TEDxWomen 2011
Gayle Tzemach Lemmon: Women entrepreneurs, example not exception
گایڵ زێماک لێمن: ئافرەتانی بازرگان، نمونە، نەوەک کەمینە
Filmed:
Readability: 4
669,450 views
ئافرەتان بچوک نین، بۆچی هەلی بچوکیان بدرێتێ؟ گایڵ گفتوگۆ لەسەر ئەوە دەکات کە ئافرەتان زۆرینەی بوارەکان بەڕێوە دەبەن، هەر لە کاروبارەکانی ناوماڵ تاکو بەڕێوە بردنی زۆرینە کارگە گەورەکان--- ئەوان کلیلی گەشەکردنی ئابوورین
Gayle Tzemach Lemmon - Reporter
Gayle Tzemach Lemmon writes about women around the world living their lives at war and in conflict zones. Full bio
Gayle Tzemach Lemmon writes about women around the world living their lives at war and in conflict zones. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
We do not invest in victims,
0
0
3000
ئێمە قوربانی نادەین لە پێناو سەرمایەداری دا
00:18
we invest in survivors.
1
3000
2000
سەرمایەداری دەکەین بۆ ڕزگاربوون
00:20
And in ways both big and small,
2
5000
3000
هەرچۆنێک بێت، داستانەکە گرنگ بێت یان نا
00:23
the narrative of the victim
3
8000
2000
داستانی قوربانی
00:25
shapes the way we see women.
4
10000
2000
ڕێگایەک بونیاد دەنێت کە ئافرەتی تێدا ببینین
00:27
You can't count what you don't see.
5
12000
3000
ناتوانین بڕیار لەسەر ئەو شتانە بدەین کە نایانبینین
00:30
And we don't invest in what's invisible to us.
6
15000
3000
ناتوانین سەرمایەداری لەسەر بابەتێک بکەین کە نایبینین
00:33
But this is the face
7
18000
2000
ئەمەش وێنای دەموچاوێکی
00:35
of resilience.
8
20000
3000
نەرم و نیانە
00:38
Six years ago,
9
23000
2000
شەش ساڵ لەمەوبەر
00:40
I started writing about women entrepreneurs
10
25000
2000
دەستم کرد بە نوسین دەربارەی ئەو ئافرەتانەی کە سەرکەوتوون لە کارەکانیاندا
00:42
during and after conflict.
11
27000
2000
لە ساتەکانی ململانێ وە دواتریش
00:44
I set out to write a compelling economic story,
12
29000
2000
هەستام بە نوسینی چیرۆکی ئابوری
00:46
one that had great characters, that no one else was telling,
13
31000
3000
کە زۆر کەسایەتی گرنگ لە خۆ دەگرد کە هیچ کەس باسی نەکردون
00:49
and one that I thought mattered.
14
34000
2000
منیش بە کەسایەتی زۆر گرنگم دەزانین
00:51
And that turned out to be women.
15
36000
3000
دواتر دەرکەوت کە ئەو کەسایەتیانەش ئافرەتن
00:54
I had left ABC news and a career I loved at the age of 30
16
39000
3000
وازم لە کەناڵی دەنگوباسی (ئەی بی سی) هێنا، کە لە تەمەنی ٣٠ ساڵی دا
حەزم لێی بوو
حەزم لێی بوو
00:57
for business school,
17
42000
2000
تاکو بچمە کۆلێژی بازرگانی
00:59
a path I knew almost nothing about.
18
44000
2000
مەبەستم ئەو بەشەیە کە هیچ شتێکم لە بارەیەوە نەدەزانی
01:01
None of the women I had grown up with in Maryland
19
46000
3000
هیچ کام لەو ئافرەتانەی کە لەگەڵیاندا گەورە بووم لە ماری لاند
01:04
had graduated from college,
20
49000
2000
کەسیان زانکۆیان تەواو نەکردبوو
01:06
let alone considered business school.
21
51000
2000
چ جا کۆلێژی بازرگانی
01:08
But they had hustled to feed their kids
22
53000
2000
ئەوان گیریان خواردبوو بە دەست بەخێو کردنی منداڵ و
01:10
and pay their rent.
23
55000
2000
کڕێی خانووەکانیانەوە
01:12
And I saw from a young age
24
57000
2000
هەر لە منداڵییەوە بۆم دەرکەوتووە
01:14
that having a decent job and earning a good living
25
59000
2000
بە دەست هێنانی کارێک کە ڕێزی تێدا بێت و ژیانت دابین بکات
01:16
made the biggest difference
26
61000
2000
گۆڕانکارییەکی گەورە لە ژیانتدا درووست دەکات
01:18
for families who were struggling.
27
63000
2000
بە تایبەت بۆ ئە خێزانانەی کە بەرەنگاری ژیان دەبنەوە
01:20
So if you're going to talk about jobs,
28
65000
2000
کەواتە، ئەگەر بتەوێت کە باس لە کار بکەیت
01:22
then you have to talk about entrepreneurs.
29
67000
3000
دەبێت باس لە بازرگانی بکەین
01:25
And if you're talking about entrepreneurs
30
70000
2000
ئەگەر ویستمان قسە بکەین دەربارەی ڕابەری لە کاردا
01:27
in conflict and post-conflict settings,
31
72000
2000
بێگومان لە کاتی جەنگ و دواتریش
01:29
then you must talk about women,
32
74000
2000
دەبێت دەربارەی ئافرەت قسە بکەن
01:31
because they are the population you have left.
33
76000
3000
لەبەرئەوەی لەدوای مەینەتی بە تەنها ئافرەت دەمێنێتەوە
01:34
Rwanda in the immediate aftermath of the genocide
34
79000
4000
لەدوای ئەو کوشتارگەیەی کە لە ڕواندا ڕوویدا
01:38
was 77 percent female.
35
83000
3000
لە %٧٧ ی ڕزگاربووەکان ئافرەت بوون
01:41
I want to introduce you
36
86000
2000
دەمەوێت ئاشناتان بکەم
01:43
to some of those entrepreneurs I've met
37
88000
2000
بەو بازرگانانەی کە چاو پێ کەوتنم لەگەڵ کردوون
01:45
and share with you some of what they've taught me over the years.
38
90000
3000
وە هەندێک لەو شتانەتان پێ بلێم کە لە ماوەی ئەو چەند ساڵەدا فێریان کردووم
01:48
I went to Afghanistan in 2005
39
93000
3000
لە ساڵی ٢٠٠٥ چووم بۆ ئەفغانستان
01:51
to work on a Financial Times piece,
40
96000
2000
بۆ ئەوەی ڕاپۆرتێک بنوسم بۆ ڕۆژنامەی فاينانشيال تايمز
01:53
and there I met Kamila,
41
98000
2000
لەوێ جاوم بە کامیلا کەوت
01:55
a young women who told me she had just turned down
42
100000
2000
ئافرەتێکی گەنج بوو پێی وتم کە ڕازی نەبووم
01:57
a job with the international community
43
102000
2000
بە کار کردن لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی
01:59
that would have paid her nearly $2,000 a month --
44
104000
3000
کە ڕەنگە دەستکەوتی مانگانەی بگەیشتایە ٢٠٠٠ دۆلار
02:02
an astronomical sum in that context.
45
107000
3000
ئەوەش داهاتێکی زۆرە بوو بۆ وەها شوێنێک
02:05
And she had turned it down, she said,
46
110000
2000
بەڵام ئەم ڕەتی کردەوە کە کاریان لەگەڵدا بکات
02:07
because she was going to start her next business,
47
112000
3000
لەبەر ئەوەی ئەو بە نیاز بوو کاری داهاتووی خۆی دەست پێ بکات
02:10
an entrepreneurship consultancy
48
115000
2000
ئەویش مەڵبەندی راوێژکاری بازرگانی بوو
02:12
that would teach business skills
49
117000
2000
کە لێهاتووی بازرگانی فێری
02:14
to men and women all around Afghanistan.
50
119000
2000
پیاوان و ژنان بکات لە سەر تا سەری ئەفغانستان
02:16
Business, she said,
51
121000
2000
بە پێێ وتەی ئەو، ئابوری
02:18
was critical to her country's future.
52
123000
2000
کارێکی زۆر گرنگە بۆ دواڕۆژی وڵاتەکەی
02:20
Because long after this round of internationals left,
53
125000
3000
لەبەر ئەوەی کاتێک لایەنە نێو دەڵەتێکان ئەوێ جێ دەهێڵن
02:23
business would help keep her country
54
128000
2000
ئابوری یاریدەدەر دەبێت لە پاراستن و
02:25
peaceful and secure.
55
130000
3000
سەقامگیرکردنی وڵاتەکەیدا
02:28
And she said business was even more important for women
56
133000
3000
ئەو وتی : بازرگانی بۆ ئافرەتان گرنگترە
02:31
because earning an income earned respect
57
136000
3000
چونکە بەدەست هێنانی داهات، بەدەستهینانی ڕێزە
02:34
and money was power for women.
58
139000
3000
پارە مانای هێزی ئافرەتانە
02:37
So I was amazed.
59
142000
2000
منیش بەم قسەیە سەرم سوڕما
02:39
I mean here was a girl who had never lived in peace time
60
144000
3000
مەبەستم ئەوەیە ئەم ئافرەتە بۆ تەنها ساتێک لە ئاشتیدا نەژیاوە
02:42
who somehow had come to sound like a candidate from "The Apprentice."
61
147000
3000
کە ئەمیش لەیەکێک لە پێشبڕکێکارەکانی بەرنامەی ( ماوەی شاگردی ) دەچوو
02:45
(Laughter)
62
150000
2000
پێکەنین
02:47
So I asked her, "How in the world do you know this much about business?
63
152000
3000
من پرسیارم لێ کرد وتم : چۆن لەم جیهانەدا هێندە لەبارەی بازرگانییەوە دەزانیت
02:50
Why are you so passionate?"
64
155000
2000
بۆچی تۆ هێندە بە پەرۆشیت؟
02:52
She said, "Oh Gayle, this is actually my third business.
65
157000
4000
وتی : گەیل لە ڕاستیدا ئەمە سێهەمەین کاری منە
02:56
My first business was a dressmaking business
66
161000
2000
یەکەم پڕۆژەم دیزاینی جلوبەرگ بوو
02:58
I started under the Taliban.
67
163000
2000
من لە ژێر دەسەڵاتی طالیبان دەستم بە کارکردن کرد
03:00
And that was actually an excellent business,
68
165000
2000
لە ڕاستیدا کارەکانم نایاب بوون
03:02
because we provided jobs for women all around our neighborhood.
69
167000
3000
لەبەر ئەوەی ئێمە کارمان بۆ هەموو ئافرەتی گەڕەک دەدۆزییەوە
03:05
And that's really how I became an entrepreneur."
70
170000
3000
هەر ئەمەش بوو وای لێکردم کە ببمە بازرگان
03:10
Think about this:
71
175000
2000
بیر لەمە بکەنەوە
03:12
Here were girls who braved danger
72
177000
2000
لەوێ چەندین ئافرەت هەبوون کە هیلاکی زۆریان چەشتووە
03:14
to become breadwinners
73
179000
2000
تاکو بژێوی ڕۆژانەیان دابین بکەن
03:16
during years in which they couldn't even be on their streets.
74
181000
3000
لەو ماوەیەی کە تەنانەت نەیاندەتوانی بێنە سەر شەقامەکانیش
03:19
And at a time of economic collapse
75
184000
3000
هەروەها لە کاتی ڕوخانی ئابوریدا
03:22
when people sold baby dolls and shoe laces
76
187000
2000
ئەو کاتەی خەڵکی دەستیان کرد بە فرۆشتنی یاری منداڵ و پێڵاو و
03:24
and windows and doors
77
189000
3000
تەنانەت دەرگاو پەنجەرەکانیشیان
03:27
just to survive,
78
192000
3000
تەنها بۆ ئەوەی بە زیندویی بمێننەوە
03:30
these girls made the difference
79
195000
2000
ئەم ئافرەتانە جیاوازییەکی زۆریان دروست کرد
03:32
between survival and starvation
80
197000
2000
لە نێوان ژیان و لە برسا مردن دا
03:34
for so many.
81
199000
2000
بۆ زۆرێکیان
03:36
I couldn't leave the story, and I couldn't leave the topic either,
82
201000
3000
نەم دەتوانی لەم چیرۆک دوور بکەومەوە، لە ناونیشانەکەش
03:39
because everywhere I went I met more of these women
83
204000
3000
لەبەرئەوەی بۆ هەرشوێنێک دەڕۆشتم لەو ئافرەتانەم دەبینی
03:42
who no one seemed to know about,
84
207000
2000
کە لەوە دەچوو کەس هیچ دەربارەی ئەم ئافرەتانە نەزانن
03:44
or even wish to.
85
209000
2000
تەنانەت حەزیش نەکەن کە بزانن
03:46
I went on to Bosnia,
86
211000
2000
سەردانی بۆسنەم کرد
03:48
and early on in my interviews I met with an IMF official
87
213000
3000
لە سەرەتای کارەکەم چاوم بە بەرپرسی بانک کەوت
03:51
who said, "You know, Gayle,
88
216000
2000
ئەویش پێی وتم: دەزانی چی گەیڵ
03:53
I don't think we actually have women in business in Bosnia,
89
218000
2000
من بڕوا ناکەم هیچ ئافرەتێک بدۆزیتەوە لە بۆسنەدا بازرگانی بکات
03:55
but there is a lady selling cheese nearby
90
220000
2000
بەڵام لەم نزیکانە ئافرەتێکی لێیە کە پەنیر دەفرۆشێت
03:57
on the side of the road.
91
222000
2000
لە لایەکی شەقامەکەوە
03:59
So maybe you could interview her."
92
224000
3000
لەوانەیە تۆ بتوانی چاوپێکەوتنی لەگەڵ بکەیت
04:02
So I went out reporting
93
227000
2000
دوای ئەوە چومە دەرێ بۆ ئەوەی ڕاپۆرت ئامادە بکەم
04:04
and within a day I met Narcisa Kavazovic
94
229000
3000
هەر لە یەک ڕۆژدا چاوم بە (نارسیسا کاڤازۆڤیک) کەوت
04:07
who at that point was opening a new factory
95
232000
2000
کە لەو کاتەدا خەریکی کردنەوەی کارگەیەکی تازە بوو
04:09
on the war's former front lines in Sarajevo.
96
234000
3000
لە و ناوچەیەی هێڵەکانی پێشەوەی جەنگی ساراجیڤۆ
04:12
She had started her business
97
237000
2000
دەستی کرد با کارەکانی خۆی
04:14
squatting in an abandoned garage,
98
239000
2000
کە لە گەراجێکی چۆڵدا بوو
04:16
sewing sheets and pillow cases
99
241000
2000
لەوێ سەرقاڵی دورین و بڕینی چەرچەف و بەرگە پشتی بوو
04:18
she would take to markets all around the city
100
243000
2000
ئەو شتانەشی دەبرد بۆ بازاڕەکانی شارەکە
04:20
so that she could support
101
245000
2000
تاکو بتوانێت
04:22
the 12 or 13 family members
102
247000
2000
خێزانێک کە پێک هاتبوو لە ١٢-١٣ کەس، بەخێو بکات
04:24
who were counting on her for survival.
103
249000
3000
کە پشتیان بەم ئافرەتە بەستبوو تاکو بە زیندویی بمێننەوە
04:27
By the time we met, she had 20 employees,
104
252000
2000
کاتیک من چاوم پێ کەوت ئەو ٢٠ کارمەندی هەبوو
04:29
most of them women,
105
254000
2000
زۆربایان ئافرەت بوون
04:31
who were sending their boys and their girls to school.
106
256000
3000
کە منداڵەکانیان دەنارد بۆ خوێندنگە
04:34
And she was just the start.
107
259000
2000
ئەو تەنها دەتپێکی ئەم کارە بوو
04:36
I met women running essential oils businesses,
108
261000
3000
من چاوم بە چەند ئافرەتێک کەوت کە بازرگانی ڕۆنی سروشتی و
04:39
wineries
109
264000
2000
بازرگانی شەراب و
04:41
and even the country's largest advertising agency.
110
266000
3000
گەورەترین کاری ئاژانسی ڕیکلامیشیان لە وڵاتدا بەڕێوە دەبر
04:44
So these stories together
111
269000
2000
کەواتە، سەرجەمی ئەم چیرۆکانە
04:46
became the Herald Tribune business cover.
112
271000
2000
کرانە کتێبێکی بازرگانی بە ناوی هێراڵد تریبیون
04:48
And when this story posted,
113
273000
2000
دوای بڵاو بونەوەی ئەو چیرۆکە
04:50
I ran to my computer to send it to the IMF official.
114
275000
2000
چوومە سەر لاپتۆپەکەم و چیرۆکەکانم نارد بۆ بەرپرسی بانقی فەرماندەیی
04:52
And I said, "Just in case you're looking for entrepreneurs
115
277000
3000
پێم وت : با ئەمەت لابێت، نەوەک بە دوای بازرگاندا بگەڕێیت
04:55
to feature at your next investment conference,
116
280000
3000
لە کۆنگرەی وەبەرهێنانی داهاتووتدا
04:58
here are a couple of women."
117
283000
2000
با ئەم ئافرەتانەت لەبەرچاو بێت
05:00
(Applause)
118
285000
5000
چەپڵە
05:05
But think about this.
119
290000
2000
بەڵام بیر لەمەیان بکەنەوە
05:07
The IMF official is hardly the only person
120
292000
3000
فە رمانبەری بانقی نێودەوڵەتی تەنها کەس نییە
05:10
to automatically file women under micro.
121
295000
3000
کە بە شێوەیەک بیتوانیایە سەیری ئافرەت بکات
05:13
The biases, whether intentional or otherwise,
122
298000
2000
ئەگەربە مەبەست بێت یاخود بێ مەبەست
05:15
are pervasive,
123
300000
2000
کارێکی بەربڵاوە
05:17
and so are the misleading mental images.
124
302000
3000
هەروەها ئەمەش گومراکردنێکی بەرچاوە
05:20
If you see the word "microfinance,"
125
305000
2000
کاتێک وشەی '' پڕۆژەی بچوک '' دەبینیت
05:22
what comes to mind?
126
307000
3000
یەکەم شت کە دێت بە خەیاڵتدا
05:25
Most people say women.
127
310000
2000
ئەو پڕۆژەیە یە کە ئافرەتی تێدایە
05:27
And if you see the word "entrepreneur,"
128
312000
3000
هەروەها وشەی '' پێشەنگ ، بەتوانا '' دێتە بەرچاوت
05:30
most people think men.
129
315000
2000
هەموان بیر لە پیاوان دەکەنەوە
05:32
Why is that?
130
317000
2000
بۆچی ئەمە وایە؟
05:34
Because we aim low and we think small
131
319000
3000
لەبەرئەوەی بەشێوەیەکی نا یەکسانی و ماف
05:37
when it comes to women.
132
322000
2000
خواردنی ئافرەتانەوە بیردەکەینەوە
05:39
Microfinance is an incredibly powerful tool
133
324000
2000
پاڵپشتی کردنی پڕۆژە بچوکەکان کارێکی زۆر چاک و بەسودە
05:41
that leads to self-sufficiency and self-respect,
134
326000
3000
ئەوەش دەبێتەهۆی جێبەچی کردنی پێویستیەکان
05:44
but we must move beyond micro-hopes
135
329000
2000
بەڵام ئێمە دەبێت هیوای گەورەمان نەبێت
05:46
and micro-ambitions for women,
136
331000
2000
ئاواتەکان سنووردارن کاتێک پەیوەندی دەبێت بە ئافرەتەوە
05:48
because they have so much greater hopes for themselves.
137
333000
3000
ئەوان لەناخەوە هیوا و ئاواتێکی زۆریان هەیە
05:51
They want to move from micro to medium and beyond.
138
336000
3000
ئەوان ئارەزوو دەکەن کە ئیشەکانیان لە کەمێکەوە ببێت بە زۆرتر و زۆرتریش بێت
05:54
And in many places,
139
339000
2000
لە زۆربەی شوێنەکان
05:56
they're there.
140
341000
2000
ئافرەتی بەتوانا هەن کە ئەو کارەیان پێبکرێت
05:58
In the U.S., women-owned businesses
141
343000
2000
لە ویلایەتە یەک گرتووەکان ئەو ئافرەتانەی کار بەڕێوە دەبەن
06:00
will create five and a half million new jobs by 2018.
142
345000
3000
هەلی کار بۆ پێنج ملێون و نیو دابین دەکەن لە ساڵی ٢٠١٨ دا
06:03
In South Korea and Indonesia,
143
348000
3000
لە کۆریای باشور و ئەندەنوسیا دا
06:06
women own nearly half a million firms.
144
351000
3000
ئافرەت خاوەنی نیوەی کۆمپانیاکانی دەوڵەتن
06:09
China, women run 20 percent
145
354000
2000
%٢٠ ئافرەتان لە چین
06:11
of all small businesses.
146
356000
2000
پڕۆژە بچوکەکان بەڕێوە دەبەن
06:13
And in the developing world overall,
147
358000
2000
وە لە وڵاتە دواکەوتووەکانی ڕێژەکەی دەگاتە
06:15
That figure is 40 to 50 percent.
148
360000
3000
%٤٠ بۆ % ٥٠
06:18
Nearly everywhere I go,
149
363000
2000
لە زۆربەی ئەو جێگایانەی کە من سەردانی دەکەم
06:20
I meet incredibly interesting entrepreneurs
150
365000
2000
چاوم بە ئەو ئافرەتی بەتواناو پێشەنگ دەکەوێت
06:22
who are seeking access to finance, access to markets
151
367000
3000
کە دەیانەوێت بڕۆنە ناو جیهانی ئابووری و کارەوە
06:25
and established business networks.
152
370000
2000
بۆ ئەوەی تۆری ئابوری خۆیان دروست بکەن
06:27
They are often ignored
153
372000
2000
بەڵام زۆر بەی کات پشت گوێ دەخرێن
06:29
because they're harder to help.
154
374000
2000
لەبەر ئەوەی زەحمەتە کە یارمەتییان بدەن
06:31
It is much riskier to give a 50,000 dollar loan
155
376000
3000
پێدانی قەرزی ٥٠.٠٠٠ دۆلاری کارێکی مەترسییە
06:34
than it is to give a 500 dollar loan.
156
379000
3000
لە جیاتی ئەوە ٥٠٠ دۆلاریان دەدەنێ
06:37
And as the World Bank recently noted,
157
382000
2000
وەکو ئەوەی بانکی نێودەوڵتی ئاماژەی پێدا ماوەیەک لەمەوپێش
06:39
women are stuck in a productivity trap.
158
384000
3000
ئەم ئافرەتانە گیریان خواردوە لەناو بەرهەم هێناندا
06:42
Those in small businesses
159
387000
2000
ئەو پرۆژە بچووکانە
06:44
can't get the capital they need to expand
160
389000
2000
پارەی بەرهەمهێنانی پێویستیان نییە بۆ گەشەکردن و پەرەسەندن
06:46
and those in microbusiness
161
391000
2000
ئەو پرۆژە بچووکانە
06:48
can't grow out of them.
162
393000
2000
ناتوانێت دەست بەرداریان بین
06:50
Recently I was at the State Department in Washington
163
395000
3000
لەم دواییانەدا لە کۆشکی وڵاتی واشنتۆن بووم
06:53
and I met an incredibly passionate entrepreneur from Ghana.
164
398000
3000
ئافرەتێکی بەتوانا و پێشەنگی ترم بینی کە لە غانا وە هاتبوو
06:56
She sells chocolates.
165
401000
2000
ئەو شیرینی دەفرۆشت
06:58
And she had come to Washington,
166
403000
2000
هاتبوو بۆ واشنتۆن
07:00
not seeking a handout and not seeking a microloan.
167
405000
3000
نەهاتبوو بۆ پارەیەکی کەم و سادە بەدەست بهێنێت
07:03
She had come seeking serious investment dollars
168
408000
3000
بەڵکو بۆ وەبەرهێنانێکی زەخم و بەهێز هاتبوو
07:06
so that she could build the factory
169
411000
2000
بۆ ئەوەی بتوانێت کارگەیەک بکڕێت بۆ دروست کردنی شیرینی
07:08
and buy the equipment she needs
170
413000
2000
هەروەها کڕینی پێداویستیەکان
07:10
to export her chocolates
171
415000
2000
تابتوانێت شیرینیەکە هاوردە بکات
07:12
to Africa, Europe, the Middle East
172
417000
2000
بۆ ئەفەریقا و ئەوروپا و خۆرهەڵاتی ناوەراست
07:14
and far beyond --
173
419000
2000
دورتریش لەوە
07:16
capital that would help her to employ
174
421000
2000
دەگەڕا بە شوێن سەرمایەدارێک کە توانای دامەزراندنی
07:18
more than the 20 people
175
423000
2000
زیاتر لە بیست کەسی هەبێت
07:20
that she already has working for her,
176
425000
3000
کە ئێستا کاردەکەن لەگەڵی
07:23
and capital that would fuel her own country's
177
428000
2000
سەرمایەدارێک بێت کە یارمەتی گەشەپیدانی ئابوری
07:25
economic climb.
178
430000
2000
وڵاتەکەی خۆی بدات
07:27
The great news is
179
432000
2000
هەوالە خۆشەکە ئەوەیە
07:29
we already know what works.
180
434000
2000
ئێمە دەزانین چی سەرکەوتوو دەبێت
07:31
Theory and empirical evidence
181
436000
2000
لە ڕێگەی ئەزمون و تاقیکردنەوە
07:33
Have already taught us.
182
438000
2000
کە فێری ئەوەی کردین
07:35
We don't need to invent solutions because we have them --
183
440000
3000
ئێمە پێویستمان بەوە نیە بگەرێین بە شوێن ڕێگە چارەیەک چونکە ڕێگە چارەمان لایە
07:38
cash flow loans
184
443000
2000
وەک بینا کردنی قەرزی پارە
07:40
based in income rather than assets,
185
445000
2000
قەرزەکان با لەسەر دەستکەوت بن نەک لەسەر سەرمایەدار
07:42
loans that use secure contracts rather than collateral,
186
447000
3000
با قەرزدان لەسەر بنەمای بەڵگەنامە بن نەک لەسەر بنەمای بارمتە
07:45
because women often don't own land.
187
450000
3000
لەبەرئەوەی زۆربەی ئافرەتەکان زەویان نییە
07:48
And Kiva.org, the microlender,
188
453000
2000
پێگەی (کینا. ئۆرگ) هەڵدەستێ بە پێدانی قەرزی بچووک
07:50
is actually now experimenting with crowdsourcing
189
455000
3000
ئێستا ئەو بە ئاپۆرای جەماوەریدا تێدەپەرێ
07:53
small and medium sized loans.
190
458000
2000
بۆدانی قەرزی بچووک و مام ناوەندی
07:55
And that's just to start.
191
460000
3000
ئەمە تەنها پێشەکییە کە
07:58
Recently it has become very much in fashion
192
463000
3000
بەم دواییانە بوە بە شتێکی باو
08:01
to call women "the emerging market of the emerging market."
193
466000
4000
بۆ پیاهەڵدانی ئافرەت بە '' ئابوریەکی بەرز لە وڵاتانی ئابوری نزم ''
08:05
I think that is terrific.
194
470000
2000
من واهەست دەکەم ئەمە کارێکی خراپە
08:07
You know why?
195
472000
2000
ئایا دەزانن بۆچی؟
08:09
Because -- and I say this as somebody who worked in finance --
196
474000
4000
من لەبەر ئەوەی لە بواری ئابووری دا کارم کردووە
08:13
500 billion dollars at least
197
478000
3000
کە پێنچ سەد ملیار بەلای کەمەوە
08:16
has gone into the emerging markets in the past decade.
198
481000
3000
لە سەدەی پێشودا ئابوری توشی شکست بوو
08:19
Because investors saw the potential for return
199
484000
3000
لەبەر ئەوەی ئەوانەی وەبەرهێنانیان دەکرد سودیان لەمە بینی
08:22
at a time of slowing economic growth,
200
487000
2000
لە کاتێکدا کە ئابوری بەرەو دواوە دەچوو
08:24
and so they created financial products
201
489000
2000
هەڵسان بە دروست کردنی کەرەستەی دراو
08:26
and financial innovation
202
491000
2000
پارەی تازەیان داهێنا
08:28
tailored to the emerging markets.
203
493000
3000
ئەمە هاوردە کرا بۆ بازاڕی وڵاتە دواکەوتووەکان
08:31
How wonderful would it be
204
496000
3000
چەندێک جوان دەبوو ئەگەر
08:34
if we were prepared to replace all of our lofty words
205
499000
2000
بێتو لە جیاتی ئەوەی ئاواتەکانمان تەنها قسە بێت
08:36
with our wallets
206
501000
2000
ببێت بە بەرهەمهێنانی ڕاسەقینە
08:38
and invest 500 billion dollars
207
503000
2000
وە ٥٠٠ بلیۆنمان خستە کار
08:40
unleashing women's economic potential?
208
505000
3000
لە بازاڕی کاری ئافرەت، کە سودێکی زۆری هەیە
08:43
Just think of the benefits
209
508000
2000
تەنها بیر لەو دەستکەوتانە بکەرەوە کە لەو ڕێگەیەدا دەستیان دەکەوێت
08:45
when it comes to jobs, productivity,
210
510000
2000
کاتێک کار دەبێ، بەرهەمهێنان
08:47
employment, child nutrition,
211
512000
2000
بەخێوکردنی منداڵ، بێکاری
08:49
maternal mortality, literacy
212
514000
2000
تەندروستی دەرونی و فێربونی ڕەوشت
08:51
and much, much more.
213
516000
4000
وە زۆر شتی تریش
08:55
Because, as the World Economic Forum noted,
214
520000
3000
لەبەرئەوەی کاتێک ئاماژەی پێکرا لە لایەن ئابوری جیهانییەوە
08:58
smaller gender gaps are directly correlated
215
523000
3000
جیاوازی کردن لە نێوان هەردوو ڕەگەزەکەدا
09:01
with increased economic competitiveness.
216
526000
2000
بەندە بە ئاستی پێشبڕکێی ئابوری لە وڵاتەکاندا
09:03
And not one country in all the world
217
528000
3000
وە هیچ وڵاتێک نیە لە دونیادا
09:06
has eliminated its economic participation gap --
218
531000
3000
بەتەواوەتی بێ فەرق و جیاوازی بێت لە نێوان هەردوو ڕەگەزەکەدا
09:09
not one.
219
534000
2000
هیچ وڵاتێک نییە
09:11
So the great news
220
536000
2000
هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە
09:13
is this is an incredible opportunity.
221
538000
2000
ئەوە مانای ئەوە دەگەیەنێت هێشتا هەلێکمان ماوە
09:15
We have so much room to grow.
222
540000
3000
وە هەلی گەشەسەندنمان هەیە
09:18
So you see,
223
543000
2000
هەروەک دەبینن
09:20
this is not about doing good,
224
545000
2000
ئەم کارە تەنها بۆ پەیاکردنی پارە نییە
09:22
this is about global growth
225
547000
2000
بەڵکو گەشەسە ندنی جیهانی و
09:24
and global employment.
226
549000
2000
کاری جیهانی
09:26
It is about how we invest
227
551000
2000
ئەمە دەربارەی ئەوەیە کە چۆن وەبەرهێنان دەکەین
09:28
and it's about how we see women.
228
553000
2000
و چۆنیەتی تێڕوانین لە ئافرەت
09:30
And women can no longer be
229
555000
2000
ئافرەت لەوە زیاتر ناتوانێت ببێت
09:32
both half the population
230
557000
2000
بە نیوەی دانیشتوانی کۆمەڵگا و
09:34
and a special interest group.
231
559000
2000
سەرمایەداری تایبەت و سنوردار
09:36
(Applause)
232
561000
7000
چەپڵە
09:43
Oftentimes I get into very interesting discussions with reporters
233
568000
3000
هەندێ کات دەکەومە ناو گفتوگۆیەکی خۆشەوە لەگەڵ برادەرە ڕۆژنامەنوسەکانم
09:46
who say to me, "Gayle, these are great stories,
234
571000
2000
کاتێک پێم دەڵێن گەیل ئەم چیرۆکانە زۆرجوانن
09:48
but you're really writing about the exceptions."
235
573000
3000
بەڵام تۆ دەربارەی شتی نامۆ دەنوسێت
09:51
Now that makes me pause for just a couple reasons.
236
576000
3000
ئەمەش دەبێتە هۆی وەستانم و توڕەبوونم لەبەر دوو هۆکار
09:54
First of all, for exceptions,
237
579000
2000
یەکەمیان لەبەرئەوەی وشەی نامۆ
09:56
there are a lot of them
238
581000
2000
زۆر شتی نامۆ هەبوە
09:58
and they're important.
239
583000
3000
بووە بە کاری گرنگ
10:01
Secondly, when we talk about men who are succeeding,
240
586000
3000
دووەمیان، کاتێک دەربارەی پیاوێکی سەرکەوتوو قسە دەکەین
10:04
we rightly consider them
241
589000
2000
زۆربەی کات ئەوانەن کە
10:06
icons or pioneers or innovators
242
591000
2000
بت و پێشەنگ و داهێنەرن
10:08
to be emulated.
243
593000
2000
ئێمەش دەبێت شوێن پێی ئەوان بکەوین
10:10
And when we talk about women,
244
595000
2000
بەڵام کاتێک باس لە ئافرەت دەکەین
10:12
they are either exceptions to be dismissed
245
597000
3000
هەموو کات بە نامۆ دایان دەنێین و سەیری سەرکەوتنەکانیان ناکەین
10:15
or aberrations to be ignored.
246
600000
3000
یاخود پشتگوێیان دەخەین
10:18
And finally,
247
603000
2000
لە کۆتایدا
10:20
there is no society anywhere in all the world
248
605000
3000
هیچ کۆمەڵگەیەک نیە لە جیهاندا
10:23
that is not changed
249
608000
2000
کە دوچاری گۆڕان نەبێتەوە
10:25
except by its most exceptional.
250
610000
2000
بەهۆی بونی شتە نامۆکانیانەوە
10:27
So why wouldn't we celebrate and elevate
251
612000
4000
جا لەبەرچی ئەو ئافرەتە پێشەنگانە، ئەوانەی گۆڕان دروست دەکەن
10:31
these change makers and job creators
252
616000
2000
بەرزنەکرێنەوە و پشتگیری نەکرێن
10:33
rather than overlook them?
253
618000
3000
لەجیاتی ئەوەی تەنها ستایش بکرێن
10:36
This topic of resilience is very personal to me
254
621000
3000
ئەم مامەڵە نەرمە بە نیسبەت منەوە کارێکی تایبەتییە
10:39
and in many ways has shaped my life.
255
624000
3000
بەشێوەیەک ئەمە ژیانی منی دروست کرد
10:42
My mom was a single mom
256
627000
2000
دایکم بە بێ باوک بەخێوی کردم
10:44
who worked at the phone company during the day
257
629000
3000
بە ڕۆژ وەکو کارمەندی بەدالە کاری دەکرد
10:47
and sold Tupperware at night
258
632000
2000
بە شەوانیش قوتوی معلەباتی دەفرۆشت
10:49
so that I could have every opportunity possible.
259
634000
3000
بۆئەوەی من پێبگەیەنێت،بۆئەوەی سەرکەوم لە ژیانمدا
10:52
We shopped double coupons
260
637000
2000
لەو بازاڕانەدا شتمان دەکڕی کە داشکانی تێدا بوو
10:54
and layaway and consignment stores,
261
639000
2000
دەگەڕاین بۆ ئەو دوکانەی شتیان بە جووت دەفرۆشت
10:56
and when she got sick with stage four breast cancer
262
641000
3000
کاتێک دایکم تووشی سەرەتانی سنگ بوو لە دەرەجەی چوارەم
10:59
and could no longer work,
263
644000
2000
نەیتوانی کە دەرێژە بە کارەکانی بدا
11:01
we even applied for food stamps.
264
646000
3000
داوایەکمان پێشکەس کرد بۆ ئەوەی یارمەتی خۆراکیمان بدەن
11:04
And when I would feel sorry for myself
265
649000
2000
هەستم بە دڵ تەنگی دەکرد بۆ ئەو حاڵەی کە تێیدا بووین
11:06
as nine or 10 year-old girls do,
266
651000
2000
کچێکی تەمەن ٩ بۆ ١٠ ساڵان دەبووم
11:08
she would say to me, "My dear, on a scale of major world tragedies,
267
653000
3000
هەموو کات دایکم پێی دەوتم بە بەراورد لەگەڵ کێشەی خەڵک لە دونیادا
11:11
yours is not a three."
268
656000
2000
تۆ هێشتا نەگەیشتویتە ٣ لە ١٠
11:13
(Laughter)
269
658000
2000
پێکەنین
11:15
And when I was applying to business school
270
660000
2000
کاتێک زانیاریەکانم پێشکەس بە کۆلێژی ئابوری دەکرد
11:17
and felt certain I couldn't do it
271
662000
2000
وام هەست دەکرد کە ناتوانم بخوێنم و کۆلێج تەواو بکەم
11:19
and nobody I knew had done it,
272
664000
2000
هیچ کەس لە خزمەکانم نەیانتوانیبوو کۆلێج تەواو بکەن و بگەن بەو ئاستە
11:21
I went to my aunt who survived years of beatings at the hand of her husband
273
666000
3000
بە سەردانێک چووە ماڵی پورێکم کە چەندەها ساڵە بەهۆی لێدانی مێردەکەیەوە دەناڵێنێت
11:24
and escaped a marriage of abuse
274
669000
2000
وە ڕایکردبوو لە ماڵەکەی ، لەدەست ئەو مێردەی کە خراپ مامەڵەی لەگەڵ دەکرد
11:26
with only her dignity intact.
275
671000
2000
هیچی لەگەڵ خۆی نەبرد بێجگە لەو کەرامەتەی کە هەیبوو
11:28
And she told me,
276
673000
2000
پێی وتم
11:30
"Never import other people's limitations."
277
675000
3000
''هەرگیز ڕازی نەبیت کە کەسانی تر بت بەستنەوە و سنورت بۆ دابنێن''
11:34
And when I complained to my grandmother,
278
679000
2000
کتێک لای نەنکم خەمی دڵم هەڵڕشت
11:36
a World War II veteran
279
681000
2000
نەنکم یەکێکە لە دەرچوانی جەنگی دووەمی جیهانی
11:38
who worked in film for 50 years
280
683000
2000
کە بۆ ماوەی ٥٠ ساڵ کاری کردبوو لە بواری هونەردا
11:40
and who supported me from the age of 13,
281
685000
2000
نەنکم لە ١٣ ساڵییەوە منی بە خێو کرد
11:42
that I was terrified
282
687000
2000
کاتێک پێم وت هەست بە بێتوانای و ترس دەکەم
11:44
that if I turned down a plum assignment at ABC
283
689000
2000
ئەگەر بێتکارەکەم لە ئەی بی سی جێبێڵم
11:46
for a fellowship overseas,
284
691000
2000
بچم بۆ خوێندن لە دەرەوەی وڵات
11:48
I would never ever, ever find another job,
285
693000
3000
من هیچ کات ناتوانم کارێکی تر بدۆزمەوە لە ژیانمدا
11:51
she said, "Kiddo, I'm going to tell you two things.
286
696000
2000
پێی وتم بچکۆلەکەم من دوو شت بە تۆ دەڵێم
11:53
First of all, no one turns down a Fulbright,
287
698000
3000
یەکەم شت هیچ کەس هەلی خوێندنی لە دەرەوەی وڵات بۆ دەربچێت ڕەتی ناکاتەوە
11:56
and secondly, McDonald's is always hiring."
288
701000
3000
دووەم شت هەموو کات ماکدولنز پێ ویستی بە فەرمانبەر هەیە
11:59
(Laughter)
289
704000
2000
پێکەنین
12:01
"You will find a job. Take the leap."
290
706000
3000
''ئیش دەدۆزیتەوە ، ڕاکە بڕۆ''
12:05
The women in my family
291
710000
2000
ئافرەت لە خێزانەکەی مندا
12:07
are not exceptions.
292
712000
2000
نمونەی نین
12:09
The women in this room and watching in L.A.
293
714000
2000
ئەو ئافرەتانەی لەم هۆڵەدان لە لۆس ئەنجلۆسدان نمونەی نین
12:11
and all around the world
294
716000
2000
لە هەموو گۆی زەویداش
12:13
are not exceptions.
295
718000
2000
نمونەی نین
12:15
We are not a special interest group.
296
720000
3000
ئێمە ئافرەتی کۆمەڵەی تایبەت نین
12:18
We are the majority.
297
723000
2000
ئێمە زۆرینەین
12:20
And for far too long,
298
725000
2000
بۆ ماوەیەکی درێژخایەنە
12:22
we have underestimated ourselves
299
727000
2000
قەدری خۆمان نەزانیوە
12:24
and been undervalued by others.
300
729000
3000
کەسانی تربە کەمتر لەخۆمان سەیرمان دەکەن
12:27
It is time for us to aim higher
301
732000
2000
ئێستا کاتێکی گونجاوە بۆ ئەوەی ئامانجەکانمان بهێنینە دی
12:29
when it comes to women,
302
734000
2000
کاتێک کارەکە پەیوەندی بە ئافرەتانەوە هەیە
12:31
to invest more and to deploy our dollars
303
736000
3000
بۆ ئەوەی زیاتر بەشداری لە پڕۆژەکاندا بکەین دۆلاری زیاتر بەدەست بهێنن
12:34
to benefit women all around the world.
304
739000
3000
بۆئەوەی پشتیوانی هەموو ئافرەتانی جیهان بین
12:37
We can make a difference,
305
742000
2000
بۆئەوەی بتوانین سودبەخش بین
12:39
and make a difference, not just for women,
306
744000
2000
سودبەخش بین نەک تەنها بۆ ئافرەت
12:41
but for a global economy
307
746000
2000
بەڵکو بۆ ئابوری هەموو جیهان
12:43
that desperately needs their contributions.
308
748000
4000
کە پێویستی زۆری هەیە بە یارمەتی ئێوە
12:47
Together we can make certain
309
752000
2000
بەیەکەوە دەتوانین دڵنیای کەینەوە کە
12:49
that the so-called exceptions
310
754000
2000
نمونەی بوون
12:51
begin to rule.
311
756000
2000
دەگاتە لوتکە
12:53
When we change the way we see ourselves,
312
758000
3000
ئەگەر بێت و شێوازەکە بگۆڕین کە سەیری خۆمانی پێدەکەین
12:56
others will follow.
313
761000
2000
خەڵکانیش بەو شێوازە سەیرمان دەکەن
12:58
And it is time for all of us
314
763000
2000
ئێستا کاتێکی گونجاوە
13:00
to think bigger.
315
765000
2000
بۆ ئەوەی بیرمان فراوانتر بکەین کاتێک کارەکە پەیوەندی بە ئافرەتانەوە هەبێت
13:02
Thank you very much.
316
767000
2000
زۆر سوپاس
13:04
(Applause)
317
769000
5000
چەپڵە
ABOUT THE SPEAKER
Gayle Tzemach Lemmon - ReporterGayle Tzemach Lemmon writes about women around the world living their lives at war and in conflict zones.
Why you should listen
Gayle Tzemach Lemmon never set out to write about women entrepreneurs. After leaving ABC News for MBA study at Harvard, she was simply looking for a great -- and underreported -- economics story. What she found was women entrepreneurs in some of the toughest business environments creating jobs against daunting obstacles. Since then her writing on entrepreneurship has been published by the International Herald Tribune and Financial Times along with the World Bank and the International Finance Corporation.
Now a senior fellow at the Council on Foreign Relations, Lemmon continues to travel the world reporting on economic and development issues with a focus on women. She is the author of Ashley's War: The Untold Story of a Team of Women Soldiers on the Special Ops Battlefield (2014), as well as the best seller The Dressmaker of Khair Khana (2011) about a young entrepreneur who supported her community under the Taliban.
Gayle Tzemach Lemmon | Speaker | TED.com