TED2012
Brian Greene: Is our universe the only universe?
Brian Greene: Tek evren bizim evrenimiz mi?
Filmed:
Readability: 4.8
6,486,379 views
Birden fazla evren var mı? Bu zengin görselliğe sahip, heyecan dolu konuşmada Brian Greene fiziğin cevaplanmamış sorularının (çok büyük bir soruyla başlayarak: Büyük patlamaya sebep olan şey neydi?) nasıl olup da bizi, evrenimizin "çoklu evrenler" içinden yalnızca biri olduğu teorisine götürdüğünü gösteriyor.
Brian Greene - Physicist
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
A few months ago
0
0
2000
Birkaç ay önce
00:17
the Nobel Prize in physics
1
2000
2000
fizik dalındaki Nobel ödülü
00:19
was awarded to two teams of astronomers
2
4000
2000
bugüne kadarki en önemli astronomik
00:21
for a discovery that has been hailed
3
6000
3000
gözlemlerden biri olarak nitelendirilen
00:24
as one of the most important
4
9000
2000
bir buluş için
00:26
astronomical observations ever.
5
11000
2000
iki astronom ekibine verilmişti
00:28
And today, after briefly describing what they found,
6
13000
2000
Ve bugün, buldukları şeyi kısaca anlatarak,
00:30
I'm going to tell you about a highly controversial framework
7
15000
3000
onların buluşunu açıklayacak
00:33
for explaining their discovery,
8
18000
3000
son derece tartışmalı bir yapıyı anlatacağım,
00:36
namely the possibility
9
21000
2000
diğer bir deyişle
00:38
that way beyond the Earth,
10
23000
2000
bir olasılık olarak Dünya'nın,
00:40
the Milky Way and other distant galaxies,
11
25000
3000
Samanyolu'nun ve diğer uzak galaksilerin ötesinde
00:43
we may find that our universe
12
28000
2000
evrenimizin tek evren olmadığını,
00:45
is not the only universe,
13
30000
2000
onun yerine
00:47
but is instead
14
32000
2000
çoklu evrenler adını verdiğimiz
00:49
part of a vast complex of universes
15
34000
2000
çok sayıda karmaşık evrenler yapısının
00:51
that we call the multiverse.
16
36000
2000
bir parçası olduğunu görebiliriz.
00:53
Now the idea of a multiverse is a strange one.
17
38000
3000
Çoklu evren fikri gariptir.
00:56
I mean, most of us were raised to believe
18
41000
2000
Demek istediğim, birçoğumuz ''evren'' kelimesinin
00:58
that the word "universe" means everything.
19
43000
3000
her şey demek olduğu inancıyla büyüdük.
01:01
And I say most of us with forethought,
20
46000
3000
Tedbirli olmak adına birçoğumuz diyorum çünkü
01:04
as my four-year-old daughter has heard me speak of these ideas since she was born.
21
49000
3000
dört yaşındaki küçük kızım doğduğundan beri bu fikirlerden bahsettiğimi duyuyor.
01:07
And last year I was holding her
22
52000
2000
Geçen sene onu karşıma alıp
01:09
and I said, "Sophia,
23
54000
2000
dedim ki, ''Sofia,
01:11
I love you more than anything in the universe."
24
56000
3000
seni evrendeki her şeyden daha çok seviyorum.''
01:14
And she turned to me and said, "Daddy,
25
59000
2000
Bana dönüp şunu dedi, ''Baba,
01:16
universe or multiverse?"
26
61000
2000
evren mi çoklu evrenler mi?''
01:18
(Laughter)
27
63000
3000
(Gülüşmeler)
01:21
But barring such an anomalous upbringing,
28
66000
3000
Ama bunun gibi alışılmışın dışında bir yetiştirme tarzı olmadan
01:24
it is strange to imagine
29
69000
2000
birçoğu temelden farklı özelliklere sahip,
01:26
other realms separate from ours,
30
71000
2000
kendi çaplarında evrenler olarak düşünülebilecek
01:28
most with fundamentally different features,
31
73000
2000
bizimkinden başka alemleri
01:30
that would rightly be called universes of their own.
32
75000
3000
hayal etmek çok tuhaf.
01:33
And yet,
33
78000
2000
Ve buna rağmen,
01:35
speculative though the idea surely is,
34
80000
2000
bu fikir hakikaten ne kadar spekülatif de olsa
01:37
I aim to convince you
35
82000
2000
sizleri bunu ciddiye almanız için
01:39
that there's reason for taking it seriously,
36
84000
2000
geçerli sebepler olduğuna ikna etmeyi amaçlıyorum.
01:41
as it just might be right.
37
86000
2000
Çünkü bu doğru olabilir.
01:43
I'm going to tell the story of the multiverse in three parts.
38
88000
3000
Sizlere çoklu evrenin hikayesini üç kısımda anlatacağım.
01:46
In part one,
39
91000
2000
Birinci kısımda,
01:48
I'm going to describe those Nobel Prize-winning results
40
93000
2000
şu Nobel ödülüne layık görülen sonuçları anlatacağım
01:50
and to highlight a profound mystery
41
95000
2000
ve bu sonuçların ortaya çıkarmış olduğu
01:52
which those results revealed.
42
97000
2000
derin gizeme dikkat çekeceğim.
01:54
In part two,
43
99000
2000
İkinci kısımda,
01:56
I'll offer a solution to that mystery.
44
101000
2000
bu gizem için bir çözüm önereceğim.
01:58
It's based on an approach called string theory,
45
103000
2000
Bu sicim teorisi denilen bir yaklaşıma dayanıyor
02:00
and that's where the idea of the multiverse
46
105000
2000
ve işte tam da burada çoklu evren fikri
02:02
will come into the story.
47
107000
2000
devreye girecek.
02:04
Finally, in part three,
48
109000
2000
Son olarak, üçüncü kısımda
02:06
I'm going to describe a cosmological theory
49
111000
2000
şişme kuramı denen kozmoloji teorisini
02:08
called inflation,
50
113000
2000
açıklayacağım
02:10
which will pull all the pieces of the story together.
51
115000
3000
ve bu hikayenin parçalarını bir araya getirecek.
02:13
Okay, part one starts back in 1929
52
118000
4000
Evet, ilk kısım 1929 yılında başlıyor.
02:17
when the great astronomer Edwin Hubble
53
122000
2000
Büyük astronom Edwin Hubble'ın
02:19
realized that the distant galaxies
54
124000
3000
uzaktaki galaksilerin
02:22
were all rushing away from us,
55
127000
2000
bizden giderek uzaklaştığını fark ederek
02:24
establishing that space itself is stretching,
56
129000
2000
uzayın kendi kendine esnediğini,
02:26
it's expanding.
57
131000
2000
genişlediğini ortaya koymasıyla.
02:28
Now this was revolutionary.
58
133000
3000
İşte bu devrim niteliğindeydi.
02:31
The prevailing wisdom was that on the largest of scales
59
136000
3000
Bundan önceki birikimimiz tüm ölçeklerde
02:34
the universe was static.
60
139000
2000
evrenin durağan olduğuna yönelikti.
02:36
But even so,
61
141000
2000
Öyle olmasa bile,
02:38
there was one thing that everyone was certain of:
62
143000
3000
herkesin emin olduğu bir şey vardı:
02:41
The expansion must be slowing down.
63
146000
3000
genişleme yavaşlıyor olmalı.
02:44
That, much as the gravitational pull of the Earth
64
149000
3000
Tıpkı Dünya'nın kütle çekiminin
02:47
slows the ascent of an apple tossed upward,
65
152000
3000
havaya fırlatılan bir elmanın yükselmesini yavaşlatması gibi,
02:50
the gravitational pull
66
155000
2000
her bir galaksinin kütle çekiminin
02:52
of each galaxy on every other
67
157000
2000
diğerlerine etkisi
02:54
must be slowing
68
159000
2000
uzayın genişlemesini
02:56
the expansion of space.
69
161000
2000
yavaşlatıyor olmalı.
02:58
Now let's fast-forward to the 1990s
70
163000
3000
Şimdi 1990'lara gelelim
03:01
when those two teams of astronomers
71
166000
2000
sunumun başında bahsettiğim
03:03
I mentioned at the outset
72
168000
2000
şu iki astronom ekibi
03:05
were inspired by this reasoning
73
170000
2000
bu akıl yürütmeden ilham alarak
03:07
to measure the rate
74
172000
2000
genişlemenin
03:09
at which the expansion has been slowing.
75
174000
2000
yavaşlama oranını ölçmüşlerdi.
03:11
And they did this
76
176000
2000
Ve bunu
03:13
by painstaking observations
77
178000
2000
birçok uzak galaksi üzerinde kılı kırk yaran
03:15
of numerous distant galaxies,
78
180000
2000
gözlemler yapmaları sayesinde,
03:17
allowing them to chart
79
182000
2000
genişleme hızının zamana göre
03:19
how the expansion rate has changed over time.
80
184000
3000
nasıl değiştiğini kaydederek yaptılar.
03:22
Here's the surprise:
81
187000
3000
İşte sürpriz de burada.
03:25
They found that the expansion is not slowing down.
82
190000
3000
Genişlemenin hiç de yavaşlamadığını buldular.
03:28
Instead they found that it's speeding up,
83
193000
2000
Aksine genişlemenin hızlandığını,
03:30
going faster and faster.
84
195000
2000
hızının gitgide arttığını buldular.
03:32
That's like tossing an apple upward
85
197000
2000
Bu tıpkı havaya attığınız bir elmanın
03:34
and it goes up faster and faster.
86
199000
2000
gitgide hızlanarak yükselmesi gibi bir şey.
03:36
Now if you saw an apple do that,
87
201000
2000
Eğer bir elmanın bunu yaptığını görseniz,
03:38
you'd want to know why.
88
203000
2000
neden olduğunu bilmek istersiniz.
03:40
What's pushing on it?
89
205000
2000
Bunu ittiren şey ne?
03:42
Similarly, the astronomers' results
90
207000
2000
Benzer bir şekilde, astronomların bu buluşu
03:44
are surely well-deserving of the Nobel Prize,
91
209000
3000
Nobel ödülünü şüphesiz gayet iyi bir şekilde hak ediyordu
03:47
but they raised an analogous question.
92
212000
4000
ama buradan benzer bir soru çıkardılar.
03:51
What force is driving all galaxies
93
216000
2000
Tüm bu galaksileri
03:53
to rush away from every other
94
218000
3000
sürekli artan bir hızla
03:56
at an ever-quickening speed?
95
221000
3000
birbirinden uzaklaştıran kuvvet neydi?
03:59
Well the most promising answer
96
224000
2000
Eh, bunun için en parlak cevap
04:01
comes from an old idea of Einstein's.
97
226000
3000
Einstein'ın eski bir fikrinden geliyor.
04:04
You see, we are all used to gravity
98
229000
2000
Görüyorsunuz ki, hepimiz kütleçekimin
04:06
being a force that does one thing,
99
231000
3000
tek bir şey yapan bir kuvvet olduğu fikrine alışkınız,
04:09
pulls objects together.
100
234000
2000
cisimleri birbirine çektiği fikrine.
04:11
But in Einstein's theory of gravity,
101
236000
2000
Ama Einstein'ın kütleçekim teorisinde,
04:13
his general theory of relativity,
102
238000
2000
onun genel görelilik kuramında,
04:15
gravity can also push things apart.
103
240000
3000
kütleçekim cisimleri birbirinden uzklaştırabilir de.
04:18
How? Well according to Einstein's math,
104
243000
3000
Nasıl? Şöyle ki, Einstein'ın matematiğine göre
04:21
if space is uniformly filled
105
246000
2000
eğer uzay düzgün dağılımlı olarak
04:23
with an invisible energy,
106
248000
2000
görünmez bir enerji ile doluysa,
04:25
sort of like a uniform, invisible mist,
107
250000
3000
yani bir nevi homojen, görünmez bir pus gibi,
04:28
then the gravity generated by that mist
108
253000
3000
öyleyse bu pus tarafından üretilen kütleçekim
04:31
would be repulsive,
109
256000
2000
itici olmalı,
04:33
repulsive gravity,
110
258000
2000
bu itici kütleçekim
04:35
which is just what we need to explain the observations.
111
260000
3000
tam da gözlemlerimizi açıklamak için ihtiyacımız olan şey.
04:38
Because the repulsive gravity
112
263000
2000
Çünkü uzaydaki görünmez bir enerjiye ait
04:40
of an invisible energy in space --
113
265000
2000
itici kütleçekim --
04:42
we now call it dark energy,
114
267000
2000
şimdilerde ona karanlık enerji diyoruz,
04:44
but I've made it smokey white here so you can see it --
115
269000
3000
ama görebilesiniz diye burada onu beyaz bir pus haline getirdim --
04:47
its repulsive gravity
116
272000
2000
onun bu itici kütleçekimi
04:49
would cause each galaxy to push against every other,
117
274000
2000
her bir galaksinin birbirini itmesine sebep olarak,
04:51
driving expansion to speed up,
118
276000
2000
genişlemenin hızlanmasını sağlardı,
04:53
not slow down.
119
278000
2000
yavaşlamasını değil.
04:55
And this explanation
120
280000
2000
Ve bu açıklama
04:57
represents great progress.
121
282000
2000
büyük bir yol katedildiğini gösteriyor.
04:59
But I promised you a mystery
122
284000
3000
Ama ben size burada birinci kısımda
05:02
here in part one.
123
287000
2000
bir gizem vadetmiştim.
05:04
Here it is.
124
289000
2000
O da şu.
05:06
When the astronomers worked out
125
291000
2000
Astronomlar kozmik hızlanmayı açıklamak üzere
05:08
how much of this dark energy
126
293000
3000
uzayın ne kadarlık kısmının
05:11
must be infusing space
127
296000
2000
bu karanlık enerjiyle dolu olması gerektiğini
05:13
to account for the cosmic speed up,
128
298000
2000
hesapladıklarında
05:15
look at what they found.
129
300000
2000
bulduklarına bir bakın.
05:24
This number is small.
130
309000
2000
Bu sayı çok küçük.
05:26
Expressed in the relevant unit,
131
311000
2000
İlgili birimle ifade edildiğinde,
05:28
it is spectacularly small.
132
313000
2000
inanılmaz derecede küçük.
05:30
And the mystery is to explain this peculiar number.
133
315000
3000
Ve işte işin gizemli tarafı da bu tuhaf sayıyı açıklamak.
05:33
We want this number
134
318000
2000
Biz bu sayının
05:35
to emerge from the laws of physics,
135
320000
2000
fizik kanunlarından doğmasını isteriz,
05:37
but so far no one has found a way to do that.
136
322000
3000
ama şimdiye kadar bunun yolunu bulan kimse çıkmadı.
05:40
Now you might wonder,
137
325000
3000
Şimdi şunu merak edebilirsiniz,
05:43
should you care?
138
328000
2000
bunu umursamalı mıyız?
05:45
Maybe explaining this number
139
330000
2000
Belki bu sayıyı açıklamak
05:47
is just a technical issue,
140
332000
2000
sadece teknik bir mesele,
05:49
a technical detail of interest to experts,
141
334000
3000
uzmanlardan başka hiç kimseyi
05:52
but of no relevance to anybody else.
142
337000
2000
ilgilendirmeyen teknik bir detay.
05:54
Well it surely is a technical detail,
143
339000
3000
Eh, tabii ki bu teknik bir detay,
05:57
but some details really matter.
144
342000
2000
ama bazı detaylar gerçekten önemlidir.
05:59
Some details provide
145
344000
2000
Bazı detaylar gerçekliğin
06:01
windows into uncharted realms of reality,
146
346000
2000
henüz keşfedilememiş alemlerine bir pencere açar,
06:03
and this peculiar number may be doing just that,
147
348000
3000
ve bu tuhaf sayı tam da bunu yapıyor olabilir,
06:06
as the only approach that's so far made headway to explain it
148
351000
3000
zira bunu açıklamak üzere gelişme kaydedebilen tek yaklaşım
06:09
invokes the possibility of other universes --
149
354000
3000
başka evrenlerin varlığı ihtimalini devreye sokuyor --
06:12
an idea that naturally emerges from string theory,
150
357000
3000
sicim teorisinden doğal olarak ortaya çıkan bir fikir,
06:15
which takes me to part two: string theory.
151
360000
3000
ki bu fikir beni ikinci kısma getiriyor: sicim teorisi.
06:18
So hold the mystery of the dark energy
152
363000
4000
Öyleyse siz karanlık enerjinin gizemini
06:22
in the back of your mind
153
367000
2000
aklınızın bir köşesinde tutarken,
06:24
as I now go on to tell you
154
369000
2000
bu arada ben devam edip sizlere
06:26
three key things about string theory.
155
371000
3000
sicim teorisinin üç kilit noktasından bahsedeyim.
06:29
First off, what is it?
156
374000
2000
Her şeyden önce, sicim teorisi nedir?
06:31
Well it's an approach to realize Einstein's dream
157
376000
3000
Einstein'ın hayali olan bir birleştirilmiş fizik teorisini,
06:34
of a unified theory of physics,
158
379000
3000
evrende geçerli olan tüm kuvvetleri
06:37
a single overarching framework
159
382000
2000
açıklayabilen tek ve kapsayıcı
06:39
that would be able to describe
160
384000
2000
bir çerçeveyi gerçeğe dönüştürmek için
06:41
all the forces at work in the universe.
161
386000
2000
oluşturulan bir yaklaşım.
06:43
And the central idea of string theory
162
388000
2000
Sicim teorisinin merkezindeki fikir
06:45
is quite straightforward.
163
390000
2000
aslında gayet açık.
06:47
It says that if you examine
164
392000
2000
Diyor ki, maddenin herhangi bir parçasını
06:49
any piece of matter ever more finely,
165
394000
2000
çok küçük boyutta incelerseniz,
06:51
at first you'll find molecules
166
396000
2000
öncelikle moleküllere rastlar
06:53
and then you'll find atoms and subatomic particles.
167
398000
3000
sonra da atomları ve atom altı parçacıkları bulursunuz.
06:56
But the theory says that if you could probe smaller,
168
401000
2000
Ama teoriye göre daha da ince detaya girerseniz,
06:58
much smaller than we can with existing technology,
169
403000
3000
şu anki teknolojiyle yapabileceğimizden daha küçük boyutta,
07:01
you'd find something else inside these particles --
170
406000
3000
bu parçacıkların içinde farklı bir şey bulursunuz --
07:04
a little tiny vibrating filament of energy,
171
409000
3000
titreşen küçük enerji iplikçikleri,
07:07
a little tiny vibrating string.
172
412000
3000
küçücük titreyen sicimler.
07:10
And just like the strings on a violin,
173
415000
2000
Ve tıpkı bir kemanın telleri gibi,
07:12
they can vibrate in different patterns
174
417000
2000
farklı motiflerle titreşerek
07:14
producing different musical notes.
175
419000
2000
farklı müzikal notalar üretebilirler.
07:16
These little fundamental strings,
176
421000
2000
Bu küçük temel sicimler,
07:18
when they vibrate in different patterns,
177
423000
2000
farklı motiflerle titreştiklerinde
07:20
they produce different kinds of particles --
178
425000
2000
farklı çeşitlerde parçacıklar üretirler --
07:22
so electrons, quarks, neutrinos, photons,
179
427000
2000
işte elektronlar, kuarklar, nötrinolar, fotonlar,
07:24
all other particles
180
429000
2000
ve diğer tüm parçacıklar
07:26
would be united into a single framework,
181
431000
2000
titreşen sicimlerden ortaya çıktığına göre
07:28
as they would all arise from vibrating strings.
182
433000
3000
hepsi tek bir çerçeve içinde birleştirilmiş oluyor.
07:31
It's a compelling picture,
183
436000
3000
Bu çok cezbedici bir tablo,
07:34
a kind of cosmic symphony,
184
439000
2000
bir nevi kozmik senfoni gibi,
07:36
where all the richness
185
441000
2000
dünyada etrafımızda
07:38
that we see in the world around us
186
443000
2000
gördüğümüz tüm zenginliğin
07:40
emerges from the music
187
445000
2000
bu küçücük tellerin çalabildiği
07:42
that these little, tiny strings can play.
188
447000
3000
müzikten ortaya çıkmış olması.
07:45
But there's a cost
189
450000
2000
Ama bu zarif birleştirmenin
07:47
to this elegant unification,
190
452000
2000
bir bedeli var,
07:49
because years of research
191
454000
2000
çünkü yıllar süren araştırmalar
07:51
have shown that the math of string theory doesn't quite work.
192
456000
3000
sicim teorisinin matematiğinin pek iyi sonuç vermediğini gösterdi
07:54
It has internal inconsistencies,
193
459000
2000
ve şayet çok alışılmadık bir şeye
07:56
unless we allow
194
461000
2000
izin vermediğimiz müddetçe
07:58
for something wholly unfamiliar --
195
463000
3000
kendi içinde tutarsızlıkları oluyor --
08:01
extra dimensions of space.
196
466000
3000
o da uzaya ekstra boyutlar eklemek.
08:04
That is, we all know about the usual three dimensions of space.
197
469000
3000
Şöyle ki, hepimiz uzayın olağan üç boyutunu biliyoruz.
08:07
And you can think about those
198
472000
2000
Ve bunları düşünebiliyorsunuz;
08:09
as height, width and depth.
199
474000
3000
yükseklik, genişlik ve derinlik.
08:12
But string theory says that, on fantastically small scales,
200
477000
3000
Ama sicim teorisine göre inanılmaz küçük ölçeklerde,
08:15
there are additional dimensions
201
480000
2000
tespit edemediğimiz şekilde
08:17
crumpled to a tiny size so small
202
482000
2000
öylesine minikçe içine kıvrılmış
08:19
that we have not detected them.
203
484000
2000
ek birtakım boyutlar var.
08:21
But even though the dimensions are hidden,
204
486000
2000
Ama boyutlar gizlenmiş olsa bile,
08:23
they would have an impact on things that we can observe
205
488000
3000
bizim gözlemleyebildiğimiz şeyler üzerine etkisi olacaktır,
08:26
because the shape of the extra dimensions
206
491000
3000
çünkü bu ek boyutların biçimleri
08:29
constrains how the strings can vibrate.
207
494000
3000
sicimlerin ne şekilde titreşeceğini sınırlıyor.
08:32
And in string theory,
208
497000
2000
Ve sicim teorisinde,
08:34
vibration determines everything.
209
499000
3000
titreşim her şeyi belirler.
08:37
So particle masses, the strengths of forces,
210
502000
2000
Öyleyse parçacıkların kütleleri, kuvvetlerin direnci,
08:39
and most importantly, the amount of dark energy
211
504000
3000
ve en önemlisi, karanlık enerjinin miktarı
08:42
would be determined
212
507000
2000
bu ekstra boyutların
08:44
by the shape of the extra dimensions.
213
509000
2000
şekli tarafından belirlenecektir.
08:46
So if we knew the shape of the extra dimensions,
214
511000
3000
O halde eğer bu ekstra boyutların şeklini bilebileseydik,
08:49
we should be able to calculate these features,
215
514000
3000
bu özellikleri hesaplamamız mümkün olacaktı,
08:52
calculate the amount of dark energy.
216
517000
3000
karanlık enerjinin miktarını hesaplayabilecektik.
08:55
The challenge
217
520000
2000
İşin zorluğu
08:57
is we don't know
218
522000
2000
bu ekstra boyutların
08:59
the shape of the extra dimensions.
219
524000
3000
şekillerinin neye benzediğini bilmiyoruz.
09:02
All we have
220
527000
2000
Elimizdekiler
09:04
is a list of candidate shapes
221
529000
2000
matematiğin elverdiği ölçüde
09:06
allowed by the math.
222
531000
3000
aday şekillerin bir listesi.
09:09
Now when these ideas were first developed,
223
534000
2000
Bu fikirler ilk geliştirilmeye başlandığında
09:11
there were only about five different candidate shapes,
224
536000
2000
sadece beş farklı şekil adayımız vardı,
09:13
so you can imagine
225
538000
2000
dolayısıyla gözlemlediğimiz
09:15
analyzing them one-by-one
226
540000
2000
fiziksel özelliklerden çıkarsamak üzere
09:17
to determine if any yield
227
542000
2000
onları birer birer inceleyebileceğinizi
09:19
the physical features we observe.
228
544000
2000
hayal edebilirdiniz.
09:21
But over time the list grew
229
546000
2000
Ama zamanla araştırmacılar
09:23
as researchers found other candidate shapes.
230
548000
2000
başka adaylar buldukça liste genişledi.
09:25
From five, the number grew into the hundreds and then the thousands --
231
550000
3000
Sayı başta beşken, sonra yüzlerce ve daha sonra binlerce oldu --
09:28
A large, but still manageable, collection to analyze,
232
553000
3000
Büyük, ama hala analiz etmek üzere toparlaması mümkün,
09:31
since after all,
233
556000
2000
çünkü sonuçta
09:33
graduate students need something to do.
234
558000
3000
yüksek lisans öğrencilerinin yapacak işe ihtiyacı var.
09:36
But then the list continued to grow
235
561000
2000
Ama liste büyümeye devam etti milyonlarca
09:38
into the millions and the billions, until today.
236
563000
3000
ve bugüne kadar milyarlarca oldu.
09:41
The list of candidate shapes
237
566000
2000
Aday şekillerin listesi
09:43
has soared to about 10 to the 500.
238
568000
5000
10 üzeri 500'lere kadar fırladı.
09:48
So, what to do?
239
573000
3000
Öyleyse, ne yapacağız?
09:51
Well some researchers lost heart,
240
576000
3000
Bazı araştırmacılar ümidini kaybetti,
09:54
concluding that was so many candidate shapes for the extra dimensions,
241
579000
3000
ek boyutların şekilleri için çok fazla aday olması ve bunların her birinin
09:57
each giving rise to different physical features,
242
582000
3000
farklı fiziksel özelliklere yol açıyor olması sebebiyle
10:00
string theory would never make
243
585000
2000
sicim teorisinin asla sınanabilir ve açıklayıcı
10:02
definitive, testable predictions.
244
587000
2000
tahminler yapamayacağı sonucuna vardılar.
10:04
But others turned this issue on its head,
245
589000
4000
Ama diğerleri konuya olağandışı bir boyut kazandırdı
10:08
taking us to the possibility of a multiverse.
246
593000
2000
ve bizi çoklu evrenler olasılığına götürdüler.
10:10
Here's the idea.
247
595000
2000
Fikirleri şuydu.
10:12
Maybe each of these shapes is on an equal footing with every other.
248
597000
3000
Belki de bu şekillerin her birinin eşit bir dayanağı var.
10:15
Each is as real as every other,
249
600000
2000
Her biri farklı ekstra boyutlara karşılık
10:17
in the sense
250
602000
2000
farklı şekillere sahip
10:19
that there are many universes,
251
604000
2000
pek çok evren olduğu düşünülürse,
10:21
each with a different shape, for the extra dimensions.
252
606000
3000
her bir şekil diğerleri kadar gerçek.
10:24
And this radical proposal
253
609000
2000
Ve bu radikal önermenin
10:26
has a profound impact on this mystery:
254
611000
3000
şu bahsettiğimiz gizem üzerinde inanılmaz bir etkisi var:
10:29
the amount of dark energy revealed by the Nobel Prize-winning results.
255
614000
3000
Nobel ödülü alan hesaplamanın ortaya çıkardığı karanlık enerji miktarı üzerinde.
10:32
Because you see,
256
617000
2000
Çünkü görüyorsunuz ki,
10:34
if there are other universes,
257
619000
3000
eğer başka evrenler varsa
10:37
and if those universes
258
622000
2000
ve bu evrenlerin her biri,
10:39
each have, say, a different shape for the extra dimensions,
259
624000
4000
diyelim ki ekstra boyutlarına karşılık farklı şekillere sahipse,
10:43
then the physical features of each universe will be different,
260
628000
2000
o zaman her evrenin fiziksel özellikleri birbirinden farklı olacaktır,
10:45
and in particular,
261
630000
2000
ve bilhassa,
10:47
the amount of dark energy in each universe
262
632000
2000
her bir evrende bulunan karanlık enerji miktarı da
10:49
will be different.
263
634000
2000
farklı olacaktır.
10:51
Which means that the mystery
264
636000
2000
Bu da demek oluyor ki,
10:53
of explaining the amount of dark energy we've now measured
265
638000
2000
ölçümünü yaptığımız karanlık enerji miktarını açıklamadaki gizem
10:55
would take on a wholly different character.
266
640000
3000
tamamen farklı bir hale bürünüyor.
10:58
In this context,
267
643000
2000
Bu bağlamda,
11:00
the laws of physics can't explain one number for the dark energy
268
645000
3000
fiziğin kanunları karanlık enerji miktarını gösteren sayıyı açıklayamaz,
11:03
because there isn't just one number,
269
648000
3000
çünkü aslında tek bir sayı yok,
11:06
there are many numbers.
270
651000
2000
pek çok sayı var.
11:08
Which means
271
653000
2000
Bu da demek oluyor ki
11:10
we have been asking the wrong question.
272
655000
3000
aslında biz soruyu yanlış soruyoruz.
11:13
It's that the right question to ask is,
273
658000
2000
Sormamız gereken doğru soru şu,
11:15
why do we humans find ourselves in a universe
274
660000
3000
biz insanlar kendimizi neden bu evrende,
11:18
with a particular amount of dark energy we've measured
275
663000
3000
mümkün olan diğer onca ihtimalden birinde değil de tam da ölçtüğümüz miktarda
11:21
instead of any of the other possibilities
276
666000
3000
karanlık enerjiye sahip olan
11:24
that are out there?
277
669000
2000
bu evrende bulduk?
11:26
And that's a question on which we can make headway.
278
671000
3000
Ve bu bize ilerleme kaydettirecek bir soru.
11:29
Because those universes
279
674000
2000
Çünkü bizimkinden çok daha fazla
11:31
that have much more dark energy than ours,
280
676000
2000
karanlık enerjiye sahip olan evrenlerde,
11:33
whenever matter tries to clump into galaxies,
281
678000
3000
maddeler ne zaman galaksi oluşturmaya kalksa,
11:36
the repulsive push of the dark energy is so strong
282
681000
3000
ortamdaki karanlık enerjinin itme kuvveti öyle büyük olacak ki
11:39
that it blows the clump apart
283
684000
2000
kümelenen maddelerin dağılmasına sebep olacak
11:41
and galaxies don't form.
284
686000
2000
ve galaksiler oluşmayacak.
11:43
And in those universes that have much less dark energy,
285
688000
3000
Bizimkinden çok daha az karanlık enerjiye sahip olan evrenlerse,
11:46
well they collapse back on themselves so quickly
286
691000
2000
onlar da kendi içlerine çok hızlı bir biçimde çökecekler
11:48
that, again, galaxies don't form.
287
693000
3000
ve yine galaksiler oluşmayacak.
11:51
And without galaxies, there are no stars, no planets
288
696000
3000
Ve galaksiler olmadan, yıldızlar olmaz, gezegenler olmaz,
11:54
and no chance
289
699000
2000
haliyle de bizimki gibi
11:56
for our form of life
290
701000
2000
yaşam formlarının
11:58
to exist in those other universes.
291
703000
2000
o diğer evrenlerde var olma şansı olmaz.
12:00
So we find ourselves in a universe
292
705000
2000
Yani biz kendimizi tam olarak
12:02
with the particular amount of dark energy we've measured
293
707000
3000
ölçtüğümüz miktarda karanlık enerjiye sahip olan bir evrende bulduk,
12:05
simply because our universe has conditions
294
710000
3000
çünkü bizimki gibi yaşam formlarına ev sahipliği yapabilecek
12:08
hospitable to our form of life.
295
713000
4000
koşullara sahip olan evren bizimkiydi.
12:12
And that would be that.
296
717000
2000
İşte hepsi bu kadar.
12:14
Mystery solved,
297
719000
2000
Gizem çözüldü,
12:16
multiverse found.
298
721000
2000
çoklu evrenler bulundu.
12:18
Now some find this explanation unsatisfying.
299
723000
5000
Ama bazıları bu açıklamayı tatmin edici bulmuyor.
12:23
We're used to physics
300
728000
2000
Bizler fiziğin
12:25
giving us definitive explanations for the features we observe.
301
730000
3000
gözlemlerimiz üzerine kesinlikli açıklamalar yapmasına alışkınız.
12:28
But the point is,
302
733000
2000
Ama mesele şu ki,
12:30
if the feature you're observing
303
735000
3000
eğer gözlemini yaptığınız özellikler
12:33
can and does take on
304
738000
2000
daha geniş bir
12:35
a wide variety of different values
305
740000
2000
gerçeklik manzarası içinde,
12:37
across the wider landscape of reality,
306
742000
3000
çok geniş çeşitlilikte değerler alabiliyorsa,
12:40
then thinking one explanation
307
745000
2000
belirli bir sayısal değere karşılık
12:42
for a particular value
308
747000
2000
tek bir açıklama olmasını beklemek
12:44
is simply misguided.
309
749000
3000
yanlış olacaktır.
12:47
An early example
310
752000
2000
Eski bir örnek de
12:49
comes from the great astronomer Johannes Kepler
311
754000
3000
bambaşka bir sayıyı anlamak adına
12:52
who was obsessed with understanding
312
757000
2000
saplantılı uğraşlar vermiş büyük astronom
12:54
a different number --
313
759000
2000
Johannes Kepler'den geliyor --
12:56
why the Sun is 93 million miles away from the Earth.
314
761000
4000
neden Güneş, Dünya'dan 93 milyon mil uzakta.
13:00
And he worked for decades trying to explain this number,
315
765000
3000
O bu sayıyı açıklamak için on yıllar boyunca çalıştı,
13:03
but he never succeeded, and we know why.
316
768000
3000
ama asla başaramadı, ve neden başaramadığını biz biliyoruz.
13:06
Kepler was asking
317
771000
2000
Kepler aslında
13:08
the wrong question.
318
773000
2000
yanlış soruyu soruyordu.
13:10
We now know that there are many planets
319
775000
3000
Artık, kendi yıldızından farklı uzaklıklarda bulunan
13:13
at a wide variety of different distances from their host stars.
320
778000
3000
pek çok gezegen olduğunu biliyoruz.
13:16
So hoping that the laws of physics
321
781000
3000
Dolayısıyla fizik kanunlarının
13:19
will explain one particular number, 93 million miles,
322
784000
3000
bu münferit sayıyı, yani 93 milyon mili açıklamasını ummak,
13:22
well that is simply wrongheaded.
323
787000
3000
bayağı yanlış bir yaklaşım.
13:25
Instead the right question to ask is,
324
790000
2000
Onun yerine sorulacak doğru soru ise şu,
13:27
why do we humans find ourselves on a planet
325
792000
3000
biz insanlar, kendimizi neden onca başka ihtimal varken
13:30
at this particular distance,
326
795000
2000
tam da bu uzaklıkta bulunan
13:32
instead of any of the other possibilities?
327
797000
3000
bir gezegen üzerinde bulduk?
13:35
And again, that's a question we can answer.
328
800000
3000
Ve işte yine, bizim cevap verebileceğimiz bir soru bu.
13:38
Those planets which are much closer to a star like the Sun
329
803000
3000
Güneş gibi bir yıldıza daha yakında bulunan gezegenler
13:41
would be so hot
330
806000
2000
çok sıcak olacak
13:43
that our form of life wouldn't exist.
331
808000
2000
ve bizim yaşam formumuz asla var olamayacaktır.
13:45
And those planets that are much farther away from the star,
332
810000
3000
Ve bu yıldızdan çok daha uzakta bulunan gezegenler ise
13:48
well they're so cold
333
813000
2000
çok soğuk olacak
13:50
that, again, our form of life would not take hold.
334
815000
2000
ve işte yine, bizim yaşam formumuz asla tutunamayacaktır.
13:52
So we find ourselves
335
817000
2000
O yüzden kendimizi
13:54
on a planet at this particular distance
336
819000
2000
tam da bu uzaklıktaki bir gezegende buluyoruz
13:56
simply because it yields conditions
337
821000
2000
çünkü bizim yaşam formumuz için hayatî olan
13:58
vital to our form of life.
338
823000
3000
koşulları sağlıyor.
14:01
And when it comes to planets and their distances,
339
826000
3000
Konu gezegenlere ve uzaklıklarına geldiğinde,
14:04
this clearly is the right kind of reasoning.
340
829000
4000
bu açıkça doğru türden bir akıl yürütme.
14:08
The point is,
341
833000
2000
Mesele şu ki,
14:10
when it comes to universes and the dark energy that they contain,
342
835000
3000
konu evrenlere ve içerdikleri karanlık enerjiye geldiğinde,
14:13
it may also be the right kind of reasoning.
343
838000
4000
bu akıl yürütme bunlar için de doğru olabilir.
14:17
One key difference, of course,
344
842000
3000
Bir temel farklılık, elbette,
14:20
is we know that there are other planets out there,
345
845000
2000
bizler orada başka gezegenler olduğunu biliyoruz,
14:22
but so far I've only speculated on the possibility
346
847000
3000
oysa başka evrenler olabileceği fikri hakkında
14:25
that there might be other universes.
347
850000
2000
şimdiye kadar yaptığım şey ise sadece spekülasyon.
14:27
So to pull it all together,
348
852000
2000
Öyleyse parçaları bir araya getirdiğimizde,
14:29
we need a mechanism
349
854000
2000
gerçekten başka evrenleri
14:31
that can actually generate other universes.
350
856000
3000
meydana getirecek bir mekanizmaya ihtiyacımız var.
14:34
And that takes me to my final part, part three.
351
859000
3000
Ve bu da beni son kısma, üçüncü kısma getiriyor.
14:37
Because such a mechanism has been found
352
862000
3000
Çünkü böyle bir mekanizma, "büyük patlama"yı
14:40
by cosmologists trying to understand the Big Bang.
353
865000
3000
anlamaya çalışan kozmologlar tarafından keşfedildi bile.
14:43
You see, when we speak of the Big Bang,
354
868000
2000
Biliyorsunuz, büyük patlamadan bahsettiğimizde,
14:45
we often have an image
355
870000
2000
genellikle aklımızda
14:47
of a kind of cosmic explosion
356
872000
2000
evrenimizi yaratan ve
14:49
that created our universe
357
874000
2000
dışarı doğru büyümesini sağlayan
14:51
and set space rushing outward.
358
876000
3000
bir çeşit kozmik patlama görüntüsü oluşur.
14:54
But there's a little secret.
359
879000
2000
Ama burada küçük bir sır var.
14:56
The Big Bang leaves out something pretty important,
360
881000
3000
Büyük Patlama çok önemli bir şeyi açıkta bırakıyor,
14:59
the Bang.
361
884000
2000
"patlama" kısmını.
15:01
It tells us how the universe evolved after the Bang,
362
886000
3000
Bize evrenin patlamadan sonra nasıl evrildiğini açıklıyor,
15:04
but gives us no insight
363
889000
2000
ama o patlamayı neyin tetiklediği
15:06
into what would have powered the Bang itself.
364
891000
4000
hakkında en ufak bir fikir vermiyor.
15:10
And this gap was finally filled
365
895000
2000
Ve bu boşluk sonunda
15:12
by an enhanced version of the Big Bang theory.
366
897000
2000
Büyük Patlama Teorisi'nin geliştirilmiş bir sürümünde dolduruldu.
15:14
It's called inflationary cosmology,
367
899000
3000
Buna "şişme kozmolojisi" deniyor,
15:17
which identified a particular kind of fuel
368
902000
4000
ve bu, uzayın dışarı doğru büyümesini
15:21
that would naturally generate
369
906000
2000
doğal olarak sağlayacak
15:23
an outward rush of space.
370
908000
2000
bir çeşit yakıt betimliyor.
15:25
The fuel is based on something called a quantum field,
371
910000
3000
Bu yakıt kuantum alanı denen bir şeye dayanıyor,
15:28
but the only detail that matters for us
372
913000
3000
ama bizim için burada gerekli tek ayrıntı şu ki,
15:31
is that this fuel proves to be so efficient
373
916000
3000
bu yakıt öylesine yüksek verimli ki,
15:34
that it's virtually impossible
374
919000
2000
bunu kullanıp bitirmek
15:36
to use it all up,
375
921000
2000
hemen hemen imkansız.
15:38
which means in the inflationary theory,
376
923000
2000
Dolayısıyla şişme kuramında,
15:40
the Big Bang giving rise to our universe
377
925000
3000
evrenimizi oluşturan büyük patlama
15:43
is likely not a one-time event.
378
928000
3000
tek seferlik bir olay gibi görünmüyor.
15:46
Instead the fuel not only generated our Big Bang,
379
931000
3000
Bu yakıt bizim büyük patlamamızı meydana getirmekle kalmadı,
15:49
but it would also generate countless other Big Bangs,
380
934000
6000
ayrıca başka sayısız büyük patlamaları da oluşturdu
15:55
each giving rise to its own separate universe
381
940000
3000
ve bunların her biri kendi ayrı evreninin oluşmasına sebep olurken
15:58
with our universe becoming but one bubble
382
943000
2000
bizim evrenimiz sayısız evrenlerden oluşan
16:00
in a grand cosmic bubble bath of universes.
383
945000
3000
büyük kozmik köpük küveti içindeki tek bir köpük haline geldi.
16:03
And now, when we meld this with string theory,
384
948000
2000
İşte şimdi bunu sicim teorisiyle birleştirdiğimizde,
16:05
here's the picture we're led to.
385
950000
2000
ortaya çıkan tablo bu şekilde.
16:07
Each of these universes has extra dimensions.
386
952000
2000
Bu evrenlerin her birinin ekstra boyutları var.
16:09
The extra dimensions take on a wide variety of different shapes.
387
954000
3000
Bu ekstra boyutlar pek çok farklı şekillerde olabiliyor.
16:12
The different shapes yield different physical features.
388
957000
3000
Bu değişik şekiller de farklı fiziksel özellikleri beraberinde getiriyor.
16:15
And we find ourselves in one universe instead of another
389
960000
3000
Ve biz kendimizi diğerleri yerine bu evrende buluyoruz,
16:18
simply because it's only in our universe
390
963000
3000
çünkü bizim yaşam biçimimizin tutunabilmesi için
16:21
that the physical features, like the amount of dark energy,
391
966000
3000
uygun olan fiziksel özelliklere ve karanlık enerji miktarına
16:24
are right for our form of life to take hold.
392
969000
4000
sahip olan tek evren bizim evrenimiz.
16:28
And this is the compelling but highly controversial picture
393
973000
3000
Ve kozmos'un geniş plandaki bu tablosu cezbedici ama
16:31
of the wider cosmos
394
976000
2000
oldukça da tartışmalı
16:33
that cutting-edge observation and theory
395
978000
2000
ve en gelişmiş gözlemlerimiz ve teorilerimiz
16:35
have now led us to seriously consider.
396
980000
4000
bizi bu tabloyu ciddi ciddi düşünmeye sevk ediyor.
16:39
One big remaining question, of course, is,
397
984000
4000
Geriye kalan bir büyük soru ise elbette şu,
16:43
could we ever confirm
398
988000
3000
diğer evrenlerin varlığını
16:46
the existence of other universes?
399
991000
3000
doğrulamamız hiç mümkün olabilecek mi?
16:49
Well let me describe
400
994000
2000
İzin verin günün birinde
16:51
one way that might one day happen.
401
996000
3000
bunun gerçekleşebileceğini açıklayayım.
16:54
The inflationary theory
402
999000
2000
Şişme kuramının
16:56
already has strong observational support.
403
1001000
2000
şimdiden gözleme dayalı güçlü dayanakları var.
16:58
Because the theory predicts
404
1003000
2000
Çünkü bu kuram, büyük patlamanın
17:00
that the Big Bang would have been so intense
405
1005000
2000
o denli şiddetli olduğunu öngörüyor ki,
17:02
that as space rapidly expanded,
406
1007000
3000
uzay süratle genişledikçe
17:05
tiny quantum jitters from the micro world
407
1010000
2000
mikro dünyadaki küçük kuantum titreşimlerinin
17:07
would have been stretched out to the macro world,
408
1012000
3000
makro dünyaya yayılarak
17:10
yielding a distinctive fingerprint,
409
1015000
3000
kendine özgü bir parmak izi gibi düşünülebilecek,
17:13
a pattern of slightly hotter spots and slightly colder spots,
410
1018000
2000
uzayda nispeten sıcak ve soğuk noktalardan oluşan bir örüntü bırakacağını,
17:15
across space,
411
1020000
2000
bunun da
17:17
which powerful telescopes have now observed.
412
1022000
3000
güçlü teleskoplar tarafından gözlemlenebileceğini öngörüyor.
17:20
Going further, if there are other universes,
413
1025000
3000
Daha da ileri gidersek, eğer başka evrenler varsa,
17:23
the theory predicts that every so often
414
1028000
2000
bu kuram bu evrenlerin sıklıkla birbiriyle
17:25
those universes can collide.
415
1030000
2000
çarpışabileceğini öngörüyor.
17:27
And if our universe got hit by another,
416
1032000
2000
Ve eğer bizim evrenimiz başka biriyle çarpışırsa,
17:29
that collision
417
1034000
2000
bu çarpışma
17:31
would generate an additional subtle pattern
418
1036000
2000
ek olarak uzay boyunca sıcaklık değişikliklerinden
17:33
of temperature variations across space
419
1038000
2000
oluşan hafif bir örüntü oluşturacaktır
17:35
that we might one day
420
1040000
2000
ve bunu günün birinde
17:37
be able to detect.
421
1042000
2000
tespit etmemiz mümkün olabilir.
17:39
And so exotic as this picture is,
422
1044000
3000
Bu tablo bu denli egzotik olmasının yanında,
17:42
it may one day be grounded
423
1047000
2000
günün birinde gözlemlere de
17:44
in observations,
424
1049000
2000
dayandırılarak,
17:46
establishing the existence of other universes.
425
1051000
3000
diğer evrenlerin varlığı ortaya konulabilir.
17:49
I'll conclude
426
1054000
2000
Sonuç olarak
17:51
with a striking implication
427
1056000
3000
tüm bu fikirlerden yola çıkarak
17:54
of all these ideas
428
1059000
2000
çok uzak bir gelecek için
17:56
for the very far future.
429
1061000
2000
çarpıcı bir çıkarım yapacağım.
17:58
You see, we learned
430
1063000
2000
Gördüğünüz gibi, evrenimizin
18:00
that our universe is not static,
431
1065000
2000
durağan olmadığını,
18:02
that space is expanding,
432
1067000
2000
uzayın genişlemekte olduğunu,
18:04
that that expansion is speeding up
433
1069000
2000
bu genişlemenin de giderek hızlandığını
18:06
and that there might be other universes
434
1071000
2000
ve başka evrenler de olduğunu,
18:08
all by carefully examining
435
1073000
2000
hepsini uzak galaksilerden bize ulaşan
18:10
faint pinpoints of starlight
436
1075000
2000
yıldızların o noktasal zayıf ışıklarını
18:12
coming to us from distant galaxies.
437
1077000
3000
dikkatlice irdeleyerek öğrendik.
18:15
But because the expansion is speeding up,
438
1080000
3000
Ama bu genişleme hızlandığı için,
18:18
in the very far future,
439
1083000
2000
çok uzak bir gelecekte,
18:20
those galaxies will rush away so far and so fast
440
1085000
3000
bu galaksiler çok hızlı bir şekilde iyice uzaklaşıyor olacak
18:23
that we won't be able to see them --
441
1088000
3000
ve artık onları göremeyeceğiz --
18:26
not because of technological limitations,
442
1091000
2000
teknolojik sebeplerden dolayı değil ama
18:28
but because of the laws of physics.
443
1093000
2000
fizik kanunları sebebiyle.
18:30
The light those galaxies emit,
444
1095000
2000
Bu galaksilerin yaydığı ışık
18:32
even traveling at the fastest speed, the speed of light,
445
1097000
3000
mümkün olan en yüksek hızda, ışık hızında seyretse bile
18:35
will not be able to overcome
446
1100000
2000
aramızdaki sürekli açılan bu mesafeyi
18:37
the ever-widening gulf between us.
447
1102000
3000
kat edemeyecek hale gelecek.
18:40
So astronomers in the far future
448
1105000
2000
Yani uzak gelecekteki astronomlar
18:42
looking out into deep space
449
1107000
2000
uzayın derinliklerine baktıklarında
18:44
will see nothing but an endless stretch
450
1109000
3000
durağan, zifiri bir kör karanlıktan oluşan sonsuz bir
18:47
of static, inky, black stillness.
451
1112000
4000
uzamdan başka bir şey görmeyecekler.
18:51
And they will conclude
452
1116000
2000
Evrenin durağan ve değişmez olduğunu,
18:53
that the universe is static and unchanging
453
1118000
2000
kendilerine de evsahipliği yapan,
18:55
and populated by a single central oasis of matter
454
1120000
3000
maddenin bu tekil ve merkezi vahası dışında bir yerleşim
18:58
that they inhabit --
455
1123000
2000
olmadığı sonucuna varacaklar --
19:00
a picture of the cosmos
456
1125000
2000
işte bu, kozmos'un tamamıyla
19:02
that we definitively know to be wrong.
457
1127000
3000
yanlış olduğunu bildiğimiz bir tablosu.
19:05
Now maybe those future astronomers will have records
458
1130000
3000
Ama belki de bu gelecekteki astronomların elinde
19:08
handed down from an earlier era,
459
1133000
2000
önceki dönemlerden kalma,
19:10
like ours,
460
1135000
2000
tıpkı bizimki gibi,
19:12
attesting to an expanding cosmos
461
1137000
2000
genişleyen galaksilerle dolu bir kozmos fikrini onaylayan
19:14
teeming with galaxies.
462
1139000
2000
kayıtlar olacak.
19:16
But would those future astronomers
463
1141000
2000
Ama acaba geleceğin astronomları
19:18
believe such ancient knowledge?
464
1143000
3000
bu tarihî bilgilere inanacak mı?
19:21
Or would they believe
465
1146000
2000
Yoksa o karanlık, durağan
19:23
in the black, static empty universe
466
1148000
3000
ve boş evrende yalnızca kendilerinin
19:26
that their own state-of-the-art observations reveal?
467
1151000
4000
o en gelişmiş gözlemlerinin sonuçlarına mı inanacaklar?
19:30
I suspect the latter.
468
1155000
2000
İkincisinin olacağından kuşkulanıyorum.
19:32
Which means that we are living
469
1157000
2000
Bu da demek oluyor ki şu an
19:34
through a remarkably privileged era
470
1159000
3000
inanılmaz derecede ayrıcalıklı çağlarda yaşıyoruz,
19:37
when certain deep truths about the cosmos
471
1162000
2000
kozmos hakkında belli derin gerçekliklerin
19:39
are still within reach
472
1164000
2000
halen insanların keşfetme arzusu tarafından
19:41
of the human spirit of exploration.
473
1166000
2000
ulaşılabilir olduğu çağlardayız.
19:43
It appears that it may not always be that way.
474
1168000
5000
Görünüşe bakılırsa bu her zaman böyle olmayacak.
19:48
Because today's astronomers,
475
1173000
2000
Çünkü bugünün astronomları,
19:50
by turning powerful telescopes to the sky,
476
1175000
3000
güçlü teleskoplarını gökyüzüne çevirerek,
19:53
have captured a handful of starkly informative photons --
477
1178000
3000
bir avuç aydınlatıcı fotonu tüm çıplaklığıyla yakalayabildiler --
19:56
a kind of cosmic telegram
478
1181000
3000
milyarlarca yıldır yolda olan
19:59
billions of years in transit.
479
1184000
2000
bir çeşit kozmik mesaj.
20:01
and the message echoing across the ages is clear.
480
1186000
4000
Ve çağlar boyunca yankılanan bu mesaj gayet açık.
20:05
Sometimes nature guards her secrets
481
1190000
3000
Doğa bazen sırlarını çözülmeyecek şekilde
20:08
with the unbreakable grip
482
1193000
2000
fizik kanunları ile sıkıca sarar
20:10
of physical law.
483
1195000
2000
ve onları gizler.
20:12
Sometimes the true nature of reality beckons
484
1197000
4000
Bazen gerçekliğin asıl doğası ufkun hemen ötesinden
20:16
from just beyond the horizon.
485
1201000
3000
bizlere işaret verir.
20:19
Thank you very much.
486
1204000
2000
Çok teşekkür ederim.
20:21
(Applause)
487
1206000
4000
(Alkışlar)
20:25
Chris Anderson: Brian, thank you.
488
1210000
2000
Chris Anderson: Brian, teşekkürler.
20:27
The range of ideas you've just spoken about
489
1212000
2000
Az önce bahsettiğin fikirlerin çeşitliliği
20:29
are dizzying, exhilarating, incredible.
490
1214000
3000
baş döndürücü, olağanüstü, harika.
20:32
How do you think
491
1217000
2000
Tarihsel açıdan bakınca
20:34
of where cosmology is now,
492
1219000
2000
kozmolojinin bulunduğu yeri
20:36
in a sort of historical side?
493
1221000
2000
nasıl görüyorsun?
20:38
Are we in the middle of something unusual historically in your opinion?
494
1223000
3000
Sana göre şu an tarihsel olarak olağandışı bir şeylerin ortasında mıyız?
20:41
BG: Well it's hard to say.
495
1226000
2000
BG: Yani aslında bunu söylemek zor.
20:43
When we learn that astronomers of the far future
496
1228000
3000
Uzak gelecekteki astronomların bu meseleyi çözebilecek
20:46
may not have enough information to figure things out,
497
1231000
3000
yeterince bilgiye sahip olamayacağını öğrendiğimizde,
20:49
the natural question is, maybe we're already in that position
498
1234000
3000
doğal olan soru şu ki, belki de zaten biz çoktan o duruma geldik
20:52
and certain deep, critical features of the universe
499
1237000
3000
ve evrenin belli bir takım derin, kritik özellikleri
20:55
already have escaped our ability to understand
500
1240000
3000
kozmolojinin evrimi sebebiyle
20:58
because of how cosmology evolves.
501
1243000
2000
anlayabilme yetimizden çoktan kaçtı.
21:00
So from that perspective,
502
1245000
2000
Yani bu perspektifle,
21:02
maybe we will always be asking questions
503
1247000
2000
belki de her zaman sorular soruyor olacağız
21:04
and never be able to fully answer them.
504
1249000
2000
ve bunlara asla tam olarak cevap veremeyeceğiz.
21:06
On the other hand, we now can understand
505
1251000
2000
Öte yandan, şu an evrenin ne kadar yaşlı olduğunu
21:08
how old the universe is.
506
1253000
2000
anlayabiliyoruz.
21:10
We can understand
507
1255000
2000
13.72 milyar yıl önce ortaya çıkan
21:12
how to understand the data from the microwave background radiation
508
1257000
3000
kozmik mikrodalga arkaplan ışıması verilerini nasıl değerlendireceğimizi
21:15
that was set down 13.72 billion years ago --
509
1260000
3000
anlayabiliyoruz.
21:18
and yet, we can do calculations today to predict how it will look
510
1263000
2000
Böyle olunca, bugün ileride nasıl görüneceğini tahmin edecek hesaplamalar yapıyoruz
21:20
and it matches.
511
1265000
2000
ve tutuyor.
21:22
Holy cow! That's just amazing.
512
1267000
2000
Aman tanrım! Bu inanılmaz.
21:24
So on the one hand, it's just incredible where we've gotten,
513
1269000
3000
Yani bir yandan, geldiğimiz yer gerçekten inanılmaz,
21:27
but who knows what sort of blocks we may find in the future.
514
1272000
4000
ama gelecekte ne gibi kayalara çarpacağımızı kim bilebilir.
21:31
CA: You're going to be around for the next few days.
515
1276000
3000
CA: Önümüzdeki birkaç gün buralarda olacaksın.
21:34
Maybe some of these conversations can continue.
516
1279000
2000
Belki bu diyalogların bir kısmı devam edebilir.
21:36
Thank you. Thank you, Brian. (BG: My pleasure.)
517
1281000
2000
Teşekkürler, Sağol, Brian. (BG: Ben teşekkür ederim.)
21:38
(Applause)
518
1283000
3000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Greene - PhysicistBrian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe.
Why you should listen
Greene, a professor of physics and mathematics at Columbia University, has focused on unified theories for more than 25 years, and has written several best-selling and non-technical books on the subject including The Elegant Universe, a Pulitzer finalist, and The Fabric of the Cosmos — each of which has been adapted into a NOVA mini-series. His latest book, The Hidden Reality, explores the possibility that our universe is not the only universe.
Greene believes science must be brought to general audiences in new and compelling ways, such as his live stage odyssey, Icarus at the Edge of Time, with original orchestral score by Philip Glass, and the annual World Science Festival, which he co-founded in 2008 with journalist Tracy Day.
Brian Greene | Speaker | TED.com