EG 2007
Ann Cooper: What's wrong with school lunches
ئان کۆپەر: لە باسی خواردنی قوتابخانەکاندا
Filmed:
Readability: 3
1,527,423 views
ئان کۆپەر باس لە شۆڕشی داهاتوو دەکات لە چۆنیەتی ئەو خۆراکانەی کە منداڵان لە قوتابخانەکاندا دەیانخۆن...خۆراکە ناوخۆییەکان، خۆراکە هاوردە کراوەکان و تەنانەت خۆراکە فێرکارییەکان
Ann Cooper - Lunch lady
Ann Cooper cares -- a lot -- what kids eat for lunch. As the head of nutrition for Berkeley, California, schools, she serves organic, regionally sourced and sustainable meals to lots of lucky children. Full bio
Ann Cooper cares -- a lot -- what kids eat for lunch. As the head of nutrition for Berkeley, California, schools, she serves organic, regionally sourced and sustainable meals to lots of lucky children. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
My thing with school lunch is, it's a social justice issue.
0
1000
2000
ئەم بابەتەی من لە بارەی نانی نیوەڕۆی قوتابخانەکانەوەیە
00:18
I'm the Director of Nutrition Services
1
3000
2000
من بەڕێوبەری خزمەتگوزاری خۆراکیم
00:20
for the Berkeley Unified School District. I have 90 employees
2
5000
3000
لە قوتابخانەی یەکگرتوی ناوچەی (برۆکلی)، ٩٠ کارماندم هەیە
00:23
and 17 locations, 9,600 kids.
3
8000
2000
بەڕێوبەرایەتی ١٧ بنکەو ٩٦٠٠ منداڵ دەکەم
00:25
I'm doing 7,100 meals a day
4
10000
2000
ڕۆژانە هەڵدەستم بە ئامادە کردنی ٧١٠٠ ژەم خۆراک
00:27
and I've been doing it for two years,
5
12000
2000
وا بۆ ماوەی دوو ساڵ دەچێت ئەم کارە دەکەم
00:29
trying to change how we feed kids in America.
6
14000
3000
هەوڵ دەدەم بۆ گۆڕینی جۆرێتی خۆراکی منداڵان لە ئەمریکادا
00:32
And that's what I want to talk to you a little bit about today.
7
17000
3000
ئەوەش ئەو بابەتەی ئەمڕۆیە کە دەمەوێت بۆ ئێوەی باس بکەم
00:35
These are some of my kids with a salad bar.
8
20000
2000
ئەوانە هەندێک لە منداڵەکانن لەبەردەم مێزی زەڵاتەدا
00:37
I put salad bars in all of our schools when I got there.
9
22000
2000
کە بووم بە بەڕێوبەر، هەستام بە دانانی مێزی زەڵاتە
00:39
Everyone says it couldn't be done.
10
24000
2000
هەموو کەس دەیوت مەحاڵە ئەو کارە بکرێت
00:41
Little kids couldn't eat off the salad bar,
11
26000
2000
منداڵان بچکۆلەکان باڵایان نایگاتێ لێی بخۆن
00:43
big kids would spit in it -- neither happened.
12
28000
3000
منداڵە گەورەکانیش تفی تێدەکەن--- هیچیان ڕووی نەدا
00:46
When I took over this, I tried to really figure out,
13
31000
2000
کاتێک چومە ناو کارەکەوە، هەوڵم دا کە زیاتر لە بارەی ئەمەوە بزانم
00:48
like, what my vision would be.
14
33000
2000
هەروەک: دیدەکانم چۆن دەبێت
00:50
How do we really change children's relationship to food?
15
35000
2000
چۆن پەیوەندی نێوان منداڵان و خۆراک بگۆڕین
00:52
And I'll tell you why we need to change it,
16
37000
2000
من پێتان دەڵێم کە بۆچی پێویستە بیگۆڕین
00:54
but we absolutely have to change it.
17
39000
2000
بەڵام بە دڵنیاییەوە پێویستە بیگۆڕین
00:56
And what I came to understand is,
18
41000
2000
گەیشتومەتە ئەو بیروڕایەی
00:58
we needed to teach children
19
43000
2000
کە پێویستە لەسەرمان منداڵان فێری
01:00
the symbiotic relationship
20
45000
2000
پەیوەندیە تەواوکاریەکان بکەین
01:02
between a healthy planet, healthy food and healthy kids.
21
47000
3000
لە نێوان خۆراکی تەندروست و هەسارەیەکی تەندروست و منداڵانی تەندروستدا
01:05
And that if we don't do that, the antithesis,
22
50000
3000
وە ئەگەر بێت و ئەمانە نەکەین
01:08
although we've heard otherwise,
23
53000
2000
ئەوا پەیوەندیەکان پێچەوانە دەبنەوە
01:10
is we're really going to become extinct,
24
55000
2000
ئەو کاتە بەرەو لەناوچونی مرۆڤایەتی دەچین
01:12
because we're feeding our children to death.
25
57000
2000
لەبەرئەوەی ئەو خۆراکەی دەیدەین بە منداڵەکانمان بەرەو مردنیان دەبات
01:14
That's my premise.
26
59000
2000
ئەوە بنچینەی کارەکەمە
01:16
We're seeing sick kids get sicker and sicker.
27
61000
2000
منداڵانی نەخۆش دەبینین ڕۆژ لە دوای ڕۆژ زیاتر نەخۆش دەکەون
01:18
And the reason this is happening, by and large,
28
63000
3000
هۆکاری سەرەکی ڕودانی ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ
01:21
is because of our food system
29
66000
2000
سیستەمی خۆراکمان و
01:23
and the way the government commodifies food,
30
68000
2000
شێوازی لە قوتو نانی خۆراکیش لە لایەن حکومەتەوە و
01:25
the way the government oversees our food,
31
70000
2000
شێوازی کۆنتڕۆڵ کردنی خواردنەکان کە دێتە ناو وڵاتەکەمان
01:27
the way the USDA puts food on kids' plates
32
72000
3000
ئەو شێوازەی کە وەزارەتی کشتوکاڵی ئەمریکا خواردن دەخاتە ناو قاپی منداڵانەوە
01:30
that's unhealthy, and allows unhealthy food into schools.
33
75000
4000
ئەوە شێوازێکی نا تەندروستە و ڕێگا بە خۆراکی نا تەندروست دەدات کە بچێتە ناو قوتابخانەکانەوە
01:34
And by -- tacitly, all of us send our kids,
34
79000
2000
هەموومان منداڵەکانمان
01:36
or grandchildren, or nieces, or nephews, to school
35
81000
3000
هەروەها منداڵی کوڕ و کچەکانمان و منداڵانی خوشک و براکانمان دەنێرینە قوتابخانەو
01:39
and tell them to learn, you know,
36
84000
2000
پێیان دەڵێین : فێرببن
01:41
learn what's in those schools.
37
86000
2000
هەموو شتەکانی ناو قوتابخانە فێرببن
01:43
And when you feed these kids bad food,
38
88000
2000
کاتێک ئەم جۆرە خۆراکە خراپانە دەدەینە منداڵ
01:45
that's what they're learning. So that's really what this is all about.
39
90000
3000
چۆن چاوەڕوانی ئەوەیان لێبکەین کە باش فێرببن
01:48
The way we got here is because of big agribusiness.
40
93000
4000
ئەوەی کە ئێمەی گەیاندۆتە ئەم بارودۆخە بریتیە لە کۆمپانیا گەورەکانی خۆراک
01:52
We now live in a country where most of us don't decide,
41
97000
4000
ئێمە ئێستا لە وڵاتێکدا دەژین کە بەدەست خۆمان نییە چی بخۆین
01:56
by and large, what we eat. We see big businesses, Monsanto and DuPont,
42
101000
3000
خاوەنی کۆمپانیای گەورەی وەک (مۆنسانتۆ) و ( دوپۆنتی)
01:59
who brought out Agent Orange and stain-resistant carpet.
43
104000
3000
ئەو کۆمپانیایانەی کە پرتەقاڵ و ڕاخەری دژە لەکە دەهێنن
02:02
They control 90 percent of the commercially produced seeds in our country.
44
107000
4000
ئەوان دەستیان گرتوە بەسەر %٩٠ ی بازرگانیەکانی (تۆو) لە وڵاتدا
02:06
These are -- 10 companies
45
111000
2000
ئەم ١٠ کۆمپانیایە
02:08
control much of what's in our grocery stores,
46
113000
2000
دەستیان گرتووە بەسەر زۆرینەی بازرگانیەکانی سەوزەو میوەی وڵاتدا
02:10
much of what people eat. And that's really, really a problem.
47
115000
4000
دەستیان گرتووە بەسەر زۆرینەی کە خەڵکی دەیخوات ئەوەش کێشەیەکی گەورەیە
02:14
So when I started thinking about these issues
48
119000
2000
بۆیە کاتێ بیرم لەم مەسەلانە کردەوە
02:16
and how I was going to change what kids ate,
49
121000
2000
وە چۆن بتوانم ژەمە خۆراکیەکانی منداڵان بگۆڕم
02:18
I really started focusing on what we would teach them.
50
123000
3000
ئیتر گرنگیم دا بەوەی کە دەکرێت چیان فێر بکەم
02:21
And the very first thing
51
126000
2000
وە یەکەمین شت ئەوەیە
02:23
was about regional food -- trying to eat food
52
128000
3000
کە فێریان بکەم ئەوە خۆراکانە بخۆن
02:26
from within our region.
53
131000
2000
کە لە سنوری هەرێمدان
02:28
And clearly, with what's going on with fossil fuel usage,
54
133000
2000
بە شێوەیەکی ئاشکرا، لەگەڵ ئەو شتانەی کە بە بەکارهێنانی سوتەمەنی ڕوو دەدەن
02:30
or when -- as the fossil fuel is going away,
55
135000
3000
یاخود ئەو کاتەی کە سوتەمەنی تەواو دەبێت
02:33
as oil hits its peak oil,
56
138000
3000
هەروەها نەوت دەگاتە لوتکەی
02:36
you know, we really have to start thinking about whether or not
57
141000
2000
دەزانن، پێویستە بە هۆشیارانە بیرلەوە بکەینەوە کە ئایا
02:38
we should, or could, be moving food
58
143000
3000
پێویست دەکات کە ئەو خۆراکانە بخۆین
02:41
1,500 miles before we eat it.
59
146000
3000
نزیکەی ١٥٠٠ میلی بڕیبێت
02:44
So we talked to kids about that,
60
149000
2000
ئینجا لەگەڵ منداڵەکانمان دەربارەی ئەوە قسەمان کرد
02:46
and we really start to feed kids regional food.
61
151000
3000
دەستمان کرد بەوەی کە خۆراکی ناخۆیی بدەین بە منداڵەکان
02:49
And then we talk about organic food.
62
154000
2000
وە دواتر لە بارەی خۆراکی ئەندامی دواین
02:51
Now, most school districts can't really afford organic food,
63
156000
2000
ئێستا، زۆربەی قوتابخانەکان ناتوانن خۆراکی ئەندامی پەیدا بکەن
02:53
but we, as a nation,
64
158000
2000
بەڵام ئێمە وەک نەتەوەیەک
02:55
have to start thinking about
65
160000
2000
دەبێت دەست بکەین بە بیرکردنەوە لە
02:57
consuming, growing and feeding our children
66
162000
2000
جۆرە خۆراکێک بکەینەوە بۆ منداڵەکانمان
02:59
food that's not chock-full of chemicals.
67
164000
2000
کە زۆر ماددە کیمیاویەکانی تێدا نەبێت
03:01
We can't keep feeding our kids pesticides
68
166000
2000
ناتوانین بەردەوام ببین لە پێدانی خۆراکی زیان بەخش بە منداڵەکانمان
03:03
and herbicides and antibiotics and hormones.
69
168000
3000
یاخود پڕ بن لە ئەنتی بایۆتیک و مادەی خێراکردنی گەشەی سەوزەو میوەکان
03:06
We can't keep doing that.
70
171000
2000
ناتوانین بەردەوام ببین لەسەر ئەمە
03:08
You know, it doesn't work.
71
173000
2000
دەزانن، ئەمە خراپە
03:10
And the results of that are kids getting sick.
72
175000
3000
لە ئەنجامی ئەمەشدا منداڵەکان نەخۆش دەکەون
03:13
One of my big soapboxes right now is antibiotics.
73
178000
4000
کڕۆکی باسەکەم " ئەنتی بایۆتیک" دژۆ میکرۆبەکانە
03:17
Seventy percent of all antibiotics consumed in America
74
182000
4000
لە سەدا ٧٠ ی ڕێژەی میکرۆب کوژ کە بەکاردەهێنرێت لە هەموو ئەمریکادا
03:21
is consumed in animal husbandry.
75
186000
2000
لە بەخیوکردنی ئاژەڵاندا بەکار دەهێنرێت
03:23
We are feeding our kids antibiotics
76
188000
3000
ئێمە ڕۆژانە " ئەنتی بایۆتیک" میکرۆب کوژ دەدەین بە منداڵەکانمان
03:26
in beef and other animal protein every day.
77
191000
3000
لە ڕێگەی خواردنی گۆشتی سور و پڕۆتینی ئاژەڵانەوە
03:29
Seventy percent -- it's unbelievable.
78
194000
3000
لە سەدا ٧٠ ! ئەم ڕێژەیە زۆر بەرزە
03:32
And the result of it is, we have diseases.
79
197000
3000
لە ئەنجامی ئەمەشدا، نەخۆشیمان هەیە
03:35
We have things like E. coli that we can't fix,
80
200000
3000
بەکتریای (ئی کۆلی)مان دەبێت کە ناتوانین چارەسەری بکەین
03:38
that we can't make kids better when they get sick.
81
203000
3000
ناتوانین منداڵەکانمان چارەسەر بکەین کاتێک نەخۆش دەکەون
03:42
And, you know, certainly antibiotics have been over-prescribed,
82
207000
4000
وەک دەزانن " ئەنتی بایۆتیک" بەکتریا کوژ زیاد لە سنوری خۆی بەکارهێنراوە
03:46
but it's an issue in the food supply.
83
211000
2000
بەڵام بۆ هەڵگرتنی خواردەمەنییەکان پێویستە
03:48
One of my favorite facts is that
84
213000
2000
یەکێک لە ڕاستییەکان کە من گرنگی پێ دەدەم ئەوەیە کە
03:50
U.S. agriculture uses 1.2 billion pounds of pesticides every year.
85
215000
4000
وەزارەتی کشتوکاڵی ویلاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا ساڵانە هەڵدەستیت بە بەکارهێنانی ١،٢ بلیۆن تەن لە دەرمانی حەشەرات
03:54
That means every one of us, and our children,
86
219000
3000
واتە هەرتاکە کەسیک لە ئێمە و منداڵەکانمان
03:57
consumes what would equal a five-pound bag --
87
222000
2000
پڕ بە زەرفێکی ٥ پاوەنی لەو مادانە دەخوات
03:59
those bags you have at home. If I had one here
88
224000
2000
مەبەستم لەو زەرفانەیە کە پێ دەچێت لە ماڵەوە هەتانبێت
ئەگەر من لامبێت
ئەگەر من لامبێت
04:01
and ripped it open,
89
226000
2000
و بیکەمەوە
04:03
and that pile I would have on the floor
90
228000
2000
و کەمێکم لێ بکەوێتە سەر زەویەکە
04:05
is what we consume and feed our children every year
91
230000
3000
ئەوە ئەو بەشە " ئەنتی بایۆتیک" میکرۆب کوژەیە کە ساڵانە دەیدەین بە مندالەکانمان
04:08
because of what goes into our food supply,
92
233000
3000
چونکە ئەو مادانە بۆ هەڵگرتنی خۆراک بەکار دێنین
04:11
because of the way we consume
93
236000
3000
چونکە بەم شێوەیە خواردن
04:14
produce in America.
94
239000
2000
لە ئەمریکا ئامادە دەکرێت
04:16
The USDA allows these antibiotics,
95
241000
2000
وەزارەتی کشتوکاڵی ئەمریکا ڕێگە دەدات بە
بەکارهێنانی ئەو " ئەنتی بایۆتیک" دژە بەکتریایانە و
بەکارهێنانی ئەو " ئەنتی بایۆتیک" دژە بەکتریایانە و
04:18
these hormones and these pesticides in our food supply,
96
243000
2000
هۆڕمۆنەکان و دەرمانی حەشەرات لە خواردنەکانماندا
04:20
and the USDA paid for this ad
97
245000
2000
وەزارەتی کشتوکاڵی ئەمریکی پارەی خەرج کردوە بۆ ڕیکلام کردن بۆی
04:22
in Time magazine.
98
247000
2000
لە تایم مەگەزین
04:24
Okay, we could talk about Rachel Carson and DDT,
99
249000
3000
باشە، دەتوانین باس لە (ڕیچارل کارسۆن و دی دی تی ) بکەین
04:27
but we know it wasn't good for you and me.
100
252000
2000
بەڵام دەزانن ئەوە بۆ ئێوە و منیش باش نیە
04:29
And that is what the USDA allows in our food supply.
101
254000
3000
بە هەمان شێوە وەزارەتی کشتوکاڵیش ڕێگە بەو مادانە دەدات کە باش نین
04:32
And that has to change, you know.
102
257000
3000
وە دەبێت ئەمە بگۆڕدرێت
04:35
The USDA cannot be seen as
103
260000
2000
وەزارەتی کشتوکاڵی ئەمریکی تەنها بەرپرس نییە
04:37
the be-all and end-all of what we feed
104
262000
3000
لە چۆنیەتی پێدانی خۆراکی باش و بەسود
04:40
our kids and what's allowed.
105
265000
2000
بە منداڵەکانمان و وە چی ڕێگە پێدراوە
04:42
We cannot believe that they have our best interests at heart.
106
267000
3000
باوەڕناکەم ئەوان خەمی ئارەزووەکانی ئێمەیان بێت
04:45
The antithesis of this whole thing is sustainable food.
107
270000
3000
پێچەوانەی هەموو ئەمەش خۆراکی بەردەوامە
04:48
That's what I really try and get people to understand.
108
273000
3000
ئەمەش ئەوە بوو کە دەمویست لە خەڵکی بگەیەنم
04:51
I really try and teach it to kids. I think it's the most important.
109
276000
3000
زۆر هەوڵم داو فێری منداڵەکانیشم کردوە، وا هەست دەکەم ئەمە زۆر گرنگ بێت
04:54
It's consuming food in a way
110
279000
2000
خۆراکی بە جۆرێک بخۆن کە
04:56
in which we'll still have a planet,
111
281000
2000
یارمەتی مانەوەمان بدات لەم هەسارەیەدا
04:58
in which kids will grow up to be healthy,
112
283000
2000
هەسارەیەک کە منداڵ بە تەندروستانە گەشە بکات لەسەری
05:00
and which really tries to mitigate
113
285000
2000
ئەو ڕێگەیە بەڕاستی یارمەتی
05:02
all the negative impacts we're seeing.
114
287000
3000
هەموو کاریگەریە سلبیەکان دەدات
05:05
It really is just a new idea.
115
290000
2000
لە ڕاستیدا ئەمە تەنها بیرۆکەیەکی نوێیە
05:07
I mean, people toss around sustainability,
116
292000
2000
مەبەستم، خەلکی دوو دڵە لەبارەی بەردەوام بوون
05:09
but we have to figure out what sustainability is.
117
294000
3000
بەڵام دەبێت بزانین کە بەردەوام بونمان
05:12
In less than 200 years, you know, just in a few generations,
118
297000
2000
کەمتر لە ٢٠٠ ساڵە، دەزانن ، لە چەند نەوەیەکی داهاتوودا
05:14
we've gone from being 200 --
119
299000
2000
لە ٢٠٠ - ەوە
05:16
being 100 percent, 95 percent farmers
120
301000
3000
کە %٩٥ ی جوتیارە
05:19
to less than 2 percent of farmers.
121
304000
2000
بوو بە کەمتر لە % ٢ جوتیار
05:21
We now live in a country that has more prisoners than farmers --
122
306000
3000
ئێمە ئێستا لە ولاتێکدا دەژین کە خەڵکی بەند کراومان زیاترە لە جوتیار
05:24
2.1 million prisoners, 1.9 million farmers.
123
309000
3000
٢،١ ملێۆن بەند کراومان هەیە کە لە کاتیکدا ١.٩ ملێۆن جوتیار
05:28
And we spend 35,000 dollars
124
313000
2000
٣٥٠٠٠ دۆلار خەرج دەکەین
05:30
on average a year keeping a prisoner in prison,
125
315000
2000
بۆ تێکڕای ساڵانەی مانەوەی بەند کراوێک لە بەندخانە
05:32
and school districts spend 500 dollars a year
126
317000
4000
بەڵام لە قوتابخانەکاندا تەنها ٥٠٠ دۆلار خەرج دەکرێت
05:36
feeding a child.
127
321000
2000
بۆ خۆراکی منداڵێک
05:38
It's no wonder, you know, we have criminals.
128
323000
2000
ئەمە سەیر نییە، دەزانن، لەبەرئەوەی پیاوکوژمان زۆرە
05:40
(Laughter)
129
325000
2000
پێکەنین
05:42
And what's happening is, we're getting sick.
130
327000
3000
کەواتە چی ڕودەدات، نەخۆش دەکەوین
05:45
We're getting sick and our kids are getting sick.
131
330000
4000
ئێمە نەخۆش دەکەوین هەروەها منداڵەکانیشمان نەخۆش دەکەون
05:49
It is about what we feed them.
132
334000
3000
بەهۆی ئەو خواردنەوەیە کە دەیان دەینێ
05:52
What goes in is what we are.
133
337000
2000
ئەوەی کە ڕوو دەدات خەتای خۆمانە
05:54
We really are what we eat.
134
339000
2000
ئێمە ئەو خواردنەین کە دەیخۆین
05:56
And if we continue down this path,
135
341000
2000
وە ئەگەر بەردەوام بین لەم ڕێگەیە
05:58
if we continue to feed kids bad food,
136
343000
2000
ئەگەر بەردەوام بین لەپێدانی خواردنی خراپ بە منداڵەکانمان
06:00
if we continue not to teach them what good food is,
137
345000
4000
ئەگەر بەردەوام بین لە فێرنەکردنیان کە خواردنی باش چییە
06:05
what's going to happen? You know, what is going to happen?
138
350000
3000
دەزانن چی ڕوودەدات؟. دەزانن. چی ڕوودەدات ؟
06:08
What's going to happen to our whole medical system?
139
353000
3000
چی ڕودەدات لە سیستەمی تەندروستیمان ؟
06:11
What's going to happen is,
140
356000
2000
ئەوەی ڕودەدات بریتیە لە
06:13
we're going to have kids
141
358000
2000
منداڵمان دەبێت کە
06:15
that have a life less long than our own.
142
360000
3000
تەمانیان کەمتر دەبێت لە تەمەنی ئێمە
06:18
The CDC, the Center for Disease Control,
143
363000
3000
سەنتەری کۆنتڕۆڵ کردنی نەخۆشیەکان کە بە " سی دی سی" ناسراوە
06:21
has said, of the children born in the year 2000 --
144
366000
2000
وتیان ئەو منداڵانەی کە لە ساڵی (٢٠٠٠)دا لە دایک بوون
06:23
those seven- and eight-year-olds today --
145
368000
2000
ئەوانەی ئێستا تەمەنیان حەوت بۆ هەشت ساڵە
06:25
one out of every three Caucasians,
146
370000
2000
یەکێک لە هەموو سێ سپی پێستێک
06:27
one out of every two African-Americans and Hispanics
147
372000
3000
یەکێک لە هەموو دوو ئەفریقی-ئەمریکی ولاتینییەک
06:30
are going to have diabetes in their lifetime.
148
375000
3000
دوچاری توشبون بە نەخۆشی شەکرە دەبن لە دا‌هاتودا
06:34
And if that's not enough, they've gone on to say,
149
379000
3000
بێچگە لەوەش، ئەو سەنتەرە دەڵێن
06:37
most before they graduate high school.
150
382000
2000
زۆربەیان لە پێش تەخەروج کردنیان توش دەبن
06:39
This means that 40 or 45 percent
151
384000
4000
ئەوە بە واتای % ٤٠ بۆ ٤٥ ی
06:43
of all school-aged children
152
388000
2000
هەموو منداڵان لە تەمەنی خوێندکاریدا
06:45
could be insulin-dependent
153
390000
2000
لەوانەیە ببنە هۆگری ئەنسۆلین
06:47
within a decade. Within a decade.
154
392000
3000
لەماوەی دە ساڵدا ، لەماوەی دە ساڵدا
06:51
What's going to happen?
155
396000
2000
چی ڕودەدات ؟
06:53
Well, the CDC has gone further to say
156
398000
2000
باشە، سەنتەری کۆنتڕۆڵ کردنی نەخۆشیەکان گەیشتە ئەو ئاستەی بڵێت
06:55
that those children born in the year 2000
157
400000
2000
ئەو منداڵانەی لە ساڵی (٢٠٠٠) لە دایک بوون
06:57
could be the first generation
158
402000
2000
لەوانەیە ببن بە یەکەم نەوە
06:59
in our country's history to die at a younger age than their parents.
159
404000
3000
لە مێژوی وڵاتەکەماندا کە لە تەمەنێکی گەنجتر لە دایک و باوکیان دەمرن
07:02
And it's because of what we feed them.
160
407000
2000
ئەمەش بەهۆی ئەو خواردنەوەیە کە دەیان دەینێ
07:04
Because eight-year-olds don't get to decide --
161
409000
2000
لەبەرئەوەی لە تەمەنی هەشت ساڵیدا ناتوانێت بڕیار بدات
07:06
and if they do, you should be in therapy.
162
411000
2000
ئەگەر توانیشی، دەبێت چارەسەری نەفسی وەربگرێت
07:09
You know, we are responsible
163
414000
2000
دەزانن، ئێمە بەرپرسیارین
07:11
for what kids eat.
164
416000
2000
لەوەی کە منداڵ دەیخوات
07:13
But oops, maybe they're responsible for what kids eat.
165
418000
4000
بەڵام ببورن، لەوانەیە ئەوان بەرپرس بن لەوەی منداڵ دەیخوات
07:17
Big companies spend 20 billion dollars a year
166
422000
3000
کۆمپانیا گەورەکان ساڵانە هەڵدەستن بە خەرج کردنی ٢٠ بلێۆن دۆلار
07:20
marketing non-nutrient foods to kids.
167
425000
3000
لە ڕیکلام کردن بۆ خۆراکی خراپ بۆ منداڵان
07:23
20 billion dollars a year. 10,000 ads most kids see.
168
428000
4000
٢٠ ملێۆن دۆلار ساڵانە، ١٠ هەزار ڕیکلام کە زۆربەی منداڵان دەیبینن
07:27
They spend 500 dollars
169
432000
2000
ئەوان ٥٠٠ دۆلار خەرج دەکەن
07:29
for every one dollar -- 500 dollars marketing foods
170
434000
3000
بۆ هەردۆلارێک، ٥٠٠ دۆلار بۆ بازاری خواردن
07:32
that kids shouldn't eat for every one dollar
171
437000
3000
کە منداڵ ناتوانێت بە دۆلارێک
07:35
marketing healthy, nutritious food.
172
440000
2000
خۆراکی باش و تەندروست بخوات
07:37
The result of which is kids think they're going to die
173
442000
2000
لە ئەنجامی ئەمەدا منداڵان وا هەست دەکەن کە دەمرن
07:39
if they don't have chicken nuggets.
174
444000
2000
ئەگەر بێت و مریشکی سورەکراو نەخۆن
07:41
You know that everybody thinks they should be eating more, and more, and more.
175
446000
2000
دەزانن هەموان وا بیردەکەنەوە کە دەبێت زیاتر و زیاتر بخۆن
07:44
This is the USDA portion size, that little, tiny thing.
176
449000
3000
ئەمە بەشێکی وەزارەتی کشتوکاڵی ئەمریکیە، ئەو بەشە زۆر بچوکە
07:47
And the one over there, that's bigger than my head,
177
452000
2000
وە ئەوەی لەولایەیە، کە لەسەری من گەورەترە
07:49
is what McDonald's and Burger King
178
454000
2000
ئەوە (ماکدۆناڵد) و (بێرگەر کینگ)ە
07:52
and those big companies think we should eat.
179
457000
1000
هەروەها کۆمپانیا گەورەکانی تر وابیردەکەنەوە کە دەبێت ئێمە بخۆین
07:53
And why can they serve that much?
180
458000
2000
چۆن دەتوانن ئەو هەموو خۆراکە پێشکەش بکەن بەو پارە کەمە؟
07:55
Why can we have 29-cent Big Gulps
181
460000
3000
چۆن بیگ گەڵبس تەنها بە ٢٩ سەنت ە
07:58
and 99-cent double burgers?
182
463000
2000
وە دەبڵ بێرگەر بە ٩٩ سەنت ؟
08:00
It's because of the way the government commodifies food,
183
465000
3000
ئەوە بەهۆی ئەو شێوازە ڕیکلام کردنەی حکومەتە کە بۆ خواردنی دەکات
08:03
and the cheap corn and cheap soy
184
468000
2000
وە گەنمەشامی هەرزان و سۆیایەکی هەرزان
08:05
that are pushed into our food supply
185
470000
2000
کراونەتە ناو خۆراکەکانمانەوە
08:07
that makes these non-nutrient foods
186
472000
2000
ئەوەیە وا دەکات خۆراکەکەمان بێ سود ببێت
08:09
really, really cheap.
187
474000
2000
و زۆر زۆر هەرزان بێت
08:11
Which is why I say it's a social justice issue.
188
476000
3000
لەبەرئەوە لە سەرەتادا وتم بابەتێکی یەکسانی کۆمەڵایەتیە
08:14
Now, I said I'm doing this in Berkeley, and you might think,
189
479000
2000
ئێستا، من وتم ئەم کارە دەکەم لە بێرکلی، لەوانەیە بیربکەنەوە و بڵێن
08:16
"Oh, Berkeley. Of course you can do it in Berkeley."
190
481000
2000
'' بەڵێ بێرکلی. بە دڵنیایە دەتوانیت لە بێرکلی ئەوە بکەیت''
08:18
Well, this is the food I found 24 months ago.
191
483000
3000
باشە، ئەمە ئەو خواردنە بوو کە لەوێ پێش ٢٤ مانگ دۆزیمەوە
08:21
This is not even food.
192
486000
2000
ئەمە هەر خواردن نییە
08:23
This is the stuff we were feeding our kids: Extremo Burritos,
193
488000
2000
ئەم شتانە دەرخواردی منداڵەکانمان دەدرا، چپسی بۆریتۆس
08:25
corn dogs,
194
490000
2000
پارچە گۆشت
08:27
pizza pockets, grilled cheese sandwiches.
195
492000
2000
پیتزاو لەفەی پەنیری برژاو
08:29
Everything came in plastic, in cardboard.
196
494000
3000
هەمویان بە پلاستیک داپۆشراون و لەناو کارتۆندان
08:32
The only kitchen tools my staff had was a box cutter.
197
497000
3000
تەنها ئامێری مەتبەخ کە دۆزیمەوە بریتی بوو لە مقەست بۆ بڕینی کارتۆنەکان
08:35
The only working piece of equipment in my kitchen
198
500000
2000
تەنها ئامێری کە لە مەتبەخەکەمدا بوو
08:37
was a can crusher, because if it didn't come in a can,
199
502000
3000
بریتی بوو لە قوتو هەڵپچڕ، لەبەر ئەوەی بە هەڵپچراوی نە دەهاتن
08:40
it came frozen in a box.
200
505000
2000
بە بەستوی دەهات لە کارتۆندا
08:42
The USDA allows this.
201
507000
2000
وەزارەتی کشتوکاڵی ئەمریکی بەمە ڕازیە
08:44
The USDA allows all of this stuff.
202
509000
2000
وەزارەتی کشتوکاڵی ئەمریکی ڕێگە بەمانە دەدات
08:46
In case you can't tell, that's, like,
203
511000
2000
ئەگەر نایزانن، ئەوانە خۆراکی وەکو
08:48
pink Danish and some kind of cupcakes.
204
513000
3000
گوڵی دانیمارکی و هەندێ جۆری کێکن
08:52
Chicken nuggets, Tater Tots, chocolate milk with high fructose,
205
517000
3000
پارچە کنتاکی سورەکراو، پەتاتە، شیری شۆکلاتە، کە ڕێژەی زۆر لە شەکری فکترۆزی تێدایە
08:55
canned fruit cocktail -- a reimbursable meal.
206
520000
3000
یان شەربەتی کۆکتێلی لە قوتو نراو، ئەمانە ژەمە خواردنەکانن
08:58
That's what the government says is okay to feed our kids.
207
523000
3000
حکومەت دەڵێت ئەو خۆراکانە ئاساییە بدرێت بە منداڵان
09:02
It ain't okay. You know what? It is not okay.
208
527000
3000
بەڵام ئاسایی نییە، دەزانن؟، ئەوە ئاسای نییە
09:06
And we, all of us,
209
531000
2000
وە ئێمە هەموومان
09:08
have to understand
210
533000
2000
دەبێت لەوە تێبگەین
09:10
that this is about us,
211
535000
2000
ئەوە پەیوەندی بە ئێمەوە هەیە
09:12
that we can make a difference here.
212
537000
2000
بە دەست خۆمانە بیگۆڕین
09:14
Now I don't know if any of you out there invented chicken nuggets,
213
539000
2000
ئێستا نازانم کێ لە ئێوە مریشکی برژاوی داهێناوە
09:16
but I'm sure you're rich if you did.
214
541000
2000
بەڵام دڵنیام ئێستا ئەو کەسە زۆر دەوڵەمەندە
09:18
But whoever decided that a chicken should look like
215
543000
3000
بەڵام نازانم کێ بڕیاری داوە لەسەر ئەوەی کە شێوەی مریشک لە
09:21
a heart, a giraffe, a star?
216
546000
4000
دڵ و زەرافە و ئەستێرە بچێت؟
09:25
Well, Tyson did, because there's no chicken in the chicken.
217
550000
3000
باشە، ئەوە تایسۆنە، چونکە مریشک نیە لە ناو مریشک
09:28
And that they could figure it out,
218
553000
2000
وە توانیان لەوە تێبگەین
09:30
that we could sell this stuff to kids.
219
555000
2000
کە دەتوانین ئەوە بە منداڵان بفرۆشین
09:32
You know, what's wrong with teaching kids
220
557000
2000
دەزانن چی هەڵەیە لە فێرکردنی منداڵ
09:34
that chicken looks like chicken?
221
559000
2000
لەوەی کە مریشک لە مریشک دەچێت؟
09:36
But this is what most schools serve.
222
561000
2000
بەڵام ئەمە دەدریت بە منداڵان لە زۆربەی قوتابخانەکاندا
09:38
In fact, this may be what a lot of parents serve,
223
563000
3000
لە ڕاستیدا، زۆربەی دایکان و باوکانیش ئەوە دەدەن بە منداڵانیان
09:41
as opposed to -- this is what we try and serve.
224
566000
3000
بە پێچەوانەوە ، ئەمە ئەوەیە کە دەمانەوێت پێشکەشی بکەین
09:44
We really need to change
225
569000
2000
بە ڕاستی دەبێت ئەوە بگۆڕین
09:46
this whole paradigm with kids and food.
226
571000
3000
لە نمونەکانی بۆم باسکردن دەربارەی منداڵ و خۆراک
09:49
We really have to teach children
227
574000
2000
بەڕاستی دەبێت منداڵان فێربکەین
09:51
that chicken is not a giraffe.
228
576000
3000
کە مریشک لەسەر شێوەی زەرافە نییە
09:54
You know, that vegetables
229
579000
2000
دەزانن، سەوزەکان
09:56
are actually colorful, that they have flavor,
230
581000
3000
لە ڕاستیدا ڕەنگاو ڕەنگن، هەروەها تامیشیان هەیە
09:59
that carrots grow in the ground,
231
584000
3000
گێزەر لەناو خاکدا دڕویت
10:02
that strawberries grow in the ground.
232
587000
2000
هەروەها گێلاسیش
10:04
There's not a strawberry tree or a carrot bush.
233
589000
3000
داری گێلاس و داری گێزەر نییە
10:07
You know, we have to change
234
592000
3000
دەزانن، پێویستمان بە گۆڕانی
10:10
the way we teach kids about these things.
235
595000
2000
شێوازی فێرکردنی مندال هەیە دەربارەی ئەو شتانە
10:12
There's a lot of stuff we can do. There's a lot of schools
236
597000
3000
زۆر شت هەیە کە دەبێت بیکەین، زۆرلە قوتابخانەکان
10:15
doing farm-to-school programs. There's a lot of schools
237
600000
3000
پەیرەوی سیستەمی لە کێڵگەوە بۆ قوتابخانە دەکەن، زۆرێک لە قوتابخانەکان
10:18
actually getting fresh food into schools.
238
603000
3000
خۆراکی تازە دێنن بۆ قوتانخانەکان
10:21
Now, in Berkeley, we've gone totally fresh.
239
606000
3000
ئێستا لە بێرکلی ، بەتەواوەتی توانیمان خۆراکی تازە بەکاربهێنین
10:24
We have no high-fructose corn syrup,
240
609000
2000
شەربەتی گەنمەشامیمان نییە لەبەرئەوەی ڕێژەیەکی زۆری شەکری فکترۆزی تێدایە
10:26
no trans fats, no processed foods.
241
611000
2000
ڕۆن و چەوری دروستکراومان نییە
10:28
We're cooking from scratch every day.
242
613000
2000
ئێمە ڕۆژانە هەڵدەستین بە دروست کردنی خۆراک لە (سفر)ەوە
10:30
We have 25 percent of our --
243
615000
3000
ئێمە %٢٥ ی
10:33
(Applause)
244
618000
2000
چەپڵە
10:35
thank you -- 25 percent of our stuff
245
620000
2000
سوپاستان دەکەم، %٢٥ ی کەرەستەکانمان
10:37
is organic and local. We cook.
246
622000
2000
ناوخۆیی و ئەندامین. ئێمە چێشت لێدەنێین
10:39
Those are my hands. I get up at 4 a.m.
247
624000
3000
ئەوانە دەستەکانی منن، کاتژمێر چواری بەیانی هەڵدەستم
10:42
every day and go cook the food for the kids,
248
627000
3000
ڕۆژانە دەڕۆم بۆ ئەوەی خواردن بۆ منداڵان ئامادە بکەم
10:45
because this is what we need to do.
249
630000
2000
لەبەرئەوەی ئەمە پێویستە لەسەرمان بیکەین
10:47
We can't keep serving kids
250
632000
2000
نابێت بەردەوام بین لەسەر پێدانی
10:49
processed crap,
251
634000
2000
خۆراکی خراپ بە منداڵان
10:51
full of chemicals,
252
636000
2000
کە پڕە لە مادەی کیمیایی
10:53
and expect these are going to be healthy citizens.
253
638000
2000
وە دەبێت ئەوانە هاونیشتمانیەکی تەندروست بن
10:55
You're not going to get the next generation,
254
640000
3000
ناتوانن نەوەی داهاتووتان هەبێت
10:58
or the generation after, to be able to think like this
255
643000
2000
یاخود نەوەی داهاتوو تر، ناتوانن بەوان بگەن ئەگەر بیرنەکەنەوە
11:00
if they're not nourished.
256
645000
2000
وە خۆراکی تەندروست نەخۆن
11:02
If they're eating
257
647000
2000
ئەگەر بێت و بەردەوام بن لەسەر خواردنی
11:04
chemicals all the time,
258
649000
2000
ماددەی کیمیای
11:06
they're not going to be able to think.
259
651000
2000
توانای بیرکردنەوەیان نامێنێت
11:08
They're not going to be smart.
260
653000
2000
هەروەها زیرەک نابن
11:10
You know what? They're just going to be sick.
261
655000
3000
دەزانن چی؟ ئەوان تەنها نەخۆش دەبن
11:13
Now one of the things that -- what happened when I went into Berkeley
262
658000
2000
ئێستا، یەکێک لەو شتانەی کە ڕویدا کاتێک چوم بۆ برۆکلی
11:15
is I realized that, you know, this was all pretty amazing to people,
263
660000
3000
ئەوەبوو کە من بینیم، هەموو شتەکان سەرسورهێنەر بوو بۆ خەڵکی
11:18
very, very different, and I needed to market it.
264
663000
3000
زۆر زۆر جیاواز بوو،بۆیە ویستم بڵاوی بکەمەوە
11:21
I came up with these calendars that I sent home to every parent.
265
666000
3000
هاتم و ئەم خشتەیەم هێنا لەگەڵ خۆم و کۆپیەکم بۆ هەموو دایکان و باوکان نارد
11:24
And these calendars really started to lay out my program.
266
669000
3000
پڕۆگرامەکەی خۆشم بە پێی ئەم خشتەیە ڕێک خست
11:27
Now I'm in charge of all the cooking classes
267
672000
2000
من ئێستا بەرپرسم لە هەموو پۆلەکانی چێشتلێنان
11:29
and all the gardening classes in our school district.
268
674000
3000
هەروەها بەرپرسم لە هەموو پۆلەکانی کشتوکاڵ لە قوتابخانەکانی ئەم ناوچەیە
11:32
So this is a typical menu.
269
677000
2000
کەواتە ئەمە لیستێکی نمونەییە
11:34
This is what we're serving this week at the schools.
270
679000
2000
ئەوە ئەو خواردنەیە کە هەڵدەستین بە پێشکەش کردنی لە قوتانخانەکاندا ئەم هەفتەیە
11:36
And you see these recipes on the side?
271
681000
2000
ئەو جۆری چێشت لێنانە دەبینن لە لاوە
11:38
Those are the recipes that the kids learn in my cooking classes.
272
683000
2000
ئەوانە چۆنیەتی دروست کردنی خۆراکە، کە منداڵان لەوانەی چێشت لێناندا فێری دەبن
11:40
They do tastings of these ingredients in the gardening classes.
273
685000
4000
منداڵان تامی پێکهێنەری خواردنەکە دەکەن لەوانەی کشتوکاڵدا
11:44
They also may be growing them. And we serve them in the cafeterias.
274
689000
4000
لەوانەشە بیشی چێنن،ئێمەش پێشکەشی دەکەین لە کافتریاکاندا
11:48
If we're going to change children's relationship to food,
275
693000
2000
ئەگەر بمانەوێت پەیوەندی نێوان منداڵ و خۆراک بگۆڕین
11:50
it's delicious, nutritious food in the cafeterias,
276
695000
3000
ئەوا خۆراکیکی بەتام و بەسود دەبێت لە کافتریاکان
11:53
hands-on experience -- you're looking in cooking and gardening classes --
277
698000
3000
لدەستە خاوەن ئەزموونەکان--- ئێوە سەیری پۆلی چێشت لێنان و کشتوکاڵ دەکەن
11:56
and academic curriculum to tie it all together.
278
701000
3000
پڕۆگرامە ئەکادمیەکان هەمووی بەیەکەوە دەبەستنەوە
12:00
Now you've probably garnered that I don't love the USDA,
279
705000
3000
ئێستا زانیتان من بۆ وەزارەتی کشتوکالی ئەمریکیم خۆش ناوێت؟
12:03
and I don't have any idea what to do with their pyramid,
280
708000
3000
من هیچ بیرۆکەیەکم نیە لەسەر ئەوەی پێویستە چۆن کار بکەن
12:06
this upside-down pyramid with a rainbow over the top, I don't know.
281
711000
2000
ئەو هەڕەمە سەرەو خوارەی کە لە سەرەوەی پەلکە زێڕینە هەیە، نازانم
12:08
You know, run up into the end of the rainbow,
282
713000
2000
دەزانن، پێشکەوتن تا کۆتای پەلکە زێڕینەکە
12:10
I don't know what you do with it. So, I came up with my own.
283
715000
3000
نازانم چی لەوە بکەم، لەبەرئەوە دانەیەکی تازەم دروست کرد
12:13
This is available on my website in English and Spanish,
284
718000
2000
کە لەسەر وێب سایتەکەم هەیە بە زمانی ئینگلیزی و ئیسپانی
12:15
and it's a visual way to talk to kids about food.
285
720000
3000
کە بە شێوەیەکی روون لەبارەی خۆراک و منداڵانەوە دەدوێت
12:18
The really tiny hamburger, the really big vegetables.
286
723000
3000
هەمبەرگرێکی زۆر بچوک ، سەوزەیەکی زۆر گەورە
12:21
We have to start changing this.
287
726000
2000
دەبێت دەست بکەین بە گۆڕینی ئەمە
12:23
We have to make kids understand
288
728000
3000
دەبێت وەها لە منداڵان بکەین کە تێبگەن
12:26
that their food choices make a big difference.
289
731000
3000
هەڵبژاردنی خۆراک کارێکی زۆر گرنگە
12:30
We have cooking classes -- we have cooking classrooms in our schools.
290
735000
3000
وانەی چێشت لێنانمان هەیە لە قوتابخانەکانماندا
12:33
And why this is so important is
291
738000
2000
هۆکاری گرنگی ئەمەش ئەوەیە
12:35
that we now have grown a generation,
292
740000
3000
کە ئێستا نەوەیەکی گەشەکردومان هەیە
12:38
maybe two, of kids where one out of every four meals
293
743000
3000
لەوانەیە دوان لەو منداڵانەی کە یەک ژەم لە چوار ژەمەکانیان
12:41
is eaten in fast food, one of every four meals is eaten in a car
294
746000
4000
خواردنی خێرا بێت، ژەمێکی تریان لە چوار ژەمەکەیان لە ناو سەیارەدا دەخۆن
12:45
and one out of every last four meals is eaten in front of a TV or computer.
295
750000
4000
وە ژەمێکی تریشیان لە چوار ژەمەکەیان لەبەردەم تەلەفزێۆن و کۆمپیوتەردایە
12:49
What are kids learning? Where is the family time?
296
754000
4000
منداڵان چی فێردەبن؟ کوا کاتی خێزانی؟
12:53
Where is socialization? Where is discussion?
297
758000
4000
کوانێ تێکەڵ بوون بە کۆمەڵگا ؟ کوانێ گفتووگۆکردن؟
12:57
Where is learning to talk?
298
762000
2000
کوا شێوازی فیرکردنی قسەکردن؟
12:59
You know, we have to change it.
299
764000
2000
دەزانن، دەبێ ئەمە بگۆڕین
13:01
I work with kids a lot. These are kids I work with in Harlem.
300
766000
3000
لەگەڵ منداڵدا زۆر کار دەکەم، ئەمانە ئەو منداڵانەن کە کاردەکەم لەگەڵیان لە هارلیم
13:04
EATWISE -- Enlightened and Aware Teens Who Inspire Smart Eating.
301
769000
3000
گەنجی بەتواناو زیرەکن، ئەوانەی کە بیر لە خۆراک دەکەنەوە بە زیرەکانە
13:07
We have to teach kids
302
772000
2000
دەبێت منداڵان فیربکەین
13:09
that Coke and Pop Tarts
303
774000
2000
کە کۆلا و کێک
13:11
aren't breakfast.
304
776000
2000
گونجاو نییە بۆ نانی بەیانی
13:13
We have to teach kids that if they're on a diet
305
778000
2000
دەبێت منداڵان تێبگەیەنین کە ئەگەر بێت و پارێز نەکەن
13:15
of refined sugar,
306
780000
2000
لە خواردنی شەکر بە بەردەوامی
13:17
they go up and down, just like if they're on a diet of crack.
307
782000
4000
بەرزی و نزمی لە تەندروستیان ڕودەدات،
13:22
And we have to pull it all together. We have composting in all of our schools.
308
787000
3000
دەبێت هەمووی بەیەکەوە ببەستینەوە، پەینی گژ و گیامان هەیە لە هەموو قوتابخانەکاندا
13:25
We have recycling in all of our schools.
309
790000
2000
ئامێری پوختەکردنمان هەیە لە هەموو قوتابخانەکانماندا
13:27
You know, the things that we maybe do at home
310
792000
2000
دەزانن، ئەو شتانەی کە لەماڵەوە لەوانەیە بیکەین
13:29
and think are so important,
311
794000
2000
وە وا هەست دەکەین کە گرنگیشە زۆر
13:31
we have to teach kids about in school.
312
796000
4000
دەبێت لە قوتابخانەکانیش ئەوە فیربکرێن
13:35
It has to be so much a part of them
313
800000
2000
دەبێت زۆر دوربێت لێیانەوە
13:37
that they really get it.
314
802000
2000
تاکو خۆیان هەوڵی بەدەستهێنانی بدەن
13:39
Because, you know what, many of us
315
804000
2000
لەبەرئەوەی، دەزانن چی، هەندێکمان
13:41
are sort of at the end of our careers,
316
806000
2000
بەجۆرێک لە کۆتای کارەکانمانداین
13:43
and we need to be giving these kids --
317
808000
2000
وە پێویستە لەسەرمان بیدەین بەو منداڵانە
13:45
these young kids, the next generation --
318
810000
2000
ئەو منداڵە گەنجانە، نەوەی داهاتوو
13:47
the tools to save themselves
319
812000
2000
ئامێرێکیان بدەینێ بۆ پارێزگاری کردن لە خۆیان پێی
13:49
and save the planet.
320
814000
2000
بۆ پاراستنی هەسارەکە
13:51
One of the things I do a lot is public-private partnerships.
321
816000
3000
یەکێک لەو شتانەی کە زۆر دەیکەم لە کەرتی گشتی و تایبەتیدا
13:54
I work with private companies
322
819000
2000
لەگەڵ کۆمپانیا تایبەتیەکان کار دەکەم
13:56
who are willing to do R & D with me,
323
821000
2000
ئەوانەی هەڵدەستن بە گەڕان و پەرەپێدان بۆم
13:58
who are willing to do distribution for me,
324
823000
2000
ئەوانەی ئارەزوو دەکەن بۆ بڵاوکردنەوە بۆم
14:00
who are really willing to work to go into schools.
325
825000
2000
ئەوانەی کە زۆر ئارەزوو دەکەن لە قوتابخانەکاندا کار بکەن
14:02
Schools are underfunded.
326
827000
2000
قوتابخانەکان بە دەست کەمی پارەوە دەناڵێنێت
14:04
Most schools in America spend less
327
829000
2000
خەرجی زۆربەی قوتابخانەکان لە ئەمریکادا کەمترە لە
14:06
than 7,500 dollars a year teaching a child.
328
831000
3000
بڕی ٧٥٠٠ دۆلار ساڵانە بۆ فێرکردنی منداڵێک
14:09
That comes down to under five dollars an hour.
329
834000
3000
واتە کەمتر لە ٥ دۆلار دەکات بۆ کاتژمێرێک
14:12
Most of you spend 10, 15 dollars an hour
330
837000
2000
زۆربەتان ١٠ بۆ ١٥ دۆلار خەرج دەکەن لە کاتژمێرێکدا
14:14
for babysitters when you have them.
331
839000
3000
بۆ چاودێری کەری منداڵ ، ئەگەر هەتبێت
14:17
So we're spending less than 5 dollars an hour on the educational system.
332
842000
3000
کەواتە لە سیستەمی پەروەردەیدا کەمتر لە ٥ دۆلار خەرج دەکرێت لە کاتژمێرێکدا
14:20
And if we're going to change it,
333
845000
2000
ئەگەربمانەوێت ئەم سیستمە بگۆڕین
14:22
and change how we feed kids,
334
847000
2000
هەروەها چۆنیەتی خۆراکی منداڵیشمان بگۆڕین
14:24
we really have to rethink that.
335
849000
2000
دەبێت دوبارە بیر لەمە بکەینەوە
14:26
So, public and private partnerships,
336
851000
2000
کەواتە هاوبەشی تایبەتی و گشتی
14:28
advocacy groups, working with foundations.
337
853000
3000
ئەو گروپانەی پشتگیری دەکەن، لەگەڵ ڕێکخراوەکاندا کاردەکەن
14:31
In our school district, the way we afford this
338
856000
2000
بۆ قوتابخانەکانی ناوچەکانمان ، بەو شێوەیەی ئێمە ڕێگەمان پێداون
14:33
is our school district allocates .03 percent
339
858000
3000
لە قوتابخانەکانی ناوچەکەماندا بڕی ڕێگە پێدراو بۆ خەرجی
بریتی یە لە (%٠.٣) لە سەدا سفر و لە دەدا سێ
بریتی یە لە (%٠.٣) لە سەدا سفر و لە دەدا سێ
14:36
of the general fund
340
861000
2000
لە ئابونەی گشتی
14:38
towards nutrition services. And I think if every school district
341
863000
3000
ئاڕاستە دەکرێت بۆ خزمەتگوزاری خۆراک، هەروەها پێم وایە ئەگەر بێتو هەموو قوتابخانەکانی ناوچەکە
14:41
allocated a half to one percent,
342
866000
2000
بڕی %٠.٥ بۆ %١ دابین بکەن بۆ خۆراک ئەوا
14:43
we could start to really fix this program.
343
868000
3000
دەتوانین کێشەی خۆراک چارەسەر بکەین
14:46
We really need to change it.
344
871000
3000
چونکە بە ڕاستی پێویستە بیگۆڕین
14:49
It's going to take more money.
345
874000
2000
ئەمە پارەی زیاتری دەویت
14:51
Of course, it's not all about food; it's also about
346
876000
2000
بەدڵنیای، چونکە بابەتەکە تەنها خۆراک نییە، بەڵکو
14:53
kids getting exercise.
347
878000
2000
منداڵان وەرزش دەکەن
14:55
And one of the simple things we can do
348
880000
2000
وە ئاسانترین شت کە بتوانین بیکەین
14:57
is put recess before lunch.
349
882000
2000
بریتیە لە پێش خستنی پشوو بۆ پێش نان خواردن
14:59
It's sort of this "duh" thing.
350
884000
2000
ئەمەش کاریکی پێویستە
15:01
You know, if you have kids coming into lunch
351
886000
2000
دەزانن، ئەگەر منداڵتان هەبێت و بێن بۆ نان خواردن
15:03
and all they're going to do when they get out of lunch is go to have recess,
352
888000
3000
وە تەنها شت کە دەیکەن دوای تەواو بونی نان خواردن بریتیە لە وەرگرتنی کاتی پشوەکەیان
15:06
you see them just throw away their lunch so they can run outside.
353
891000
3000
دەیان بینیت کە نانەکەیان فڕێ دەدەن بۆ ئەوەی کاتی پشووی زیاتر وەربگرن
15:09
And then, at one in the afternoon, they're totally crashing.
354
894000
3000
پاشان لە کاتژمیری یەکدا هەمویان هیلاکن لە برسا
15:12
These are your children and grandchildren that are totally melting down
355
897000
2000
ئەوانە منداڵی ئێوە و نەوەی ئێوەن ڕۆژانە لە ناودەچن
15:14
when you pick them up, because they haven't had lunch.
356
899000
2000
کاتێت حەپسیان دەکەیت لەبەرئەوەی نانیان نەخواردوە
15:16
So if the only thing they'd have to do after lunch is go to class,
357
901000
3000
کەواتە کە تەنها شت بیکەن دوای نان خواردنیان چون بۆ پۆل بیت
15:19
believe me, they're going to sit there and eat their lunch.
358
904000
3000
باوەربکەن ، ناچاردەبن دانیشن و نانەکەیان بخۆن
15:22
We need to --
359
907000
2000
پێویستمان...
15:24
we need to educate.
360
909000
2000
پێویستمان بە فێرکردنە
15:26
We need to educate the kids.
361
911000
2000
پێویستمان بە ڕۆشنبیرکردنی منداڵەکانمانە
15:28
We need to educate the staff.
362
913000
2000
پێویستمان بە ڕۆشنبیر کردنی کارمەندەکانە
15:30
I had 90 employees.
363
915000
2000
من٩٠ کارمەند کاری لا دەکردم
15:32
Two were supposed to be cooks -- none could.
364
917000
2000
دوانیان دەبوایە ببونایە بە چێشت لێنەر ، کەسیان نەیان توانی
15:34
And, you know, I'm not that better off now.
365
919000
3000
دەزانن، من ئێستا زۆر باش نیم
15:37
But we really have to educate.
366
922000
2000
بەڵام بە ڕاستی دەبێت هەوڵی زۆر باشتر بوون بدەین
15:39
We have to get academic institutions to start thinking
367
924000
3000
دەبێت ڕێکخراوێکی فێرکاری دابنێن کە دەست بکات بە بیرکردنەوە لە
15:42
about ways to teach people how to cook again,
368
927000
3000
دۆزینەوەی ڕێگای تازە بۆ فێرکردنی و ئامادەکردنی خۆراک لە سەرەتاوە
15:45
because, of course, they don't --
369
930000
2000
لەبەرئەوەی بەڕاستی ئەوان نازانن
15:47
because we've had this processed food in schools
370
932000
2000
لەبەر ئەوەی شێوازێکی دیاری کراوەی نان خواردن لە قوتابخانەکان و
15:49
and institutions for so long.
371
934000
2000
ڕێکخراوەکاندا هەر لە کۆنەوە هەیە
15:51
We need 40-minute lunches --
372
936000
2000
پێویستمان بە ٤٠ خولەکە بۆ کاتی نان خواردنی نیوەڕۆ
15:53
most schools have 20-minute lunches --
373
938000
2000
زۆربەی قوتابخانەکان ٢٠ خولەکیان هەیە بۆ کاتی نان خواردن
15:55
and lunches that are time-appropriate.
374
940000
2000
هەروەها کاتێکی گونجاو بیت بۆ خواردن
15:57
There was just a big study done, and so many schools
375
942000
2000
توێژینەوەیەکی گەورە کرا، وە زۆربەی قوتابخانەکان
15:59
are starting lunch at nine and 10 in the morning.
376
944000
2000
دەستیان دەکرد بە بە نان ئامەدە کردن لە ٩ بۆ ١٠ ی نیوەڕۆ
16:01
That is not lunchtime.
377
946000
2000
ئەوە کاتی گونجاو نییە بۆ خواردن
16:04
You know, it's crazy. It's crazy what we're doing.
378
949000
3000
دەزانن، ئەوە شێتیە، ئەوەی ئێمە دەیکەین شێتیە
16:07
And just remember,
379
952000
2000
تەنها بیرتان بێت
16:09
at very least tacitly,
380
954000
2000
ئاستیکی زۆر نزمە
16:11
this is what we're teaching children
381
956000
3000
ئەوەیە فێری مندالەکانی دەکەین
16:14
as what they should be doing.
382
959000
2000
کە پێویستە لەسەریان بیانکەن
16:16
I think if we're going to fix this,
383
961000
2000
پێشم وایە ئەگەر نەشمان توانی ئەوە بگۆڕین
16:18
one of the things we have to do
384
963000
2000
یەک لەو شتانەی کە پێویستە بیکەین
16:20
is really change how we have oversight
385
965000
2000
ئەوەیە کە ئەم بێئاگاییەیەی خۆمان بگۆڕین
16:22
over the National School Lunch Program.
386
967000
2000
بێئاگایی لە سیستەمی خۆراک لە قوتابخانە نەتەوەییەکانماندا
16:24
Instead of the National School Lunch Program being under the USDA,
387
969000
3000
لەجیاتی ئەوەی سیستەمی خۆراک لە ژێر چاودێری وەزارەتی کشتوکاڵدا بێت
16:27
I think it should be under CDC.
388
972000
2000
پێم وایە باشتر دەبێت ئەگەر لە ژێر چاودێری سەنتەری کۆنتڕۆڵ کردنی نەخۆشیەکاندا بێت
16:29
If we started to think about food
389
974000
3000
ئەگەر بیت و دەست بکەین بە بیرکردنەوە لە خۆراک
16:32
and how we feed our kids
390
977000
2000
وە بیر لەوە بکەینەوە کە چۆن خواردن بدەینە منداڵەکانمان
16:34
as a health initiative,
391
979000
2000
وەک دەستپێشخەریەک لە خۆپاراستدا
16:37
and we started thinking about food as health,
392
982000
3000
وە بەم جۆرە بیربکەینەوە کە خۆراک واتە تەندروستی
16:40
then I think we wouldn't have corn dogs
393
985000
3000
ئەو کاتە وابزانم کەس پارچە گۆشتی سورەکراو ناخوات
16:43
as lunch.
394
988000
2000
وەک ژەمە خوانێکی نوەڕۆ
16:45
Okay, Finance 101 on this,
395
990000
3000
باشە، دراسەی داهاتی دارای یەکەم
16:48
and this -- I'm sort of wrapping it up with this finance piece,
396
993000
3000
ئەمەش، هەرچۆنێک بێت دەچیتە سەر داهاتی دارای
16:51
because I think this is something we all have to understand.
397
996000
3000
لەبەرئەوەی ئەمە بابەتێکە پیم وایە هەموومان ئەبیت لێی تێبگەین
16:54
The National School Lunch Program spends 8 billion dollars
398
999000
2000
سیستەمی خواردەمەنی قوتابخانە نەتەوەییەکان ٨ بلێۆن دۆلار خەرج دەکەن
16:56
feeding 30 million children a year.
399
1001000
2000
بۆ خواردنی ٣٠ ملێۆن منداڵ لە ساڵێکدا
16:58
That number probably needs to double.
400
1003000
2000
ئەم ژمارەیە پێویستە زیاد بکات
17:00
People say, "Oh my God, where are we going to get 8 billion?"
401
1005000
3000
خەڵکی دەڵێن '' ئەی خوایە، لە کوێ ٨ بلێۆن دۆلار بهێنین؟
17:03
In this country, we're spending 110 billion dollars a year
402
1008000
4000
لەم شارەدا ، ساڵانە ١١٠ بلێۆن دۆلار خەرج دەکەن
17:07
on fast food.
403
1012000
3000
بۆ خواردنی خێرا
17:10
We spend 100 billion dollars a year
404
1015000
2000
ئێمە ساڵانە ١١٠ بلێۆن دۆلار خەرج دەکەین
17:12
on diet aids.
405
1017000
2000
بۆ تەندروستی جەستەمان
17:14
We spend 50 billion dollars on vegetables,
406
1019000
2000
ئێمە ٥٠ بلێۆن دۆلار خەرج دەکەین بۆ سەوزەوات
17:16
which is why we need all the diet aids.
407
1021000
3000
لەبەرئەوە پێویستمان بە هەموو یارمەتیەکی تەندروستی جەستەییە
17:19
We spend 200 billion dollars a year
408
1024000
3000
ئێمە ساڵانە ٢٠٠ بلێۆن دۆلار خەرج دەکەین
17:22
on diet-related illness today,
409
1027000
3000
بۆ دەرمانی نەخۆشی کە بەهۆی خۆراکەوە توشمان دەبێت
17:25
with nine percent of our kids having type 2 diabetes.
410
1030000
3000
ڕێژەی %٩ ی منداڵان پشت بە ئینسۆلین دەبەستن بەهۆی نەخۆشی شەکرەوە
17:28
200 billion.
411
1033000
2000
٢٠٠ بلێۆن
17:30
So you know what, when we talk
412
1035000
2000
ئێستا چی ڕودەدات.. ئەگەر بڵێین
17:32
about needing 8 billion more, it's not a lot.
413
1037000
3000
پێویستمان بە ٨ بلێۆنی ترە ، زۆر نییە
17:35
That 8 billion comes down to two dollars and 49 cents --
414
1040000
3000
ئەو ٨ بلێۆنە بوو بە ٢ دۆلار و ٤٩ سەنت
17:38
that's what the government allocates for lunch.
415
1043000
3000
مەبەستم ئەو بڕەیە کە حکومەت بۆ خۆراک دابینی کردوە
17:41
Most school districts spend two thirds of that on payroll and overhead.
416
1046000
3000
دوو لە سێی زۆربەی قوتابخانەکان ئەو بڕە لە موچەدا سەرف دەکەن
17:44
That means we spend less than a dollar a day
417
1049000
3000
ئەمە بەواتای ئەوەی کە ئێمە ڕۆژانە کەمتر لە دۆلارێک خەرج دەکەین
17:47
on food for kids in schools --
418
1052000
2000
بۆ خواردنی منداڵان لە قوتانخانەکاندا
17:49
most schools, 80 to 90 cents. In L.A., it's 56 cents.
419
1054000
4000
ەخەرجی زۆربەی قوتابخانەکان ٨٠ بۆ ٩٠ سەنتە و لە لۆس ئەنجلوس ٥٦ سەنت
17:54
So we're spending less than a dollar, OK, on lunch.
420
1059000
3000
کەواتە ئێمە کەمتر لە دۆلارێک خەرج دەکەین بۆ نانی نیوەڕۆ
17:57
Now I don't know about you,
421
1062000
2000
ئێستا، من لە بارەی ئێوە نازانم
17:59
but I go to Starbucks and Pete's and places like that,
422
1064000
2000
بەڵام کاتێ دەچم بۆ " ستارباکس و پێتیس " و شوێنی ئاوها
18:01
and venti latte in San Francisco is five dollars.
423
1066000
3000
بڕی ٥ دۆلار دەدەم بە قاوەی ڤێنتی لاتێ لە سان فرانسیسکۆ
18:04
One gourmet coffee,
424
1069000
2000
تەنها یەک کوپ قاوە
18:06
one, is more --
425
1071000
2000
خەرجی بۆ یەک کوپ قاوە زیاترە
18:08
we spend more on than we are spending to feed kids
426
1073000
3000
لەو خەرجی یەی کە بۆ نانخواردنی نیوەڕۆی منداڵان دابین کراوە
18:11
for an entire week
427
1076000
3000
بۆ یەک هەفتە
18:14
in our schools.
428
1079000
2000
لە قوتابخانەکانماندا
18:16
You know what? We should be ashamed.
429
1081000
3000
دەزانن چی؟ دەبێ شەرم بکەین
18:20
We, as a country, should be ashamed
430
1085000
3000
ئێمە، وەک وڵاتێک دەبێ شەرم بکەین
18:23
at that.
431
1088000
2000
لەوە
18:25
The richest country.
432
1090000
2000
دەوڵەمەندرین وڵاتین
18:27
In our country,
433
1092000
2000
کەچی لە وڵاتەکەی ئێمە
18:29
it's the kids that need it the most,
434
1094000
3000
منداڵەکانمان کە لە هەموو شتێ گرنگترن
18:32
who get this really, really lousy food.
435
1097000
2000
خۆراکی زۆر زۆر خراپیان دەرخوارد دەدەین
18:34
It's the kids who have parents and grandparents
436
1099000
2000
ئەوە ئەو منداڵانانەن کە دایک و باوک و باپیر و
18:36
and uncles and aunts that can't even afford
437
1101000
3000
مام و خاڵ و پوریان هەیە، و تەنانەت ناتوانن
18:40
to pay for school lunch that gets this food.
438
1105000
3000
پارەی خوانێکی باشی نیوەڕۆ بۆ منداڵەکانیان بدەن
18:43
And those are the same kids
439
1108000
2000
وە هەرئەو منداڵانەن
18:45
who are going to be getting sick.
440
1110000
3000
کە نەخۆش دەکەون
18:48
Those are the same kids who we should be taking care of.
441
1113000
3000
هەر ئەو منداڵانانەن کە دەبێ چاودێریان بکەین
18:51
We can all make a difference.
442
1116000
3000
هەموومان دەتوانین جیاوازی دروست بکەین
18:54
That every single one of us,
443
1119000
2000
هەرتاکە کەسێ لە نەتەوە یەکگرتوەکاندا
18:56
whether we have children,
444
1121000
2000
جا ئەگەر منداڵمان هەبێت
18:58
whether we care about children, whether we have nieces or nephews,
445
1123000
3000
یاخود ئاگامان لە منداڵ ببێت، یان منداڵی برا و خوشکمان هەبێت
19:01
or anything --
446
1126000
2000
یاخود هەرچیەک بێت
19:03
that we can make a difference.
447
1128000
2000
دەتوانین جیاوازی دروست بکەین
19:05
Whether you sit down and eat a meal with your kids,
448
1130000
2000
ئەگەر دانیشیت و ژەمێک بخۆیت لەگەڵ منداڵەکانت
19:07
whether you take your kids, or grandchildren,
449
1132000
2000
ئەگەر منداڵەکەت یان نەوەکانت
19:09
or nieces and nephews shopping
450
1134000
3000
یان منداڵانی خوشک و براکانت برد بۆ بازار
19:12
to a farmers' market. Just do tastings with them.
451
1137000
3000
بۆ دوکانی جوتیارەکان، تەنها بۆی تامیان بکات
19:15
Sit down and care.
452
1140000
2000
دانیشەو گرنگی پێبدە
19:17
And on the macro level,
453
1142000
2000
وە لەسەر ئاستێکی فراوانتر
19:19
we're in what seems to be
454
1144000
2000
لە کاتێکدا کە ئێمە
19:21
a 19-month presidential campaign,
455
1146000
4000
لە ١٩ مانگی هەڵبژاردنەکاندا
19:25
and of all the things we're asking
456
1150000
2000
بۆ هەموو ئەو پرسیارانەی ئاڕاستەی
19:27
all of these potential leaders,
457
1152000
2000
سەرکردەکانی دەکەین
19:29
what about asking for the health of our children?
458
1154000
2000
ئەی چی دەربارەی پرسیار لەبارەی تەندروستی منداڵەکانمانەوە؟
19:31
Thank you.
459
1156000
1000
سوپاس
ABOUT THE SPEAKER
Ann Cooper - Lunch ladyAnn Cooper cares -- a lot -- what kids eat for lunch. As the head of nutrition for Berkeley, California, schools, she serves organic, regionally sourced and sustainable meals to lots of lucky children.
Why you should listen
Ann Cooper has a frontline view of the daily battle to keep kids healthy -- and of the enemy, the processed-foods industries that, it sometimes seems, want to wrap every single thing that children eat in a fried coating and then a plastic bag. As the director of nutrition services for the Berkeley (California) Unified School District, she's an outspoken activist for serving fresh, sustainable food to kids. Her lively website, ChefAnn.com, rounds up recipes, links, and resources for food activism.
Cooper's influential program in Berkeley involves kids in every stage of the food they eat, from growing to disposing of it. And along the way, eating some delicious cafeteria lunches. She's also recently become one of the most enterprising members of Jamie Oliver's Food Revolution, launching TheLunchBox.org to give schools the resources and support they need to transform their menus and provide balanced, healthy meals. In line with that effort, she is partnering with Whole Foods on the Great American Salad Project (GASP), which will create fresh salad bars in over 300 schools around the U.S.
She's the author of several books, including Bitter Harvest, an examination of the food chain, and her latest, Lunch Lessons: Changing the Way We Feed Our Children.
Ann Cooper | Speaker | TED.com