TEDGlobal 2009
Tom Wujec: Learn to use the 13th-century astrolabe
Tom Wujec demonstruje astrolabium z XIII wieku
Filmed:
Readability: 3.6
834,534 views
Zamiast przedstawić nowy gadżet, Tom Wujec sięga po dawny ale jeden z najbardziej pomysłowych wynalazków: astrolabium. Ma ono wiele zastosowań, od określania czasu, po mapowanie nieba. Przyrząd ten przypomina o tym, że antyczne wynalazki mogą być tak samo błyskotliwe, jak te najnowsze.
Tom Wujec - Designer
Tom Wujec studies how we share and absorb information. He's an innovative practitioner of business visualization -- using design and technology to help groups solve problems and understand ideas. He is a Fellow at Autodesk. Full bio
Tom Wujec studies how we share and absorb information. He's an innovative practitioner of business visualization -- using design and technology to help groups solve problems and understand ideas. He is a Fellow at Autodesk. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
As technology progresses,
0
0
3000
Technika idzie do przodu,
00:18
and as it advances,
1
3000
2000
a wielu z nas zakłada, że dzięki temu
00:20
many of us assume that these advances
2
5000
2000
a wielu z nas zakłada, że dzięki temu
00:22
make us more intelligent,
3
7000
2000
stajemy się bardziej inteligentni
00:24
make us smarter and more connected to the world.
4
9000
2000
i złączeni ze światem.
00:26
And what I'd like to argue
5
11000
2000
Chcę dowieść,
00:28
is that that's not necessarily the case,
6
13000
2000
że to niekoniecznie prawda,
00:30
as progress is simply a word for change,
7
15000
3000
bo postęp to po prostu synonim zmiany,
00:33
and with change you gain something,
8
18000
2000
a zmiana coś nam daje,
00:35
but you also lose something.
9
20000
2000
ale też coś zabiera.
00:37
And to really illustrate this point, what I'd like to do
10
22000
2000
By to zilustrować,
00:39
is to show you how technology has dealt with
11
24000
3000
pokażę, jak technologia radziła sobie
00:42
a very simple, a very common, an everyday question.
12
27000
5000
z bardzo prostym, powszechnym pytaniem.
00:47
And that question is this.
13
32000
2000
A oto i ono:
00:49
What time is it? What time is it?
14
34000
3000
Która godzina?
00:52
If you glance at your iPhone, it's so simple to tell the time.
15
37000
3000
Dziś wystarczy spojrzeć na iPhone'a.
00:55
But, I'd like to ask you, how would you tell the time
16
40000
2000
Ale skąd byśmy wiedzieli bez niego?
00:57
if you didn't have an iPhone?
17
42000
2000
Ale skąd byśmy wiedzieli bez niego?
00:59
How would you tell the time, say, 600 years ago?
18
44000
3000
Skąd wiedzieliśmy to 600 lat temu?
01:02
How would you do it?
19
47000
2000
Jak myślicie?
01:04
Well, the way you would do it is by using a device
20
49000
3000
Właśnie dzięki temu urządzeniu: astrolabium.
01:07
that's called an astrolabe.
21
52000
4000
Właśnie dzięki temu urządzeniu: astrolabium.
01:11
So, an astrolabe is relatively unknown in today's world.
22
56000
4000
To przyrząd, który mało kto dziś pamięta,
01:15
But, at the time, in the 13th century,
23
60000
2000
ale w XIII wieku był hitem.
01:17
it was the gadget of the day.
24
62000
2000
ale w XIII wieku był hitem.
01:19
It was the world's first popular computer.
25
64000
4000
Był pierwszym komputerem osobistym.
01:23
And it was a device that, in fact, is a model of the sky.
26
68000
4000
Astrolabium to model nieba.
01:27
So, the different parts of the astrolabe, in this particular type,
27
72000
2000
W tym konkretnym modelu,
01:29
the rete corresponds to the positions of the stars.
28
74000
3000
"rete", czyli siatka, odpowiada rozmieszczeniu gwiazd,
01:32
The plate corresponds to a coordinate system.
29
77000
3000
płyta pokazuje rzut południków i równoleżników,
01:35
And the mater has some scales and puts it all together.
30
80000
4000
a "mater", czyli baza ze skalami, wszystko podtrzymuje.
01:39
If you were an educated child,
31
84000
2000
Wykształcone dziecko
01:41
you would know how to not only use the astrolabe,
32
86000
2000
wiedziało, jak używać astrolabium,
01:43
you would also know how to make an astrolabe.
33
88000
3000
ale także i jak je zbudować.
01:46
And we know this because the first treatise on the astrolabe,
34
91000
3000
Wiemy to stąd, że pierwszy traktat o astrolabium,
01:49
the first technical manual in the English language,
35
94000
2000
pierwszą anglojęzyczną instrukcję,
01:51
was written by Geoffrey Chaucer.
36
96000
2000
napisał Geoffrey Chaucer.
01:53
Yes, that Geoffrey Chaucer, in 1391,
37
98000
3000
Stworzył ją w roku 1391,
01:56
to his little Lewis, his 11-year-old son.
38
101000
4000
dla 11-letniego syna, Lewisa.
02:00
And in this book, little Lewis would know the big idea.
39
105000
5000
Dzięki tej książce, mały Lewis poznał serce pomysłu.
02:05
And the central idea that makes this computer work
40
110000
2000
U podłoża tego komputera
02:07
is this thing called stereographic projection.
41
112000
3000
leży odwzorowanie stereograficzne.
02:10
And basically, the concept is,
42
115000
2000
Problem jest następujący:
02:12
how do you represent the three-dimensional image
43
117000
3000
jak odwzorować trójwymiarowy obraz nieba
02:15
of the night sky that surrounds us
44
120000
2000
jak odwzorować trójwymiarowy obraz nieba
02:17
onto a flat, portable, two-dimensional surface.
45
122000
3000
na płaskiej, przenośnej, dwuwymiarowej powierzchni.
02:20
The idea is actually relatively simple.
46
125000
2000
Rozwiązanie jest proste.
02:22
Imagine that that Earth is at the center of the universe,
47
127000
3000
Wyobraźcie sobie, że Ziemia to centrum wszechświata
02:25
and surrounding it is the sky projected onto a sphere.
48
130000
3000
i otacza ją niebo odwzorowane na kuli.
02:28
Each point on the surface of the sphere
49
133000
3000
Każdy punkt na powierzchni tej kuli
02:31
is mapped through the bottom pole,
50
136000
2000
jest naniesiony przez dolny biegun
02:33
onto a flat surface, where it is then recorded.
51
138000
2000
i zapisany na płaskiej powierzchni.
02:35
So the North Star corresponds to the center of the device.
52
140000
4000
Gwiazda Polarna jest środkiem przyrządu.
02:39
The ecliptic, which is the path of the sun, moon, and planets
53
144000
3000
Droga słońca, księżyca i planet na niebie
02:42
correspond to an offset circle.
54
147000
2000
przedstawiona jest dzięki kołu ekliptyki.
02:44
The bright stars correspond to little daggers on the rete.
55
149000
4000
Jasne gwiazdy odpowiadają strzałkom na rete,
02:48
And the altitude corresponds to the plate system.
56
153000
3000
wysokość nad horyzontem - systemowi płytek.
02:51
Now, the real genius of the astrolabe is not just the projection.
57
156000
3000
W astrolabium genialne jest nie tylko odwzorowanie,
02:54
The real genius is that it brings together two coordinate systems
58
159000
4000
ale także połączenie dwu układów współrzędnych
02:58
so they fit perfectly.
59
163000
2000
w idealną całość.
03:00
There is the position of the sun, moon and planets on the movable rete.
60
165000
3000
Mamy pozycję słońca, księżyca i planet na rete
03:03
And then there is their location on the sky
61
168000
2000
i ich położenie na niebie,
03:05
as seen from a certain latitude on the back plate. Okay?
62
170000
5000
widoczne z jakiejś szerokości, pokazanej na płycie tylnej.
03:10
So how would you use this device?
63
175000
5000
Więc jak to wykorzystać?
03:15
Well, let me first back up for a moment.
64
180000
6000
Dajcie mi chwilę.
03:21
This is an astrolabe. Pretty impressive, isn't it?
65
186000
5000
To astrolabium. Imponujące, prawda?
03:26
And so, this astrolabe is on loan from us
66
191000
3000
Wypożyczyłem je
03:29
from the Oxford School of -- Museum of History.
67
194000
3000
z Muzeum Historii Nauki w Oksfordzie.
03:32
And you can see the different components.
68
197000
3000
Widać tu wszystkie części.
03:35
This is the mater, the scales on the back.
69
200000
2000
To "mater", ze skalami na odwrocie.
03:37
This is the rete. Okay. Do you see that?
70
202000
2000
To jest rete. Widzicie?
03:39
That's the movable part of the sky.
71
204000
3000
To ruchoma część nieba.
03:42
And in the back you can see
72
207000
2000
Pod spodem widać wzór
03:44
a spider web pattern.
73
209000
2000
podobny do pajęczyny.
03:46
And that spider web pattern corresponds to the local coordinates in the sky.
74
211000
4000
To on odpowiada lokalnym współrzędnym na niebie.
03:50
This is a rule device. And on the back
75
215000
2000
Linijka umożliwia pomiary.
03:52
are some other devices, measuring tools
76
217000
3000
Na odwrocie są inne przyrządy pomiarowe
03:55
and scales, to be able to make some calculations. Okay?
77
220000
6000
i skale do wykonywania obliczeń.
04:01
You know, I've always wanted one of these.
78
226000
2000
Zawsze taki chciałem.
04:03
For my thesis I actually built one of these out of paper.
79
228000
5000
Na obronę przygotowałem taki z papieru.
04:08
And this one, this is a replica
80
233000
2000
Ten jest repliką przyrządu z XV wieku.
04:10
from a 15th-century device.
81
235000
3000
Ten jest repliką przyrządu z XV wieku.
04:13
And it's worth probably about three MacBook Pros.
82
238000
3000
Wart jest tyle, co trzy Macbooki Pro.
04:16
But a real one would cost about as much as my house,
83
241000
3000
Ale prawdziwy kosztowałby tyle, co mój dom,
04:19
and the house next to it, and actually every house on the block,
84
244000
3000
plus kilka okolicznych domów,
04:22
on both sides of the street,
85
247000
2000
po obydwu stronach ulicy,
04:24
maybe a school thrown in, and some -- you know, a church.
86
249000
2000
dodajmy do tego szkołę i kościół.
04:26
They are just incredibly expensive.
87
251000
2000
Byłby niesamowicie drogi.
04:28
But let me show you how to work this device.
88
253000
2000
Pokażę, jak się go używa.
04:30
So let's go to step one.
89
255000
3000
Krok pierwszy:
04:33
First thing that you do is you select a star
90
258000
2000
jeśli chcemy poznać godzinę,
04:35
in the night sky, if you're telling time at night.
91
260000
3000
należy wybrać gwiazdę na nocnym niebie.
04:38
So, tonight, if it's clear you'll be able to see the summer triangle.
92
263000
3000
Wiemy, że dziś widać trójkąt letni,
04:41
And there is a bright star called Deneb. So let's select Deneb.
93
266000
3000
z jasną gwiazdą Deneb. Wybieramy ją.
04:44
Second, is you measure the altitude of Deneb.
94
269000
3000
Potem mierzymy jej wysokość.
04:47
So, step two, I hold the device up,
95
272000
3000
Unosimy przyrząd,
04:50
and then I sight its altitude there
96
275000
3000
znajdujemy wysokość,
04:53
so I can see it clearly now.
97
278000
2000
widać wyraźnie.
04:55
And then I measure its altitude.
98
280000
3000
Potem ją mierzymy.
04:58
So, it's about 26 degrees. You can't see it from over there.
99
283000
3000
To jakieś 26 stopni.
05:01
Step three is identify the star on the front of the device.
100
286000
5000
Następnie szukamy gwiazdy z przodu przyrządu.
05:06
Deneb is there. I can tell.
101
291000
2000
Jest tutaj - Deneb.
05:08
Step four is I then move the rete,
102
293000
3000
Poruszamy rete, jakby niebem,
05:11
move the sky, so the altitude of the star
103
296000
3000
żeby wysokość gwiazdy
05:14
corresponds to the scale on the back.
104
299000
3000
odpowiadała skali na odwrocie.
05:17
Okay, so when that happens
105
302000
3000
Dzięki temu wszystko jest w jednej linii.
05:20
everything lines up.
106
305000
2000
Dzięki temu wszystko jest w jednej linii.
05:22
I have here a model of the sky
107
307000
2000
Bo ten model
05:24
that corresponds to the real sky. Okay?
108
309000
3000
odpowiada prawdziwemu niebu.
05:27
So, it is, in a sense,
109
312000
2000
W pewnym sensie
05:29
holding a model of the universe in my hands.
110
314000
3000
trzymam model wszechświata.
05:32
And then finally, I take a rule,
111
317000
3000
Potem biorę linijkę
05:35
and move the rule to a date line
112
320000
2000
i przyciągam do linii daty,
05:37
which then tells me the time here.
113
322000
3000
z której odczytam godzinę.
05:40
Right. So, that's how the device is used.
114
325000
3000
Tak to działa.
05:43
(Laughter)
115
328000
1000
(Śmiech)
05:44
So, I know what you're thinking:
116
329000
2000
Myślicie sobie:
05:46
"That's a lot of work, isn't it? Isn't it a ton of work to be able to tell the time?"
117
331000
4000
"Strasznie dużo roboty, żeby się dowiedzieć, która godzina",
05:50
as you glance at your iPod to just check out the time.
118
335000
4000
w międzyczasie spoglądając na ekran iPoda.
05:54
But there is a difference between the two, because with your iPod
119
339000
2000
Jest pewna różnica,
05:56
you can tell -- or your iPhone, you can tell exactly
120
341000
3000
bo iPod mówi nam z dużą dokładnością,
05:59
what the time is, with precision.
121
344000
2000
która jest godzina.
06:01
The way little Lewis would tell the time
122
346000
2000
A mały Lewis dowiadywał się tego
06:03
is by a picture of the sky.
123
348000
2000
dzięki obrazowi nieba.
06:05
He would know where things would fit in the sky.
124
350000
3000
Wiedział, co jest gdzie na niebie.
06:08
He would not only know what time it was,
125
353000
3000
Nie tylko znał godzinę,
06:11
he would also know where the sun would rise,
126
356000
2000
ale też wiedział, gdzie wzejdzie słońce
06:13
and how it would move across the sky.
127
358000
3000
i jak będzie się poruszać po niebie.
06:16
He would know what time the sun would rise, and what time it would set.
128
361000
4000
Wiedział, o której słońce wschodzi i zachodzi.
06:20
And he would know that for essentially every celestial object
129
365000
2000
I wiedział to o każdym kluczowym obiekcie na niebie.
06:22
in the heavens.
130
367000
2000
I wiedział to o każdym kluczowym obiekcie na niebie.
06:24
So, in computer graphics
131
369000
2000
W grafice komputerowej
06:26
and computer user interface design,
132
371000
3000
i przy projektowaniu interfejsu użytkownika
06:29
there is a term called affordances.
133
374000
3000
używa się terminu "afordancje".
06:32
So, affordances are the qualities of an object
134
377000
3000
Afordancje to właściwości obiektu,
06:35
that allow us to perform an action with it.
135
380000
3000
które pozwalają na wykonanie jakiejś czynności.
06:38
And what the astrolabe does is it allows us,
136
383000
2000
Astrolabium pozwala
06:40
it affords us, to connect to the night sky,
137
385000
3000
zobaczyć nocne niebo inaczej,
06:43
to look up into the night sky and be much more --
138
388000
3000
spojrzeć w górę i połączyć to,
06:46
to see the visible and the invisible together.
139
391000
3000
co widzialne, z niewidzialnym.
06:49
So, that's just one use. Incredible,
140
394000
4000
To tylko jedno z zastosowań.
06:53
there is probably 350, 400 uses.
141
398000
3000
Jest ich jakieś 400,
06:56
In fact, there is a text, and that has over a thousand uses
142
401000
2000
a jeden tekst wymienia ponad tysiąc.
06:58
of this first computer.
143
403000
2000
a jeden tekst wymienia ponad tysiąc.
07:00
On the back there is scales and measurements
144
405000
2000
Na odwrocie są skale i miary
07:02
for terrestrial navigation.
145
407000
2000
do nawigacji naziemnej.
07:04
You can survey with it. The city of Baghdad was surveyed with it.
146
409000
3000
Służy to do pomiaru gruntu, mierzono tak Bagdad.
07:07
It can be used for calculating mathematical equations of all different types.
147
412000
4000
Można go użyć do rożnych obliczeń matematycznych.
07:11
And it would take a full university course to illustrate it.
148
416000
3000
Można by poświęcić mu kurs uniwersytecki.
07:14
Astrolabes have an incredible history.
149
419000
2000
Astrolabium ma niesamowitą historię.
07:16
They are over 2,000 years old.
150
421000
2000
Ma ponad dwa tysiące lat.
07:18
The concept of stereographic projection
151
423000
3000
Pomysł rzutu stereograficznego
07:21
originated in 330 B.C.
152
426000
2000
pochodzi z 330 roku p.n.e.
07:23
And the astrolabes come in many different
153
428000
2000
Astrolabia przybierają różne rozmiary i kształty.
07:25
sizes and shapes and forms.
154
430000
2000
Astrolabia przybierają różne rozmiary i kształty.
07:27
There is portable ones. There is large display ones.
155
432000
3000
Istnieją przenośne, ale i wielkie, stacjonarne.
07:30
And I think what is common to all astrolabes
156
435000
2000
Każde z nich to dzieło sztuki.
07:32
is that they are beautiful works of art.
157
437000
2000
Każde z nich to dzieło sztuki.
07:34
There is a quality of craftsmanship and precision
158
439000
3000
Łączy je piękno i precyzja wykonania,
07:37
that is just astonishing and remarkable.
159
442000
3000
na niezwykłym poziomie.
07:40
Astrolabes, like every technology, do evolve over time.
160
445000
3000
Ale każda technologia ewoluuje.
07:43
So, the earliest retes, for example, were very simple and primitive.
161
448000
4000
Wczesne rete były bardzo proste,
07:47
And advancing retes became cultural emblems.
162
452000
2000
a ich nowe formy stały się
07:49
This is one from Oxford.
163
454000
3000
symbolami kulturalnymi, jak ta z Oksfordu.
07:52
And I find this one really extraordinary because the rete pattern
164
457000
2000
Niezwykły przykład, bo wzór rete
07:54
is completely symmetrical,
165
459000
2000
jest całkowicie symetryczny,
07:56
and it accurately maps a completely asymmetrical, or random sky.
166
461000
4000
ale dokładnie odwzorowuje asymetryczne niebo.
08:00
How cool is that? This is just amazing.
167
465000
2000
Fajne, prawda?
08:02
So, would little Lewis have an astrolabe?
168
467000
3000
Czy mały Lewis miał własne astrolabium?
08:05
Probably not one made of brass. He would have one made out of wood,
169
470000
3000
Pewnie nie mosiężne, ale drewniane lub papierowe.
08:08
or paper. And the vast majority of this first computer
170
473000
3000
Większość z tych pierwszych komputerów
08:11
was a portable device
171
476000
2000
była przenośna.
08:13
that you could keep in the back of your pocket.
172
478000
3000
Mieściły się w kieszeni.
08:16
So, what does the astrolabe inspire?
173
481000
3000
Jaką mamy z tego naukę?
08:19
Well, I think the first thing is that
174
484000
2000
Astrolabium przypomina nam,
08:21
it reminds us just how resourceful people were,
175
486000
4000
jak zaradni byli nasi przodkowie,
08:25
our forebears were, years and years ago.
176
490000
2000
już wiele lat temu.
08:27
It's just an incredible device.
177
492000
3000
To niesamowity przyrząd.
08:30
Every technology advances.
178
495000
2000
Technika idzie do przodu.
08:32
Every technology is transformed and moved by others.
179
497000
3000
Jest przekształcana i zmieniana.
08:35
And what we gain with a new technology, of course,
180
500000
2000
Choć nowe technologie oferują precyzję,
08:37
is precision and accuracy.
181
502000
2000
Choć nowe technologie oferują precyzję,
08:39
But what we lose, I think, is
182
504000
2000
przy okazji coś też tracimy,
08:41
an accurate -- a felt sense
183
506000
3000
tę namacalną znajomość nieba,
08:44
of the sky, a sense of context.
184
509000
3000
poczucie całości.
08:47
Knowing the sky, knowing your relationship with the sky,
185
512000
4000
Znajomość nieba i naszego położenia
08:51
is the center of the real answer
186
516000
4000
leży u podstaw odpowiedzi
08:55
to knowing what time it is.
187
520000
2000
na pytanie o godzinę.
08:57
So, it's -- I think astrolabes are just remarkable devices.
188
522000
4000
Astrolabia to niesamowite przyrządy.
09:01
And so, what can you learn from these devices?
189
526000
3000
Czego możemy się dzięki nim nauczyć?
09:04
Well, primarily that there is a subtle knowledge
190
529000
3000
Tego, że pewne zakątki wiedzy łączą się
09:07
that we can connect with the world.
191
532000
2000
ze światem zewnętrznym.
09:09
And astrolabes return us to this subtle sense
192
534000
3000
Astrolabia dają nam subtelne poczucie
09:12
of how things all fit together,
193
537000
3000
jedności wszystkich rzeczy
09:15
and also how we connect to the world.
194
540000
2000
i naszej więzi ze światem.
09:17
Thanks very much.
195
542000
2000
Bardzo dziękuję.
09:19
(Applause)
196
544000
2000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Tom Wujec - DesignerTom Wujec studies how we share and absorb information. He's an innovative practitioner of business visualization -- using design and technology to help groups solve problems and understand ideas. He is a Fellow at Autodesk.
Why you should listen
Tom Wujec is a Fellow at Autodesk, the makers of design software for engineers, filmmakers, designers. At Autodesk, he has worked on software including SketchBook Pro, PortfolioWall and Maya (which won an Academy Award for its contribution to the film industry). As a Fellow, he helps companies work in the emerging field of business visualization, the art of using images, sketches and infographics to help teams solve complex problems as a group.
He's the author of several books, including Five-Star Mind: Games and Puzzles to Stimulate Your Creativity and Imagination.
Tom Wujec | Speaker | TED.com