TEDSalon NY2011
Shlomo Benartzi: Saving for tomorrow, tomorrow
Шломо Бенарци: Штедењето за утре, започнува утре
Filmed:
Readability: 3.2
1,754,678 views
Лесно е да си ветите дека ќе започнете да штедите од идната седмица, но што доколку треба да започнете денес? Вообичаено, сакаме веднаш да трошиме.Економистот Шломо Бенарци вели дека ова е една од најголемите пречки за да заштедите доволно за пензија. Тој прашува: Како овие предизвици во однесувањето да ги претвориме во решенија?
Shlomo Benartzi - Economist
Shlomo Benartzi uses behavioral economics to study how and why we plan well for the future (or fail to), and uses that to develop new programs to encourage saving for retirement. Full bio
Shlomo Benartzi uses behavioral economics to study how and why we plan well for the future (or fail to), and uses that to develop new programs to encourage saving for retirement. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I'm going to talk today about saving more,
0
0
3000
Денес ќе зборувам како да заштедите повеќе,
00:18
but not today, tomorrow.
1
3000
3000
но не денес, туку утре.
00:21
I'm going to talk about Save More Tomorrow.
2
6000
2000
Ќе зборувам за Заштедете Повеќе Утре.
00:23
It's a program that Richard Thaler
3
8000
2000
Тоа е програма која Ричард Телер
00:25
from the University of Chicago and I
4
10000
2000
од Универзитетот на Чикаго и јас
00:27
devised maybe 15 years ago.
5
12000
3000
ја развивме пред 15 години.
00:30
The program, in a sense,
6
15000
2000
Програмата, всушност,
00:32
is an example of behavioral finance
7
17000
2000
е пример за однесување кон финансии
00:34
on steroids --
8
19000
2000
на стероиди,
00:36
how we could really use behavioral finance.
9
21000
3000
како би можеле да го искористиме однесувањето кон финансиите.
00:39
Now you might ask, what is behavioral finance?
10
24000
3000
Сега се прашувате: Што е однесување кон финансиите?
00:42
So let's think about how we manage our money.
11
27000
3000
Ајде да размислиме за тоа како раководиме со нашите пари.
00:45
Let's start with mortgages.
12
30000
3000
Да започнеме со хипотеките.
00:48
It's kind of a recent topic,
13
33000
2000
Тоа е прилично актуелна тема,
00:50
at least in the U.S.
14
35000
2000
барем во САД.
00:52
A lot of people buy
15
37000
2000
Многумина ги купуваат
00:54
the biggest house they can afford,
16
39000
3000
најголемите куќи кои може да си ги дозволат,
00:57
and actually slightly bigger than that.
17
42000
3000
или малку поголеми од тоа.
01:00
And then they foreclose.
18
45000
3000
А потоа ги препродаваат.
01:03
And then they blame the banks
19
48000
2000
И потоа ги обвинуваат банките
01:05
for being the bad guys who gave them the mortgages.
20
50000
3000
дека се лошите момци кои им ја издале хипотеката.
01:08
Let's also think about
21
53000
2000
Да размислиме за
01:10
how we manage risks --
22
55000
2000
тоа како раководиме со ризиците,
01:12
for example, investing in the stock market.
23
57000
2000
на пример, при инвестирање во берза на акции.
01:14
Two years ago, three years ago, about four years ago,
24
59000
3000
Пред две, пред три години, пред околу четири години,
01:17
markets did well.
25
62000
2000
берзите добро се движеа..
01:19
We were risk takers, of course.
26
64000
3000
Ние, нели тогаш ризикувавме.
01:22
Then market stocks seize
27
67000
2000
Потоа акциите на берза започнаа да паѓаат
01:24
and we're like, "Wow.
28
69000
2000
и си велевме: "Леле.
01:26
These losses, they feel, emotionally,
29
71000
3000
Овие загуби, ги прифаќаме емотивно,
01:29
they feel very different
30
74000
3000
тие се многу поразлични
01:32
from what we actually thought about it
31
77000
3000
од она што реално го очекувавме
01:35
when markets were going up."
32
80000
2000
кога берзите одеа нагоре".
01:37
So we're probably not doing a great job
33
82000
3000
Значи не постапуваме баш најдобро
01:40
when it comes to risk taking.
34
85000
2000
кога се работи за преземање на ризик.
01:42
How many of you have iPhones?
35
87000
3000
Колкумина од вас имаат iPhone?
01:45
Anyone? Wonderful.
36
90000
3000
Било кој? Одлично.
01:48
I would bet many more of you
37
93000
3000
Би се кладел дека повеќето од вас
01:51
insure your iPhone --
38
96000
3000
сте го осигурале вашиот iPhone,
01:54
you're implicitly buying insurance by having an extended warranty.
39
99000
3000
дополнително плаќате за осигурување преку продолжена гаранција.
01:57
What if you lose your iPhone?
40
102000
2000
Што доколку го изгубите вашиот iPhone?
01:59
What if you do this?
41
104000
2000
Што доколку ви се случи тоа?
02:01
How many of you have kids?
42
106000
2000
Колкумина од вас имаат деца?
02:03
Anyone?
43
108000
2000
Некој?
02:05
Keep your hands up
44
110000
2000
Држете ги рацете горе
02:07
if you have sufficient life insurance.
45
112000
3000
доколку имате целосно животно осигурување.
02:10
I see a lot of hands coming down.
46
115000
2000
Гледам многу од рацете се спуштија.
02:12
I would predict,
47
117000
2000
Би предвидел,
02:14
if you're a representative sample,
48
119000
2000
доколку сте репрезентативен примерок,
02:16
that many more of you
49
121000
2000
дека повеќето од вас
02:18
insure your iPhones than your lives,
50
123000
3000
го осигурале својот iPhone а помалку својот живот,
02:21
even when you have kids.
51
126000
2000
дури и доколку имате деца.
02:23
We're not doing that well when it comes to insurance.
52
128000
3000
Не постапуваме баш најмудро кога се работи за осигурување.
02:26
The average American household
53
131000
4000
Просечното американско домаќинство
02:30
spends 1,000 dollars a year
54
135000
3000
троши илјада долари годишно
02:33
on lotteries.
55
138000
2000
на лотарии.
02:35
And I know it sounds crazy.
56
140000
3000
И знам дека звучи лудо.
02:38
How many of you spend a thousand dollars a year on lotteries?
57
143000
3000
Колкумина од вас трошат илјадници долари годишно на лотарии?
02:41
No one.
58
146000
2000
Ниту еден.
02:43
So that tells us that the people not in this room
59
148000
3000
Тоа ни кажува дека луѓето кои не се во оваа сала
02:46
are spending more than a thousand
60
151000
2000
трошат повеќе од илјада долари
02:48
to get the average to a thousand.
61
153000
3000
за да се постигне просекот од илјада.
02:51
Low-income people
62
156000
2000
Луѓето со ниски приходи
02:53
spend a lot more than a thousand on lotteries.
63
158000
4000
трошат повеќе од илјада долари на лотарии.
02:57
So where does it take us?
64
162000
2000
Каде нè води сето тоа?
02:59
We're not doing a great job managing money.
65
164000
3000
Не раководиме најдобро со нашите пари.
03:02
Behavioral finance is really a combination
66
167000
3000
Однесувањето кон финансиите претставува комбинација
03:05
of psychology and economics,
67
170000
2000
од психологија и економика,
03:07
trying to understand
68
172000
2000
која се обидува да ги разбере
03:09
the money mistakes people make.
69
174000
2000
грешките кои луѓето ги прават со парите.
03:11
And I can keep standing here
70
176000
2000
Јас и понатаму ќе стојам овде
03:13
for the 12 minutes and 53 seconds that I have left
71
178000
4000
и во преостанатите 12 минути и 53 секунди
03:17
and make fun of all sorts of ways
72
182000
2000
ќе правам шеги на различни начини
03:19
we manage money,
73
184000
2000
како ги менаџираме парите,
03:21
and at the end you're going to ask, "How can we help people?"
74
186000
3000
и на крајот ќе прашате: "Како можеме да им помогнеме на луѓето?"
03:24
And that's what I really want to focus on today.
75
189000
3000
Тоа е она на што сакам да се фокусирам денес.
03:27
How do we take an understanding
76
192000
2000
Како ги разбираме
03:29
of the money mistakes people make,
77
194000
3000
грешките кои луѓето ги прават со парите,
03:32
and then turning the behavioral challenges
78
197000
3000
и потоа да го насочиме нашето однесување
03:35
into behavioral solutions?
79
200000
2000
кон решение?
03:37
And what I'm going to talk about today
80
202000
2000
Она за што ќе зборувам денес
03:39
is Save More Tomorrow.
81
204000
2000
е Заштедете Повеќе Утре.
03:41
I want to address the issue
82
206000
2000
Сакам да го потенцирам проблемот
03:43
of savings.
83
208000
2000
со штедење.
03:45
We have on the screen
84
210000
2000
На екранот имаме
03:47
a representative sample
85
212000
2000
репрезентативен примерок
03:49
of 100 Americans.
86
214000
2000
на 100 Американци.
03:51
And we're going to look at their saving behavior.
87
216000
3000
И ќе го разгледаме нивното однесување кон штедењето.
03:54
First thing to notice is,
88
219000
2000
Првата работа која треба да се забележи е,
03:56
half of them
89
221000
2000
дека половината од нив
03:58
do not even have access
90
223000
2000
дури и немаат избрано
04:00
to a 401(k) plan.
91
225000
2000
своја 401(к) пензиска шема.
04:02
They cannot make savings easy.
92
227000
3000
Тие не можат туку така да заштедат.
04:05
They cannot have money go away from their paycheck
93
230000
3000
Не можат да си дозволат дел од парите од платата
04:08
into a 401(k) plan
94
233000
2000
да одат за 401(к) пензија
04:10
before they see it,
95
235000
2000
пред да ги видат,
04:12
before they can touch it.
96
237000
2000
пред да ги допрат парите.
04:14
What about the remaining half of the people?
97
239000
3000
Што е со преостанатата половина од луѓето?
04:17
Some of them elect not to save.
98
242000
3000
Дел од нив избираат да не штедат.
04:20
They're just too lazy.
99
245000
2000
Тие едноставно се мрзливи.
04:22
They never get around to logging into a complicated website
100
247000
3000
Тие никогаш не одвоиле време да се регистрираат на сложениот веб сајт
04:25
and doing 17 clicks to join the 401(k) plan.
101
250000
3000
и да направат 17 кликови за да се приклучат на 401(к) пензиска шема.
04:28
And then they have to decide how they're going to invest
102
253000
2000
И потоа треба да одлучат како ќе инвестираат
04:30
in their 52 choices,
103
255000
2000
од вкупно 52 различни начини,
04:32
and they never heard about what is a money market fund.
104
257000
4000
а никогаш претходно не слушнале за фонд за акции.
04:36
And they get overwhelmed and the just don't join.
105
261000
2000
Тие се вознемируваат и едноставно се откажуваат.
04:38
How many people end up saving to a 401(k) plan?
106
263000
5000
Колкумина од луѓето имаат 401(к) пензиска шема?
04:43
One third of Americans.
107
268000
3000
Една третина од Американците.
04:46
Two thirds are not saving now.
108
271000
2000
Две третини воопшто не штедат денес.
04:48
Are they saving enough?
109
273000
2000
Дали тие заштедуваат доволно?
04:50
Take out those
110
275000
2000
Да ги тргнеме оние
04:52
who say they save too little.
111
277000
2000
кои велат дека заштедуваат премалку.
04:54
One out of 10
112
279000
2000
Еден од вкупно десет
04:56
are saving enough.
113
281000
3000
заштедува доволно.
04:59
Nine out of 10
114
284000
2000
Девет од вкупно десет
05:01
either cannot save through their 401(k) plan,
115
286000
3000
или не можат да штедат преку 401(к) пензиска шема,
05:04
decide not to save -- or don't decide --
116
289000
3000
одлучуваат да не штедат - или не одлучуваат,
05:07
or save too little.
117
292000
3000
или заштедуваат премалку.
05:10
We think we have a problem
118
295000
2000
Мислиме дека имаме проблем
05:12
of people saving too much.
119
297000
2000
со луѓе кои штедат премногу.
05:14
Let's look at that.
120
299000
2000
Да го погледнеме ова.
05:16
We have one person --
121
301000
2000
Имаме едно лице,
05:18
well, actually we're going to slice him in half
122
303000
3000
всушност ќе го пресечеме на половина
05:21
because it's less than one percent.
123
306000
3000
бидејќи е помал од еден процент.
05:24
Roughly half a percent of Americans
124
309000
3000
Грубо, половина процент од Американците
05:27
feel that they save too much.
125
312000
5000
мислат дека заштедуваат премногу.
05:32
What are we going to do about it?
126
317000
2000
Што ќе правиме со ова?
05:34
That's what I really want to focus on.
127
319000
2000
На тоа сакам да се фокусирам.
05:36
We have to understand
128
321000
2000
Потребно е да разбереме
05:38
why people are not saving,
129
323000
2000
зошто луѓето не штедат,
05:40
and then we can hopefully flip
130
325000
2000
и само потоа ќе можеме да ги трансформираме
05:42
the behavioral challenges
131
327000
2000
предизвиците во однесувањето
05:44
into behavioral solutions,
132
329000
2000
во решенија,
05:46
and then see how powerful it might be.
133
331000
3000
а потоа да видиме колку тоа може да биде моќно.
05:49
So let me divert for a second
134
334000
2000
Ќе одвојам неколку секунди
05:51
as we're going to identify the problems,
135
336000
2000
за да ги идентификувам проблемите,
05:53
the challenges, the behavioral challenges,
136
338000
3000
предизвиците во однесувањето,
05:56
that prevent people from saving.
137
341000
2000
кои ги спречуваат луѓето да штедат.
05:58
I'm going to divert and talk about bananas and chocolate.
138
343000
4000
Ќе дадам еден пример во кој ќе зборувам за банани и чоколадо.
06:02
Suppose we had another wonderful TED event next week.
139
347000
3000
Да претпоставиме дека имаме уште еден TED настан идната седмица.
06:05
And during the break
140
350000
2000
И за време на паузата
06:07
there would be a snack
141
352000
2000
ќе има мала закуска
06:09
and you could choose bananas or chocolate.
142
354000
2000
и би можеле да изберете помеѓу банани и чоколадо.
06:11
How many of you think you would like to have bananas
143
356000
3000
Колкумина од вас мислат дека би избрале банана
06:14
during this hypothetical TED event next week?
144
359000
2000
за време на замислениот TED настан идната седмица?
06:16
Who would go for bananas?
145
361000
2000
Кој би избрал банани?
06:18
Wonderful.
146
363000
2000
Одлично.
06:20
I predict scientifically
147
365000
2000
Можам научно да предвидам
06:22
74 percent of you will go for bananas.
148
367000
3000
дека 74% од Вас ќе изберат банани.
06:25
Well that's at least what one wonderful study predicted.
149
370000
4000
Тоа една одлична студија го има предвидено.
06:30
And then count down the days
150
375000
3000
А потоа бројте ги деновите
06:33
and see what people ended up eating.
151
378000
4000
и погледнете луѓето што ќе изберат за јадење.
06:38
The same people that imagined themselves
152
383000
3000
Истите луѓе кои изјавиле дека
06:41
eating the bananas
153
386000
2000
ќе јадат банани
06:43
ended up eating chocolates
154
388000
2000
завршуваат јадејќи чоколади
06:45
a week later.
155
390000
2000
една седмица подоцна.
06:47
Self-control
156
392000
2000
Самоконтролата
06:49
is not a problem in the future.
157
394000
3000
не е проблем за во иднина.
06:52
It's only a problem now
158
397000
2000
Таа е проблем во моментот
06:54
when the chocolate is next to us.
159
399000
4000
кога чоколадото е веднаш до нас.
06:58
What does it have to do with time and savings,
160
403000
3000
Каква врска има времето и штедењето,
07:01
this issue of immediate gratification?
161
406000
3000
со неспособноста да се одложи задоволството?
07:04
Or as some economists call it, present bias.
162
409000
4000
Или како што некои економисти го нарекуваат, тековна тенденција.
07:08
We think about saving. We know we should be saving.
163
413000
2000
Размислуваме за штедење. Знаеме дека би требало да штедиме.
07:10
We know we'll do it next year, but today let us go and spend.
164
415000
3000
Знаеме дека ќе штедиме идната година, но денес дајте да трошиме.
07:13
Christmas is coming,
165
418000
2000
Кога се наближува Божик,
07:15
we might as well buy a lot of gifts for everyone we know.
166
420000
3000
би можеле да купиме подароци за сите блиски.
07:18
So this issue of present bias
167
423000
4000
Така проблемот со тековна тенденција
07:22
causes us to think about saving,
168
427000
2000
нè тера да размислуваме за штедење,
07:24
but end up spending.
169
429000
2000
но завршуваме трошејќи.
07:26
Let me now talk
170
431000
2000
Да ви кажам
07:28
about another behavioral obstacle to saving
171
433000
2000
за една друга пречка што го оневозможува штедењето
07:30
having to do with inertia.
172
435000
2000
која е поврзана со инертноста.
07:32
But again, a little diversion
173
437000
2000
Но повторно, мало застранување
07:34
to the topic of organ donation.
174
439000
3000
на тема донирање органи.
07:37
Wonderful study comparing different countries.
175
442000
3000
Извонредна студија која споредува две земји.
07:40
We're going to look at two similar countries,
176
445000
3000
Ќе разгледаме две слични земји,
07:43
Germany and Austria.
177
448000
3000
Германија и Австрија.
07:46
And in Germany,
178
451000
2000
Во Германија,
07:48
if you would like to donate your organs --
179
453000
2000
доколку сакате да донирате органи,
07:50
God forbid something really bad
180
455000
2000
не дај боже, доколку нешто многу лошо
07:52
happens to you --
181
457000
2000
ви се случи,
07:54
when you get your driving license or an I.D.,
182
459000
3000
откако ќе земете возачка дозвола или лична карта,
07:57
you check the box saying,
183
462000
2000
вие го пополнувате полето кое вели:
07:59
"I would like to donate my organs."
184
464000
2000
"Би сакал да ги донирам моите органи".
08:01
Not many people like checking boxes.
185
466000
2000
Многумина не сакаат пополнување полиња.
08:03
It takes effort. You need to think.
186
468000
2000
Потребен е труд. Треба да мислите.
08:05
Twelve percent do.
187
470000
3000
Дванаесет проценти размислуваат.
08:08
Austria, a neighboring country,
188
473000
3000
Австрија, соседна земја,
08:11
slightly similar, slightly different.
189
476000
2000
помалку слична, помалку различна.
08:13
What's the difference?
190
478000
2000
Во што е разликата?
08:15
Well, you still have choice.
191
480000
2000
Па, сè уште имате избор.
08:17
You will decide
192
482000
2000
Вие ќе одлучите
08:19
whether you want to donate your organs or not.
193
484000
3000
дали сакате да ги донирате органите или не.
08:22
But when you get your driving license,
194
487000
2000
Но кога ќе ја земете возачката дозвола,
08:24
you check the box
195
489000
2000
го пополнувате полето
08:26
if you do not want to donate your organ.
196
491000
4000
доколку не сакате да ги донирате вашите органи.
08:30
Nobody checks boxes.
197
495000
2000
Никој не го пополнува полето.
08:32
That's kind of too much effort.
198
497000
2000
Тоа е прилично голем напор.
08:34
One percent check the box. The rest do nothing.
199
499000
3000
Еден процент го пополнуваат полето. Преостанатите не прават ништо.
08:37
Doing nothing is very common.
200
502000
2000
Правење ништо е многу чест случај.
08:39
Not many people check boxes.
201
504000
3000
Многу малку луѓе пополнуваат полиња.
08:42
What are the implications
202
507000
2000
Какво е влијанието на оваа мала разлика
08:44
to saving lives
203
509000
2000
врз спасувањето на животи
08:46
and having organs available?
204
511000
3000
и постоењето на расположиви органи?
08:49
In Germany, 12 percent check the box.
205
514000
2000
Во Германија, 12 проценти го пополнуваат полето.
08:51
Twelve percent are organ donors.
206
516000
3000
Дванаесет проценти донираат органи.
08:54
Huge shortage of organs,
207
519000
2000
Голем недостаток од органи,
08:56
God forbid, if you need one.
208
521000
2000
не дај боже, доколку ви затреба некој.
08:58
In Austria, again, nobody checks the box.
209
523000
3000
Во Австрија, повторно, никој не го пополнува полето.
09:01
Therefore, 99 percent of people
210
526000
3000
Затоа, 99% од луѓето
09:04
are organ donors.
211
529000
2000
се донори на органи.
09:06
Inertia, lack of action.
212
531000
2000
Инертност, недостиг од акција.
09:08
What is the default setting
213
533000
2000
Која е основната поставка
09:10
if people do nothing,
214
535000
2000
доколку луѓето не прават ништо,
09:12
if they keep procrastinating, if they don't check the boxes?
215
537000
3000
доколку тие и понатаму избегнуваат и не пополнуваат полиња?
09:15
Very powerful.
216
540000
2000
Многу моќна.
09:17
We're going to talk
217
542000
2000
Ќе зборуваме
09:19
about what happens if people are overwhelmed and scared
218
544000
4000
за тоа што се случува кога луѓето се вознемирени и заплашени
09:23
to make their 401(k) choices.
219
548000
3000
за да изберат своја 401(к) пензиска шема.
09:26
Are we going to make them automatically join the plan,
220
551000
3000
Дали ќе им овозможиме автоматски да се приклучат на шемата,
09:29
or are they going to be left out?
221
554000
2000
или ќе ги оставиме надвор од неа?
09:31
In too many 401(k) plans,
222
556000
3000
Во голем број од 401(к) пензиските шеми,
09:34
if people do nothing,
223
559000
2000
доколку луѓето не преземат ништо,
09:36
it means they're not saving for retirement,
224
561000
3000
тоа значи дека тие нема да штедат за пензија,
09:39
if they don't check the box.
225
564000
2000
доколку не го пополнат полето.
09:41
And checking the box takes effort.
226
566000
3000
А пополнувањето на полето бара труд.
09:44
So we've chatted about a couple of behavioral challenges.
227
569000
3000
Спомнавме неколку предизвици во однесувањето.
09:47
One more before we flip the challenges into solutions,
228
572000
3000
Уште една работа пред предизвиците да ги претвориме во решенија,
09:50
having to do with monkeys and apples.
229
575000
2000
која е поврзана со мајмуни и јаболка.
09:52
No, no, no, this is a real study
230
577000
2000
Не, не, ова е вистинска студија
09:54
and it's got a lot to do with behavioral economics.
231
579000
4000
и таа кажува многу за економиката на однесување.
09:58
One group of monkeys gets an apple, they're pretty happy.
232
583000
3000
Една група на мајмуни добива едно јаболко. Тие се прилично задоволни.
10:01
The other group gets two apples, one is taken away.
233
586000
2000
Другата група добива две јаболка, а едното им се одзема.
10:03
They still have an apple left.
234
588000
2000
Тие сè уште имаат едно јаболко.
10:05
They're really mad.
235
590000
3000
Тие побеснуваат.
10:08
Why have you taken our apple?
236
593000
3000
Зошто ни ги одзедовте нашето јаболко?
10:11
This is the notion of loss aversion.
237
596000
3000
Ова е страв од загуба.
10:14
We hate losing stuff,
238
599000
2000
Ние мразиме да губиме работи,
10:16
even if it doesn't mean a lot of risk.
239
601000
3000
дури и кога тоа не значи голем ризик.
10:19
You would hate to go to the ATM,
240
604000
3000
Не би сакале да отидете до банкоматот,
10:22
take out 100 dollars
241
607000
2000
да извадите 100 долари
10:24
and notice that you lost one of those $20 bills.
242
609000
2000
и да забележите дека ви недостасува една банкнота од 20 долари.
10:26
It's very painful,
243
611000
2000
Многу боли,
10:28
even though it doesn't mean anything.
244
613000
2000
иако истото скоро ништо не ви значи.
10:30
Those 20 dollars might have been a quick lunch.
245
615000
4000
Овие 20 долари би можеле да бидат еден краток ручек.
10:34
So this notion of loss aversion
246
619000
4000
Стравувањето од загуба
10:38
kicks in when it comes to savings too,
247
623000
3000
исто така се јавува кога се работи и за штедењето,
10:41
because people, mentally
248
626000
2000
бидејќи многумина, ментално
10:43
and emotionally and intuitively
249
628000
3000
и емотивно и интуитивно
10:46
frame savings as a loss
250
631000
2000
го сфаќаат штедењето како загуба
10:48
because I have to cut my spending.
251
633000
3000
бидејќи треба да кратат од трошењето.
10:51
So we talked about
252
636000
2000
Ги спомнавме
10:53
all sorts of behavioral challenges
253
638000
2000
сите видови на предизвици во однесувањето
10:55
having to do with savings eventually.
254
640000
4000
кои се поврзани со штедењето.
10:59
Whether you think about immediate gratification,
255
644000
3000
Без оглед дали размислувате за итно задоволување,
11:02
and the chocolates versus bananas,
256
647000
3000
и за чоколадите наспроти бананите,
11:05
it's just painful to save now.
257
650000
3000
едноставно преболно е да штедите сега.
11:08
It's a lot more fun
258
653000
2000
Многу позабавно е
11:10
to spend now.
259
655000
2000
да трошите денес.
11:12
We talked about inertia and organ donations
260
657000
3000
Зборувавме за инертноста и донирањето органи
11:15
and checking the box.
261
660000
2000
и пополнувањето на полето.
11:17
If people have to check a lot of boxes
262
662000
2000
Доколку луѓето мораат да пополнуваат многу полиња
11:19
to join a 401(k) plan,
263
664000
2000
за да се приклучат на 401(к) пензиска шема,
11:21
they're going to keep procrastinating
264
666000
2000
тие ќе продолжат да го избегнуваат
11:23
and not join.
265
668000
2000
и нема да се приклучат.
11:25
And last, we talked about loss aversion,
266
670000
2000
И на крајот зборувавме за стравот од загуба,
11:27
and the monkeys and the apples.
267
672000
2000
и за мајмуните и јаболката.
11:29
If people frame mentally
268
674000
3000
Сè додека луѓето ментално го сфаќаат
11:32
saving for retirement as a loss,
269
677000
3000
штедењето за пензија како загуба,
11:35
they're not going to be saving for retirement.
270
680000
3000
тие нема да започнат да штедат за пензија.
11:38
So we've got these challenges,
271
683000
2000
Затоа ги имаме овие предизвици,
11:40
and what Richard Thaler and I
272
685000
2000
и она што Ричард Телер и мене
11:42
were always fascinated by --
273
687000
2000
отсекогаш нè фасцинирало,
11:44
take behavioral finance,
274
689000
2000
да се промени однесувањето кон финансиите,
11:46
make it behavioral finance on steroids
275
691000
2000
однесувањето да се постави на стероиди
11:48
or behavioral finance 2.0
276
693000
2000
или однесување кон финансиите верзија 2.0
11:50
or behavioral finance in action --
277
695000
2000
или да се примени однесувањето кон финансиите,
11:52
flip the challenges into solutions.
278
697000
4000
да се претворат предизвиците во решенија.
11:56
And we came up with an embarrassingly simple solution
279
701000
3000
И дојдовме до засрамувачки едноставно решение
11:59
called Save More, not today, Tomorrow.
280
704000
4000
наречено Заштедете Повеќе, не денес, Утре.
12:03
How is it going to solve the challenges
281
708000
2000
Како тоа ќе ги реши предизвиците
12:05
we chatted about?
282
710000
2000
за кои зборувавме?
12:07
If you think about the problem
283
712000
2000
Доколку се сетите на проблемот
12:09
of bananas versus chocolates,
284
714000
2000
со бананите наспроти чоколадите,
12:11
we think we're going to eat bananas next week.
285
716000
3000
мислиме дека ќе јадеме банани идната седмица.
12:14
We think we're going to save more next year.
286
719000
3000
Мислиме дека ќе заштедиме повеќе идната година.
12:17
Save More Tomorrow
287
722000
3000
Заштедете Повеќе Утре
12:20
invites employees
288
725000
2000
им нуди на вработените
12:22
to save more maybe next year --
289
727000
2000
да заштедат повеќе идната година,
12:24
sometime in the future
290
729000
2000
некогаш во иднина
12:26
when we can imagine ourselves
291
731000
2000
кога самите себе можеме да се замислиме
12:28
eating bananas,
292
733000
2000
како јадеме банани,
12:30
volunteering more in the community,
293
735000
2000
волонтираме во општеството,
12:32
exercising more and doing all the right things on the planet.
294
737000
4000
вежбаме повеќе и ги правиме сите добри работи на планетава.
12:36
Now we also talked about checking the box
295
741000
3000
Исто така зборувавме за пополнување на полиња
12:39
and the difficulty of taking action.
296
744000
3000
и за тоа колку е тешко да превземеш акција.
12:42
Save More Tomorrow
297
747000
2000
Заштедете Повеќе Утре
12:44
makes it easy.
298
749000
2000
ова го олеснува.
12:46
It's an autopilot.
299
751000
2000
Тоа е автопилот.
12:48
Once you tell me you would like to save more in the future,
300
753000
4000
Штом ќе ми речете дека би сакале да заштедите повеќе во иднина,
12:52
let's say every January
301
757000
2000
да речеме секој Јануари
12:54
you're going to be saving more automatically
302
759000
3000
вие ќе започнете да штедите автоматски
12:57
and it's going to go away from your paycheck to the 401(k) plan
303
762000
3000
и дел од вашата плата ќе оди во 401(к) пензиската шема
13:00
before you see it, before you touch it,
304
765000
2000
пред да го видите, пред да го допрете,
13:02
before you get the issue
305
767000
2000
пред да го добиете чувството
13:04
of immediate gratification.
306
769000
3000
за брзо задоволување.
13:07
But what are we going to do about the monkeys
307
772000
3000
Но што ќе правиме со мајмуните
13:10
and loss aversion?
308
775000
2000
и стравот од загуба?
13:12
Next January comes
309
777000
2000
Доаѓа следниот Јануари
13:14
and people might feel that if they save more,
310
779000
2000
и луѓето мислат дека колку повеќе штедат,
13:16
they have to spend less, and that's painful.
311
781000
3000
толку помалку имаат за трошење, а тоа е болно.
13:20
Well, maybe it shouldn't be just January.
312
785000
2000
Можеби тоа не би требало да биде Јануари.
13:22
Maybe we should make people save more
313
787000
3000
Можеби би требало луѓето да ги натераме да заштедат повеќе
13:25
when they make more money.
314
790000
3000
кога ќе заработуваат повеќе пари.
13:28
That way, when they make more money, when they get a pay raise,
315
793000
3000
На тој начин, кога заработуваат повеќе, кога имаат поголеми примања,
13:31
they don't have to cut their spending.
316
796000
4000
тие не треба да скратат од трошењето.
13:35
They take a little bit
317
800000
2000
Земаат по малку
13:37
of the increase in the paycheck home
318
802000
2000
од зголемувањето на платата
13:39
and spend more --
319
804000
2000
и трошат повеќе,
13:41
take a little bit of the increase
320
806000
2000
земаат мал дел од зголемувањето
13:43
and put it in a 401(k) plan.
321
808000
2000
и го внесуваат во 401(к) пензиската шема.
13:45
So that is the program,
322
810000
2000
Таква е програмата,
13:47
embarrassingly simple,
323
812000
2000
засрамувачки едноставна,
13:49
but as we're going to see,
324
814000
2000
но како што ќе видиме,
13:51
extremely powerful.
325
816000
2000
неверојатно моќна.
13:53
We first implemented it,
326
818000
2000
Првпат ја воведовме,
13:55
Richard Thaler and I,
327
820000
2000
Ричард Телер и јас,
13:57
back in 1998.
328
822000
3000
уште во 1998 година.
14:00
Mid-sized company in the Midwest,
329
825000
3000
Средно голема компанија во западниот дел,
14:03
blue collar employees
330
828000
2000
најобични работници во фабрика,
14:05
struggling to pay their bills
331
830000
2000
кои мака мачат со плаќање на сметките
14:07
repeatedly told us
332
832000
2000
постојано повторуваа дека
14:09
they cannot save more right away.
333
834000
3000
не можат да заштедат повеќе.
14:12
Saving more today is not an option.
334
837000
3000
Заштедувањето повеќе денес не е решение.
14:15
We invited them to save
335
840000
2000
Им понудивме да штедат
14:17
three percentage points more
336
842000
3000
три проценти повеќе
14:20
every time they get a pay raise.
337
845000
3000
секој пат кога ќе добијат покачување.
14:23
And here are the results.
338
848000
3000
И еве ги резултатите.
14:26
We're seeing here a three and a half-year period,
339
851000
2000
Овде гледаме три и пол годишен период,
14:28
four pay raises,
340
853000
2000
четири покачувања на плата,
14:30
people who were struggling to save,
341
855000
2000
луѓе кои едвај одвојувале за заштеда,
14:32
were saving three percent of their paycheck,
342
857000
2000
кои заштедувале три проценти од својата плата,
14:34
three and a half years later
343
859000
2000
три и пол години подоцна
14:36
saving almost four times as much,
344
861000
3000
заштедуваат скоро четири пати повеќе,
14:39
almost 14 percent.
345
864000
3000
скоро 14 проценти.
14:42
And there's shoes and bicycles
346
867000
2000
Гледаме и чевли и велосипеди
14:44
and things on this chart
347
869000
2000
и други работи на оваа слика
14:46
because I don't want to just throw numbers
348
871000
2000
бидејќи не сакам туку така да нафрлам бројки
14:48
in a vacuum.
349
873000
2000
во вакуум простор.
14:50
I want, really, to think about the fact
350
875000
3000
Сакам да верувам во фактот
14:53
that saving four times more
351
878000
2000
дека заштедувањето четири пати повеќе
14:55
is a huge difference
352
880000
2000
е огромна разлика
14:57
in terms of the lifestyle
353
882000
2000
од аспект на животниот стил
14:59
that people will be able to afford.
354
884000
2000
кој луѓето ќе можат да си го дозволат.
15:01
It's real.
355
886000
2000
Реално е.
15:03
It's not just numbers on a piece of paper.
356
888000
3000
Не се само бројки на парче хартија.
15:06
Whereas with saving three percent,
357
891000
2000
Каде што со заштедувањето три проценти
15:08
people might have to add nice sneakers
358
893000
2000
луѓето можеле да си купат убави патики
15:10
so they can walk,
359
895000
2000
за да можат да пешачат,
15:12
because they won't be able to afford anything else,
360
897000
4000
бидејќи не можат да си дозволат било што друго,
15:16
when they save 14 percent
361
901000
2000
кога заштедуваат 14 проценти,
15:18
they might be able to maybe have nice dress shoes
362
903000
3000
тие би можеле да си дозволат убави чевли
15:21
to walk to the car to drive.
363
906000
3000
за да отидат и да се повозат со возилото.
15:24
This is a real difference.
364
909000
2000
Ова е значителна разлика.
15:26
By now, about 60 percent of the large companies
365
911000
5000
Досега, околу 60 проценти од големите компании
15:31
actually have programs like this in place.
366
916000
3000
всушност имаат применето вакви програми.
15:34
It's been part of the Pension Protection Act.
367
919000
3000
Тоа е дел од Актот за Пензионерска Заштита.
15:37
And needless to say that Thaler and I
368
922000
2000
И непотребно е да спомнам дека Телер и јас
15:39
have been blessed to be part of this program
369
924000
3000
имавме среќа да бидеме дел од оваа програма
15:42
and make a difference.
370
927000
2000
и да направиме нешто различно.
15:44
Let me wrap
371
929000
2000
Дозволете ми да завршам
15:46
with two key messages.
372
931000
3000
со две клучни пораки.
15:49
One is behavioral finance
373
934000
3000
Едната е дека однесувањето кон финансиите
15:52
is extremely powerful.
374
937000
3000
е екстремно моќно.
15:55
This is just one example.
375
940000
3000
Ова е само еден пример.
15:58
Message two
376
943000
2000
Втората порака
16:00
is there's still a lot to do.
377
945000
2000
е дека има уште многу да се направи.
16:02
This is really the tip of the iceberg.
378
947000
3000
Ова е само врвот на сантата мраз.
16:05
If you think about people and mortgages
379
950000
3000
Доколку размислувте за луѓето и хипотеките
16:08
and buying houses and then not being able to pay for it,
380
953000
3000
и купувањето куќи и потоа неможноста да ги исплаќаат,
16:11
we need to think about that.
381
956000
2000
потребно е сите да размислиме за ова.
16:13
If you're thinking about people taking too much risk
382
958000
3000
Доколку размислувате за луѓето кои преземаат преголем ризик,
16:16
and not understanding how much risk they're taking
383
961000
3000
а не разбирате колкав ризик преземаат
16:19
or taking too little risk,
384
964000
2000
или преземаат премал ризик,
16:21
we need to think about that.
385
966000
2000
потребно е сите да размислиме за тоа.
16:23
If you think about people spending a thousand dollars a year
386
968000
3000
Доколку размислувате за луѓето кои трошат илјадници долари годишно
16:26
on lottery tickets,
387
971000
2000
на лотарија,
16:28
we need to think about that.
388
973000
2000
потребно е сите да размислиме за тоа.
16:30
The average actually,
389
975000
2000
Просекот всушност,
16:32
the record is in Singapore.
390
977000
2000
рекордот е во Сингапур.
16:34
The average household
391
979000
2000
Едно просечно домаќинство
16:36
spends $4,000 a year on lottery tickets.
392
981000
3000
троши 4.000 долари годишно на лотарија.
16:39
We've got a lot to do,
393
984000
2000
Имаме многу што да направиме,
16:41
a lot to solve,
394
986000
2000
многу да решаваме,
16:43
also in the retirement area
395
988000
3000
исто и во областа на пензионирањето
16:46
when it comes to what people do with their money
396
991000
2000
кога станува збор за тоа што луѓето прават со парите
16:48
after retirement.
397
993000
2000
по пензионирањето.
16:50
One last question:
398
995000
2000
Едно последно прашање:
16:52
How many of you feel comfortable
399
997000
3000
Колкумина од вас се сигурни
16:55
that as you're planning for retirement
400
1000000
2000
дека пред да решите да се пензионирате
16:57
you have a really solid plan
401
1002000
3000
имате навистина издржан план
17:00
when you're going to retire,
402
1005000
2000
план кој кога ќе се пензионирате,
17:02
when you're going to claim Social Security benefits,
403
1007000
3000
кога ќе ги прифатите бенефитите од Социјалното Осигурување,
17:05
what lifestyle to expect,
404
1010000
2000
ќе ви го овозможи посакуваниот живот,
17:07
how much to spend every month
405
1012000
2000
посакуваната месечна потрошувачка
17:09
so you're not going to run out of money?
406
1014000
2000
а без притоа да се грижите дека ќе останете без пари ?
17:11
How many of you feel you have a solid plan for the future
407
1016000
3000
Колкумина од вас веруваат дека имаат издржан план за во иднина,
17:14
when it comes to post-retirement decisions.
408
1019000
4000
план за после-пензионирањето.
17:19
One, two, three, four.
409
1024000
3000
Еден, два, три, четири.
17:22
Less than three percent
410
1027000
2000
Помалку од три проценти
17:24
of a very sophisticated audience.
411
1029000
2000
од многу софистицирана публика.
17:26
Behavioral finance has a long way.
412
1031000
3000
Однесувањето кон финансиите има долго патешествие.
17:29
There's a lot of opportunities
413
1034000
2000
Постојат многу можности
17:31
to make it powerful again and again and again.
414
1036000
4000
за да го направите моќно повторно и повторно и повторно.
17:35
Thank you.
415
1040000
2000
Ви благодарам.
17:37
(Applause)
416
1042000
2000
(Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Shlomo Benartzi - EconomistShlomo Benartzi uses behavioral economics to study how and why we plan well for the future (or fail to), and uses that to develop new programs to encourage saving for retirement.
Why you should listen
Shlomo Benartzi studies behavioral finance with a special interest in personal finance. He is co-founder of the Behavioral Finance Forum (www.behavioralfinanceforum.com), a collective of 40 prominent academics and 40 major financial institutions from around the globe. The Forum helps consumers make better financial decisions by fostering collaborative research efforts between academics and industry leaders.
Benartzi’s most significant research contribution is the development of Save More Tomorrow™ (SMarT), a behavioral prescription designed to help employees increase their savings rates gradually over time.
Shlomo Benartzi | Speaker | TED.com