩვენ აღარ შეგვეძლება მათი დანახვა --
18:26
not because of technological limitations,
442
1091000
2000
არა ტექნოლოგიური ლიმიტის გამო,
18:28
but because of the laws of physics.
443
1093000
2000
არამედ ფიზიკის კანონების გამო.
18:30
The light those galaxies emit,
444
1095000
2000
სინათლე რომელსაც ის გალაქტიკები ასხივებენ
18:32
even traveling at the fastest speed, the speed of light,
445
1097000
3000
უსწრაფესი სიჩქარით მოგზაურობითაც კი, სინათლის სიჩქარით.
18:35
will not be able to overcome
446
1100000
2000
არ შეეძლებათ დაძლიონ
18:37
the ever-widening gulf between us.
447
1102000
3000
სულ უფრო გაფართოებადი უფსრკული ჩვენ შორის.
18:40
So astronomers in the far future
448
1105000
2000
შორეულ სივრცეში მომზირალი
18:42
looking out into deep space
449
1107000
2000
ასტრონომები, შორეულ მომავალში
18:44
will see nothing but an endless stretch
450
1109000
3000
ვერაფერს დაინახავენ, გარდა უსასრულო
18:47
of static, inky, black stillness.
451
1112000
4000
სტატიკური, შავი სიჩუმესა.
18:51
And they will conclude
452
1116000
2000
და ისინი დაადგენენ
18:53
that the universe is static and unchanging
453
1118000
2000
რომ სამყარო სტატიკური და უცვლელია
18:55
and populated by a single central oasis of matter
454
1120000
3000
და დასახლებულია, ერთადერთი ცენტრალური მატერიის ოაზისით
18:58
that they inhabit --
455
1123000
2000
სადაც ისინი სახლობენ --
19:00
a picture of the cosmos
456
1125000
2000
კოსმოსის სურათი
19:02
that we definitively know to be wrong.
457
1127000
3000
რომელიც ჩვენ კარგად ვიცით, იქნება არასწორი.
19:05
Now maybe those future astronomers will have records
458
1130000
3000
შეიძლება მომავალ ასტრონომებს ქონდეთ ჩანაწერი
19:08
handed down from an earlier era,
459
1133000
2000
რომელიც შემორჩენილი იქნება ადრეული ერიდან
19:10
like ours,
460
1135000
2000
როგორიც ჩვენია,
19:12
attesting to an expanding cosmos
461
1137000
2000
რომელიც დაამოწმებს გაფართოებად კოსმოსს
19:14
teeming with galaxies.
462
1139000
2000
გალაქტიკებით სავსე,
19:16
But would those future astronomers
463
1141000
2000
მაგრამ განა ის მომავალი ასტრონომები
19:18
believe such ancient knowledge?
464
1143000
3000
დაიჯერებენ ასეთ უძველეს ცოდნას?
19:21
Or would they believe
465
1146000
2000
თუ დაიჯერებენ
19:23
in the black, static empty universe
466
1148000
3000
შავ, სტატიკურ ცარიელ სამყაროს
19:26
that their own state-of-the-art observations reveal?
467
1151000
4000
რომელსაც მათი თანამედროვე კვლევები გამოავლენს?
19:30
I suspect the latter.
468
1155000
2000
მე უკანასკნელს ვეჭვობ.
19:32
Which means that we are living
469
1157000
2000
რაც ნიშნავს რომ ჩვენ ვცხოვრობთ
19:34
through a remarkably privileged era
470
1159000
3000
განსაკუთრებულად პრივილეგირებულ ეპოქაში
19:37
when certain deep truths about the cosmos
471
1162000
2000
როცა ზოგიერთი ღრმა ჭეშმარიტება კოსმოსის შესახებ
19:39
are still within reach
472
1164000
2000
ჯერ ისევ მისაწვდომია
19:41
of the human spirit of exploration.
473
1166000
2000
ადამიანური ცნობისმოყვარე სულისთვის
19:43
It appears that it may not always be that way.
474
1168000
5000
როგორც ჩანს, ეს სულ ასე არ იქნება.
19:48
Because today's astronomers,
475
1173000
2000
რადგანაც დღევანდელი ასტრონომებმა,
19:50
by turning powerful telescopes to the sky,
476
1175000
3000
თავიანთი ძლიერი ტელესკოპების ცისკენ შეტრიალებით,
19:53
have captured a handful of starkly informative photons --
477
1178000
3000
დაიჭირეს ერთი მუჭა ინფორმაციული ფოტონებისა --
19:56
a kind of cosmic telegram
478
1181000
3000
კოსმოსური ტელეგრამის მსგავსი
19:59
billions of years in transit.
479
1184000
2000
მილიარდობით წელი მგზავრობაში მყოფი.
20:01
and the message echoing across the ages is clear.
480
1186000
4000
და ამ შეტყობინების ექო ეპოქების განმავლობაში ნათელია.
20:05
Sometimes nature guards her secrets
481
1190000
3000
ზოგჯერ ბუნება ყარაულობს თავის საიდუმლოებებს
20:08
with the unbreakable grip
482
1193000
2000
ფიზიკური კანონების
20:10
of physical law.
483
1195000
2000
მტკიცე ჩაჭერით,
20:12
Sometimes the true nature of reality beckons
484
1197000
4000
ზოგჯერ რეალობის ჭეშმარიტი ბუნება დასტურს აძლევს
20:16
from just beyond the horizon.
485
1201000
3000
ჰორიზონტის მიღმიდან.
20:19
Thank you very much.
486
1204000
2000
ძალიან დიდი მადლობა.
20:21
(Applause)
487
1206000
4000
(აპლოდისმენტები)
20:25
Chris Anderson: Brian, thank you.
488
1210000
2000
კრის ანდერსონი: ბრაიან, მადლობ.
20:27
The range of ideas you've just spoken about
489
1212000
2000
მთელი რიგი იდეები რომელზეც ახლა ისაუბრე
20:29
are dizzying, exhilarating, incredible.
490
1214000
3000
თავბრუდამხევია, მასტიმულირებელი და დაუჯერებელი..
20:32
How do you think
491
1217000
2000
როგორ ფიქრობ
20:34
of where cosmology is now,
492
1219000
2000
სად იმყოფება ახლა კოსმოლოგია,
20:36
in a sort of historical side?
493
1221000
2000
ისტორიული თვათახედვიდან?
20:38
Are we in the middle of something unusual historically in your opinion?
494
1223000
3000
ვართ ჩვენ რაიმე უჩვეულოს შუაში, ისტორიულად, შენი აზრით?
20:41
BG: Well it's hard to say.
495
1226000
2000
ბრაიან გრინი: ძნელი სათქმელია.
20:43
When we learn that astronomers of the far future
496
1228000
3000
როდესაც შევიტყვეთ რომ შორეული მომავლის ასტრონომებს
20:46
may not have enough information to figure things out,
497
1231000
3000
შეიძლება არ ქონდეთ საკმარისი ინფორმაცია, რაღაცეების გამოსარკვევად,
20:49
the natural question is, maybe we're already in that position
498
1234000
3000
ბუნებრივი კითხვაა, შესაძლოა ჩვენ უკვე ვართ ამ პოზიციაში
20:52
and certain deep, critical features of the universe
499
1237000
3000
და გარკვეული სამყაროს სიღრმისეული კრიტიკული მახასიათებლები
20:55
already have escaped our ability to understand
500
1240000
3000
უკვე გაგვექცა, ჩვენი ამოხსნის შესაძლებლობებიდან
20:58
because of how cosmology evolves.
501
1243000
2000
რადგანაც როგორც კოსმოლოგია ვითარდება,
21:00
So from that perspective,
502
1245000
2000
ამ პერსპექტივიდან,
21:02
maybe we will always be asking questions
503
1247000
2000
შეიძლება ჩვენ მუდამ ვსვამდეთ კითხვებს
21:04
and never be able to fully answer them.
504
1249000
2000
და ვერასდროს შევძლოთ ბოლომდე გავცეთ პასუხები.
21:06
On the other hand, we now can understand
505
1251000
2000
მეორეს მხრივ, ჩვენ ახლა გავიგეთ
21:08
how old the universe is.
506
1253000
2000
სამყაროს ასაკი.
21:10
We can understand
507
1255000
2000
ჩვენ გვესმის
21:12
how to understand the data from the microwave background radiation
508
1257000
3000
როგორ გავიგოთ ფონური მიკროტალღური რადიაციის მონაცემები
21:15
that was set down 13.72 billion years ago --
509
1260000
3000
ეს მოხდა 13,72 მილიარდი წლის წინ --
21:18
and yet, we can do calculations today to predict how it will look
510
1263000
2000
და კიდევ ჩვენ შეგვიძლია გამოთვლა დღეს რათა ვიწინასწარმეტყველოთ, როგორ გამოიყურება ის
21:20
and it matches.
511
1265000
2000
და ის ემთხვევა.
21:22
Holy cow! That's just amazing.
512
1267000
2000
საოცარია! ეს მართლაც შესანიშნავია.
21:24
So on the one hand, it's just incredible where we've gotten,
513
1269000
3000
მოკლედ ერთის მხრივ ეს მართლაც შესანიშნავია, რაც ჩვენ მივიღეთ,
21:27
but who knows what sort of blocks we may find in the future.
514
1272000
4000
მაგრამ ვინ იცის რა სახის შეფერხებები შეიძლება შეგვხვდეს მომავალში.
21:31
CA: You're going to be around for the next few days.
515
1276000
3000
კრის ანდერსონი: თქვენ იტრიალებთ რამდენიმე დღის მანძილზე.
21:34
Maybe some of these conversations can continue.
516
1279000
2000
შესაძლოა ეს საუბრები გაგრძელდეს.
21:36
Thank you. Thank you, Brian. (BG: My pleasure.)
517
1281000
2000
მადლობა. მადლობა ბრაიან (ბგ: სიამოვნებით.)
21:38
(Applause)
518
1283000
3000
(აპლოდისმენტები)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Greene - PhysicistBrian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe.
Why you should listen
Greene, a professor of physics and mathematics at Columbia University, has focused on unified theories for more than 25 years, and has written several best-selling and non-technical books on the subject including The Elegant Universe, a Pulitzer finalist, and The Fabric of the Cosmos — each of which has been adapted into a NOVA mini-series. His latest book, The Hidden Reality, explores the possibility that our universe is not the only universe.
Greene believes science must be brought to general audiences in new and compelling ways, such as his live stage odyssey, Icarus at the Edge of Time, with original orchestral score by Philip Glass, and the annual World Science Festival, which he co-founded in 2008 with journalist Tracy Day.
Brian Greene | Speaker | TED.com