TEDGlobal 2009
Tom Wujec: Learn to use the 13th-century astrolabe
Tom Wujec 13. yüzyıl usturlabını tanıtıyor.
Filmed:
Readability: 3.6
834,534 views
Yeni teknolojiden öte tanıtım olarak, Tom Wujec zamanda geriye gidiyor ve ilklerden ama inanılmaz zeka dolu aleti gösteriyor: usturlab. Zamanı göstermeden gökyüzünü resmetmeye kadar binlerce uygulaması olan bu araç bize atalarımızın nasıl yeniler kadar dahi olduklarını gösteriyor.
Tom Wujec - Designer
Tom Wujec studies how we share and absorb information. He's an innovative practitioner of business visualization -- using design and technology to help groups solve problems and understand ideas. He is a Fellow at Autodesk. Full bio
Tom Wujec studies how we share and absorb information. He's an innovative practitioner of business visualization -- using design and technology to help groups solve problems and understand ideas. He is a Fellow at Autodesk. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
As technology progresses,
0
0
3000
Teknoloji gelişirken
00:18
and as it advances,
1
3000
2000
ve ilerlerken
00:20
many of us assume that these advances
2
5000
2000
bir çoğumuz bu gelişmelerin
00:22
make us more intelligent,
3
7000
2000
bizi daha akıllı ve bizi
00:24
make us smarter and more connected to the world.
4
9000
2000
dünya ile daha fazla bağlantılı yaptığını varsayıyor.
00:26
And what I'd like to argue
5
11000
2000
Benim söylemeye çalışacağım
00:28
is that that's not necessarily the case,
6
13000
2000
durumun her zaman böyle olmadığı,
00:30
as progress is simply a word for change,
7
15000
3000
gelişme aslında değişimin bir adı
00:33
and with change you gain something,
8
18000
2000
ve değişirken bir şeyleri kazanıp
00:35
but you also lose something.
9
20000
2000
bir şeyleri de kaybedersiniz.
00:37
And to really illustrate this point, what I'd like to do
10
22000
2000
Bu konuyu aydınlatmak için size
00:39
is to show you how technology has dealt with
11
24000
3000
teknolojinin çok basit ve olağan
00:42
a very simple, a very common, an everyday question.
12
27000
5000
bir problemle nasıl başa çıktığını göstereceğim.
00:47
And that question is this.
13
32000
2000
Ve soru şu.
00:49
What time is it? What time is it?
14
34000
3000
Saat kaç? Saat kaç?
00:52
If you glance at your iPhone, it's so simple to tell the time.
15
37000
3000
iPhone'unuza bakarsanız zamanı söylemek çok kolay.
00:55
But, I'd like to ask you, how would you tell the time
16
40000
2000
Fakat sormak istedğim şu, iPhone'unuz olmasaydı
00:57
if you didn't have an iPhone?
17
42000
2000
saati nasıl söylerdiniz?
00:59
How would you tell the time, say, 600 years ago?
18
44000
3000
Diyelim ki 600 yıl öncesindeyiz... saati nasıl söylerdiniz o zaman?
01:02
How would you do it?
19
47000
2000
Ne yapardınız?
01:04
Well, the way you would do it is by using a device
20
49000
3000
Bunu usturlab adı verilen
01:07
that's called an astrolabe.
21
52000
4000
bir cihazla yaparsınız.
01:11
So, an astrolabe is relatively unknown in today's world.
22
56000
4000
Usturlabın ne olduğu bugün pek bilinmiyor.
01:15
But, at the time, in the 13th century,
23
60000
2000
Fakat 13. yüzyılda
01:17
it was the gadget of the day.
24
62000
2000
günün aracı oydu.
01:19
It was the world's first popular computer.
25
64000
4000
Dünyanın ilk popüler bilgisayarı.
01:23
And it was a device that, in fact, is a model of the sky.
26
68000
4000
Aslında bu araç gökyüzünün bir modeli.
01:27
So, the different parts of the astrolabe, in this particular type,
27
72000
2000
Usturlabın değişik parçaları var,
01:29
the rete corresponds to the positions of the stars.
28
74000
3000
mesela bu türde ağ yıldızların pozisyonlarına karşılık geliyor.
01:32
The plate corresponds to a coordinate system.
29
77000
3000
Bu düzlem koordinat sistemine karşılık geliyor.
01:35
And the mater has some scales and puts it all together.
30
80000
4000
Aletin bazı tartıları var ve her şeyi bir arada tutuyor.
01:39
If you were an educated child,
31
84000
2000
Eğer eğitimli bir çocuksanız
01:41
you would know how to not only use the astrolabe,
32
86000
2000
usturlabı sadece kullanmayı değil
01:43
you would also know how to make an astrolabe.
33
88000
3000
aynı zamanda yapmayı da bilecektiniz.
01:46
And we know this because the first treatise on the astrolabe,
34
91000
3000
Bunun biliyoruz çünkü usturlab
01:49
the first technical manual in the English language,
35
94000
2000
yakındaki ilk tez, ilk kullanım kılavuzu
01:51
was written by Geoffrey Chaucer.
36
96000
2000
Geoffrey Chaucer tarafından yazıldı.
01:53
Yes, that Geoffrey Chaucer, in 1391,
37
98000
3000
Evet, Geoffrey Chaucer, 1931 yılında
01:56
to his little Lewis, his 11-year-old son.
38
101000
4000
11 yaşındaki küçük oğlu Lewis için yazdı.
02:00
And in this book, little Lewis would know the big idea.
39
105000
5000
Ve o kitaptan küçük Lewis büyük fikri öğrenecekti.
02:05
And the central idea that makes this computer work
40
110000
2000
Bu bilgisayarın çalışmasını sağlayan şey
02:07
is this thing called stereographic projection.
41
112000
3000
stereographic projeksiyon denilen bir şey.
02:10
And basically, the concept is,
42
115000
2000
Temel olarak konsept
02:12
how do you represent the three-dimensional image
43
117000
3000
gece bizi çevreleyen 3 boyutlu
02:15
of the night sky that surrounds us
44
120000
2000
gökyüzünü nasıl taşınabilir, 2 boyutlu
02:17
onto a flat, portable, two-dimensional surface.
45
122000
3000
bir yüzeyde ifade edersin.
02:20
The idea is actually relatively simple.
46
125000
2000
Fikir aslında epey basit.
02:22
Imagine that that Earth is at the center of the universe,
47
127000
3000
Dünyanın evrenin merkezinde olduğunu düşünün
02:25
and surrounding it is the sky projected onto a sphere.
48
130000
3000
ve onu çevreleyen gökyüzü bir küreye yansıtılmış.
02:28
Each point on the surface of the sphere
49
133000
3000
Kürenin yüzeyindeki her nokta
02:31
is mapped through the bottom pole,
50
136000
2000
aşağıdaki kutup aracılığıyla
02:33
onto a flat surface, where it is then recorded.
51
138000
2000
kaydedildiği düz zemine aktarılmış.
02:35
So the North Star corresponds to the center of the device.
52
140000
4000
Yani kuzey yıldızı aletin merkezini temsil ediyor.
02:39
The ecliptic, which is the path of the sun, moon, and planets
53
144000
3000
Güneşin, ayın ve gezegenlerin yörüngesi olan
02:42
correspond to an offset circle.
54
147000
2000
bu eliptik de dış çembere karşılık geliyor.
02:44
The bright stars correspond to little daggers on the rete.
55
149000
4000
Ağ üzerindeki küçük çizikler parlak yıldızlara karşılık geliyor.
02:48
And the altitude corresponds to the plate system.
56
153000
3000
Yükseklik de düzlem sistemine karşılık geliyor.
02:51
Now, the real genius of the astrolabe is not just the projection.
57
156000
3000
Usturlabın asıl harikası sadece yansıtması değil.
02:54
The real genius is that it brings together two coordinate systems
58
159000
4000
Asıl harikası iki farklı koordinat sistemini
02:58
so they fit perfectly.
59
163000
2000
tamamen örtüşecek şekilde bir araya getiriyor.
03:00
There is the position of the sun, moon and planets on the movable rete.
60
165000
3000
Hareket edilebilir ağda güneşin, ayın ve gezegenlerin pozisyonları var.
03:03
And then there is their location on the sky
61
168000
2000
Ve arka düzlemde belirli bir yükseklikten rahatça görülebilen
03:05
as seen from a certain latitude on the back plate. Okay?
62
170000
5000
onların gökyüzündeki yerleri. tamam mı?
03:10
So how would you use this device?
63
175000
5000
Peki bu aleti nasıl kullanacaksınız?
03:15
Well, let me first back up for a moment.
64
180000
6000
Önce bir dakika bekleyelim.
03:21
This is an astrolabe. Pretty impressive, isn't it?
65
186000
5000
Bu bir usturlab. Çok etkileyici değil mi?
03:26
And so, this astrolabe is on loan from us
66
191000
3000
Bu usturlab bize Oxford --
03:29
from the Oxford School of -- Museum of History.
67
194000
3000
Tarih Müzesi tarafından kiralandı.
03:32
And you can see the different components.
68
197000
3000
Ve farklı kısımları görüyorsunuz.
03:35
This is the mater, the scales on the back.
69
200000
2000
Bunun adı anne, arka taraftaki teraziler.
03:37
This is the rete. Okay. Do you see that?
70
202000
2000
Bu ağ. Tamam. Bunu görüyor musunuz?
03:39
That's the movable part of the sky.
71
204000
3000
Bu gökyüzünün hareket edebilen kısmı.
03:42
And in the back you can see
72
207000
2000
Ve arka tarafta bir
03:44
a spider web pattern.
73
209000
2000
örümcek ağı görüyorsunuz.
03:46
And that spider web pattern corresponds to the local coordinates in the sky.
74
211000
4000
Ve bu örümcek ağı gökyüzündeki yerel koordinatlara karşılık geliyor.
03:50
This is a rule device. And on the back
75
215000
2000
Bu bir kural aracı. Arka tarafta
03:52
are some other devices, measuring tools
76
217000
3000
başka makinalar, ölçüm araçları ve teraziler,
03:55
and scales, to be able to make some calculations. Okay?
77
220000
6000
hesap yapmaya çalışan araçlar var. tamam mı?
04:01
You know, I've always wanted one of these.
78
226000
2000
Hep böyle bir şeyden istemiştim.
04:03
For my thesis I actually built one of these out of paper.
79
228000
5000
Tezim için aslında böyle bir şeyi kağıttan yaptım.
04:08
And this one, this is a replica
80
233000
2000
Ve bu bir 15. yüzyıl
04:10
from a 15th-century device.
81
235000
3000
cihazının bir kopyası.
04:13
And it's worth probably about three MacBook Pros.
82
238000
3000
Muhtemelen bu 3 tane Macbook Pros'la aynı değerdedir.
04:16
But a real one would cost about as much as my house,
83
241000
3000
Fakat bunun aslı muhtemelen
04:19
and the house next to it, and actually every house on the block,
84
244000
3000
benim evim, yanındaki ev, blok üzerindeki tüm evler,
04:22
on both sides of the street,
85
247000
2000
sokağın iki tarafındaki tüm evler,
04:24
maybe a school thrown in, and some -- you know, a church.
86
249000
2000
kasabadaki bir okul ve bir de kilise değerindedir.
04:26
They are just incredibly expensive.
87
251000
2000
Bunlar inanılmaz pahalı.
04:28
But let me show you how to work this device.
88
253000
2000
Fakat size bu aletin nasıl kullanıldığını göstereyim.
04:30
So let's go to step one.
89
255000
3000
İlk basamağa gidelim.
04:33
First thing that you do is you select a star
90
258000
2000
Eğer gece zamanı söyeleyeceksen ilk yapacağın
04:35
in the night sky, if you're telling time at night.
91
260000
3000
gökyüzünden bir yıldızı seçmek.
04:38
So, tonight, if it's clear you'll be able to see the summer triangle.
92
263000
3000
Bugün eğer hava açık olurse yaz üçgenini görebilirsiniz.
04:41
And there is a bright star called Deneb. So let's select Deneb.
93
266000
3000
Ve parlak bir yıldız olan Deneb var. Hadi Deneb'i seçelim.
04:44
Second, is you measure the altitude of Deneb.
94
269000
3000
İkincisi Deneb'in yüksekliğini ölçeceksiniz.
04:47
So, step two, I hold the device up,
95
272000
3000
İkinci adım olarak, aleti kaldırıyorum
04:50
and then I sight its altitude there
96
275000
3000
ve yüksekliği düzgün bir şekilde
04:53
so I can see it clearly now.
97
278000
2000
görebiliyorum.
04:55
And then I measure its altitude.
98
280000
3000
Ve onun yüksekliğini ölçüyorum.
04:58
So, it's about 26 degrees. You can't see it from over there.
99
283000
3000
Yakalış 26 derece. Buradan göremezsiniz.
05:01
Step three is identify the star on the front of the device.
100
286000
5000
Üçüncü adım aletin üzerinde yıldızı bulmak.
05:06
Deneb is there. I can tell.
101
291000
2000
Deneb burada.
05:08
Step four is I then move the rete,
102
293000
3000
Dördüncü adım ağı hareket ettiriyorum,
05:11
move the sky, so the altitude of the star
103
296000
3000
gökyüzünü hareket ettiriyorum ve
05:14
corresponds to the scale on the back.
104
299000
3000
yıldızın yüksekliği arkadaki ölçüye denk geliyor.
05:17
Okay, so when that happens
105
302000
3000
Bu olduğu zaman
05:20
everything lines up.
106
305000
2000
her şey bir çizgi üzerine diziliyor.
05:22
I have here a model of the sky
107
307000
2000
Burada gerçek gökyüzüne
05:24
that corresponds to the real sky. Okay?
108
309000
3000
karşılık gelen bir gökyüzü modeli var. tamam mı?
05:27
So, it is, in a sense,
109
312000
2000
Yani bir anlamda
05:29
holding a model of the universe in my hands.
110
314000
3000
evrenin bir modelini elimde tutuyorum.
05:32
And then finally, I take a rule,
111
317000
3000
Sonra bir cetvel alıp onu
05:35
and move the rule to a date line
112
320000
2000
tarih çizgisine götürüyorum
05:37
which then tells me the time here.
113
322000
3000
ve bana buradaki saati söylüyor.
05:40
Right. So, that's how the device is used.
114
325000
3000
Ever. Işte bu aletin nasıl kullanıldığı.
05:43
(Laughter)
115
328000
1000
(Gülüşmeler)
05:44
So, I know what you're thinking:
116
329000
2000
Ne düşündüğünüzü biliyorum,
05:46
"That's a lot of work, isn't it? Isn't it a ton of work to be able to tell the time?"
117
331000
4000
"Bu çok iş değil mi? Zamanı söylemek için çok iş değil mi?"
05:50
as you glance at your iPod to just check out the time.
118
335000
4000
zamanı söylemek için sadece iPod'unuza bakmanız yetiyor.
05:54
But there is a difference between the two, because with your iPod
119
339000
2000
Fakat arada bir fark var, iPod'unuz ile
05:56
you can tell -- or your iPhone, you can tell exactly
120
341000
3000
zamanın ne olduğunu tam olarak
05:59
what the time is, with precision.
121
344000
2000
söyleyebilirsiniz.
06:01
The way little Lewis would tell the time
122
346000
2000
Küçük Lewis'in bana söyleyeceği şekil ise
06:03
is by a picture of the sky.
123
348000
2000
gökyüzünün bir resmi ile.
06:05
He would know where things would fit in the sky.
124
350000
3000
O gökyüzüne araçların nasıl yerleşeceğini bilecek.
06:08
He would not only know what time it was,
125
353000
3000
Sadece saati değil,
06:11
he would also know where the sun would rise,
126
356000
2000
aynı zamanda güneşin nereden doğacağını,
06:13
and how it would move across the sky.
127
358000
3000
gökyüzünde nasıl hareket edeceğini bilecek.
06:16
He would know what time the sun would rise, and what time it would set.
128
361000
4000
Güneşin ne zaman doğup ne zaman batacağını bilecek.
06:20
And he would know that for essentially every celestial object
129
365000
2000
Gökyüzündeki her cismi
06:22
in the heavens.
130
367000
2000
bilecek.
06:24
So, in computer graphics
131
369000
2000
Bilgisayar görüntülerinde ve
06:26
and computer user interface design,
132
371000
3000
bilgisayar arayüz tasarlamada
06:29
there is a term called affordances.
133
374000
3000
yeterlilik diye bir terim var.
06:32
So, affordances are the qualities of an object
134
377000
3000
Yeterlilik bir aracın üzerinde işlem
06:35
that allow us to perform an action with it.
135
380000
3000
yapabileceğimiz özellikleri.
06:38
And what the astrolabe does is it allows us,
136
383000
2000
Usturlabın bize olanak verdiği
06:40
it affords us, to connect to the night sky,
137
385000
3000
gökyüzüne bağlanıp, gökyüzüne bakıp
06:43
to look up into the night sky and be much more --
138
388000
3000
çok daha fazlasını olmak, görüleni
06:46
to see the visible and the invisible together.
139
391000
3000
ve görülmeyeni beraber görmek.
06:49
So, that's just one use. Incredible,
140
394000
4000
Bu sadece bir kullanımı. İnanılmaz,
06:53
there is probably 350, 400 uses.
141
398000
3000
muhtelemelen kitapta olan 350, 400 kullanımı daha
06:56
In fact, there is a text, and that has over a thousand uses
142
401000
2000
var, yani bu ilk bilgisayarın 1000 taneden
06:58
of this first computer.
143
403000
2000
fazla kullanım alanı var.
07:00
On the back there is scales and measurements
144
405000
2000
Bu arkada karasal navigasyon için
07:02
for terrestrial navigation.
145
407000
2000
ayarlar ve ölçümler var.
07:04
You can survey with it. The city of Baghdad was surveyed with it.
146
409000
3000
Onunla inceleme yapabilirsiniz. Baghdad şekli onunla incelendi.
07:07
It can be used for calculating mathematical equations of all different types.
147
412000
4000
Her çeşit matematiksel denklemi hesaplamada kullanılabilir.
07:11
And it would take a full university course to illustrate it.
148
416000
3000
Ve tüm bunları göstemek bir üniversite dersine anca sığar.
07:14
Astrolabes have an incredible history.
149
419000
2000
Usturlabın geçmişi inanılmaz.
07:16
They are over 2,000 years old.
150
421000
2000
2,000 yılın üzerindeler.
07:18
The concept of stereographic projection
151
423000
3000
Stereografik projeksiyon kavramı
07:21
originated in 330 B.C.
152
426000
2000
milattan önce 330 yılında ortaya çıktı.
07:23
And the astrolabes come in many different
153
428000
2000
Usturlablar bir çok değişik
07:25
sizes and shapes and forms.
154
430000
2000
şekil ve biçimlerde geliyorlar.
07:27
There is portable ones. There is large display ones.
155
432000
3000
Bunlar taşınabilir olanlar. Bu büyükler görüntü için olanlar.
07:30
And I think what is common to all astrolabes
156
435000
2000
Ve bence usturlablar ile ortak olan şey
07:32
is that they are beautiful works of art.
157
437000
2000
hepsizi çok güzel sanat eserleri.
07:34
There is a quality of craftsmanship and precision
158
439000
3000
El ustalığının ve kesinliğin
07:37
that is just astonishing and remarkable.
159
442000
3000
hayran bırakan ve etkileyen kalitesi.
07:40
Astrolabes, like every technology, do evolve over time.
160
445000
3000
Her teknoloji gibi usturlablar da zamanla gelişiyorlar.
07:43
So, the earliest retes, for example, were very simple and primitive.
161
448000
4000
İlk ağlar mesela çok basit ve ilkeldi.
07:47
And advancing retes became cultural emblems.
162
452000
2000
Ve gelişen ağlar kültürel simgeler haline geldi.
07:49
This is one from Oxford.
163
454000
3000
Mesela bu Oxford'dan.
07:52
And I find this one really extraordinary because the rete pattern
164
457000
2000
Ben bunu olağanüstü buluyorum çünkü
07:54
is completely symmetrical,
165
459000
2000
ağ şekli tamamen simetrik
07:56
and it accurately maps a completely asymmetrical, or random sky.
166
461000
4000
ve tamamen asimetrik olan bir gökyüzünü doğru bir şekilde yansıtıyor.
08:00
How cool is that? This is just amazing.
167
465000
2000
Ne kadar muhteşem değil mi? Tamamen inanılmaz?
08:02
So, would little Lewis have an astrolabe?
168
467000
3000
Şimdi küçük Lewis'in usturlabı olacak mıydı?
08:05
Probably not one made of brass. He would have one made out of wood,
169
470000
3000
Muhtemelen pirinçten yapılanı olmazdı. Muhtemelen odundan
08:08
or paper. And the vast majority of this first computer
170
473000
3000
ya da kağıttan yapılanı olurdu. Bu bilgisayarların çoğu
08:11
was a portable device
171
476000
2000
taşınabilirdi ve
08:13
that you could keep in the back of your pocket.
172
478000
3000
cebinde taşıyabiliyordun.
08:16
So, what does the astrolabe inspire?
173
481000
3000
Peki usturlab neye ilham veriyor?
08:19
Well, I think the first thing is that
174
484000
2000
Bence ilk şey şu ki bize
08:21
it reminds us just how resourceful people were,
175
486000
4000
atalarımızın yıllar yıllar öncesinde
08:25
our forebears were, years and years ago.
176
490000
2000
ne kadar birikimli olduklarını gösteriyor.
08:27
It's just an incredible device.
177
492000
3000
Bu inanılmaz bir araç.
08:30
Every technology advances.
178
495000
2000
Her teknoloji gelişiyor.
08:32
Every technology is transformed and moved by others.
179
497000
3000
Her teknoloji gelişti ve diğerleri tarafından ilerletildi.
08:35
And what we gain with a new technology, of course,
180
500000
2000
Ve teknoloji ile tabii ki kesinlik
08:37
is precision and accuracy.
181
502000
2000
ve doğruluk kazanıyoruz.
08:39
But what we lose, I think, is
182
504000
2000
Ve bence kaybettiğimiz de
08:41
an accurate -- a felt sense
183
506000
3000
bir zaman kavramı,
08:44
of the sky, a sense of context.
184
509000
3000
bir kavram olgusu.
08:47
Knowing the sky, knowing your relationship with the sky,
185
512000
4000
Gökyüzünü bilmek, gökyüzü ile ilişkimizi bilmek
08:51
is the center of the real answer
186
516000
4000
zamanı bilmedeki
08:55
to knowing what time it is.
187
520000
2000
gerçek soru.
08:57
So, it's -- I think astrolabes are just remarkable devices.
188
522000
4000
Bence usturlablar inanılmaz araçlar.
09:01
And so, what can you learn from these devices?
189
526000
3000
Ve bu araçlardan ne öğrenebilirsiniz?
09:04
Well, primarily that there is a subtle knowledge
190
529000
3000
Yani esasen ortada sıcak bir
09:07
that we can connect with the world.
191
532000
2000
dünyaya bağlanabileceğimiz fikri var.
09:09
And astrolabes return us to this subtle sense
192
534000
3000
Usturlablar bizi bu sıcak fikre götürüyor,
09:12
of how things all fit together,
193
537000
3000
her şeyin nasıl bir araya geleceği
09:15
and also how we connect to the world.
194
540000
2000
ve dünyaya nasıl bağlanacağımız fikrine.
09:17
Thanks very much.
195
542000
2000
Çok teşekkür ederim.
09:19
(Applause)
196
544000
2000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Tom Wujec - DesignerTom Wujec studies how we share and absorb information. He's an innovative practitioner of business visualization -- using design and technology to help groups solve problems and understand ideas. He is a Fellow at Autodesk.
Why you should listen
Tom Wujec is a Fellow at Autodesk, the makers of design software for engineers, filmmakers, designers. At Autodesk, he has worked on software including SketchBook Pro, PortfolioWall and Maya (which won an Academy Award for its contribution to the film industry). As a Fellow, he helps companies work in the emerging field of business visualization, the art of using images, sketches and infographics to help teams solve complex problems as a group.
He's the author of several books, including Five-Star Mind: Games and Puzzles to Stimulate Your Creativity and Imagination.
Tom Wujec | Speaker | TED.com