TEDxWomen 2011
Noel Bairey Merz: The single biggest health threat women face
Noel Bairey Merz: Rreziku kryesor për shëndetin e grave
Filmed:
Readability: 3.8
885,531 views
E çuditshme, por e vërtetë: Sot më shumë gra vdesin nga sëmundjet e zemrës se sa burra, e megjithatë kërkimet kardiovaskulare kanë kohë që janë fokusuar kryesisht mbi burrat. Pionjerja doktoreshë Noel Bairey Merz ndan me ne atë që dinim dhe që nuk dinim në lidhje me shëndetin e grave-- përfshirë këtu edhe simptomat thellësisht të ndryshme të cilat gratë shfaqin gjatë atakut në zemër (dhe pse ato shpesh nuk njihen)***Numri më i madh i vdekjeve sot në Shqipëri shkaktohet nga sëmundjet e zemrës. 50 % e vdekjeve nga infarkti ndodhin brenda dy orësh nga shfaqja e simptomave. Nëse mendoni se keni infarkt, shkoni sa më shpejt në një spital të pajisur me koronarografi (QSUT-Spitali nr.1, Hygeia, Spitali Amerikan)***(Shën. i përkth.)
C. Noel Bairey Merz - Physician
C. Noel Bairey Merz is director of the Women's Heart Center at the Cedars-Sinai Heart Institute, where she is a professor of medicine. Full bio
C. Noel Bairey Merz is director of the Women's Heart Center at the Cedars-Sinai Heart Institute, where she is a professor of medicine. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
One out of two of you women
0
0
3000
Një në çdo dy gra
00:18
will be impacted by cardiovascular disease
1
3000
2000
do të ballafaqohet me sëmundjen kardiovaskulare
00:20
in your lifetime.
2
5000
3000
gjatë jetës së saj.
00:23
So this is the leading killer of women.
3
8000
4000
Pra, ky është vrasësi parësor i grave.
00:27
It's a closely held secret
4
12000
2000
Është një sekret i ruajtur
00:29
for reasons I don't know.
5
14000
3000
për arsye që unë s'i di.
00:32
In addition to making this personal --
6
17000
3000
Për më tepër, që të jetë edhe më personale--
00:35
so we're going to talk about your relationship with your heart
7
20000
2000
do të flasim për marrëdhëniet tuaja me zemrën tuaj
00:37
and all women's relationship with their heart --
8
22000
3000
dhe marrëdhënien e të gjitha grave me zemrat e tyre--
00:40
we're going to wax into the politics.
9
25000
2000
do të zhytemi në politikë.
00:42
Because the personal, as you know, is political.
10
27000
3000
Sepse, jeta personale, siç e dini, është politike.
00:45
And not enough is being done about this.
11
30000
3000
Dhe nuk po bëhen gjëra të mjaftueshme në lidhje me këtë.
00:48
And as we have watched women
12
33000
2000
Dhe tani që po i shohim gratë të mundin
00:50
conquer breast cancer
13
35000
2000
kancerin e gjirit
00:52
through the breast cancer campaign,
14
37000
2000
përmes fushatës kundër kancerit të gjirit,
00:54
this is what we need to do now with heart.
15
39000
3000
ja se çfarë duhet të bëjmë tani me zemrën.
00:57
Since 1984,
16
42000
2000
Që nga 1984-ra,
00:59
more women die in the U.S. than men.
17
44000
4000
më shumë gra vdesin në SH.B.A. sesa burra.
01:03
So where we used to think of heart disease
18
48000
3000
Pra, kur ne mendonim se sëmundja e zemrës
01:06
as being a man's problem primarily --
19
51000
3000
ishte problem kryesisht i burrave--
01:09
which that was never true,
20
54000
2000
gjë që s'ka qenë asnjëherë e vërtetë,
01:11
but that was kind of how everybody thought in the 1950s and '60s,
21
56000
3000
por ka qenë ajo çka të gjithë besonin gjatë viteve 1950' e 60'.
01:14
and it was in all the textbooks.
22
59000
2000
dhe ishte e shkruar në tërë tekstet.
01:16
It's certainly what I learned when I was training.
23
61000
3000
Me siguri ka qenë ajo që unë mësoja gjatë trajnimit.
01:19
If we were to remain sexist, and that was not right,
24
64000
3000
Nëse do të dëshironim të mbeteshim seksistë, dhe kjo s'do ishte e drejtë
01:22
but if we were going to go forward and be sexist,
25
67000
3000
por, n.q.s. ne të vazhdojmë të jemi seksistë,
01:25
it's actually a woman's disease.
26
70000
2000
kjo është në fakt sëmundje e gruas.
01:27
So it's a woman's disease now.
27
72000
2000
Pra, tani është sëmundja e gruas.
01:29
And one of the things that you see
28
74000
2000
Dhe ajo që shikoni është
01:31
is that male line,
29
76000
2000
se vija e burrave,
01:33
the mortality is going down, down, down, down, down.
30
78000
2000
vdekshmëria po shkon poshtë, poshtë, poshtë, poshtë, poshtë.
01:35
And you see the female line since 1984,
31
80000
3000
Dhe ju e shihni se vija femërore që në 1984ën,
01:38
the gap is widening.
32
83000
2000
boshllëku po thellohet.
01:40
More and more women, two, three, four times more women,
33
85000
3000
gjithnjë e më tepër gra, dy, tre, katër, pesë herë më tepër gra,
01:43
dying of heart disease than men.
34
88000
3000
vdesin nga zemra më shumë se burrat.
01:46
And that's too short of a time period
35
91000
2000
Dhe kjo është një periudhë e shkurtër kohore
01:48
for all the different risk factors that we know
36
93000
2000
që të gjithë faktorët e riskut që ne njohim
01:50
to change.
37
95000
2000
të ndryshojnë.
01:52
So what this really suggested to us
38
97000
2000
Ajo që me të vërtetë na sugjerohet
01:54
at the national level
39
99000
2000
në nivelin kombëtar
01:56
was that diagnostic and therapeutic strategies,
40
101000
4000
është që mjetet diagnostike dhe terapeutike,
02:00
which had been developed in men, by men, for men
41
105000
3000
që janë zhvilluar nga burrat, për burrat, tek burrat
02:03
for the last 50 years --
42
108000
2000
gjatë 50 vjetëve të fundit--
02:05
and they work pretty well in men, don't they? --
43
110000
3000
dhe ato funksionojnë disi mirë tek burrat, apo jo?
02:08
weren't working so well for women.
44
113000
3000
-- nuk po punonin edhe aq mirë tek gratë.
02:11
So that was a big wake-up call
45
116000
2000
kjo pra qe një thirrje vëmendjeje
02:13
in the 1980's.
46
118000
2000
në vitet 80'.
02:15
Heart disease kills more women
47
120000
3000
Sëmundja e zemrës vret më tepër gra
02:18
at all ages
48
123000
2000
në çdo moshë
02:20
than breast cancer.
49
125000
2000
se kanceri i gjirit.
02:22
And the breast cancer campaign --
50
127000
2000
Dhe fushata e kancerit të gjirit--
02:24
again, this is not a competition.
51
129000
2000
po përsëris, kjo nuk është garë.
02:26
We're trying to be as good as the breast cancer campaign.
52
131000
3000
Po përpiqemi ta bëjmë po aq mirë sa edhe fushata kundër kancerit.
02:29
We need to be as good as the breast cancer campaign
53
134000
3000
Ne duhet të jemi po aq të aftë sa edhe kanceri i gjirit
02:32
to address this crisis.
54
137000
2000
për ta adresuar këtë krizë.
02:34
Now sometimes when people see this,
55
139000
2000
Tani, kur disa veta e shohin këtë,
02:36
I hear this gasp.
56
141000
2000
ngahera ndëgjoj një pasthirrmë.
02:38
We can all think of someone,
57
143000
2000
Ne të gjithë mund të mendojmë për dikë,
02:40
often a young woman,
58
145000
2000
shpesh një grua të re,
02:42
who has been impacted by breast cancer.
59
147000
3000
që ka qenë e goditur nga kanceri i gjirit.
02:45
We often can't think of a young woman
60
150000
2000
Shpesh nuk mundemi ta kujtojmë një të tillë
02:47
who has heart disease.
61
152000
2000
të ketë sëmundje të zemrës.
02:49
I'm going to tell you why.
62
154000
2000
Dhe unë do t'ju them psenë.
02:51
Heart disease kills people,
63
156000
2000
Zemra i vret njerëzit,
02:53
often very quickly.
64
158000
2000
shpejt.
02:55
So the first time heart disease strikes in women and men,
65
160000
3000
kështu që kur godet për herë të parë tek burrat dhe gratë,
02:58
half of the time it's sudden cardiac death --
66
163000
3000
në ½ e rasteve është vdekje e menjëhershme--
03:01
no opportunity to say good-bye,
67
166000
2000
nuk të jep rastin të thuash lamtumirë,
03:03
no opportunity to take her to the chemotherapy,
68
168000
2000
nuk të jep mundësi të japësh mjekim,
03:05
no opportunity to help her pick out a wig.
69
170000
3000
as shans të shkosh e të zgjedhësh parukë.
03:08
Breast cancer,
70
173000
2000
Tek kanceri i gjirit,
03:10
mortality is down to four percent.
71
175000
3000
vdekshmëria sot është ulur në 4 %.
03:13
And that is the 40 years
72
178000
2000
dhe kjo tregon për 40 vjetët
03:15
that women have advocated.
73
180000
4000
që gratë janë bërë dorëzanë.
03:19
Betty Ford, Nancy Reagan stood up
74
184000
3000
Betty Ford, Nancy Reagan u ngritën
03:22
and said, "I'm a breast cancer survivor,"
75
187000
2000
dhe thanë, "Kam mbijetuar kancerin e gjirit",
03:24
and it was okay to talk about it.
76
189000
2000
e ishte tashmë e pranuar të flitej për të.
03:26
And then physicians have gone to bat.
77
191000
2000
Dhe më pas mjekët kaluan në sulm.
03:28
We've done the research.
78
193000
2000
E bëmë studimin.
03:30
We have effective therapies now.
79
195000
2000
Kemi terapi efektive sot.
03:32
Women are living longer than ever.
80
197000
2000
Gratë po jetojnë më tepër se kurrë.
03:34
That has to happen in heart disease, and it's time.
81
199000
3000
Kjo nuk ka ndodhur me sëmundjen e zemrës, por i ka ardhur koha.
03:37
It's not happening, and it's time.
82
202000
3000
Nuk po ndodh, e i ka ardhur koha.
03:42
We owe an incredible debt of gratitude
83
207000
2000
Ne kemi një borxh të madh
03:44
to these two women.
84
209000
2000
kundrejt këtyre grave.
03:46
As Barbara depicted
85
211000
2000
Sikundër e tregoi edhe Barbara
03:48
in one of her amazing movies, "Yentl,"
86
213000
4000
në një nga filmat e saj, "Yentl,"
03:52
she portrayed a young woman
87
217000
2000
ajo portretizonte një grua të re
03:54
who wanted an education.
88
219000
3000
e cila donte të edukohej.
03:57
And she wanted to study the Talmud.
89
222000
2000
Donte të studionte Talmudin.
03:59
And so how did she get educated then?
90
224000
2000
E si e edukuan atë atëhere?
04:01
She had to impersonate a man.
91
226000
2000
Asaj i duhej të vishej si burrë
04:03
She had to look like a man.
92
228000
2000
të dukej si burrë.
04:05
She had to make other people believe that she looked like a man
93
230000
3000
Duhej t'i mbushte mendjen njerëzve rreth saj se ishte burrë.
04:08
and she could have the same rights
94
233000
2000
që të kishte të njejtat të drejta
04:10
that the men had.
95
235000
2000
si burrat.
04:12
Bernadine Healy, Dr. Healy,
96
237000
3000
Bernadine Healy, Dr. Healy,
04:15
was a cardiologist.
97
240000
2000
ishte kardiologe.
04:17
And right around that time, in the 1980's,
98
242000
3000
Dhe rreth atyre viteve, gjatë 1980's,
04:20
that we saw women and heart disease deaths
99
245000
2000
që pamë vdekshmërinë nga zemra të grave
04:22
going up, up, up, up, up,
100
247000
2000
të shkojë lart, lart, lart, lart
04:24
she wrote an editorial
101
249000
2000
Ajo shkruajti një artikull
04:26
in the New England Journal of Medicine
102
251000
2000
në New England Journal of Medicine
04:28
and said, the Yentl syndrome.
103
253000
3000
dhe shpalosi, sindromën Yentl.
04:31
Women are dying of heart disease,
104
256000
2000
Gratë po vdesin nga sëmundja e zemrës,
04:33
two, three, four times more than men.
105
258000
3000
dy, tre, katër herë më tepër se burrat.
04:36
Mortality is not going down, it's going up.
106
261000
3000
Vdekshmëria nuk po zvogëlohet, po rritet.
04:39
And she questioned,
107
264000
2000
Dhe ajo vuri në dyshim,
04:41
she hypothesized,
108
266000
2000
parashtroi hipotezën,
04:43
is this a Yentl syndrome?
109
268000
2000
që kjo është sindromë Yentl?
04:45
And here's what the story is.
110
270000
2000
E tillë është historia.
04:47
Is it because women don't look like men,
111
272000
3000
Duke qenë se gratë nuk duken si burra,
04:50
they don't look like that male-pattern heart disease
112
275000
3000
dhe nuk kanë modelin mashkullor të sëmundjes së zemrës
04:53
that we've spent the last 50 years understanding
113
278000
3000
kemi shpenzuar 50 vjetët e fundit duke kuptuar
04:56
and getting really good diagnostics
114
281000
2000
dhe diagnostikuar me sukses
04:58
and really good therapeutics,
115
283000
2000
dhe mjekuar me sukses
05:00
and therefore, they're not recognized for their heart disease.
116
285000
2000
e rrjedhimisht, nuk ia njohin sëmundjen e zemrës.
05:02
And they're just passed.
117
287000
2000
Dhe ato thjesht mbaruan.
05:04
They don't get treated, they don't get detected,
118
289000
3000
Ato nuk mjekohen, nuk diagnostikohen,
05:07
they don't get the benefit of all the modern medicines.
119
292000
3000
e ato nuk përfitojnë dot nga trajtimet më moderne të mjekësisë
05:10
Doctor Healy then subsequently became
120
295000
2000
Doktoresh Healy rrjedhimisht u bë
05:12
the first female director
121
297000
2000
gruaja e parë drejtore
05:14
of our National Institutes of Health.
122
299000
2000
e Institutit tonë të Shëndetit Publik (NIH)
05:16
And this is the biggest biomedical enterprise research
123
301000
3000
Kjo është ndërmarrja biomedikale kërkimore më e madhe
05:19
in the world.
124
304000
2000
në gjithë botën.
05:21
And it funds a lot of my research.
125
306000
2000
Dhe ajo financon shumë nga kërkimet e mia.
05:23
It funds research all over the place.
126
308000
2000
Financon kërkime nga tërë anët.
05:25
It was a very big deal
127
310000
2000
Ishte gjë e madhe për të
05:27
for her to become director.
128
312000
2000
të bëhej drejtore.
05:29
And she started,
129
314000
2000
Dhe ajo themeloi,
05:31
in the face of a lot of controversy,
130
316000
2000
megjithë konfliktet,
05:33
the Women's Health Initiative.
131
318000
2000
Iniciativën pë Shëndetin e Gruas.
05:35
And every woman in the room here
132
320000
2000
Dhe çdo grua në këtë sallë
05:37
has benefited from that Women's Health Initiative.
133
322000
2000
ka përfituar nga kjo iniciativë.
05:39
It told us about hormone replacement therapy.
134
324000
3000
na mësoi terapinë e zëvendësimit hormonal.
05:42
It's informed us about osteoporosis.
135
327000
2000
na informoi për çështjen e osteoporozës.
05:44
It informed us about breast cancer, colon cancer in women.
136
329000
3000
Na mësoi për kancerin e gjirit, kolonit tek gratë.
05:47
So a tremendous fund of knowledge
137
332000
3000
Pra, një sasi e madhe diturie
05:50
despite, again,
138
335000
2000
megjithëse, si thamë,
05:52
that so many people told her not to do it,
139
337000
2000
kundërshtimeve të shumë njerëzve për mos ta bërë,
05:54
it was too expensive.
140
339000
2000
se ishte tepër e shtrenjtë.
05:56
And the under-reading was women aren't worth it.
141
341000
3000
dhe kuptimi i fshehur ishte se për gratë nuk ia vlente.
05:59
She was like, "Nope. Sorry. Women are worth it."
142
344000
3000
Ajo tha: "Jo! Më vjen keq. Por, për gratë ia vlen,
06:02
Well there was a little piece of that Women's Health Initiative
143
347000
3000
që ç'ke me të!". Një pjesë e vogël e fondit WHI
06:05
that went to National Heart, Lung, and Blood Institute,
144
350000
2000
që përfundoi në Institutin Kombëtar të Zemrës, Mushkërisë dhe Gjakut,
06:07
which is the cardiology part of the NIH.
145
352000
3000
e cila është pjesa e NIH që merret me kardiologji.
06:10
And we got to do the WISE study --
146
355000
2000
Dhe ne përftuam studimin WISE--
06:12
and the WISE stands for Women's Ischemia Syndrome Evaluation --
147
357000
4000
që do të thotë Vlerësimi i Sindromës Iskemike tek Gratë--
06:16
and I have chaired this study for the last 15 years.
148
361000
2000
të cilin e kam drejtuar tash e 15 vjet.
06:18
It was a study to specifically ask,
149
363000
3000
Studimi kishte për qëllim të pyeste,
06:21
what's going on with women?
150
366000
2000
ç'po ndodh me gratë?
06:23
Why are more and more women dying
151
368000
2000
Dhe pse gratë po vdesin gjithnjë e më tepër
06:25
of ischemic heart disease?
152
370000
2000
nga sëmundja iskemike e zemrës?
06:27
So in the WISE, 15 years ago,
153
372000
3000
Pra, në WISE, 15 vjet përpara,
06:30
we started out and said, "Well wow, there's a couple of key observations
154
375000
3000
ne filluam të pyesim, "Paska disa vërejtje kyçe
06:33
and we should probably follow up on that."
155
378000
2000
dhe ne duhet tu përmbahemi."
06:35
And our colleagues in Washington, D.C.
156
380000
3000
Dhe kolegët tanë në Washington, D.C.
06:38
had recently published
157
383000
3000
tani vonë kishin publikuar
06:41
that when women have heart attacks and die,
158
386000
3000
që gratë kur bëjnë infarkte fatale dhe vdesin,
06:44
compared to men who have heart attacks and die --
159
389000
3000
në krahasim me burrat--
06:47
and again, this is millions of people,
160
392000
2000
e përsëri, po flasim për miliona veta,
06:49
happening every day --
161
394000
3000
ndodh çdo ditë--
06:52
women, in their fatty plaque --
162
397000
2000
gratë në pllakat yndyrore--
06:54
and this is their coronary artery,
163
399000
2000
kjo është arteria koronare e tyre,
06:56
so the main blood supply going into the heart muscle --
164
401000
2000
pra, furnizimi kryesor me gjak i vetë muskulit të zemrës--
06:58
women erode,
165
403000
2000
gratë gërryhen,
07:00
men explode.
166
405000
3000
burrat shpërthejnë.
07:03
You're going to find some interesting analogies
167
408000
2000
Do të gjeni analogji interesante në
07:05
in this physiology.
168
410000
2000
këtë fiziologji.
07:07
(Laughter)
169
412000
3000
(Hilaritet)
07:10
So I'll describe the male-pattern heart attack first.
170
415000
3000
Pra, do të përshkruaj së pari modelin mashkullor të infarktit.
07:13
Hollywood heart attack. Ughhhh.
171
418000
2000
Ataku në zemër tip Hollivud. Uhhh!
07:15
Horrible chest pain.
172
420000
2000
Një dhimbje e tmerrshme gjoksi.
07:17
EKG goes pbbrrhh,
173
422000
2000
EKG-ja shkon pbrrrrhh,
07:19
so the doctors can see this hugely abnormal EKG.
174
424000
3000
dhe doktorët e pikasin këtë EKG abnormale.
07:22
There's a big clot in the middle of the artery.
175
427000
2000
Është një tromb i madh mu në mes të arteries.
07:24
And they go up to the cath lab
176
429000
2000
dhe nisen për në laboratorin hemodinamik
07:26
and boom, boom, boom get rid of the clot.
177
431000
2000
dhe bum, bum, bum e eliminojnë trombin.
07:28
That's a man heart attack.
178
433000
2000
Ky ishte infarkti i burrave.
07:30
Some women have those heart attacks,
179
435000
2000
Disa gra i kanë të këtillë infarktet,
07:32
but a whole bunch of women have this kind of heart attack,
180
437000
2000
por një tufë e tërë grash kanë këtë llojin e infarktit,
07:34
where it erodes,
181
439000
2000
ku gërryhet,
07:36
doesn't completely fill with clot, symptoms are subtle,
182
441000
3000
nuk mbushet komplet me tromb, simptomat janë fine,
07:39
EKG findings are different --
183
444000
2000
rezultatet e EKG-së janë të ndryshme--
07:41
female-pattern.
184
446000
2000
modeli femëror.
07:43
So what do you think happens to these gals?
185
448000
3000
E, çfarë mendoni se i ngjet këtyre gocave?
07:46
They're often not recognized, sent home.
186
451000
2000
Shpesh nuk e dallojnë, i dërgojnë në shtëpi.
07:48
I'm not sure what it was. Might have been gas.
187
453000
3000
S'e kam të qartë se ç' ishte, mbase gazra?
07:51
So we picked up on that
188
456000
2000
ne pra e kuptuam këtë
07:53
and we said, "You know, we now have the ability
189
458000
3000
e u thamë, "E dini, që ne sot e kemi mundësinë
07:56
to look inside human beings
190
461000
3000
të shikojmë brenda trupit të njeriut
07:59
with these special catheters called IVUS:
191
464000
2000
me kataterë specialë të quajtur IVUS
08:01
intravascular ultrasound."
192
466000
2000
ultratinguj intravaskularë"?
08:03
And we said, "We're going to hypothesize
193
468000
3000
Dhe ne thamë, " Ta zëmë se
08:06
that the fatty plaque in women
194
471000
3000
pllaka yndyrore te gratë
08:09
is actually probably different,
195
474000
2000
është e ndryshme,
08:11
and deposited differently, than men."
196
476000
2000
e depozituar ndryshe, në krahasim me burrat"
08:13
And because of the common knowledge
197
478000
4000
dhe për shkak të njohurive të përbashkëta
08:17
of how women and men get fat.
198
482000
2000
se si gratë dhe burrat shëndoshen.
08:19
When we watch people become obese,
199
484000
4000
e kur i shohim njerëzit se si bëhen obezë,
08:23
where do men get fat?
200
488000
3000
ku shëndoshen burrat?
08:26
Right here, it's just a focal -- right there.
201
491000
4000
Mu këtu , tamam në një vend-- mu aty.
08:30
Where do women get fat?
202
495000
3000
Ku shëndoshen gratë?
08:33
All over.
203
498000
2000
Në tërë trupin.
08:35
Cellulite here, cellulite here.
204
500000
3000
Celulit këtu, celulit këtu.
08:38
So we said, "Look, women look like they're pretty good
205
503000
2000
Dhe ne thamë, " Shikoni, se si gratë janë të afta
08:40
about putting kind of the garbage away,
206
505000
2000
t'i heqin mbetjet e t'i largojnë,
08:42
smoothly putting it away.
207
507000
2000
pa ngatërresa.
08:44
Men just have to dump it in a single area."
208
509000
3000
Burrat thjesht i grumbullojnë në një vend."
08:47
So we said, "Let's look at these."
209
512000
2000
Pra ne thamë, "Le t'i shohim këto."
08:49
And so the yellow is the fatty plaque,
210
514000
3000
e verdha është pllaka yndyrore,
08:52
and panel A is a man.
211
517000
2000
paneli A është një burrë.
08:54
And you can see, it's lumpy bumpy.
212
519000
2000
Dhe ju e shihni; gunga- xhunga.
08:56
He's got a beer belly in his coronary arteries.
213
521000
3000
Ai ka "plënc birre" në arteriet e veta koronare.
08:59
Panel B is the woman, very smooth.
214
524000
2000
Paneli B është gruaja, shumë e lëmuar.
09:01
She's just laid it down nice and tidy.
215
526000
2000
Ajo e ka shpërndarë bukur e lëmuar.
09:03
(Laughter)
216
528000
2000
(Hilaritet)
09:05
And if you did that angiogram,
217
530000
2000
Dhe po e bëtë angiogramën
09:07
which is the red,
218
532000
2000
kjo e kuqja,
09:09
you can see the man's disease.
219
534000
2000
mund ta shikoni sëmundjen e burrit.
09:11
So 50 years
220
536000
2000
E për 50 vjet
09:13
of honing and crafting these angiograms,
221
538000
2000
me bërjen e këtyre angiogramave,
09:15
we easily recognize
222
540000
2000
ne i njohim me lehtësi
09:17
male-pattern disease.
223
542000
2000
modelin mashkullor të sëmundjes.
09:19
Kind of hard to see that female-pattern disease.
224
544000
2000
e vështirë ta shohësh modelin femëror të sëmundjes.
09:21
So that was a discovery.
225
546000
2000
Kjo pra ishte zbulim.
09:23
Now what are the implications of that?
226
548000
3000
Cilat janë pasojat e kësaj?
09:26
Well once again, women get the angiogram
227
551000
2000
gratë bëjnë angiogramë
09:28
and nobody can tell that they have a problem.
228
553000
3000
dhe asnjë nuk u thotë dot se kanë problem.
09:31
So we are working now on a non-invasive --
229
556000
3000
ne sot po punojmë mbi një mënyrë jo-invazive--
09:34
again, these are all invasive studies.
230
559000
2000
përsëri, këto të gjitha janë studime invazive.
09:36
Ideally you would love to do all this non-invasively.
231
561000
3000
Idealisht, ju do të kishit qejf ta kryenit këtë pa invazivitet.
09:39
And again, 50 years
232
564000
2000
Dhe përsëri, 50 vjet
09:41
of good non-invasive stress testing,
233
566000
2000
e stress- testeve të mira e joinvazive,
09:43
we're pretty good at recognizing male-pattern disease
234
568000
2000
e njihnin mjaft mirë modelin mashkullor të sëmundjes
09:45
with stress tests.
235
570000
2000
me stress- testet.
09:47
So this is cardiac magnetic resonance imaging.
236
572000
2000
kjo pra është rezonanca magnetike imazherike e zemrës.
09:49
We're doing this at the Cedars-Sinai Heart Institute
237
574000
3000
Ne po e bëjmë këtë në Cedars- Sinai Heart Institute
09:52
in the Women's Heart Center.
238
577000
2000
në Qendrën e Zemrës së Grave.
09:54
We selected this for the research.
239
579000
3000
e zgjodhëm këtë për studim.
09:57
This is not in your community hospital,
240
582000
2000
Ky s'është tamam spitali i rrethit tuaj,
09:59
but we would hope to translate this.
241
584000
2000
por shpresojmë ta kryejmë këtë.
10:01
And we're about two and a half years
242
586000
2000
Dhe kemi hyrë dy vjet e gjysmë
10:03
into a five-year study.
243
588000
2000
në një studim 5 vjeçar.
10:05
This was the only modality
244
590000
2000
Kjo ishte e vetmja mënyrë
10:07
that can see the inner lining of the heart.
245
592000
2000
për të parë brendinë e veshjes së zemrës.
10:09
And if you look carefully, you can see
246
594000
2000
Dhe po e patë me vëmendje, mund të shihni
10:11
that there's a black blush right there.
247
596000
2000
njollën e errët mu aty.
10:13
And that is microvascular obstruction.
248
598000
3000
E ky është obstruksioni mikrovaskular.
10:16
The syndrome, the female-pattern
249
601000
3000
Sindroma, modeli femëror
10:19
now is called microvascular coronary dysfunction, or obstruction.
250
604000
4000
sot quhet disfunksion mikrovaskular koronar, ose obstruksion.
10:23
The second reason we really liked MRI
251
608000
3000
Arsyeja e dytë qe e pëlqyem shumë RMI-në.
10:26
is that there's no radiation.
252
611000
2000
është se s'ka rrezatim.
10:28
So unlike the CAT scans, X-rays, thalliums,
253
613000
3000
Pra, në vend të skanerit, rrezet-X, thaliumi,
10:31
for women
254
616000
2000
për gratë
10:33
whose breast is in the way
255
618000
2000
tek të cilat gjoksi qendron
10:35
of looking at the heart,
256
620000
2000
përpara zemrës,
10:37
every time we order something that has even a small amount of radiation,
257
622000
3000
çdo herë që porosisim diçka që ka qoftë një sasi të vogël rrezatimi,
10:40
we say, "Do we really need that test?"
258
625000
2000
e pyesim veten, " A na duhet metëvërtetë ky test?"
10:42
So we're very excited about M.R.
259
627000
2000
Pra jemi shumë të kënaqur nga R.M.I-ja.
10:44
You can't go and order it yet,
260
629000
2000
Akoma nuk mund të shkosh e ta porositësh,
10:46
but this is an area of active inquiry
261
631000
2000
por kjo është një fushë aktive kërkimi
10:48
where actually studying women
262
633000
2000
ku investigimi mbi gratë
10:50
is going to advance the field for women and men.
263
635000
3000
do të sjelli përparime në fushë për të dy sekset.
10:54
What are the downstream consequences
264
639000
3000
Cilat janë pasojat atëherë kur
10:57
then, when female-pattern heart disease
265
642000
3000
modeli femëror i sëmundjes së zemrës
11:00
is not recognized?
266
645000
2000
nuk njihet?
11:02
This is a figure
267
647000
2000
Kjo është figurë
11:04
from an editorial that I published
268
649000
2000
nga një artikull që botova
11:06
in the European Heart Journal this last summer.
269
651000
3000
në European Heart Journal verën që shkoi.
11:09
And it was just a pictogram
270
654000
2000
dhe ishte thjesht piktogramë.
11:11
to sort of show
271
656000
2000
sa për të treguar
11:13
why more women are dying of heart disease,
272
658000
2000
pse gratë po vdesin nga sëmundja e zemrës,
11:15
despite these good treatments
273
660000
2000
megjithë rezultatet e mira të trajtimit
11:17
that we know and we have work.
274
662000
3000
që e kemi dhe që e dimë që punon.
11:20
And when the woman
275
665000
2000
Dhe kur gruaja ka
11:22
has male-pattern disease --
276
667000
2000
modelin mashkullor të sëmundjes--
11:24
so she looks like Barbara in the movie --
277
669000
3000
duket tamam si Barbara në film--
11:27
they get treated.
278
672000
2000
marrin mjekim.
11:29
And when you have female-pattern and you look like a woman,
279
674000
3000
dhe kur kanë modelin femëror e duken si gra,
11:32
as Barbara does here with her husband,
280
677000
3000
si Barbara këtu me burrin e saj,
11:35
they don't get the treatment.
281
680000
2000
ato s'marrin mjekim.
11:37
These are our life-saving treatments.
282
682000
2000
këto janë mjekimet tona jetëshpëtuese.
11:39
And those little red boxes are deaths.
283
684000
3000
dhe kutitë e vogla janë vdekjet.
11:42
So those are the consequences.
284
687000
2000
Këto janë pasojat.
11:44
And that is female-pattern
285
689000
2000
Dhe këto janë modelet femërore
11:46
and why we think the Yentl syndrome
286
691000
2000
dhe pse ne mendojmë se sindromi Yentl
11:48
actually is explaining
287
693000
2000
i shpjegon
11:50
a lot of these gaps.
288
695000
3000
shumë boshllëqe.
11:53
There's been wonderful news also
289
698000
3000
Kemi marrë lajme shumë të mira,
11:56
about studying women,
290
701000
2000
me studimin e grave,
11:58
finally, in heart disease.
291
703000
2000
më në fund, në sëmundjet e zemrës.
12:00
And one of the the cutting-edge areas
292
705000
2000
Dhe një nga zonat e avangardës
12:02
that we're just incredibly excited about
293
707000
2000
për të cilën po luajmë mendsh
12:04
is stem cell therapy.
294
709000
2000
është terapia me qeliza staminale* (burimore)
12:06
If you ask, what is the big difference
295
711000
3000
Po më pyetët, cili është ndryshimi i madh
12:09
between women and men physiologically?
296
714000
2000
midis burrave dhe grave nga ana fiziologjike?
12:11
Why are there women and men?
297
716000
3000
Pse kemi gra edhe burra?
12:14
Because women bring new life into the world.
298
719000
3000
Sepse gratë sjellin jetë të re në botë.
12:17
That's all stem cells.
299
722000
2000
Këto janë qeliza burimore.
12:19
So we hypothesized
300
724000
2000
Ne hipotetizuam
12:21
that female stem cells might be better
301
726000
3000
që qelizat burimore mund të jenë më të mira
12:24
at identifying the injury,
302
729000
3000
për të identifikuar dëmtim,
12:27
doing some cellular repair
303
732000
2000
kryejnë riparime qelizore
12:29
or even producing new organs,
304
734000
2000
ose prodhojnë organe të reja,
12:31
which is one of the things
305
736000
2000
e cila është gjë
12:33
that we're trying to do with stem cell therapy.
306
738000
3000
që po përpiqemi të bëjmë me qelizat burimore.
12:36
These are female and male stem cells.
307
741000
3000
Këto janë qeliza burimore mashkullore dhe femërore.
12:39
And if you had an injured organ,
308
744000
2000
dhe po patët organ të dëmtuar,
12:41
if you had a heart attack
309
746000
2000
po patët infarkt në zemër
12:43
and we wanted to repair that injured area,
310
748000
3000
dhe ne të kërkonim të riparojmë zonat e dëmtuara,
12:46
do you want those robust,
311
751000
2000
cilat do të donit këto të fortat,
12:48
plentiful stem cells on the top?
312
753000
3000
qelizat e bollshme në majë?
12:51
Or do you want these guys,
313
756000
2000
Apo këta tipat këtu,
12:53
that look like they're out to lunch?
314
758000
2000
që duket se kanë dalë për pushim dreke?
12:55
(Laughter)
315
760000
2000
(Hilaritet)
12:57
And some of our investigative teams
316
762000
3000
Disa nga ekipet tona investigative
13:00
have demonstrated
317
765000
2000
kanë vërtetuar
13:02
that female stem cells --
318
767000
2000
që qelizat burimore femërore--
13:04
and this is in animals
319
769000
2000
kjo është tek kafshët
13:06
and increasingly we're showing this in humans --
320
771000
2000
por po e tregojmë në vazhdimësi edhe tek njerëzit--
13:08
that female stem cells,
321
773000
2000
që qeliza femërore,
13:10
when put even into a male body,
322
775000
2000
edhe po i vendose në trupin e mashkullit,
13:12
do better than male stem cells
323
777000
3000
ia dalin mbanë më mirë se qelizat mashkullore
13:15
going into a male body.
324
780000
2000
në trupin e mashkullit.
13:17
One of the things that we say
325
782000
2000
Një nga gjërat që po themi
13:19
about all of this female physiology --
326
784000
2000
për sa i përket fiziologjisë femërore--
13:21
because again, as much as we're talking about women and heart disease,
327
786000
3000
sepse, përsëri, sado të flasim për sëmundjen e zemrës tek gratë,
13:24
women do, on average,
328
789000
2000
gratë, mesatarisht,
13:26
have better longevity than men --
329
791000
2000
kanë jetëgjatësi më të madhe se sa burrat--
13:28
is that unfolding the secrets of female physiology
330
793000
3000
se të shpalosësh sekretet e fiziologjisë femërore
13:31
and understanding that
331
796000
2000
dhe ta kuptosh atë
13:33
is going to help men and women.
332
798000
3000
do të ndihmojë edhe burrat edhe gratë.
13:36
So this is not a zero-sum game in anyway.
333
801000
3000
Pra, fitore nga të tëra anët, sidoqoftë.
13:39
Okay, so here's where we started.
334
804000
2000
Mirë, pra këtu e filluam.
13:41
And remember, paths crossed in 1984,
335
806000
4000
Dhe mbani mend, vijat u prenë në 1984ën,
13:45
and more and more women
336
810000
2000
dhe gjithnjë e më tepër gra
13:47
were dying of cardiovascular disease.
337
812000
2000
po vdesin nga sëmundjet kardiovaskulare.
13:49
What has happened in the last 15 years with this work?
338
814000
3000
Çfarë ka ndodhur në 15 vjetët e fundit të punës sonë?
13:52
We are bending the curve.
339
817000
2000
Ne po e përkulim kurbën.
13:54
We're bending the curve.
340
819000
2000
Ne po e përkulim kurbën.
13:56
So just like the breast cancer story,
341
821000
3000
Si puna e kancerit të gjirit,
13:59
doing research, getting awareness going,
342
824000
3000
duke kërkuar dhe bërë propagandë,
14:02
it works, you just have to get it going.
343
827000
3000
jep rezultate, thjesht vazhdoni në këtë rrugë.
14:05
Now are we happy with this?
344
830000
2000
A jemi të kënaqur me këtë?
14:07
We still have two to three more women dying for every man.
345
832000
3000
Prap kemi dy ose tre gra që vdesin për çdo burrë.
14:10
And I would propose,
346
835000
2000
dhe unë do të propozoja,
14:12
with the better longevity
347
837000
2000
me përmirësimin e jetëgjatësisë
14:14
that women have overall,
348
839000
2000
që gratë kanë në përgjithësi,
14:16
that women probably should theoretically do better,
349
841000
2000
gratë teorikisht duhej të dilnin më mirë,
14:18
if we could just get treated.
350
843000
2000
po ja dolëm t'i mjekojmë.
14:20
So this is where we are,
351
845000
3000
Këtu pra, kemi mbërritur sot,
14:23
but we have a long row to hoe.
352
848000
2000
por kemi akoma shumë për të bërë.
14:25
We've worked on this for 15 years.
353
850000
2000
Punojmë mbi këtë mbi 15 vjet.
14:27
And I've told you, we've been working on male-pattern heart disease
354
852000
3000
Kurse mbi burrat kemi
14:30
for 50 years.
355
855000
2000
50 vjet që po punojmë.
14:32
So we're 35 years behind.
356
857000
2000
Jemi mbrapa 35 vjet.
14:34
And we'd like to think it's not going to take 35 years.
357
859000
3000
Dhe duam të besojmë që do të duhen më pak se 35 vjet.
14:37
And in fact, it probably won't.
358
862000
2000
Dhe mbase nuk ka për të qenë aq.
14:39
But we cannot stop now.
359
864000
2000
po ne s'mund të ndalojmë tani.
14:41
Too many lives are at stake.
360
866000
3000
Shumë jetë varen në fije të perit.
14:44
So what do we need to do?
361
869000
3000
E ç' duhet të bëjmë?
14:47
You now, hopefully, have a more personal relationship
362
872000
2000
Ju tani, shpresojmë, se keni një lidhje më personale me
14:49
with your heart.
363
874000
2000
zemrën tuaj.
14:51
Women have heard the call
364
876000
2000
Gratë e kanë ndëgjuar kushtrimin
14:53
for breast cancer
365
878000
2000
për kancerin e gjirit.
14:55
and they have come out
366
880000
2000
dhe kanë dalë në fushatë
14:57
for awareness campaigns.
367
882000
2000
për ndërgjegjësim.
14:59
The women are very good about getting mammograms now.
368
884000
3000
Dhe gratë janë të bindura se duhet të bëjnë mamogramë tani.
15:02
And women do fundraising.
369
887000
2000
dhe po mbledhim fonde.
15:04
Women participate.
370
889000
2000
Gratë po marrin pjesë.
15:06
They have put their money where their mouth is
371
891000
2000
I janë përgjigjur thirrjeve me kuletat e tyre
15:08
and they have done advocacy and they have joined campaigns.
372
893000
3000
dhe kanë dalë dorëzanë dhe janë bashkuar me fushatën.
15:11
This is what we need to do with heart disease now.
373
896000
3000
Kjo është ajo që duhet të bëjmë tani me sëmundjet e zemrës.
15:14
And it's political.
374
899000
2000
Dhe është politike.
15:16
Women's health, from a federal funding standpoint,
375
901000
3000
Shëndeti i grave, nga pikëpamja federale e financimit.
15:19
sometimes it's popular,
376
904000
2000
ngahera është në modë,
15:21
sometimes it's not so popular.
377
906000
3000
ngaherë s'është edhe aq në modë.
15:24
So we have these feast and famine cycles.
378
909000
2000
Pra kemi kohë begatie e kohë varfërie.
15:26
So I implore you
379
911000
2000
Ju përgjërohem
15:28
to join the Red Dress Campaign
380
913000
2000
të bashkoheni me Fushatën e Fustanit të Kuq
15:30
in this fundraising.
381
915000
2000
në këtë mbledhje fondesh.
15:32
Breast cancer, as we said,
382
917000
2000
kanceri i gjirit, siç e thashë,
15:34
kills women,
383
919000
2000
vret gratë,
15:36
but heart disease kills a whole bunch more.
384
921000
3000
por zemra vret shumë më tepër.
15:39
So if we can be as good as breast cancer
385
924000
2000
E nëse mund të jemi po aq të mirë sa me kancerin e gjirit
15:41
and give women this new charge,
386
926000
2000
e t'i falim grave këtë përgjegjësi,
15:43
we have a lot of lives to save.
387
928000
2000
ne kemi shumë jetë për të shpëtuar.
15:45
So thank you for your attention.
388
930000
2000
Ju faleminderit për vëmendjen tuaj.
15:47
(Applause)
389
932000
6000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
C. Noel Bairey Merz - PhysicianC. Noel Bairey Merz is director of the Women's Heart Center at the Cedars-Sinai Heart Institute, where she is a professor of medicine.
Why you should listen
C. Noel Bairey Merz, MD, holds the Women's Guild Endowed Chair in Women's Health, and is Director of the Women's Heart Center and the Preventive and Rehabilitative Cardiac Center in the Cedars-Sinai Heart Institute, where she is a Professor of Medicine.
Dr. Bairey Merz's research interests include women and heart disease, mental stress and heart disease, the role of exercise and stress management in reversing disease, and the role of nutrition in heart disease. Currently, she is chair of the National Institutes of Health (NIH)-sponsored WISE (Women's Ischemic Syndrome Evaluation) initiative.
Her work is supported by the Streisand Foundation.
Watch Barbra Streisand's passionate introduction of Dr. Bairey Merz at TEDxWomen >>
C. Noel Bairey Merz | Speaker | TED.com