TEDxCambridge
Michael Norton: How to buy happiness
مایکڵ نۆرتن: چۆن دڵخۆشی بکڕین
Filmed:
Readability: 2.7
4,136,439 views
مایکڵ نۆرتن باسی لێکۆڵینەوەیەکی سەرنجڕاکێش دەکات کە چۆن پارە دەتوانێت دڵخۆشی بکڕێت، ئەگەر لە خۆتدا خەرجی نەکەیت. گوێ لەو زانیارییە سەرسوڕهێنەرانە بگرن کە زۆر شێوازی خەرجکردنی لایەنگری کۆمەڵایەتی سود بە خۆت و کارەکەت و بەدڵیناییەوە کەسانی تریش دەگەیەنێت.
Michael Norton - Social science researcher
Through clever studies, Michael Norton studies how we feel about what we buy and spend. Full bio
Through clever studies, Michael Norton studies how we feel about what we buy and spend. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
So I want to talk today about money and happiness,
0
0
3000
ئەمەوێ ئەمڕۆ باسی پارە و دڵخۆشی بکەم
00:18
which are two things
1
3000
2000
کە دو شتن
00:20
that a lot of us spend a lot of our time thinking about,
2
5000
2000
کە زۆربەمان کاتێکی زۆر بیر لەوە دەکەینەوە
00:22
either trying to earn them or trying to increase them.
3
7000
3000
کە هەوڵ بدەین بەدەستیان بهێنین یان زیادیان بکەین
00:25
And a lot of us resonate with this phrase.
4
10000
2000
و زۆرێک لە ئێمە بەم شێوەیە پاساوی بۆ دەهێنینەوە
00:27
So we see it in religions and self-help books,
5
12000
2000
ئەمە لە کتێبە ئایینی و خۆفێرکەرییەکاندا دەبینین
00:29
that money can't buy happiness.
6
14000
2000
کە پارە ناتوانێ دڵخۆشی بکڕێت.
00:31
And I want to suggest today that, in fact, that's wrong.
7
16000
3000
ئەمەوێ ئەمڕۆ ئەوە بڵێم کە لە راستیدا ئەمە هەڵەیە.
00:34
(Laughter)
8
19000
2000
-پێکەنین
00:36
I'm at a business school, so that's what we do.
9
21000
2000
من لە بەشی بازرگانیم، ئیشمان ئەمەیە.
00:38
So that's wrong, and, in fact, if you think that,
10
23000
3000
ئەوە هەڵەیە، لە راستیدا ئەگەر وا دەزانیت
00:41
you're actually just not spending it right.
11
26000
2000
هی ئەوەیە کە بە هەڵە خەرجی دەکەیت.
00:43
So that instead of spending it the way you usually spend it,
12
28000
2000
کەواتە ئەگەر لە بری ئەوەی بەو شێوازەی ئێستات پارەکە خەرج بکەیت
00:45
maybe if you spent it differently,
13
30000
2000
رەنگە ئەگەر بە شێوەیەکی تر خەرجی بکەیت
00:47
that might work a little bit better.
14
32000
2000
رەنگە تۆزێک باشتر بێت.
00:49
And before I tell you the ways that you can spend it that will make you happier,
15
34000
3000
پێش ئەوەی چەند رێگەیەکتان پێ بڵێم کە بەهۆیەوە پارە خەرج کردن دڵخۆشترتان دەکات
00:52
let's think about the ways we usually spend it
16
37000
2000
با باسی ئەو رێگە باوانە بکەین کە پارەی پێ خەرج دەکەین
00:54
that don't, in fact, make us happier.
17
39000
2000
کە لە راستیدا دڵخۆشترمان ناکەن.
00:56
We had a little natural experiment.
18
41000
2000
ئێمە تاقیکردنەوەیەکی سروشتیی بچوکمان ئەنجام دا
00:58
So CNN, a little while ago, wrote this interesting article
19
43000
3000
سی ئێن ئێن ماوەی پێشو ئەم وتارە سەرنجڕاکێشەی بڵاو کردەوە
01:01
on what happens to people when they win the lottery.
20
46000
3000
سەبارەت بەوەی کاتێ خەڵک یانسیبی بۆ دەردەچێت چی لێ بەسەر دێت.
01:04
It turns out people think when they win the lottery their lives are going to be amazing.
21
49000
3000
وا دەردەکەوێ کە کاتێ خەڵک یانسیبیان بۆ دەردەچێ وا دەزانن ژیانیان زۆر خۆش دەبێت
01:07
This article's about how their lives get ruined.
22
52000
2000
ئەم وتارە باسی ئەوە دەکات کە چۆن ژیانیان وێران دەبێت.
01:09
So what happens when people win the lottery
23
54000
2000
کەواتە کاتێ خەڵک یانسیبیان بۆ دەردەچێت
01:11
is, number one, they spend all the money and go into debt,
24
56000
3000
بە پلەی یەکەم هەمو پارەکە خەرج دەکەن و دەکەونە قەرزەوە
01:14
and number two, all of their friends and everyone they've ever met
25
59000
3000
بە پلەی دووەمیش، هەمو هاوڕێکانیان و هەمو ئەو کەسانەی کە رۆژێک لە رۆژان بینیویانە
01:17
find them and bug them for money.
26
62000
2000
دێن بۆ لایان و داوای پارەیان لێ دەکەن
01:19
And it ruins their social relationships, in fact.
27
64000
2000
و لە راستیدا پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانیان لەناو دەبات
01:21
So they have more debt and worse friendships
28
66000
2000
کەواتە قەرزەکانیان زیاتر دەبێت و هاوڕێیەتییەکانیان خراپتر دەبێت
01:23
than they had before they won the lottery.
29
68000
2000
لەچاو ئەو کاتەی پێش دەرچونی یانسیبەکە.
01:25
What was interesting about the article
30
70000
2000
خاڵی سەرنجڕاکێش لەم وتارەدا
01:27
was people started commenting on the article, readers of the thing.
31
72000
3000
ئەوەیە خوێنەرەکان لێدوانیان لەبارەی ئەم وتارەوە نوسیوە.
01:30
And instead of talking about
32
75000
2000
لە بری ئەوەی باسی ئەوە بکەن
01:32
how it had made them realize that money doesn't lead to happiness,
33
77000
2000
کە چۆن ئەم بەسەرهاتە وای لێ کردون بزانن پارە بەرەو دڵخۆشییمان نابات
01:34
everyone instantly started saying,
34
79000
2000
هەموان دەستبەجێ وتویانە
01:36
"You know what I would do if I won the lottery ... ?"
35
81000
2000
"ئەزانی ئەگەر من یانسیبم بۆ دەرچێت چی ئەکەم...؟"
01:38
and fantasizing about what they'd do.
36
83000
2000
و خەیاڵ پڵاوییان لەبارەوە کردووە.
01:40
And here's just two of the ones we saw that are just really interesting to think about.
37
85000
3000
تەنیا دو دانەیان زۆر سەرنجڕاکێشە کە بیریان لێ بکەیتەوە
01:43
One person wrote in, "When I win, I'm going to buy my own little mountain
38
88000
3000
کەسێک نوسیوێتی: "ئەگەر من یانسیب ببەمەوە، چیایەکی بچوک بۆ خۆم دەکڕم
01:46
and have a little house on top."
39
91000
2000
و خانویەکی بچوک لەسەر لوتکەکەی دروست دەکەم."
01:48
(Laughter)
40
93000
2000
-پێکەنین
01:50
And another person wrote, "I would fill a big bathtub with money
41
95000
3000
کەسێکی تریش نوسیوێتی "بانیۆیەکی حەمام پڕ دەکەم لە پارە
01:53
and get in the tub while smoking a big fat cigar
42
98000
2000
و سیگارێکی گەورەی ئەستور دەکێشم و دەچمە ناو بانیۆکەوە
01:55
and sipping a glass of champagne."
43
100000
2000
و پەرداخێک شەمپانیاش دەگرم بە دەستەوە."
01:57
This is even worse now: "Then I'd have a picture taken
44
102000
2000
لەوەش خراپتر: "ئینجا وێنەیەکی خۆم دەگرم
01:59
and dozens of glossies made.
45
104000
2000
و ژمارەیەکی زۆری لەبەر دەگرمەوە
02:01
Anyone begging for money or trying to extort from me
46
106000
2000
هەر کەسێک داوای پارەم لێ بکات یان بیەوێت سەرانەم لێ بسەنێت
02:03
would receive a copy of the picture and nothing else."
47
108000
3000
تەنیا کۆپییەکی وێنەکەی دەدەمێ و هیچی تر."
02:06
(Laughter)
48
111000
3000
-پێکەنین
02:09
And so many of the comments were exactly of this type,
49
114000
2000
زۆربەی لێدوانەکان رێک لەم جۆرە بون
02:11
where people got money
50
116000
2000
کاتێ خەڵک پارەی دەست دەکەوێت
02:13
and, in fact, it made them antisocial.
51
118000
2000
لە راستیدا دەیانکات بە مرۆڤی دژ بە کۆمەڵ
02:15
So I told you that it ruins people's lives and that their friends bug them.
52
120000
3000
پێم وتن ئەمە ژیانی خەڵک وێران دەکات و هاوڕێکانیان بێزاریان دەکەن
02:18
It also, money often makes us feel very selfish
53
123000
2000
هەروەها پارە زۆر جار دەمانکاتە مرۆڤی زۆر خۆپەرست
02:20
and we do things only for ourselves.
54
125000
2000
و شت تەنیا بۆ خۆمان دەکەین
02:22
Well maybe the reason that money doesn't make us happy
55
127000
2000
رەنگە هۆکاری ئەوەی کە پارە دڵخۆشمان ناکات
02:24
is that we're always spending it on the wrong things,
56
129000
2000
ئەوە بێت کە هەمیشە پارەکە لە شتی هەڵەدا خەرج دەکەین
02:26
and in particular, that we're always spending it on ourselves.
57
131000
3000
بەتایبەتی، پارەکە لە خۆماندا خەرج دەکەین.
02:29
And we thought, I wonder what would happen
58
134000
2000
ئێمە بیرمان کردۆتەوە، کە چی رو دەدات
02:31
if we made people spend more of their money on other people.
59
136000
2000
ئەگەر وا بکەین خەڵک بڕێکی زۆری پارەکەیان لە خەڵکی تردا خەرج بکەن.
02:33
So instead of being antisocial with your money,
60
138000
3000
کەواتە لە بری ئەوەی بە پارەکەمان دژە کۆمەڵایەتی بین
02:36
what if you were a little more prosocial with your money?
61
141000
2000
چی دەبێت ئەگەر بە پارەکەت زیاتر لایەنگری کۆمەڵایەتی بیت
02:38
And we thought, let's make people do it and see what happens.
62
143000
2000
بیرمان کردەوە وتمان با وا بکەین خەڵک ئەم کارە بکات بزانین چی رو دەدات
02:40
So let's have some people do what they usually do
63
145000
2000
کەواتە با هەندێ خەڵک ئەو شتە بکەن کە هەمیشە دەیکەن
02:42
and spend money on themselves,
64
147000
2000
و پارە لە خۆیاندا خەرج بکەن
02:44
and let's make some people give money away,
65
149000
2000
و با وا بکەین خەڵک پارەکە خەرج کەن
02:46
and measure their happiness and see if, in fact, they get happier.
66
151000
3000
و دڵخۆشییەکەیان بپێوین بزانن ئایا بە راستی دڵخۆشتر بون
02:49
So the first way that we did this.
67
154000
2000
یەکەم رێگە کە ئەمەمان ئەنجام دا
02:51
On one Vancouver morning, we went out on the campus
68
156000
2000
لە بەیانییەکی ڤانکوڤەردا، چوین بۆ کەمپەکەی
02:53
at University of British Columbia
69
158000
2000
زانکۆی بریتیش کۆڵۆمبیا
02:55
and we approached people and said, "Do you want to be in an experiment?"
70
160000
2000
و لە خەڵک نزیک بوینەوە و وتمان "دەتەوێت بەشداری لە تاقیکردنەوەیەکدا بکەیت؟"
02:57
They said, "Yes."
71
162000
2000
وتیان "بەڵێ."
02:59
We asked them how happy they were, and then we gave them an envelope.
72
164000
3000
لێمان پرسین چەند دڵخۆشن، ئینجا زەرفێکی نامەمان دانێ
03:02
And one of the envelopes had things in it that said,
73
167000
2000
یەکێک لە زەرفەکان نامەیەکی تیابو دەیوت
03:04
"By 5:00 pm today, spend this money on yourself."
74
169000
3000
"تا ٥ی ئێوارە ئەم پارەیە لە خۆتدا خەرج بکە."
03:07
So we gave some examples of what you could spend it on.
75
172000
3000
چەند نمونەیەکیشمان دانێ کە دەتوانن لە چیدا خەرجی بکەن.
03:10
Other people, in the morning, got a slip of paper that said,
76
175000
2000
ئەو بەیانییە خەڵکت تریش کاغەزێکیان درایە
03:12
"By 5:00 pm today, spend this money on somebody else."
77
177000
3000
"تا ٥ی ئێوارە ئەم پارەیە لە کەسێکی تردا خەرج بکە."
03:15
Also inside the envelope was money.
78
180000
2000
هەروەها لە زەرفی نامەکەدا پارەشی تێدا بو
03:17
And we manipulated how much money we gave them.
79
182000
2000
بڕی جیاوازی پارەشمان تیا دانا
03:19
So some people got this slip of paper and five dollars.
80
184000
3000
هەندێ کەس ٥ دۆلارمان دانێ
03:22
Some people got this slip of paper and 20 dollars.
81
187000
3000
هەندێکی تریش ٢٠ دۆلار
03:25
We let them go about their day. They did whatever they wanted to do.
82
190000
3000
ئینجا رێگەمان پێ دان بچن بەلای کارەکانیانەوە و چییان دەوێ ئەنجامی بدەن
03:28
We found out that they did in fact spend it in the way that we asked them to.
83
193000
3000
بۆمان دەرکەوت بە هەمان ئەو شێوەیە پارەکەیان خەرج کردبو کە داوامان لێ کردبون
03:31
We called them up at night and asked them,
84
196000
2000
ئینجا شەو بانگمان کردنەوە و لێمان پرسین
03:33
"What'd you spend it on, and how happy do you feel now?"
85
198000
2000
"لە چیدا پارەکەت خەرج کرد و ئێستا چەند دڵخۆشیت؟"
03:35
What did they spend it on?
86
200000
2000
لە چیدا خەرجیان کردبو؟
03:37
Well these are college undergrads, so a lot of what they spent it on for themselves
87
202000
2000
ئەمانە خوێندکاری زانکۆ بون، بۆیە زوربەی ئەو کەسانەی پارەکەیان لە خۆیاندا خەرج کردبو
03:39
were things like earrings and makeup.
88
204000
2000
شتی وەک گوارە و مکیاجیان پێ کڕیبو.
03:41
One woman said she bought a stuffed animal for her niece.
89
206000
3000
ژنێک وتی ئاژەڵیکی پڕی بۆ خوشکەزاکەی کڕێوە.
03:44
People gave money to homeless people.
90
209000
2000
خەڵک پارەیان دابو بە کەسانی بێ جێگە
03:46
Huge effect here of Starbucks.
91
211000
3000
ستاربەکس کاریگەرییەکی زۆری هەیە.
03:49
(Laughter)
92
214000
2000
-پێکەنین
03:51
So if you give undergraduates five dollars, it looks like coffee to them
93
216000
3000
ئەگەر پێنج دۆلارییەک بدەیت بە خوێندکارێکی زانکۆ، وەکو قاوە دیتە بەر چاوی
03:54
and they run over to Starbucks and spend it as fast as they can.
94
219000
3000
بۆیە بەوپەڕی خێرایی دەچن لە ستاربەکس خەرجی بکەن
03:57
But some people bought a coffee for themselves, the way they usually would,
95
222000
3000
بەڵام هەندێ کەس قاوەیەکیان بۆ خۆیان کڕیبو، وەکو جاران دەیانکرد
04:00
but other people said that they bought a coffee for somebody else.
96
225000
2000
بەڵام خەڵکی تر هەبو وتیان قاوەیان بۆ کەسێکی تر کڕیوە
04:02
So the very same purchase,
97
227000
2000
کەواتە هەمان كڕین
04:04
just targeted toward yourself
98
229000
2000
بەڵام یان بۆ خۆت
04:06
or targeted toward somebody else.
99
231000
2000
یان بۆ کەسێکی تر.
04:08
What did we find when we called them back at the end of the day?
100
233000
2000
ئێمە کە ئەو رۆژە بانگمان کردنەوە چیمان بۆ دەرکەوت؟
04:10
People who spent money on other people got happier.
101
235000
2000
ئەو کەسانەی پارەکەیان لە خەڵکی تردا خەرج کردبو دڵخۆشتر بون.
04:12
People who spent money on themselves, nothing happened.
102
237000
2000
ئەو کەسانەی کە پارەکەیان لە خۆیاندا خەرج کردبو هیچ نەگۆڕابون.
04:14
It didn't make them less happy, it just didn't do much for them.
103
239000
3000
دڵخۆشییەکەی کەمتر نەکردبونەوە، بەڵام سودی زۆری پێ نەگەیاندبون.
04:17
And the other thing we saw is the amount of money doesn't matter that much.
104
242000
3000
ئەو شتەی تر کە بۆمان دەرکەوت ئەوەیە کە بڕی پارەکە زۆر گرنگ نیە
04:20
So people thought that 20 dollars would be way better than five dollars.
105
245000
3000
خەڵک وا بیریان دەکردەوە کە ٢٠ دۆلار زۆر لە ٥ دۆلار باشترە
04:23
In fact, it doesn't matter how much money you spent.
106
248000
3000
لە راستیدا گرنگ نیە چەند پارە خەرج دەکەیت
04:26
What really matters is that you spent it on somebody else
107
251000
2000
ئەوەی گرنگە ئەوەیە لە خەڵکی تردا خەرجی بکەیت
04:28
rather than on yourself.
108
253000
2000
نەک لە خۆتدا.
04:30
We see this again and again
109
255000
2000
ئێمە چەندین جار ئەم ئەنجامەمان بەدەست هێناوە
04:32
when we give people money to spend on other people instead of on themselves.
110
257000
3000
ئەو کاتەی پارە بە خەڵک دەدەین لە کەسانی تردا خەرجی بکەن
04:35
Of course, these are undergraduates in Canada --
111
260000
2000
بە دڵنیاییەوە، ئەمانە خوێندکارانی زانکۆن لە کەنەدا
04:37
not the world's most representative population.
112
262000
2000
ئەمانە نوێنەری زۆربەی جیهان نین.
04:39
They're also fairly wealthy and affluent and all these other sorts of things.
113
264000
3000
ئەمانە تا رادەیەک دەوڵەمەندن و پارەدارن و شتی لەم جۆرە.
04:42
We wanted to see if this holds true everywhere in the world
114
267000
3000
ئێمە ویستمان بزانین ئایا ئەمە لە هەمو جیهاندا راستە
04:45
or just among wealthy countries.
115
270000
2000
یان تەنیا لە وڵاتە دەوڵەمەندەکاندا وایە.
04:47
So we went, in fact, to Uganda and ran a very similar experiment.
116
272000
2000
بۆیە چوین بۆ ئۆگەندا و تاقیکردنەوەیەکی هاوچەشنمان ئەنجامدا
04:49
So imagine, instead of just people in Canada,
117
274000
2000
بیهێنە بەر چاوی خۆت، لە بری ئەوەی تەنیا لەسەر خەڵکی کەنەدا ئەنجامی بدەین
04:51
we said, "Name the last time you spent money on yourself or other people.
118
276000
3000
وتمان "باسی دواهەمین جار بکە کە پارەت لە خۆتدا یان لە کەسێکی تردا خەرج کردبێت
04:54
Describe it. How happy did it make you?"
119
279000
2000
باسی بکە. چەند دڵخۆشی کردیت؟"
04:56
Or in Uganda, "Name the last time you spent money
120
281000
2000
یان لە ئۆگەندا "باسی دواهەمین جار بکە کە پارەت
04:58
on yourself or other people and describe that."
121
283000
3000
لە خۆتدا یان لە کەسێکی تردا خەرج کردبێت و باسی بکە."
05:01
And then we asked them how happy they are again.
122
286000
2000
دیسانەوە پرسیارمان لێ کردن تا چەند دڵخۆشن
05:03
And what we see is sort of amazing
123
288000
2000
ئەوەی بۆمان دەرکەوت سەرنجڕاکێش بو
05:05
because there's human universals on what you do with your money
124
290000
2000
چونکە پارە خەرج کردن لایەنی گەردونیی هەیە
05:07
and then real cultural differences on what you do as well.
125
292000
3000
و هەندێ جیاوازیی کلتورییش هەیە لەسەر ئەو شتەی ئەنجامی دەدەیت.
05:10
So for example,
126
295000
2000
بۆ نمونو
05:12
one guy from Uganda says this.
127
297000
2000
کەسێک لە ئۆگەندا دەڵێت
05:14
He said, "I called a girl I wished to love."
128
299000
2000
"تەلەفونم بۆ کچێک کرد کە خۆزگەم دەخواست خۆشم بوێت."
05:16
They basically went out on a date,
129
301000
2000
بە راستییەکەی چون بۆ ژوان.
05:18
and he says at the end that he didn't "achieve" her up till now.
130
303000
3000
و دەڵێت تا ئێستاش ئەو کچەی بەدەست نەهێناوە.
05:21
Here's a guy from Canada.
131
306000
3000
ئەمەش کەسێکە لە کەنەدا
05:24
Very similar thing.
132
309000
2000
زۆر لەیەک دەچن.
05:26
"I took my girlfriend out for dinner.
133
311000
2000
"هاوڕێ کچەکەمم برد بۆ نانخواردنی دەرەوە
05:28
We went to a movie, we left early,
134
313000
2000
چوین بۆ سینەما، زو گەڕاینەوە
05:30
and then went back to her room for ... " only cake -- just a piece of cake.
135
315000
4000
ئینجا چیون بۆ ژوورەکەی بۆ ..." تەنیا کێک، تەنیا قاشێک کێک.
05:34
Human universal -- so you spend money on other people,
136
319000
2000
ئەمە شتێکی گەردونیی مرۆڤە، تۆ پارە لە خەڵکی تردا خەرج دەکەیت
05:36
you're being nice to them.
137
321000
2000
تۆ بە جوانی رەفتاریان لەگەڵ دەکەیت
05:38
Maybe you have something in mind, maybe not.
138
323000
2000
رەنگە شتێکت لە مێشکدا بێت، رەنگە نەبێت.
05:40
But then we see extraordinary differences.
139
325000
2000
بەڵام دواتر جیاوازی نائاسایی بەدی دەکەین
05:42
So look at these two.
140
327000
2000
تەماشای ئەم دوانە بکە.
05:44
This is a woman from Canada.
141
329000
2000
ئەمە ژنێکە لە کەنەداوە.
05:46
We say, "Name a time you spent money on somebody else."
142
331000
2000
ئێمە دەڵێین "باسی جارێک بکە کە پارەت لە کەسێکی تردا خەرج کردبێت."
05:48
She says, "I bought a present for my mom.
143
333000
2000
دەڵێت "دیارییەکم بۆ دایکم کڕی.
05:50
I drove to the mall in my car, bought a present, gave it to my mom."
144
335000
2000
بە ئوتومبیلەکەم چوم بۆ مۆڵەکە، دیارییەکەم کڕ و دام بە دایکم."
05:52
Perfectly nice thing to do.
145
337000
2000
ئەمە بە تەواوی کارێکی جوانە.
05:54
It's good to get gifts for people that you know.
146
339000
2000
شتێکی باشە دیاری بدەی بەو کەسانەی دەیانناسیت.
05:56
Compare that to this woman from Uganda.
147
341000
2000
ئەمە بەراورد بکە بەم ژنە لە ئۆگەندا.
05:58
"I was walking and met a long-time friend
148
343000
2000
"پیاسەم دەکرد و هاوڕێیەکی کۆنم بینی
06:00
whose son was sick with malaria.
149
345000
2000
کە کوڕەکەی توشی نەخۆشی مەلاریا بوبو
06:02
They had no money, they went to a clinic and I gave her this money."
150
347000
3000
پارەیان نەبو، دەچون بۆ نەخۆشخانە و من پارەکەم دانێ."
06:05
This isn't $10,000, it's the local currency.
151
350000
3000
ئەمە ١٠٠٠٠ دۆلاری ئەمریکی نیە، ئەمە پارەی وڵاتی ئەوانە.
06:08
So it's a very small amount of money, in fact.
152
353000
2000
ئەمە لە راستیدا پارەیەکی زۆر کەمە.
06:10
But enormously different motivations here.
153
355000
2000
بەڵام هاندەرەکان زۆر زۆر جیاوازن.
06:12
This is a real medical need,
154
357000
2000
ئەمە پێداویستییەکی تەندروستییە.
06:14
literally a life-saving donation.
155
359000
2000
بەڕاستی بەخشینێکە کە ژیان رزگار دەکات.
06:16
Above, it's just kind of, I bought a gift for my mother.
156
361000
2000
لە سەرو ئەوەشەوە، ئەمە جۆرێکە لەوە، دیارییەکم بۆ دایکم کڕی.
06:18
What we see again though
157
363000
2000
بەڵام ئەوەی دەیبینیت
06:20
is that the specific way that you spend on other people
158
365000
2000
ئەوەیە کە رێگەیەکی تایبەتە کە پارە لە خەڵکدا خەرج بکەیت.
06:22
isn't nearly as important
159
367000
2000
ئەوەندە گرنگ نیە
06:24
as the fact that you spend on other people
160
369000
2000
بەقەد ئەوەی کە لە کەسی تردا خەرجە بکەیت
06:26
in order to make yourself happy,
161
371000
2000
بۆ ئەوەی خۆت دڵخۆش بکەیت
06:28
which is really quite important.
162
373000
2000
کە ئەوە بەڕاستی زۆر گرنگ
06:30
So you don't have to do amazing things with your money to make yourself happy.
163
375000
3000
بۆیە پێویست ناکات بە پارەکەت شتی زۆر سەرنجڕاکێش ئەنجام بدەیت بۆ ئەوەی دڵخۆش بیت.
06:33
You can do small, trivial things and yet still get these benefits from doing this.
164
378000
3000
دەتوانیت شتی بچوکیی لاوەکی ئەنجام بدەیت بەڵام سودیشی لێ ببینیت
06:36
These are only two countries.
165
381000
2000
ئەمە تەنیا دو وڵاتە
06:38
We also wanted to go even broader and look at every country in the world if we could
166
383000
3000
ئێمە ویستمان کە تاقیکردنەوەکە فراوانتر بکەین و لە هەر وڵاتێک توانیمان تاقیکردنەوەکەمان ئەنجام دا
06:41
to see what the relationship is between money and happiness.
167
386000
3000
بۆ ئەوەی بزانین پەیوەندی نێوان پارە و دڵخۆشی چییە
06:44
We got data from the Gallup Organization,
168
389000
2000
زانیارییەکەمان لە دەزگای گالەپەوە بەدەست هێنا
06:46
which you know from all the political polls that have been happening lately.
169
391000
3000
کە ئێوە بەهۆی هەمو هەڵبژاردنە سیاسییەکانی ئەم دواییەوە دەیناسن
06:49
They ask people, "Did you donate money to charity recently?"
170
394000
2000
ئەوان لە خەڵک دەپرسن "ئایا تۆ بەم دواییە پارەت لە کاری خێرخوازییدا خەرج کردووە؟"
06:51
and they ask them, "How happy are you with your life in general?"
171
396000
3000
و لێیان دەپرسن "بە گشتی چەند لە ژیانتدا دڵخۆشیت؟"
06:54
And we can see what the relationship is between those two things.
172
399000
2000
دەتوانین پەیوەندی نێوان ئەو دو شتە ببینین
06:56
Are they positively correlated? Giving money makes you happy.
173
401000
3000
ئایا پەیوەندییەکەیان راستەوانەیە؟ پارە بەخشین دڵخۆشت دەکات.
06:59
Or are they negatively correlated?
174
404000
2000
یان پەیوەندییەکە پێچەوانەیە؟
07:01
On this map, green will mean they're positively correlated
175
406000
2000
لەسەر ئەم نەخشەیە سەوز مانای ئەوەیە کە پەیوەندییەکە راستەوانەیە
07:03
and red means they're negatively correlated.
176
408000
3000
و سور مانای وایە پەیوەندییەکە پێچەوانەیە
07:06
And you can see, the world is crazily green.
177
411000
2000
و دەبینیت کە جیهان بە شێوەیەکی شێتانە سەوز دەچێتەوە
07:08
So in almost every country in the world
178
413000
2000
کەواتە بە نزیکەیی لە هەمو وڵاتێکی جیهاندا
07:10
where we have this data,
179
415000
2000
کە ئێمە ئەم زانیارییەمان هەیە
07:12
people who give money to charity are happier people
180
417000
2000
ئەو کەسانەی کە پارە دەبەخشن بە کاری خێرخوازی دڵخۆشترن
07:14
that people who don't give money to charity.
181
419000
2000
لەو کەسانەی پارە نابەخشن بە کاری خێرخوازی
07:16
I know you're all looking at that red country in the middle.
182
421000
3000
ئەزانم هەموتان تەماشای ئەو وڵاتە سورەی ناوەڕاست دەکەن
07:19
I would be a jerk and not tell you what it is,
183
424000
2000
کارێکی ناشرینە پێتان نەڵێم ئەمە چیە
07:21
but in fact, it's Central African Republic.
184
426000
2000
بەڵام لە راستیدا ئەوە کۆماری ناوەندی ئەفریقایە
07:23
You can make up stories. Maybe it's different there for some reason or another.
185
428000
2000
دەتوانیت چیرۆکی بۆ دروست بکەیت. رەنگە لەبەر هۆکاری جیاجیا ئەم شوێنە جیاواز بێت.
07:25
Just below that to the right is Rwanda though,
186
430000
2000
هەر لە خوار ئەوەوە رواندای لێیە
07:27
which is amazingly green.
187
432000
2000
کە بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش سەوزە.
07:29
So almost everywhere we look
188
434000
2000
کەواتە تەماشای هەر شوێنێک بکەین
07:31
we see that giving money away makes you happier
189
436000
2000
دەبینین پارە خەرج کردن دڵخۆشترمان دەکات
07:33
than keeping it for yourself.
190
438000
2000
لەوەی تەنیا بۆ خۆمانی هەڵگرین
07:35
What about your work life, which is where we spend all the rest of our time
191
440000
3000
ئەی سەبارەت بە ژیانی کارەکەت، کە زوربەی کاتەکانمانی تیا بەسەر دەبەین
07:38
when we're not with the people we know.
192
443000
2000
کە لەگەڵ ئەو کەسانەدا نین کە دەیانناسین
07:40
We decided to infiltrate some companies and do a very similar thing.
193
445000
3000
بڕیارمان دا بچینە ناو چەند کۆمپانیایەکەوە و هەمان شت تاقی بکەینەوە
07:43
So these are sales teams in Belgium.
194
448000
2000
ئەمە چەند تیمێکی فرۆشتنە لە بولگاریا
07:45
They work in teams; they go out and sell to doctors
195
450000
2000
ئەمانە بە تیم کار دەکەن، ئەمانە دەچنە دەرەوە و شت بە دکتۆرەکان دەفرۆشن
07:47
and try to get them to buy drugs.
196
452000
2000
و هەوڵ دەدەن دکتۆرەکان دەرمانیان لێ بکڕن
07:49
So we can look and see how well they sell things
197
454000
3000
دەتوانین بزانین چەند بە باشی شتەکان دەفرۆشن
07:52
as a function of being a member of a team.
198
457000
2000
کە کاری ئەندامانی تیمەکەیە.
07:54
Some teams, we give people on the team some money for themselves
199
459000
2000
هەندێ لە تیمەکان، پارەمان بە هەندێ لە ئەندامانی دا کە بۆ خۆیانی خەرج بکەن
07:56
and say, "Spend it however you want on yourself,"
200
461000
2000
وتمان "لەو شتەدا خەرجی بکە کە دەتەوێ"
07:58
just like we did with the undergrads in Canada.
201
463000
2000
رێک وەک چۆن بە خوێندکارەکانی زانکۆمان وت لە کەنەدا.
08:00
But other teams we say, "Here's 15 euro.
202
465000
2000
بەڵام بۆ تیمەکانی تر وتمان "ئەمە ١٥ یۆرۆیە
08:02
Spend it on one of your teammates this week.
203
467000
2000
ئەم هەفتەیە بۆ هاوکارێکی تیمەکەتی خەرج بکە
08:04
Buy them something as a gift or a present and give it to them.
204
469000
3000
دیارییەکیان بۆ بکڕە و بیاندەرێ
08:07
And then we can see, well now we've got teams that spend on themselves
205
472000
3000
ئێستا ئەو تیمانەمان هەیە کە پارەکەیان لە خۆیاندا خەرج کردبو
08:10
and we've got these prosocial teams
206
475000
2000
و ئەو تیمانەمان هەیە کە لایەنگری کۆمەڵایەتیین هەیە
08:12
who we give money to make the team a little bit better.
207
477000
2000
کە ئێمە پارەمان دانێ بۆ ئەوەی تیمەکە کەمێک باشتر بکەن
08:14
The reason I have a ridiculous pinata there
208
479000
2000
هۆکاری ئەوەی کە (پیناتا)یەکی بێمانام لەوێ داناوە
08:16
is one of the teams pooled their money and bought a pinata,
209
481000
2000
ئەوەیە کە یەکێک لە تیمەکان پارەکەیان کۆکۆدەوە و پیناتایەکیان پێ کڕی
08:18
and they all got around and smashed the pinata and all the candy fell out and things like that.
210
483000
3000
هەمویان لە دەوری کۆبونەوە و پیناتاکەیان شکاند و نوقوڵەکان رژانە دەرێ و شتی لەو جۆرە.
08:21
A very silly, trivial thing to do,
211
486000
2000
ئەمە کارێکی زۆر بێمانا و لاوەکییە
08:23
but think of the difference on a team that didn't do that at all,
212
488000
3000
بەڵام بیر لە جیاوازییەکە بکە لەگەڵ ئەو تیمەدا کە ئەم کارەی نەکردووە
08:26
that got 15 euro, put it in their pocket,
213
491000
2000
کە ١٥ یۆرۆی وەرگرت و خستیە گیرفانییەوە
08:28
maybe bought themselves a coffee,
214
493000
2000
رەنگە قاوەیان بۆ خۆیان پێ کڕیبێت
08:30
or teams that had this prosocial experience
215
495000
2000
یان ئەو تیمانەی کە ئەم ئەزمونە لایەنگری کۆمەڵایەتتەیان ئەنجام دا
08:32
where they all bonded together to buy something and do a group activity.
216
497000
3000
کە هەمویان کۆبونەوە بۆ ئەوەی شتێک بکڕن و چالاکییەکی بە کۆمەڵ ئەنجام بدەن
08:35
What we see is that, in fact, the teams that are prosocial sell more stuff
217
500000
3000
ئەوەی دەیبینین ئەوەیە کە ئەو گروپانەی کە لایەنگری کۆمەڵایەتیین شتی زیاتر دەفرۆشن
08:38
than the teams that only got money for themselves.
218
503000
2000
لە چاو ئەو تیمانەدا کە پارەکە بۆ خۆیان هەڵدەگرن
08:40
And one way to think about it
219
505000
2000
و رێگەیەک بۆ بیرکردنەوە لەم بابەتە ئەوەیە
08:42
is for every 15 euro you give people for themselves,
220
507000
2000
کە بەرامبەر هەر ١٥ یۆرۆیەک کە دەیدەیت بە کەسێک بۆ خۆی
08:44
they put it in their pocket, they don't do anything different than they did before.
221
509000
3000
و دەیخەنە گیرفانیان، هیچ شتێکی جیاوازی پێ ناکەن لەوەی پێشتر کردویانە
08:47
You don't get any money from that.
222
512000
2000
بۆیە هیچ سودێکی لێ نابینیت
08:49
You actually lose money because it doesn't motivate them to perform any better.
223
514000
3000
لە راستیدا زیان دەکەیت چونکە ئەو پارەیە هانی نەداون باشتر کار بکەن
08:52
But when you give them 15 euro to spend on their teammates,
224
517000
2000
بەڵام کاتێ ١٥ یۆرۆیان دەدەیتێ لە ئەندامەکانی تری تیمەکەیاندا خەرجی بکەن
08:54
they do so much better on their teams
225
519000
2000
لە تیمەکەیاندا کاری باشتر دەکەن
08:56
that you actually get a huge win on investing this kind of money.
226
521000
3000
بە راستیش سودێکی زۆر لە وەبەرهێنانی ئەم پارەیەدا بەدەست دەهێنیت
08:59
And I realize that you're probably thinking to yourselves,
227
524000
2000
بۆت دەردەکەوێت کە رەنگە لە لای خۆت بڵێیت
09:01
this is all fine,
228
526000
2000
ئەمە هەموی باشە
09:03
but there's a context that's incredibly important for public policy
229
528000
2000
بەڵام بارودۆخێک هەیە کە زۆر گرنگە بۆ سیاسەتی گشتی
09:05
and I can't imagine it would work there.
230
530000
2000
و بڕوا ناکەم لەوەدا سەرکەوتو بێت.
09:07
And basically that if he doesn't show me that it works here,
231
532000
2000
و ئەگەر ئەم کەسە نیشانم نەدات کە لەم بوارەدا سەرکەوتووە
09:09
I don't believe anything he said.
232
534000
2000
ئەوە بڕوا بە هیچ قسەیەکی ناکەم.
09:11
And I know what you're all thinking about are dodgeball teams.
233
536000
3000
و دەزانم هەموتان بیر لە تیپی خۆ لە تۆپ لادان دەکەنەوە
09:14
(Laughter)
234
539000
2000
-پێکەنین
09:16
This was a huge criticism that we got
235
541000
2000
ئەمە رەخنەیەکی گەورە بو کە لێمان گیرا
09:18
to say, if you can't show it with dodgeball teams, this is all stupid.
236
543000
3000
کە وترا ئەگەر نەتوانن ئەمە لەسەر تیپی خۆ لە تۆپ لادان بسەلمێنن، هەمو شتەکەتان بێمانایە.
09:21
So we went out and found these dodgeball teams
237
546000
2000
بۆیە چوین و ئەم تیپی خۆ لە تۆپ دزینەوانەمان دۆزییەوە
09:23
and infiltrated them.
238
548000
2000
و چوینە ناویانەوە
09:25
And we did the exact same thing as before.
239
550000
2000
و هەمان شتی پێشومان دوبارە کردەوە
09:27
So some teams, we give people on the team money, they spend it on themselves.
240
552000
3000
لە هەندێ لە تیپەکاندا پارەمان دا بە کەسەکانی کە لە خۆیاندا خەرجی بکەن
09:30
Other teams, we give them money
241
555000
2000
لە تیپەکانی تردا پارەمان دانێ
09:32
to spend on their dodgeball teammates.
242
557000
2000
کە لە ئەندامانی تری تیپەکەیاندا خەرجی بکەن.
09:34
The teams that spend money on themselves
243
559000
2000
ئەو تیپانەی کە پارەکەیان لە خۆیاندا خەرج کردبو
09:36
are just the same winning percentages as they were before.
244
561000
2000
هەمان ئەو رێژەی بردنەوەیەیان بەدەست هێنا کە پێشتر هەیانبو
09:38
The teams that we give the money to spend on each other,
245
563000
2000
ئەو تیپانەش کە پارەمان دانێ بۆ ئەندامەکانی تری خەرج بکەن
09:40
they become different teams
246
565000
2000
بون بە تیپێکی جیاواز
09:42
and, in fact, they dominate the league by the time they're done.
247
567000
2000
لە راستیدا لە کۆتاییدا خۆلەکەیان بردەوە
09:44
Across all of these different contexts --
248
569000
2000
لە هەمو ئەم بارودۆخە جیاوازانەوە
09:46
your personal life, you work life,
249
571000
2000
لە ژیانی تاکەکەسیتدا، لە ژیانی کارەکەتدا
09:48
even silly things like intramural sports --
250
573000
2000
تەنانەت شتە بێماناکانی وەک وەرزشە بەکۆمەڵەکان
09:50
we see spending on other people has a bigger return for you
251
575000
2000
دەبینین کە پارە خەرج کردن لە کەسانی تردا ئەنجامی گەورەتری دەبێت بۆت
09:52
than spending on yourself.
252
577000
3000
وەک لەوەی لە خۆتدا پارەکە خەرج بکەیت
09:55
And so I'll just say, I think if you think money can't buy happiness
253
580000
2000
بۆیە تەنیا دەڵێم ئەگەر ئێوە وا دەزانن لە پارە ناتوانێت دڵخۆشی بکڕێت
09:57
you're not spending it right.
254
582000
2000
ئەوا تۆ بە دروستی خەرجی ناکەیت
09:59
The implication is not you should buy this product instead of that product
255
584000
3000
گرنگ نیە تۆ ئەم بەرهەمە بکڕیت یان ئەو بەرهەمە
10:02
and that's the way to make yourself happier.
256
587000
2000
ئەوە دڵخۆشترت ناکات
10:04
It's in fact, that you should stop thinking
257
589000
2000
لە راستیدا ئەوەیە کە دەبێت واز لە بیرکردنەوە بهێنیت
10:06
about which product to buy for yourself
258
591000
2000
سەبارەت بەوەی کە چ بەرهەمێک بۆ خۆت بکڕیت
10:08
and try giving some of it to other people instead.
259
593000
3000
و هەوڵ بدەیت هەندێ لەو پارەیە بە خەڵکی تر ببەخشیت.
10:11
And we luckily have an opportunity for you.
260
596000
3000
ئێمەش خۆشبەختانە هەلێکمان هەیە بۆتان.
10:14
DonorsChoose.org is a non-profit
261
599000
2000
donorschoose.org رێکخراوێکی قازانجنەویستە
10:16
for mainly public school teachers in low-income schools.
262
601000
3000
کە بەشێوەیەکی سەرەکی بایەخ بە قوتابخانە گشتییە کەمدەرامەتەکان دەدات
10:19
They post projects,
263
604000
2000
پرۆژەکانیان بڵاو دەکەنەوە
10:21
so they say, "I want to teach Huckleberry Finn to my class and we don't have the books,"
264
606000
2000
دەڵێن "دەمەوێت هەکلبێری فین بە خوێندکارەکانم بڵێمەوە بەڵام کتێبمان نیە"
10:23
or "I want a microscope to teach my students science
265
608000
2000
یان "پێویستم بە وردبینێکە بۆ ئەوەی خوێندکارەکانم فێری زانست بکەم
10:25
and we don't have a microscope."
266
610000
2000
بەڵام وردبینمان نیە."
10:27
You and I can go on and buy it for them.
267
612000
2000
ئێوە و من دەتوانین بچین ئەو شتەیان بۆ بکڕین
10:29
The teacher writes you a thank you note. The kids write you a thank you note.
268
614000
3000
مامۆستاکە نامەیەکی سوپاست بۆ دەنوسێت. مناڵەکان نامەی سوپاست بۆ دەنوسن.
10:32
Sometimes they send you pictures of them using the microscope.
269
617000
2000
هەندێ جار وێنەی خۆیانت بۆ دەنێرن کە وردبینەکە بەکار دەهێنن.
10:34
It's an extraordinary thing.
270
619000
2000
ئەمە شتێکی زۆر نایابە.
10:36
Go to the website and start yourself on the process
271
621000
2000
بچۆرە سەر پێگە ئەلکترۆنییەکە و دەست بکەرەوە بە
10:38
of thinking, again, less about "How can I spend money on myself?"
272
623000
3000
فەرامۆش کردنی ئەوەی "چۆن دەتوانم پارە لە خۆمدا خەرج بکەم؟"
10:41
and more about "If I've got five dollars or 15 dollars,
273
626000
3000
و زیاتر بیر بکەرەوە لەوەی "ئەگەر ٥ دۆلار یان ١٥ دۆلارم هەبێت
10:44
what can I do to benefit other people?"
274
629000
2000
دەتوانم چی بکەم بۆ ئەوەی سود بە خەڵک بگەیەنم؟"
10:46
Because ultimately when you do that, you'll find that you'll benefit yourself much more.
275
631000
3000
چونکە دواجار کاتێ تۆ ئەم کارە دەکەیت، بۆت دەردەکەوێت کە سودێکی زۆر زیاتر بە خۆت دەگەیەنیت.
10:49
Thank you.
276
634000
2000
سوپاس
10:51
(Applause)
277
636000
2000
-چەپڵە
ABOUT THE SPEAKER
Michael Norton - Social science researcherThrough clever studies, Michael Norton studies how we feel about what we buy and spend.
Why you should listen
Michael I. Norton is a professor of business administration in the marketing unit at the Harvard Business School. He holds a B.A. in Psychology and English from Williams and a Ph.D. in Psychology from Princeton. Prior to joining HBS, Professor Norton was a Fellow at the MIT Media Lab and MIT’s Sloan School of Management. His work has been published in a number of leading academic journals, including Science, the Journal of Personality and Social Psychology, Psychological Science, and the Annual Review of Psychology, and has been covered in media outlets such as the Economist, the Financial Times, the New York Times, the Wall Street Journal, and the Washington Post.
His research has twice been featured in the New York Times Magazine Year in Ideas issue, in 2007 (Ambiguity Promotes Liking) and 2009 (The Counterfeit Self). His “The IKEA Effect: When Labor Leads to Love” was featured in Harvard Business Review‘s Breakthrough Ideas for 2009.
Michael Norton | Speaker | TED.com