ABOUT THE SPEAKER
Farida Nabourema - Activist, writer
Farida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement.

Why you should listen

A political activist and writer, Farida Nabourema has been a fearless advocate for democracy and human rights in Togo since she was a teenager. Through more than 400 articles on her blog and other sites, she denounces corruption and dictatorship and promotes a form of progressive pan-Africanism. In 2014, she published La Pression de l'Oppression (The Pressure of Oppression), in which she discussed the different forms of oppression that people face throughout Africa and highlighted the need for oppressed people to fight back.

Nabourema is also the engagement and collaboration coordinator of Africans Rising, a pan-African movement that fights for justice, peace and dignity through grassroots organizing, civic education and advocacy. She cofounded and is the executive director of the Togolese Civil League, an NGO that promotes democracy through civil resistance. In 2001, at age 20, Nabourema founded the "Faure Must Go" movement, where she supported and organized with Togolese youths to stand against the dictatorial regime of Faure Gnassingbé. "Faure Must Go" has become the slogan for the civil resistance movement in Togo, of which Nabourema is one of the most well-known leaders. 

Nabourema was awarded the "Young Advocate of the Year" and the "Female African Youth of the Year" in 2018 by Africa Youth Award for her contribution to raising awareness on the oldest military regime in Africa.

More profile about the speaker
Farida Nabourema | Speaker | TED.com
TEDWomen 2018

Farida Nabourema: Is your country at risk of becoming a dictatorship? Here's how to know

Farida Nabourema: သင့်နိုင်ငံ အာဏာရှင်စနစ် ဖြစ်လာမယ့် အန္တရာယ်များ ရှိနေသလား။ အဲဒါကို သိနိုင်တဲ့ နည်းလမ်း

Filmed:
1,694,962 views

Farida Nabourema ဟာ အာဖရိကမှာ သက်ဆိုးအရှည်ဆုံး အာဏာရှင်စနစ်ကျင့်သုံးရာ တိုဂိုနိုင်ငံမှာ စစ်အစိုးရကို ဘ၀တစ်လျှောက်လုံး ရင်ဆိုင်နေသူဖြစ်ပါတယ်။ ဒီတစ်လျှောက်လုံးမှာ သူသိလာ တဲ့ အမှန်တရား နှစ်ခုက ဘယ်နိုင်ငံမှ အဖိနှိပ်ခံရမယ့် ကံဇာတာ ပါမလာသလို၊ ဘယ်နိုင်ငံမှာမှ အာဏာရှင်စနစ်မှ လွတ်ကင်းမယ်လို့ ပြောမရနိုင်ပါ။ ဒါပေမဲ့ ဖြစ်လာနိုင်တဲ့အန္တရာယ်ကို အဲဒီလိုဖြစ်မလာခင်မှာ ဘယ်လိုသိနိုင်မလဲ။ ဒီဟောပြောချက်မှာ Nabourema က ဖိနှိပ်ခံစနစ်အတွင်းမှာ နေထိုင်သူတွေ အန်တုလို့ရနိုင်တဲ့ လျှို့ဝှက်ချက်နဲ့အတူ အာဏာရှင်စနစ်ရဲ့ သော့ချက် နမိတ်လက္ခဏာ လေးရပ်ကို မျှဝေထားပါတယ်။
- Activist, writer
Farida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
A few weeks ago,
0
1753
1167
ပြီးခဲ့တဲ့အပတ်တွေတုန်းက
00:14
somebody tweeted during the midterm
elections in the United States
1
2944
4715
အမေရိကန် ကြားကာလရွေးကောက်ပွဲမှာ
တစ်ယောက်က အခုလို တွိဒ်ပါတယ်
00:19
that Election Day
should be made a holiday.
2
7683
2919
ရွေးကောက်ပွဲနေ့ကို အားလပ်ရက်လို့
သတ်မှတ်သင့်ပါတယ်တဲ့။
00:22
And I retweeted, saying,
3
10626
1552
အဲဒါကို ကျမပြန်တွိဒ်လိုက်တယ်၊
00:24
"Well, you're welcome to come
to my country and vote.
4
12202
2596
"တို့နိုင်ငံမှာ မဲလာထည့်ပါ
စစ်တပ်မှ အဲဒီမဲကိုရေလို့ရအောင်
00:26
You'll get the whole week off
to allow the military to count it."
5
14822
3338
တပတ်လုံးအနားယူခွင့်ပေးမှာပါ။"
00:30
I come from Togo, by the way.
6
18742
1469
စကားမစပ် ကျမက တိုဂိုကပါ။
00:32
It is a beautiful country
located in West Africa.
7
20235
3272
အနောက်အာဖရိကထဲက လှပတဲ့နိုင်ငံပါ။
00:35
There are some cool,
interesting facts about my country.
8
23531
3532
ကျမနိုင်ငံအကြောင်း စိတ်ဝင်စားဖို့
ကောင်းတဲ့အချက်တွေရှိကြတယ်။
00:39
Togo has been ruled
by the same family for 51 years,
9
27446
3164
တိုဂိုကို မိသားစုတစ်ခုတည်းက အုပ်ချုပ်တာ
၅၁ နှစ်ရှိလာလို့
00:42
making us the oldest autocracy in Africa.
10
30634
3491
အာဖရိမှာ သက်တမ်းအရှည်ဆုံး
သက်ဦးဆံပိုင်စနစ်ဖြစ်လာစေပါတယ်။
00:46
That's a record.
11
34149
1174
တကယ့်စံချိန်ပါ။
00:47
We have a second-coolest record:
12
35347
1594
ဒုတိယ စံချိန်ကတော့-
00:48
we have been ranked three times
as the unhappiest country on earth.
13
36965
4205
ကမ္ဘာပေါ်မှာ စိတ်မချမ်းသာဆုံးနိုင်ငံ
ဆိုပြီး သုံးခါ သတ်မှတ်ခံခဲ့ရတယ်။
00:53
You are all invited.
14
41194
1497
အားလုံးကို လာဖို့ ဖိတ်ပါတယ်နော်။
00:54
(Laughter)
15
42715
1747
(ရယ်သံများ)
ဒီတော့ ရှင်တို့ကို သိစေချင်တာက
00:56
So just to let you know,
16
44486
1385
00:57
it's not very cool
to live under an autocracy.
17
45895
3364
ဒီလိုစနစ်အောက်မှာ နေရတာ
မကောင်းလှဘူး ဆိုတဲ့အကြောင်းပါ။
01:01
But the interesting thing is that I have
met, throughout the course of my activism,
18
49283
3996
ကျမတက်ကြွ လှုပ်ရှားချိန် တစ်လျှောက်လုံး
သိလာရတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာအချက်က
နိုင်ငံ အမျိုးမျိုးမှ လူအများအပြားတို့ကို
01:05
so many people from different countries,
19
53303
1943
01:07
and when I tell them about Togo,
their reaction is always,
20
55270
2778
တိုဂိုအကြောင်း ကျမပြောရင်
သူတို့ တုံ့ပြန်ပုံက
01:10
"How can you guys allow the same people
to terrorize you for 51 years?
21
58072
4023
"လူတစ်ချို့တို့အား ကိုယ့်ကို ၅၁ နှစ်လုံး
အကြမ်းဖက်နေတာကို ဘယ်လို့ခံနိုင်တာလဲပေါ့။
ကြည့်ရတာ ခင်ဗျားတို့ တိုဂိုသားတွေ
သိပ်ကို သည်းခံနိုင်ကြပုံရတယ်။"
01:14
You know, like, you Togolese,
you must be very patient."
22
62119
2786
01:16
That's their diplomatic way
of saying "stupid."
23
64929
2651
အဲဒါကတော့ သံတမန်လေသံမျိုးနဲ့
"ငတုံး" လို့ ဆိုတာပါပဲ။
01:19
(Laughter)
24
67604
1634
(ရယ်သံများ)
01:21
And when you live in a free country,
25
69262
3191
ကိုယ်က လွတ်လပ်တဲ့နိုင်ငံမှာ နေတဲ့အခါ၊
01:24
there's this tendency of assuming
that those who are oppressed
26
72477
3399
အဖိနှိပ်ခံနေရသူတွေဟာ သူတို့ဖိနှိပ်ခံနေ
ရတာကို သည်းခွင့်လွတ်ကြတယ်လို့
01:27
tolerate their oppression
or are comfortable with it,
27
75900
3089
ယူဆနိုင်ဖွယ်ရာ ရှိနိုင်ပြီး၊
01:31
and democracy is projected
as a progressive form of governance
28
79013
4544
ဒီမိုကရေစီကို ကျတော့ တိုးတက်တဲ့အုပ်ချုပ်
မှုပုံစံမျိုးဖြစ်တာကို တင်ဆက်ကြပုံက
01:35
in such a way that those people
who don't live under democratic countries
29
83581
4280
ဒီမိုကရေစီ မထွန်းကားတဲ့နိုင်ငံမှာ
နေထိုင်ကြတဲ့ ပြည်သူတွေဟာ
01:39
are seen as people who are not
intellectually or maybe morally
30
87885
4151
ထွန်းကားတဲ့နိုင်ငံတွေမှာ နေထိုင်သူတွေလောက်
ဉာဏအား၊ ကိုယ်ကျင့်အား အဆင့်အတန်း
01:44
as advanced as others.
31
92060
1652
မမြင့်မားကြဘူးလို့ အမြင်ခံကြရပါတယ်။
01:46
But it's not the case.
32
94140
1591
ဒါပေမဲ့ အခုဖြစ်ရပ်က တမျိုးပါ။
01:47
The reason why people have that perception
33
95755
2135
လူတွေ ဒီလိုခံယူမြင်ကြတဲ့ အကြောင်းရင်းက
01:49
has to do with the way stories
are covered about dictatorships.
34
97914
4022
အာဏာရှင်စနစ် အကြောင်းပြောကြတဲ့
ဇာတ်လမ်းပုံစံတွေကြောင့်ပါ။
ကျမ တက်ကြွလှုပ်ရှားချိန် တစ်လျှောက်လုံး
01:53
In the course of my activism,
35
101960
1392
01:55
I have had to interview
with so many news outlets out there,
36
103376
4402
သတင်းဌာနပေါင်းစုံရဲ့ တေွ့ဆုံမေးမြန်းတာ
ခံခဲ့ရဖူးပါတယ်။
ပုံမှန်အားဖြင့် သူတို့စမေးတဲ့မေးခွန်းက
ဘာ့ကြောင့် ဒါကို စလုပ်ဖြစ်ခဲ့တာလဲ။
01:59
and usually it would always start with,
"What got you started?
37
107802
3012
02:02
What inspired you?"
38
110838
1928
ခင်ဗျားကို လှုံ့ဆော်ခဲ့တာ ဘာများလဲ။"
02:04
And I reply, "I wasn't inspired.
I was triggered."
39
112790
3283
"လှုံ့ဆော်ခံခဲ့ရတာ မဟုတ်ဘဲ၊ကျမရဲ့ ဘဝက
၏ စနက်မီးပျိုးပေးလိုက်တာပါ"- ကျမဖြေတယ်။
02:08
And it goes on.
"Well, what triggered you?"
40
116521
3161
ဆက်ပြီး သူတို့ မေးကြတာက -
စနက်မီးပျိုးပေးခဲ့တာက ဘာလဲ။
02:11
And I go on about how my father
was arrested when I was 13, and tortured,
41
119706
4673
ကျမ ၁၃ နှစ် အရွယ်မှာ အဖေ အဖမ်းခံခဲ့ရပြီး
နှိပ်စက်ခံခဲ့ရတာကအစ
အကြောင်းစုံပေါ့ ကျမပြောပြတယ်၊
အခုတော့ ခရေစေ့တွင်းကျ မပြောချင်ဘူးနော်၊
02:16
all the history ... I don't want
to get into details now,
42
124403
2693
အားလုံး အိပ်ပျော်သွားမှာစိုးလို့ပါ။
02:19
because you'll start sleeping.
43
127120
1484
02:20
But the thing is, at the end of the day,
what interests them the most is:
44
128628
3444
ဒါပေမဲ့ ပြောစရာအချက်က နောက်ဆုံးမှာ
သူတို့ စိတ်အဝင်စားဆုံး အချက်က-
အဖေ့ကို ဘယ်လိုနှိပ်စက်ခဲ့ကြတာလဲ။
02:24
How was he tortured?
45
132096
1170
02:25
For how many days? How many people died?
46
133290
2503
ဘယ်နှစ်ရက် ကြာခဲ့လဲ။
လူဘယ်လောက်သေခဲ့ကြလဲ။
02:27
They are interested
in the abuse, in the killing,
47
135817
4617
သူတို့ စိတ်ဝင်စားနေကြတာက
သတ်ဖြတ်မှုတွေ၊ နှိပ်စက်မှုတွေပါ၊
02:32
because they believe that
will gain attention and sympathy.
48
140458
4114
အဲဒါတွေကို လူတွေအာရုံစိုက်ကြတယ်၊
စာနာလာမယ်လို့ ယုံကြည်ကြလို့ပါ။
02:36
But in reality, it serves
the purpose of the dictator.
49
144596
3332
အမှန်တော့ အဲဒါက အာဏာရှင်ရဲ့
အကျိုးကို ဆောင်ပေးနေသလိုပါပဲ။
02:39
It helps them advertise their cruelty.
50
147952
3104
သူတို့ရဲ့ရက်စက်မှုကို ကူကြော်ငြာ
ပေးနေတာမျိုးပါပဲ။
02:43
In 2011, I cofounded a movement
I call "Faure Must Go,"
51
151489
4375
"Faure Must Go" ဆိုတဲ့လှုပ်ရှားမှုကို
၂၀၁၁ မှာ ကျမ ပူးတွဲစတင်ခဲ့တယ်။
02:47
because Faure is
the first name of our president.
52
155888
2520
Faure ဆိုတာ ကျမတို့
သမ္မတရဲ့ရှေ့နာမည်မို့လို့ပါ။
ဒါနဲ့၊ စကားမစပ်၊ တိုဂိုက
ပြင်သစ်စကား ပြောတဲ့နိုင်ငံပါ။
02:50
Togo is a French-speaking
country, by the way,
53
158432
2192
02:52
but I chose English because
I had my issues with France as well.
54
160648
3449
ဒါပေမဲ့ ကျမကတော့ ပြင်သစ်နဲ့
အစေးမကပ်လို့ အင်္ဂလိပ်စာကိုပဲရွေးခဲ့တာ။
02:56
But then --
55
164121
1280
ဒါပေမဲ့ အဲဒီနောက်
02:57
(Laughter)
56
165425
2592
(ရယ်သံများ)
03:00
But then, when I started Faure Must Go,
57
168041
2990
Faure Must Go ကို ကျမ စတော့
03:03
I made a video, and I came on camera,
58
171055
2216
ကင်မရာရှေ့ထိုင်ပြီး ဗီဒီယိုတစ်ခုလုပ်တယ်၊
03:05
and I said, "Well, Faure Gnassingbé,
I give you 60 days to resign as president,
59
173295
3881
"ကောင်းပြီ၊ Faure Gnassingbé၊ သမ္မတအဖြစ်
ကနေ နုတ်ထွက်ပေးဖို့ ရက် ၆၀ ပေးမယ်၊
ရှင် နုတ်မထွက်ဘူးဆိုရင်တော့၊
03:09
because if you don't,
60
177200
1279
03:10
we the youth in Togo will organize
and we will bring you down,
61
178503
3043
ကျမတို့ တိုဂိုက လူငယ်တွေ စုဝေးပြီး
ရှင့်ကို ဖြုတ်ချပစ်ကြမယ်၊
03:13
because you have killed
over 500 of our countrymen
62
181570
3348
ဘာ့ကြောင့်လဲဆို ရှင့်ဖခင် ဆုံးစဉ်
ရှင် အာဏာယူတော့ ကျမတို့နိုင်ငံသား
အယောက် ၅၀၀ ကျော်ကို ရှင်သတ်ခဲ့လို့ပါ။
03:16
to seize power when your father died.
63
184942
1800
03:18
We have not chosen you.
64
186766
1265
ကျမတို့ ရှင့်ကို ရွေးခဲ့ကြတာ မဟုတ်ဘူး။
03:20
You are an imposter,
and we will remove you."
65
188055
2453
ကိုယ့်ဘာသာတက်လာတဲ့ ရှင့်ကို
ကျမတို့ ဖယ်ရှားကြမယ်။"
03:22
But I was the only known face
of the movement.
66
190532
2251
လှုပ်ရှားမှုမှာ မျက်နှာသိဆိုလို့
ကျမတစ်ဦးတည်းပါ။
03:24
Why? Because I was the only stupid one.
67
192807
2296
ဘာကြောင့်လဲဆို ကျမက
တစ်ဦးတည်းသောမိုက်မဲသူမို့ပါ
03:27
(Laughter)
68
195127
1648
(ရယ်သံများ)
03:29
And the backlashes followed.
69
197174
2281
အဲဒီနောက် တုံ့ပြန်မှုတွေ ရလာတယ်။
03:31
My family started receiving threats.
70
199479
2195
ကျမ မိသားစု ခြိမ်းခြောက်ခံလာရတယ်။
03:33
My siblings called me one morning.
71
201698
2476
တမနက်တော့ မွေးချင်းတွေက ကျမကို
ဖုန်းဆက်တယ်။
03:36
They said, "You know what?
72
204198
1296
သူတို့ပြောတာက "နင်သိလား
သူတို့ နင့်ကို သတ်ဖို့ ဒီကိုလာကြရင်
နင်နဲ့အတူ ငါတို့ မသေချင်ဘူး၊
03:37
When they come here to kill you,
we don't want to die with you,
73
205518
2988
03:40
so move out."
74
208530
1169
ဒီနေရာက ထွက်သွားပါ။"
03:41
So yes, I moved out.
75
209723
1900
အဲဒါနဲ့၊ ကျမ နေရာ ပြောင်းခဲ့ရတယ်။
03:43
And I'm so angry at them,
so I haven't talked to them in five years.
76
211647
3565
ကျမ သူတို့ကို စိတ်ဆိုးလွန်းလို့
၅ နှစ်လောက် စကားမပြောဘူး
03:47
Anyway, moving forward ...
77
215236
2873
ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ရှေ့ဆက်သွားနေခဲ့တယ် ...
03:50
For the past nine years,
I have been working with countries
78
218133
6130
ပြီးခဲ့တဲ့ ၉ နှစ်အတွင်း
တိုဂိုမှာ အသိပညာမြှင့်ဖို့
03:56
to raise awareness of Togo,
79
224287
2371
တိုဂိုပြည်သူတွေရဲ့
အကြောက်တရားပျောက်စေဖို့
03:58
to help the people of Togo
overcome their fear
80
226682
2165
ကျမ နိုင်ငံတွေနဲ့အလုပ်လုပ်တယ်၊
04:00
so they, too, can come and say
they want change.
81
228871
3057
ဒါမှ သူတို့လည်း ပါလာပြီး
အပြောင်းအလဲကို လိုချင်လာကြမှာပါ။
04:04
I have received a lot of persecution
82
232476
3259
ကျမ ထုတ်မပြောနိုင်လောက်အထိ
နှိပ်စက်မှုတွေ၊ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေ၊
04:07
that I cannot disclose,
83
235759
1476
04:09
a lot of threats, a lot of abuse,
84
237259
2227
အကြမ်းဖက်မှုတွေ ခံခဲ့ရတယ်၊
04:11
psychologically.
85
239510
1486
စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာရောပေါ့။
ဒါပေမဲ့ ကျမ အဲဒါတွေ ပြောရတာ
မကြိုက်ပါဘူး၊
04:13
But I don't like talking about them,
86
241020
1816
04:14
because I know that my job
as an activist is to mobilize,
87
242860
3931
တက်ကြွသူတစ်ယောက်ရဲ့အလုပ်က
စည်းရုံးနိုင်ဖို့
04:18
is to organize,
88
246815
1254
စုစည်းနိုင်အောင်လုပ်ဖို့
04:20
is to help every single Togolese citizen
understand that, as citizens,
89
248093
5402
နိုင်ငံသားတိုင်းအနေနဲ့
တို့က နိုင်ငံအာဏာကို ပိုင်တယ်၊
ကျမတို့ကမှ အကြီးအကဲဖြစ်ပြီး
04:25
we hold the power,
90
253519
1190
ဆုံးဖြတ်ကြမှာကို တိုဂိုပြည်သူတိုင်း
နားလည်စေဖို့ပါ။
04:26
we are the boss and we decide.
91
254733
1749
04:28
And the punishment that the dictators
are using to intimidate them
92
256506
4788
သူတို့ လန့်ဖြန့်သွားအောင်
အာဏာရှင်တွေ သုံးနေတဲ့ပြစ်ဒဏ်က
04:33
must not prevent us
from getting what we want.
93
261318
3264
ကျမတို့လိုချင်တာရအောင်
မဟန့်တားနိုင်ပါဘူး။
04:37
That is why I said it is very important
to cover the stories of activists
94
265439
5630
ဒါ့ကြောင့် တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေရဲ့
ဒီလိုအကြောင်းဖော်ပြဖို့ သိပ်အရေးကြီးတယ်၊
04:43
in the way that it helps mobilize people,
95
271093
2435
သူတို့လူတွေကို ဘယ်လိုစည်းရုံးတယ်၊
04:45
not in the way that it helps
deter their action
96
273552
3174
သူတို့အလုပ်ကို အဟန့်အတားမဖြစ်
စေတဲ့ပုံစံနဲ့ပေါ့၊
04:48
and force even more their subjugation
to the oppressive system.
97
276750
4887
ဖိနှိပ်ခံစနစ်ထဲကို ဘယ်လို သွတ်သွင်းကြတဲ့
အကြောင်း ပိုပြောပြရပါတယ်။
04:54
During these years
that I've been an activist,
98
282808
2171
ကျမ တက်ကြွလှုပ်ရှားချိန် တစ်လျှောက်လုံး
04:57
there are days that I felt like quitting
because I couldn't take it.
99
285003
3247
ရင်မဆံ့လို့ မလုပ်တော့ဘူးလို့
ဆုံးဖြတ်တဲ့နေ့တွေရှိမိတယ်။
05:00
Well then, what kept me going?
100
288274
1620
ကျမကို ဘာက ဆက်လုပ်စေလဲဆိုတော့၊
05:01
The one thing that kept me going:
101
289918
2034
ကျမဆက်လုပ်ရတဲ့ တစ်ခုတည်းသောအကြောင်းက-
05:03
I remember the story of my grandfather,
102
291976
1872
ကျမအဖိုးအကြောင်းကို သွားသတိရတယ်၊
05:05
and how he used to walk
465 miles from his village to the city,
103
293872
5567
လွတ်လပ်ရေးအတွက် ဆန္ဒပြဖို့
သူ့ရွာကနေ မြို့အထိ
05:11
just to protest for independence.
104
299463
2018
သူ ၄၆၅ မိုင်လမ်းလျှောက်ခဲ့တယ်။
05:13
Then I remember
the sacrifice of my father,
105
301505
2308
ပြီးတော့ ကျမအဖေရဲ့စွန့်လွှတ်မှု၊
05:15
who was tortured so many times
106
303837
2135
အာဏာရှင်ကို ဆန့်ကျင်ရဲတဲ့အတွက်
05:17
for daring to protest against the regime.
107
305996
3696
အကြိမ်ကြိမ်နှိပ်စက်ခံခဲ့ရမှုတို့ပါ။
05:21
Back in the '70s,
they would write pamphlets
108
309716
2531
အာဏာရှင် ဆန့်ကျင်ရေး
လက်ကမ်းစာဆောင်တွေကို
05:24
to raise awareness on the dictatorship,
109
312271
2797
၇၀ ပြည့်နှစ်တွေတုန်းက
သူတို့လက်နဲ့ရေးကြတယ်၊
05:27
and because they couldn't
afford to make copies,
110
315092
2556
မိတ္ထူကူးဖို့ သူတို့ မတတ်နိုင်ဘူးလေ၊
05:29
they would reproduce
the same pamphlet 500 times each
111
317672
3752
အဲဒီစာဆောင်ကို အစောင် ၅၀၀ ပြန်ရေး
ပြီး
05:33
and distribute them.
112
321448
1470
ဖြန့်ဝေခဲ့ကြတယ်။
05:34
It got to a point where the military
knew their handwriting,
113
322942
2893
စစ်တပ်က သူတို့လက်ရေးမှန်းသိတဲ့အခါ
05:37
so as soon as they stumbled upon one,
they'd go and get them.
114
325859
2936
ချက်ချင်းပဲ သူတို့ကို လိုက်ဖမ်းတယ်။
05:40
But I look at that and I'm like,
you know, today you have a blog.
115
328819
4139
အဲဒါကိုတွေးမိတော့ ကျမတို့မှာ
ဒီခေတ်ဆို ဘလော့တွေရှိနေပြီ။
05:44
I don't have to copy
the same thing 500 times.
116
332982
3053
အစောင် ၅၀၀ လောက်လက်ရေးနဲ့
ရေးစရာမလိုဘူး။
05:48
I blog and thousands of people read it.
117
336059
2669
ကျမ ဘလော့ တင်ပေးလိုက်ရင်
လူထောင်ချီဖတ်ကြတယ်။
ဒါနဲ့လေ တိုဂိုမှာ သူတို့က ကျမကို
WhatsApp ကောင်မလေးလို့ခေါ်တယ်၊
05:50
By the way, in Togo, they like
calling me the WhatsApp girl,
118
338752
2912
05:53
because I am always on WhatsApp
attacking the government.
119
341688
2751
ကျမက အစိုးရကို WhatsApp ကနေ
တိုက်ခိုက်နေတာကိုး
05:56
(Laughter)
120
344463
1150
(ရယ်သံများ)
05:57
So it's much easier.
121
345637
1176
ပိုလွယ်တာ ပြောချင်တာပါ။
05:58
When I'm angry at the government,
I just make an angry note,
122
346837
3191
အစိုးရကို ဒေါသထွက်ရင်
ဒေါသထွက်တဲ့မှတ်စုရေးတယ်၊
06:02
and I send it out
and thousands of people share it.
123
350052
3008
ကျမ တင်လိုက်တာနဲ့
လူထောင်ချီက မျှဝေကြတယ်။
06:05
I'm rarely this composed.
I'm always angry, by the way.
124
353084
3499
ကျမစိတ်ကို ထိန်းတာခပ်ရှားရှားရယ်
အမြဲဒေါသထွက်နေတာ။
06:08
(Laughter)
125
356607
3046
(ရယ်သံများ)
06:11
(Applause)
126
359677
4372
(လက်ခုပ်သံ)
06:20
So I was talking about the necessity
to showcase our stories,
127
368247
4539
ကျမတို့ ဇာတ်လမ်းတွေကို
ပြောပြဖို့လိုတယ်ဆိုတာက
06:24
because when I think about
the sacrifices that were made for us,
128
372810
3174
ကျမတို့အတွက်လုပ်ခဲ့ကြတဲ့
စွန့်လွှတ်မှုတွေကို တွေးကြည့်တဲ့အခါ
06:28
it helped me keep going.
129
376008
1647
ကျမကို အားဖြစ်စေတယ်။
06:29
One of the very first actions
of our Faure Must Go movement
130
377679
2821
Faure Must Go ဆိုတဲ့လှုပ်ရှားမှုမှာ
ပထမဆုံးလုပ်တာတစ်ခုက
06:32
was to come up with a petition,
asking citizens to sign
131
380524
3387
နိုင်ငံသားတွေကို လက်မှတ်ထိုးစေတဲ့
စုပေါင်း ပန်ကြားလွှာပါ။
06:35
so that we can demand new elections,
as the constitution allows.
132
383935
4106
ဒါမှဖွဲ့စည်းပုံအတိုင်း ရွေးကောက်ပွဲသစ်ကို
ကျမတို့ တောင်းဆိုနိုင်မယ်။
06:40
People were scared to put their names
133
388065
1820
လူတွေက သူတို့နာမည်ရေးဖို့
ကြောက်ကြတယ်၊
06:41
because, they said,
they don't want to get in trouble.
134
389909
2586
သူတို့ ဒုက္ခမရောက်ချင်ကြဘူးလေ။
06:44
Even in the diaspora, people were scared.
135
392519
2006
တခြားဒေသမှာ နေသူတွေတောင်
ကြောက်ကြတယ်။
ဇာတိဒေသမှာ မိသားစုတွေ
ကျန်ခဲ့ကြတယ်ဆိုတာမျိုး။
06:46
They were like, "We have family at home."
136
394549
1992
06:48
But there was this woman
who was in her 60s.
137
396565
2390
ဒါပေမဲ့ အသက် ၆၀ ဝန်းကျင်
အမျိုးသမီးတစ်ဦးကတော့
06:50
When she heard about it,
she took the petition,
138
398979
3658
ဒီစုပေါင်း ပန်းကြားလွှာအကြောင်း
ကြားတော့ ပန်ကြားလွှာကိုယူတယ်၊
06:54
and she went home,
139
402661
1865
ပြီးတော့ အိမ်ပြန်သွားတယ်၊
06:56
and by herself she collected
over 1,000 [signatures].
140
404550
3590
သူတစ်ယောက်တည်းနဲ့
လက်မှတ် ၁၀၀၀ ကျော် ကောက်လာခဲ့တယ်။
07:00
That inspired me so much, and I was like,
141
408164
2574
ဒါက ကျမကို သိပ်အားကျစေခဲ့တယ်။
07:02
if a 60-year-old that has
nothing more to gain in this regime
142
410762
4463
ဒီလို ၆၀ အရွယ် အမျိုးသမီးတစ်ယောက်က
ဒီအစိုးရဆီကနေ ဘာမှရမှာမဟုတ်မှန်း
07:07
can do this for us, the young ones,
143
415249
1821
သိနေရင် ကျမတို့လူငယ်တွေကရော၊
07:09
then why should I quit?
144
417094
1568
ကျမ ဘာလို့ လက်လျှော့ရမှာလဲ။
07:10
It is the stories of resistance,
the stories of defiance,
145
418686
4024
ဒါက တင်းခံရတဲ့ဇာတ်လမ်းတွေ၊
အာခံရတဲ့ဇာတ်လမ်းတွေ၊
07:14
the stories of resilience,
146
422734
2061
အားမလျှော့ရတဲ့ဇာတ်လမ်းတွေ၊
07:16
that inspire people to get involved,
147
424819
2100
လူတွေပါလာအောင် အားကျစေပါတယ်။
07:18
not the stories of abuse
and killings and hurt,
148
426943
3489
သတ်တာ ဖြတ်တာ နှိပ်စက်တဲ့
ဇာတ်လမ်းတွေမဟုတ်ပါဘူး၊
07:22
because as humans, it's only natural
for us to be scared.
149
430456
3352
ကျမတို့က ပုထုဇဉ်ဆိုတော့
ကြောက်တတ်ကြတာပ​ေါ့။
07:26
I would like to share with you
a few characteristics of dictatorships
150
434268
3535
အာဏာရှင်ဖြစ်ရာဖြစ်ကြောင်း ဝိသေသလေးတွေကို
ကျမနည်းနည်းမျှဝေပါမယ်၊
07:29
so that you can assess your own country
151
437827
2634
ဒါမှ ရှင်တို့လည်း ကိုယ်နိုင်ငံအကြောင်း
တီးခေါက်မိပြီး
07:32
and see if you are also
at risk of joining us.
152
440485
3052
ကျမတို့နဲ့ပါဖို့ စွန့်စားမလား
ကြည့်ကြတာပေါ့။
07:35
(Laughter and cheers)
153
443561
2338
(ရယ်မောသံနဲ့ အားပေးသံများ)
07:37
(Applause)
154
445923
4754
(လက်ခုပ်သံများ)
07:43
Number one thing to look at:
concentration of power.
155
451141
2526
နံပါတစ်အဖြစ် ကြည့်ကြရမှာက
အာဏာစုပြုံနေမှုပါ။
07:45
Is the power in your country concentrated
in the hands of a few, an elite?
156
453691
3477
ကိုယ့်နိုင်ငံရဲ့အာဏာဟာ လူတစ်စုဆီမှာပဲ
ရောက်နေသလား။
နိုင်ငံရေးထဲက၊ အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ
လူ့မလိုင်လည်းဖြစ်နိုင်တယ်။
07:49
It can be a political elite,
ideological elite.
157
457192
2632
ပြီးတော့ ကျုပ်တို့မှာ
အာဂလူတစ်ယောက်ရှိရမယ်
07:51
And you have a strongman,
158
459848
1562
07:53
because we always have one guy
who is presented as the messiah
159
461434
3593
ကျမတို့ဆီမှာ ကျမတို့ကို လောကကြီးထဲမှ
ကယ်တင်ပေးမယ့်
07:57
who will save us from the world.
160
465051
1962
ကယ်တင်ရှင် ဆိုသူလည်း ရှိရမယ်ပေါ့။
07:59
The second point is propaganda.
161
467037
2477
ဒုတိယအချက်က ဝါဒဖြန့်ဖို့ပါ။
08:01
Dictators feed on propaganda.
162
469538
2113
အာဏာရှင်တွေဟာ ဝါဒဖြန့်ရင်းနဲ့
သက်ဆိုးရှည်နေကြတာ။
08:03
They like giving the impression
that they are the saviors,
163
471675
2744
သူတို့ဟာ ကယ်တင်ရှင်တွေပါဆိုပြီး
အထင်ကြီးစေလိုကြတယ်၊
08:06
and without them,
the country will fall apart.
164
474443
2179
သူတို့မရှိရင် နိုင်ငံပြိုကွဲတော့ မလိုမျိုး
08:08
And they are always fighting
some foreign forces, you know?
165
476646
3155
တချိန်လုံး သူတို့ဟာ ပြည်ပအင်အားတွေိကို
တိုက်ခိုင်နေသယောင် ပေါ့လေ။
08:11
The Christians, the Jewish, the Muslims,
166
479825
2127
ခရစ်ယာန်ရော၊ ဂျူးရော၊ မွတ်စလင်ရော
08:13
the voodoo priests are coming for you.
167
481976
2233
နတ်ဆရာရော အကုန်လာနေကြပြီပေါ့။
08:16
The Communists, when they get here,
we'll all be broke.
168
484233
2627
ကွန်မြူနစ်လည်းပါတယ်၊
သူတို့လာရင် ပြည်ပျက်ပြီပေါ့။
အဲဒီလိုနည်းတွေနဲ့ လုပ်ကြတာပါ။
08:18
These kinds of things.
169
486884
1185
08:20
And our president, in particular,
he fights pirates.
170
488093
3203
အထူးသဖြင့် ကျမတို့ သမ္မတကတော့
ဓားပြတွေကို နှိမ်နင်းနေသူပါ။
08:23
(Laughter)
171
491732
1179
(ရယ်သံများ)
08:24
I am very serious.
172
492935
1173
ကျမ တကယ်ပြောတာ။
08:26
Last year, he bought a boat that's
13 million dollars to fight pirates,
173
494132
3813
ဓားပြနှိမ်နင်းဖို့တဲ့ ဒေါ်လာ ၁၃ သန်းတန်
သင်္ဘောတစင်းကို မနှစ်က သူဝယ်ခဲ့တယ်၊
08:29
and 60 percent of our people are starving.
174
497969
2420
လူဦးရေ ၆၀ ရာနှုန်းလောက်က ငတ်နေချိန်မှာ။
08:32
So they are always protecting us
from some foreign forces.
175
500413
2761
ဒီတော့ ပြည်ပရန်တွေကနေ သူတို့က
ကာကွယ်ပေးနေတယ်ပေါ့နော်။
08:35
And this leads to point three:
militarization.
176
503198
2767
ဒါက အချက် ၃ ဆိုတဲ့ စစ်အင်အား
ကောင်းအောင်လုပ်မှုဆီ ဦးတည်တယ်။
08:37
Dictators survive by instigating fear,
177
505989
2940
အာဏာရှင်တွေဟာ အကြောက်တရားတွေ
လှုံ့ဆော်ရင်း သက်ဆိုးရှည်နေကြတာ၊
08:40
and they use the military
to suppress dissident voices,
178
508953
2880
ကန့်ကွက်တဲ့အသံတွေကို ဖိနှိပ်ဖို့
စစ်အင်အားကို သုံးတယ်။
08:43
even though they try
to give the impression
179
511857
2034
စစ်တပ်ဟာ နိုင်ငံကို ကာကွယ်ဖို့
အတွက်ပါလို့
08:45
that the military
is to protect the nation.
180
513915
2031
လူတွေ ထင်မြင်ရအောင်
သူတို့က ကြိုးစားကြတယ်။
08:47
And they suppress institutions
and destroy them
181
515970
2404
သူတို့ဟာ အဖွဲ့အစည်းတွေကို
ဖိနှိပ် ဖျက်ဆီးလျက်
08:50
so that they don't have to be
held accountable.
182
518398
2670
သူတို့အနေနဲ့ တာဝန်မခံစေရဖို့ပါ။
ဒီတော့ ရှင်တို့နိုင်ငံမှာရော
စစ်အင်အား အလွန်အကျွံတပ်ဆင်ထားလား။
08:53
So do you have a heavily
militarized country?
183
521092
2775
08:55
And this leads to point four,
what I call human cruelty.
184
523891
3533
ဒါကပဲ လူသားရက်စက်မှုဆိုတဲ့
အချက် ၄ ဆီကို ဦးတည်စေတယ်။
08:59
You know when we talk about animals,
185
527448
2031
ကျမတို့က တိရိစာ္ဆန်တွေအကြောင်း ပြောတဲ့အခါ
09:01
we say animal cruelty
when animals are abused,
186
529503
2641
တိရိစာ္ဆန်တွေ အကြမ်းဖက်ခံရရင်
တိရိစာ္ဆန်များအား ရက်စက်မှုလို့ ဆိုကြတယ်။
09:04
because there's no charter
acknowledged by the UN
187
532168
2982
ကုလသမဂ္ဂက အသိအမှတ်ပြုထားတဲ့
တိရိစာ္ဆန်အခွင့်အရေးဆိုတဲ့
09:07
saying animal rights charter.
188
535174
2330
ဘာ ပဋိဉာဏ်မှမရှိဘူးလေ။
အချက်တစ်- တိရိစာ္ဆန်အားလုံးကို
သာတူညီမျှ ဖန်ဆင်းထားတယ်။ မရှိပါဘူး။
09:09
Point one: all animals are created equal.
So you don't have that.
189
537989
3324
ဒီတော့ တိရိစာ္ဆန်တွေ နှိပ်စက်ခံရရင်
တိရိစာ္ဆန်တွေနှိပ်စက်ခံရမှုလို့ ဆိုကြတယ်။
09:13
So whenever animals are abused,
we say animal cruelty.
190
541337
3109
လူတွေခံရတဲ့အခါ လူ့အခွင့်အရေး
ချိုးဖောက်ခံရတယ်လို့ ကျမတို့ ပြောကြတယ်၊
09:16
But when it comes to humans,
we say human rights abuses,
191
544470
3421
လူသားတိုင်းမှာ အခွင့်အရေးရှိတယ်လို့
ကျမတို့ ခံယူထားလို့လေ။
09:19
because we assume
that all humans have rights.
192
547915
2466
09:22
But some of us are actually still fighting
for our right to have rights.
193
550405
3617
ဒါမပေမဲ့ ကျမတို့ တတွေဟာ
အခွင့်အရေးအတွက် တိုက်နေရတုန်းပဲ။
09:26
So in that condition, I don't talk about
human rights abuse or violation.
194
554046
4274
ဒီလိုအခြေအနေမှာ လူ့ခွင့်ရေးချိုးဖောက်ခံရ
တာကို ကျမ မပြောချင်ဘူး။
09:30
When you live in a country
and you have an issue with the president
195
558344
3224
ရှင်တို့ နေထိုင်ရာနိုင်ငံမှာ
သမ္မတနဲ့ပြဿနာ တစ်ခုခု ရှိရင်
09:33
and the worst thing that can happen
is he bans you from the presidency,
196
561592
3414
အဆိုးဆုံး ဖြစ်နိုင်တာက သူဟာ ရှင့်ကို
သမ္မတ မဖြစ်အောင် တားဆီးလိမ့်မယ်၊
09:37
you are lucky.
197
565030
1151
ရှင်တို့ ကံကောင်းတယ်။
09:38
When you come to my country
and have an issue with the president,
198
566205
3071
ကျမတို့ နိုင်ငံမှာဆိုရင်
သမ္မတနဲ့ ပ​ြဿနာ ရှိနေသူဆိုရင်၊
ကိုယ်ဖျောက်ပြီး ပြေးပေတော့၊
လောကကြီးထဲက ပျောက်သွားပေတော့။
09:41
you just run, disappear;
you vanish from the universe,
199
569300
2538
09:43
because they can still find you in Turkey.
200
571862
2048
ရှင်တို့ကို တူရကီမှာတောင် တွေ့အောင်
ရှာကြမှာ။
09:45
So people like myself,
we don't get to live in Togo anymore.
201
573934
2855
ဒါကြောင့် ကျမလို လူမျိုးတွေ တိုဂိုမှာ
နေထိုင်လို့ မဖြစ်နိုင်ဘူး။
09:48
And people like myself,
202
576813
1156
ကျမတို့လိုလူတွေက၊
09:49
we don't get to live in the same place
for more than a month,
203
577993
2906
တစ်နေရာတည်းမှာ တစ်လထက် ပိုနေလို့ မရဘူး၊
09:52
because we don't want to be traced.
204
580923
1685
ခြေရာကောက် မခံချင်ကြလို့လေ။
09:54
The way they abuse people,
205
582632
1278
လူတွေကို အကြမ်းဖက်ပုံက
09:55
the type of cruelty that happens
in all impunity under dictatorships
206
583934
3896
အာဏာရှင်စနစ် အောက်ဖြစ်တဲ့
ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုတွေဟာ
09:59
are beyond human imagination.
207
587854
2598
လူတွေ တွေးနိုင်တာထက် ကျော်လွန်ပါတယ်။
10:02
The stories of some
of the activists that were killed,
208
590476
2627
တက်ကြွသူတစ်ချို့ အသတ်ခံရ၊
ပင်လယ်ထဲ အလောင်းပစ်ခံရ၊
10:05
their bodies dumped in the sea,
209
593127
2425
နှိပ်စက်ခံရတဲ့သတင်းတွေက
အမြင်ဆုံးရှုံး၊ အကြားဆုံးရှုံတဲ့အထိ
ရှိနေကြတဲ့
10:07
that were tortured
210
595576
1438
10:09
to the point where they lost
their hearing or their sight --
211
597038
3275
ဇာတ်လမ်းတွေက
10:12
those stories still haunt me.
212
600337
1548
ကျမတို ခြောက်လန့်ဆဲပါ။
10:13
And sometimes, as an activist,
213
601909
2004
တခါတလေတော့ တက်ကြွသူတစ်ယောက်အနေနဲ့
10:15
I am less concerned about dying
than how it will happen.
214
603937
3068
သေရမှာထက်ကို အဲဒါ ဘယ်လိုနည်းနဲ့
ဖြစ်ပျက်လာမှာကို ပိုစိုးရိမ်တယ်။
10:19
Sometimes I just sit down
and I imagine all scenarios.
215
607029
2658
တခါတလေ ထိုင်ပြီး
ဖြစ်လာနိုင်တာတွေကို တွေးကြည့်တယ်။
10:21
What are they going to do?
Are they going to cut my ears first?
216
609711
2998
သူတို့ ဘာတွေများ လုပ်ကြမလဲပေါ့။
ကျမနားကိုပဲ အရင်ဖြတ်ကြမလား။
10:24
Or are they going to cut my tongue
because I'm always insulting them?
217
612733
3382
သူတိုကို အမြဲစော်ကားနေတဲ့
ကျမလျှာကိုပဲ အရင်ဖြတ်ပစ်မလား။
10:28
It sounds cruel, but it is the reality.
218
616139
2031
ရက်စက်မှန်း သိသာပေမဲ့
အရှိတရားက အဲဒီလိုပါ။
10:30
We live in a very cruel world.
219
618194
2424
တကယ့်ကိုရက်စက်တဲ့ ကမ္ဘာမှာ ကျမတို့နေကြတယ်။
10:32
Dictators are cruel monsters,
220
620642
2707
အာဏာရှင်တွေက ရက်စက်တဲ့
မကောင်းဆိုးရွားတွေပါ။
10:35
and I am not saying it to be nice.
221
623373
2598
အဲဒါ ကောင်းတယ်လို့ ကျမ မပြောပါဘူး။
10:39
So yes, that is the final characteristic.
222
627081
3396
ဒီတော့ ဒါက နောက်ဆုံးဝိသေသပါ။
10:42
The list goes on,
223
630501
1305
စာရင်းကို ဆက်ရဦးမယ်။
10:43
but that's the final thing that I want
to share about autocracies,
224
631830
3172
ဒါပေမဲ့ နောက်ဆုံး မျှဝေချင်တဲ့ အကြောင်းက
သက်ဦးဆံပိုင်စနစ်ပါ၊
10:47
so that you look at your country
and see if there are risks there.
225
635026
3134
ဒီတော့ ကိုယ့်နိုင်ငံမှာလည်း
ဒီလိုအန္တရာယ်တွေ ရှိလားကို လေ့လာကြည့်ပါ။
10:50
It is important that you acknowledge
the gains of freedom that you have today,
226
638184
3916
ရှင်တို့ ဒီကနေ့ရနေတဲ့လွတ်လပ်မှုရဲ့
အကျိုးကို အသိအမှတ်ပြုဖို့ အရေးကြီးတယ်။
10:54
because some people had
to give their lives for you to have it.
227
642124
2996
ရှင်တို့ရဖို့အတွက် အသေခံတိုက်ခဲ့ရသူတွေ
ရှိနေလို့ပါ။
10:57
So don't take this for granted.
228
645144
1861
မသိကျိုးကျွံ မပြုကြပါနဲ့။
10:59
But then at the same time,
you also need to know
229
647029
2815
တချိန်တည်းမှာပဲ ရှင်တို့သိဖို့က
11:01
that no country is actually
destined to be oppressed,
230
649868
3887
ဘယ်နိုင်ငံမှ အဖိနှိပ်ခံဖြစ်ရမယ့်
ကံကြမ္မာနဲ့ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့တာမဟုတ်ခဲ့သလို၊
11:05
while at the same time,
231
653779
1378
အဲဒီ တချိန်တည်းမှာပဲ၊
11:07
no country or no people are immune
to oppression and dictatorship.
232
655181
4620
ဘယ်နိုင်ငံမှ ဘယ်သူမှ အာဏာရှင်နဲ့
ဖိနှိပ်မှုမှ လွတ်ကင်းမယ်လို့ မပြောနိုင်ပါ။
11:11
Thank you.
233
659825
1213
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်
11:13
(Applause)
234
661062
4427
(လက်ခုပ်သံများ)
Translated by Zeyar Htun
Reviewed by Myo Aung

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Farida Nabourema - Activist, writer
Farida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement.

Why you should listen

A political activist and writer, Farida Nabourema has been a fearless advocate for democracy and human rights in Togo since she was a teenager. Through more than 400 articles on her blog and other sites, she denounces corruption and dictatorship and promotes a form of progressive pan-Africanism. In 2014, she published La Pression de l'Oppression (The Pressure of Oppression), in which she discussed the different forms of oppression that people face throughout Africa and highlighted the need for oppressed people to fight back.

Nabourema is also the engagement and collaboration coordinator of Africans Rising, a pan-African movement that fights for justice, peace and dignity through grassroots organizing, civic education and advocacy. She cofounded and is the executive director of the Togolese Civil League, an NGO that promotes democracy through civil resistance. In 2001, at age 20, Nabourema founded the "Faure Must Go" movement, where she supported and organized with Togolese youths to stand against the dictatorial regime of Faure Gnassingbé. "Faure Must Go" has become the slogan for the civil resistance movement in Togo, of which Nabourema is one of the most well-known leaders. 

Nabourema was awarded the "Young Advocate of the Year" and the "Female African Youth of the Year" in 2018 by Africa Youth Award for her contribution to raising awareness on the oldest military regime in Africa.

More profile about the speaker
Farida Nabourema | Speaker | TED.com

Data provided by TED.

This site was created in May 2015 and the last update was on January 12, 2020. It will no longer be updated.

We are currently creating a new site called "eng.lish.video" and would be grateful if you could access it.

If you have any questions or suggestions, please feel free to write comments in your language on the contact form.

Privacy Policy

Developer's Blog

Buy Me A Coffee