Taste3 2008
Jennifer 8. Lee: The hunt for General Tso
Jennifer 8. Lee truy tìm Đại tướng Tso
Filmed:
Readability: 4.4
1,520,028 views
Phóng viên Jennifer 8. Lee nói chuyện về cuộc truy tìm của cô về các nguồn gốc của những món ăn Trung-Mĩ quen thuộc -- khám phá những điểm ít ai biết nơi hai nền văn hóa này đã hòa quyện lại (một cách rất ngon lành) thành một nền ẩm thực mới.
Jennifer 8. Lee - Reporter
The possessor of the best byline in the New York Times, Jennifer 8. Lee reports on culture and city life. Her latest book is The Fortune Cookie Chronicles. Full bio
The possessor of the best byline in the New York Times, Jennifer 8. Lee reports on culture and city life. Her latest book is The Fortune Cookie Chronicles. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
There are more Chinese restaurants in this country
0
0
3000
Có nhiều nhà hàng Trung Quốc trên đất nước này
00:19
than McDonald's, Burger King, Kentucky Fried Chicken and Wendy's, combined --
1
3000
4000
hơn là tất cả McDonald's, Burger King, Kentucky Fried Chicken, và Wendy's công lại
00:23
40,000, actually.
2
7000
1000
Chính xác là 40,000 nhà hàng.
00:24
Chinese restaurants have played an important role in American history,
3
8000
3000
Nhà hàng Trung Quốc đóng vai trò rất quan trọng trong lịch sử nước Mĩ.
00:27
as a matter of fact.
4
11000
1000
Ví dụ như
00:28
The Cuban missile crisis was resolved
5
12000
2000
Cơn khủng hoảng tên lửa Cuba đã được giải quyết
00:30
in a Chinese restaurant
6
14000
1000
trong một nhà hàng Trung Quốc
00:31
called Yenching Palace in Washington, D.C.,
7
15000
2000
tên là Yenching Palace ở Washington, D.C.,
00:33
which unfortunately is closed now,
8
17000
2000
Đáng tiếc là nó đã bị đóng cửa
00:35
and about to be turned into Walgreen's.
9
19000
2000
và sắp sửa biến thành Walgreen's.
00:37
And the house that John Wilkes Booth
10
21000
1000
Ngoài ra, căn nhà nơi John Wilkes Booth
00:38
planned the assassination of Abraham Lincoln
11
22000
2000
từng chuẩn bị kế hoạch ám sát Abraham Lincoln
00:40
is actually also now a Chinese restaurant
12
24000
3000
hiện nay cũng là một nhà hàng Trung Quốc
00:43
called Wok 'n Roll, on H Street in Washington.
13
27000
3000
tên là Wok 'n Roll (Chảo và Nem), trên phố H ở Washington.
00:46
(Laughter)
14
30000
2000
(Tiếng cười)
00:50
And it's not completely gratuitous,
15
34000
1000
Và điều đó cũng không hẳn là vô lí
00:51
because wok and roll --
16
35000
1000
bởi vì chảo và nem -
00:52
Chinese food and Japanese foods,
17
36000
2000
đồ ăn Trung Quốc và đồ ăn Nhật Bản,
00:54
so it kind of works out.
18
38000
1000
nên nó cũng có thể hiểu được.
00:55
And Americans love their Chinese food so much
19
39000
3000
Và người Mĩ đã yêu đồ Trung Quốc đến mức
00:58
they've actually brought it into space.
20
42000
1000
họ đã mang nó vào vũ trụ.
00:59
NASA, for example, serves thermal-stabilized sweet-and-sour pork
21
43000
4000
Ví dụ như NASA phục vụ thịt lợn sốt chua ngọt đã được xử lí nhiệt
01:03
on its shuttle menu for its astronauts.
22
47000
2000
cho các phi hành gia trên chuyến tàu vũ trụ của họ.
01:06
So, let me present the question to you:
23
50000
3000
Vì thế, hãy cho phép tôi đặt câu hỏi này:
01:09
If our benchmark for Americanness is apple pie,
24
53000
2000
Nếu điểm nổi bật nhất trong đặc điểm của Mĩ là bánh táo,
01:11
you should ask yourself,
25
55000
1000
thì bạn nên tự hỏi
01:12
how often do you eat apple pie,
26
56000
1000
bạn có thường xuyên ăn bánh táo không,
01:13
versus how often do you eat Chinese food. Right?
27
57000
3000
so với số lần bạn ăn đồ Trung Quốc. Phải không?
01:16
(Laughter)
28
60000
4000
(Tiếng cười)
01:21
And if you think about it,
29
65000
1000
Và nếu bạn nghĩ về nó
01:22
a lot of the foods that you think of
30
66000
3000
thì có rất nhiều thức ăn mà bạn nghĩ
01:25
or we think of or Americans think of as Chinese food
31
69000
3000
hay chúng tôi, hay người Mĩ nghĩ rằng đó là đồ ăn Trung Quốc
01:28
are barely recognizable to Chinese,
32
72000
2000
lại rất xa lạ với người Trung Quốc
01:30
for example: beef with broccoli, egg rolls, General Tso's Chicken,
33
74000
4000
ví dụ như: thịt bò với súp lơ xanh, gỏi trứng, thịt gà của đại tướng Tso
01:34
fortune cookies, chop suey, the take-out boxes.
34
78000
3000
bánh qui may mắn, chop suey, hay những hộp thức ăn để mang đi.
01:37
For example, I took a whole bunch of fortune cookies back to China,
35
81000
4000
Ví dụ như, có lần tôi mang một mẻ bánh qui may mắn về Trung Quốc,
01:41
gave them to Chinese to see how they would react.
36
85000
1000
và đưa chúng cho những người Trung Quốc để xem phản ứng của họ.
01:42
What is this?
37
86000
2000
Cái gì đây?
01:44
Should I try it?
38
88000
2000
Tôi có nên thử chúng không?
01:46
Try it!
39
90000
2000
Thử đi mà!
01:51
What is it called?
40
95000
2000
Nó gọi là gì nhỉ?
01:53
Fortune cookie.
41
97000
3000
Bánh qui may mắn.
01:58
There's a piece of paper inside!
42
102000
2000
Có 1 mảnh giấy ở bên trong này!
02:00
(Laughter)
43
104000
3000
(Tiếng cười)
02:05
What is this?
44
109000
2000
Đây là gì?
02:07
You've won a prize!
45
111000
3000
Bạn đã chúng thưởng!
02:12
What is this?
46
116000
3000
Nó là gì?
02:15
It's a fortune!
47
119000
3000
Chính là may mắn đấy!
02:18
Tasty!
48
122000
2000
Ngon quá
02:22
So, where are they from?
49
126000
1000
Này, nó từ đâu đến thế?
02:23
The short answer is, actually, they're from Japan.
50
127000
2000
Câu trả lời ngắn gọn là thật ra chúng đến từ Nhật Bản
02:25
And in Kyoto, outside,
51
129000
2000
Và ở ngoại ô Kyoto,
02:27
there are still small family-run bakeries
52
131000
2000
vẫn còn những lò nướng bánh nhỏ của gia đình
02:29
that make fortune cookies,
53
133000
2000
làm ra bánh qui may mắn,
02:31
as they did over 100 years ago,
54
135000
2000
như họ đã làm từ hơn 100 năm trước,
02:33
30 years before fortune cookies were introduced in the United States.
55
137000
4000
30 năm trước khi bánh qui may mắn được biết đến ở Mĩ.
02:37
If you see them side by side,
56
141000
2000
Nếu bạn đặt chúng cạnh nhau,
02:39
there's yellow and brown.
57
143000
2000
có 2 màu, vàng và nâu.
02:41
Theirs are actually flavored with miso and sesame paste,
58
145000
2000
Bánh của họ thật ra có vị miso và vừng,
02:43
so they're not as sweet as our version.
59
147000
2000
nên không ngọt bằng phiên bản bánh của chúng ta.
02:45
So, how did they get to the United States?
60
149000
2000
Thế thì, làm sao chúng đã tới được Mĩ?
02:47
Well, the short answer is, the Japanese immigrants came over,
61
151000
3000
Ngắn gọn là, những người Nhật nhập cư vào Mĩ,
02:50
and a bunch of the bakers introduced them --
62
154000
2000
và một số kha khá thợ bánh đã giới thiệu chúng -
02:52
including at least one in Los Angeles,
63
156000
2000
bao gồm ít nhất 1 người ở Los Angeles,
02:54
and one here in San Francisco
64
158000
2000
và 1 người nữa ở đây, San Francisco
02:56
called Benkyo-do, which is on the corner of Sutter and Buchanan.
65
160000
2000
ở cơ sở tên là Benkyo-do, ở góc của phố Sutter và Buchanan.
02:58
They back then, actually,
66
162000
2000
Thật ra, lúc đó, họ
03:00
made fortune cookies using very much the similar kind of irons
67
164000
4000
làm bánh qui may mắn bằng loại khuôn ép đồng khá giống với
03:04
that we saw back in Kyoto.
68
168000
1000
những cái chúng ta có thể thấy ở Kyoto.
03:05
So, the interesting question is,
69
169000
2000
Vậy, câu hỏi thú vị là,
03:07
how do you go from fortune cookies being something that is Japanese
70
171000
3000
làm thế nào mà chiếc bánh qui may mắn của Nhật Bản
03:10
to being something that is Chinese?
71
174000
2000
lại biến thành của Trung Quốc?
03:12
Well, the short answer is,
72
176000
1000
Ngắn gọn là,
03:13
we locked up all the Japanese during World War II,
73
177000
2000
chúng ta đã nhốt tất cả người Nhật trong chiến tranh thế giới thứ hai
03:15
including those that made fortune cookies,
74
179000
2000
bao gồm cả những người thợ làm bánh qui may mắn,
03:17
so that's the time when the Chinese moved in,
75
181000
1000
vậy nên khi người Trung Quốc chuyển đến
03:18
kind of saw a market opportunity and took over.
76
182000
3000
họ thấy một thị trường tiềm năng và đã chiếm lấy cơ hội.
03:21
(Laughter)
77
185000
2000
(Tiếng cười)
03:23
So, fortune cookies:
78
187000
1000
Vậy nên, những chiếc bánh qui may mắn:
03:24
invented by the Japanese,
79
188000
1000
được làm ra bởi người Nhật,
03:25
popularized by the Chinese,
80
189000
1000
được phổ biến bởi người Trung Quốc,
03:26
but ultimately consumed by Americans.
81
190000
2000
nhưng cuối cùng thì được tiêu thụ bởi người Mĩ.
03:28
They are more American than anything else.
82
192000
2000
Chúng "Mĩ" hơn tất cả mọi thứ.
03:30
Another one of my favorite dishes:
83
194000
2000
Một món ăn yêu thích nữa của tôi:
03:32
General Tso's Chicken --
84
196000
1000
Thịt gà của Đại tướng Tso
03:33
which, by the way, in the US Naval Academy
85
197000
1000
mà nhân tiện, ở trong Học viện Hải quân Mĩ
03:34
is called Admiral Tso's Chicken.
86
198000
1000
thì được gọi là gà của Đô đốc Tso.
03:37
I love this dish.
87
201000
1000
Tôi yêu món này.
03:39
The original name in my book was actually called
88
203000
1000
Tên gốc của cuốn sách của tôi thật ra là
03:40
The Long March of General Tso,
89
204000
2000
Cuộc hành quân dài của Đại tướng Tso,
03:42
and he has marched very far indeed,
90
206000
1000
và quả thật ông ta đã hành quân rất xa,
03:43
because he is sweet, he is fried, and he is chicken --
91
207000
3000
bởi vì ông ấy ngọt, ông ấy được rán, và ông ấy là thịt gà -
03:46
all things that Americans love.
92
210000
2000
tất cả những gì mà người Mĩ yêu quí.
03:48
(Laughter)
93
212000
2000
(cười)
03:50
He has marched so far, actually,
94
214000
1000
Ông ấy đã hành quân xa đến nỗi, thật ra,
03:51
that the chef who originally invented the dish
95
215000
3000
người đầu bếp đầu tiên sáng tạo ra món ăn này
03:54
doesn't recognize it; he's kind of horrified.
96
218000
2000
không thể nhận ra nó; ông ta đã rất kinh hoàng.
04:07
He's in Taiwan right now.
97
231000
2000
Ông ấy hiện đang ở Đài Loan.
04:09
He's retired, deaf and plays a lot of Mahjong.
98
233000
2000
Ông ấy đã về hưu, bị điếc và chơi rất nhiều mạt chược.
04:11
So, he -- after this I showed him,
99
235000
2000
Và ông ấy - sau khi tôi cho ông ấy nhìn thấy nó,
04:13
he got up,
100
237000
1000
ông ấy đứng dậy,
04:14
and he's like, "Mominqimiao,"
101
238000
2000
và trông ông ấy như thế muốn nói "Mominqimiao"
04:16
which means, "This is all nonsense,"
102
240000
1000
nghĩ là "Cái này thật vô nghĩa."
04:17
and goes back to play his Mahjong game during the afternoon.
103
241000
2000
và quay lại với ván mạt chược của ông ấy cả buổi chiều.
04:20
So, another dish. One of my favorites. Beef with broccoli.
104
244000
4000
Một món ăn khác. Một trong những món khoái khẩu của tôi. Thịt bò với súp lơ xanh.
04:24
Broccoli is not a Chinese vegetable;
105
248000
4000
Súp lơ xanh không phải là loại rau của Trung Quốc;
04:28
in fact, it is originally an Italian vegetable.
106
252000
3000
thật ra, nó có nguồn gốc từ Ý.
04:31
It was introduced into the United States in the 1800s,
107
255000
2000
Nó được giới thiệu đến Mĩ vào những năm 1800,
04:33
but became popularized in the 1920s and the 1930s.
108
257000
3000
nhưng chỉ bắt đầu trở nên phổ biến vào những năm 1920. 1930.
04:36
In fact, the Chinese had their own version of broccoli,
109
260000
2000
Thậm chí, người Trung Quốc đã có loại súp lơ xanh riêng của họ,
04:38
which is called Chinese broccoli,
110
262000
1000
tên là súp lơ xanh Trung Quốc,
04:39
but right now, what -- they've now discovered American broccoli,
111
263000
4000
nhưng bây giờ, thế nào cơ - họ đã phát hiện ra súp lơ xanh của Mĩ,
04:43
and are importing it as a, sort of, exotic delicacy.
112
267000
3000
và đang nhập khẩu nó như một dạng đặc sản mới mẻ.
04:46
I guarantee you, General Tso never saw a stalk of broccoli in his life --
113
270000
4000
Tôi đảm bảo với các bạn, Đại tướng Tso chưa bao giờ nhìn thấy một cây súp lơ xanh nào trong đời -
04:50
and indeed, that actually was a picture of General Tso.
114
274000
3000
và đúng vậy, đây chính là bức hình của Đại tướng Tso.
04:53
I went to his home town.
115
277000
1000
Tôi đi đến quê của ông ấy.
04:54
This is a billboard that says:
116
278000
1000
Đây là một chiếc biển đề chữ:
04:55
"Welcome to the birthplace of General Tso."
117
279000
2000
"Chào mừng đến nơi sinh của Đại tướng Tso."
04:57
And I went looking for chicken.
118
281000
1000
Và tôi đi tìm gà.
04:58
Finally found a cow --
119
282000
1000
Cuối cùng thì thấy một con bò -
04:59
and did find chicken.
120
283000
1000
và cả gà nữa.
05:03
Believe it or not,
121
287000
1000
Tin hay không thì
05:04
these guys were actually crossing the road.
122
288000
2000
chúng đang băng qua đường
05:06
And --
123
290000
1000
Và -
05:07
(Laughter)
124
291000
3000
(Tiếng cười)
05:10
-- I actually found a whole bunch of General Tso's relatives
125
294000
3000
- tôi thậm chí còn tìm thấy một vài người họ hàng của Đại tướng Tso
05:13
who are still in the little town.
126
297000
1000
họ vẫn đang sống ở trong thị trấn nhỏ ấy.
05:14
This guy is now five generations removed from the General;
127
298000
2000
Người họ hàng này cách Đại tướng năm thế hệ;
05:16
this guy is about seven.
128
300000
2000
Người này thì bảy thế hệ.
05:18
Showed them all the pictures of General Tso Chicken that I showed you,
129
302000
3000
Tôi cho họ xem tất cả những bức ảnh về thịt gà của Đại tướng Tso mà tôi đã cho các bạn xem,
05:21
and they're like, we don't know this dish.
130
305000
2000
và họ đều nói rằng họ không biết món ăn này.
05:23
And then they're like, is this Chinese food?
131
307000
1000
Họ còn hỏi là đây có phải đồ ăn Trung Quốc không?
05:24
Because it doesn't look like Chinese food to them.
132
308000
2000
Bởi vì đối với họ, nó chẳng hề giống thức ăn Trung Quốc chút nào.
05:27
But they weren't kind of surprised
133
311000
2000
Nhưng họ cũng không ngạc nhiên lắm.
05:29
I traveled around the world
134
313000
1000
Tôi đã đi quanh thế giới
05:30
to visit them,
135
314000
1000
là để gặp họ,
05:32
because in their eyes he is, after all,
136
316000
2000
bởi vì trong mắt họ thì, dù sao đi nữa, ông ta là
05:34
a famous Qing dynasty military hero.
137
318000
1000
một vị tướng anh hùng nổi tiếng thời nhà Thanh
05:35
He played an important role in the Taiping rebellion,
138
319000
2000
Ông ấy đã đóng vai trò quan trọng trong cuộc khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc,
05:37
which was a war started by a guy
139
321000
2000
một cuộc chiến phát động bởi một kẻ
05:39
who thought he was the son of God
140
323000
1000
nghĩ hắn ta là con của Trời
05:40
and the baby brother of Jesus Christ.
141
324000
1000
và em trai của Chúa Jesus,
05:41
And caused the war that killed 20 million people --
142
325000
3000
và tạo ra cuộc chiến tranh giết chết 20 triệu người -
05:44
still the deadliest civil war in the world to this day.
143
328000
4000
cho đến giờ vẫn là cuộc nội chiến đẫm máu nhất trên thế giới.
05:49
So, you know, I realized when I was there,
144
333000
2000
Vì thế, tôi nhận ra rằng khi tôi ở đó,
05:51
General Tso is kind of a lot like Colonel Sanders in America,
145
335000
3000
Đại tướng Tso khá giống với Đại tá Sanders ở Mĩ,
05:54
in that he's known for chicken and not war.
146
338000
2000
về mặt ông ấy được biết đến bởi thịt gà chứ không phải cuộc chiến.
05:56
But in China, this guy's actually known
147
340000
2000
Nhưng ở Trung Quốc, thật ra ông ấy được biết đến
05:58
for war and not chicken.
148
342000
2000
bởi chiến tranh chứ không phải thịt gà.
06:00
But the granddaddy
149
344000
1000
Nhưng mà cụ tổ
06:01
of all the Chinese-American dishes
150
345000
2000
của tất cả các món ăn Trung-Mĩ
06:03
we probably ought to talk about
151
347000
1000
mà chúng ta nên nói tới
06:04
is chop suey,
152
348000
2000
là món xào thập cẩm (chop suey)
06:07
which was introduced
153
351000
1000
được giới thiệu vào Mĩ
06:08
around the turn of the 20th century.
154
352000
1000
khoảng đầu của thế kỉ 20.
06:09
And according to New York Times,
155
353000
2000
Theo tờ báo New York Times,
06:11
in 1904, there was an outbreak of Chinese restaurants all over town,
156
355000
3000
vào năm 1904, các nhà hàng Trung Hoa phát triển mạnh mẽ quanh vùng
06:14
and "the city has gone 'chop suey' mad."
157
358000
3000
và "thành phố này đã trở nên điên cuồn với món xào thập cẩm Trung Quốc"
06:17
So it took about 30 years
158
361000
2000
Và chỉ 30 năm sau
06:19
before the Americans realized that,
159
363000
2000
người Mĩ mới nhận ra rằng
06:21
whoa, chop suey is actually not known in China.
160
365000
3000
ôi, món xào này không hề được biết đến ở Trung Quốc.
06:24
And as this article points out,
161
368000
1000
Như bài viết này đã chỉ ra,
06:25
"The average native of any city in China
162
369000
3000
"Một người dân bình thường ở bất kì thành phố nào ở Trung Quốc
06:28
knows nothing of chop suey."
163
372000
2000
không hề biết đến món xào thập cẩm."
06:30
You know, back then it was a way to show
164
374000
2000
Bạn biết đấy, hồi đó, đây là một cách thể hiện
06:32
that you were sophisticated and cosmopolitan:
165
376000
1000
rằng bạn là người sâu sắc và am hiểu nước ngoài:
06:33
if you were a guy and you wanted to impress a girl,
166
377000
2000
Nếu bạn là một người con trai muốn gây ấn tượng với một cô gái,
06:35
you could take her out on a chop suey date.
167
379000
2000
bạn có thể đưa cô ấy đi ăn món xào thập cẩm.
06:37
I like to say
168
381000
1000
Tôi thích nói rằng
06:38
chop suey's the biggest culinary joke
169
382000
2000
món xào thập cẩm là trò đùa ẩm thực lớn nhất
06:40
that one culture has ever played on another,
170
384000
2000
mà một nền văn hoá có thể làm với nền văn hoá khác,
06:42
because chop suey,
171
386000
1000
bởi vì chop suey (món xào thập cẩm)
06:43
if you translate into Chinese,
172
387000
1000
khi bạn dịch sang tiếng Trung Quốc,
06:44
means tsap sui, which, if you translate back,
173
388000
1000
nghĩa là "tsap sui", tức là, khi bạn dịch ngược lại,
06:45
means "odds and ends."
174
389000
1000
"lẻ và thừa".
06:46
So, these people are going around China asking for chop suey,
175
390000
4000
Vậy nên, những người đi vòng quanh Trung Quốc để tìm món xào thập cẩm này,
06:50
which is sort of like a Japanese guy
176
394000
2000
cũng na ná như một gã Nhật Bản
06:52
coming here and saying,
177
396000
1000
đến đây và nói rằng,
06:53
I understand you have a very popular dish in your country
178
397000
2000
Tôi hiểu là các bạn có một món ăn rất phổ biển
06:55
called "leftovers," and it is particularly --
179
399000
3000
tên là "thức ăn thừa", và nó cực kì -
06:58
(Laughter)
180
402000
2000
(Tiếng cười)
07:00
-- right?
181
404000
1000
- đúng không nào?
07:02
And not only that:
182
406000
3000
Và không chỉ thế,
07:05
this dish is particularly popular
183
409000
2000
món này đặc biệt phổ biến
07:07
after that holiday you call Thanksgiving.
184
411000
2000
sau cái kì nghỉ mà các bạn gọi là Lễ tạ ơn.
07:09
(Laughter)
185
413000
1000
(Tiếng cười)
07:10
So, why -- why and where --
186
414000
2000
Vậy thì, tại sao - tại sao và từ đâu -
07:12
did chop suey come from?
187
416000
1000
món xào thập cẩm này bắt nguồn?
07:13
Let's go back to mid-1800s
188
417000
3000
Hãy đi ngược về khoảng giữa của thế kỉ 19
07:16
when the Chinese first came to America.
189
420000
2000
khi những người Trung Quốc bắt đầu đến Mĩ.
07:18
Now back then, the Americans
190
422000
2000
Khi đó, những người Mĩ
07:20
were not clamoring to eat Chinese food.
191
424000
1000
chưa chen lấn, thi nhau ăn đồ ăn Trung.
07:21
In fact, they saw this people who landed at their shores as alien.
192
425000
6000
Thậm chí, họ nhìn những người đặt chân lên đất của họ như những người ngoài hành tinh.
07:27
These people weren't eating dogs --
193
431000
1000
Khi họ không ăn thịt chó -
07:28
they were eating cats --
194
432000
1000
thì họ ăn thịt mèo -
07:29
and they weren't eating cats -- they were eating rats.
195
433000
1000
và khi họ không ăn thịt mèo - họ ăn thịt chuột.
07:30
In fact, The New York Times, my esteemed employer,
196
434000
3000
Thậm chí, tờ New York Times, nhà tuyển dụng đáng kính của tôi,
07:33
in 1883 ran an article that asked,
197
437000
1000
còn đăng một nhan đề vào năm 1883:
07:34
"Do Chinese eat rats?"
198
438000
2000
"Người Trung Quốc có ăn thịt chuột không?"
07:36
And not the most PC question to be asked today,
199
440000
6000
Không phải là câu hỏi tốt nhất bây giờ,
07:42
but if you kind of look at the popular imagery of the time,
200
446000
2000
nhưng nếu bạn nhìn vào hình tượng phổ biến thời bấy giờ,
07:44
not so outlandish.
201
448000
1000
thì nó cũng không quá khó hiểu.
07:45
This is actually a real advertisement for rat poison
202
449000
4000
Đây thật ra là một quảng cáo có thật cho thuốc diệt chuột
07:49
from the late 1800s,
203
453000
2000
từ cuối thế kỉ 19
07:51
and if you see, under the word "Clears" -- very small --
204
455000
3000
Và dưới chữ "Diệt sạch" - rất nhỏ -
07:54
it says, "They must go,"
205
458000
1000
có dòng "Chúng phải đi."
07:55
which refers not only to the rats,
206
459000
1000
không phải chỉ ám chỉ đến lũ chuột,
07:56
but to the Chinese in their midst,
207
460000
2000
mà là cả người Trung Quốc và sự bí ẩn của họ,
07:58
because the way that the food was perceived
208
462000
3000
vì cách người ta từng nhìn nhận thức ăn
08:01
was that these people who ate foods different from us
209
465000
4000
là nếu những người này ăn thức ăn khác chúng ta
08:05
must be different from us.
210
469000
1000
thì họ nhất định khác chúng ta.
08:06
And another way that you saw, sort of, this sort of,
211
470000
2000
Một cách nữa bạn có thể nhận ra điều này,
08:08
this antipathy towards the Chinese
212
472000
1000
cái mối ác cảm đối với người Trung Quốc này
08:09
is through documents like this.
213
473000
1000
là qua những văn bản như thế này.
08:10
This is actually in the Library of Congress;
214
474000
2000
Đây thật ra là ra Thư viện của Quốc hội
08:12
it is a pamphlet published by Samuel Gompers,
215
476000
2000
nó là tờ truyền đơn được xuất bản bởi Samuel Gompers,
08:14
hero of our American labor movement,
216
478000
3000
người anh hùng của phong trào lao động Mĩ.
08:17
and it's called, "Some Reason for Chinese Exclusion:
217
481000
2000
và nó được gọi là "Một vài lí do để tách biệt Trung Quốc:
08:19
Meat versus Rice: American Manhood against Asiatic Coolieism:
218
483000
4000
Thịt so với Gạo: Sự mạnh mẽ của Mĩ so với chủ nghĩa nô lệ châu Â
08:23
Which shall survive?
219
487000
1000
Cái nào sẽ thắng?
08:24
And it basically made the argument
220
488000
2000
Và về cơ bản, nó lí luận rằng
08:27
that Chinese men who ate rice
221
491000
1000
những người Trung Quốc ăn gạo
08:28
would necessarily bring down the standard of living
222
492000
2000
nhất định sẽ kéo xuống mức sống tiêu chuẩn
08:30
for American men who ate meat.
223
494000
2000
của những người Mĩ ăn thịt.
08:32
And as a matter of fact, then,
224
496000
2000
Và vì thế,
08:34
this is one of the reasons
225
498000
1000
đây là một trong những lí do
08:35
why we must exclude them from this country
226
499000
2000
mà chúng ta phải loại họ khỏi đất nước này.
08:37
So, with sentiments like these,
227
501000
2000
Vậy, với những thái độ như trên,
08:39
the Chinese Exclusion Act was sort of passed between 1882 and 1902,
228
503000
6000
Đạo luật Loại trừ Trung Quốc đã được thông qua vào giữa 1882 và 1902,
08:45
the only time in American history
229
509000
2000
khoảng thời gian duy nhất trong lịch sử nước Mĩ
08:47
when a group was specifically excluded
230
511000
3000
mà một nhóm người bị loại trừ
08:50
for its national origin or ethnicity.
231
514000
2000
bởi vì nguồn gốc quốc gia.
08:52
So, in a way, because the Chinese were attacked,
232
516000
3000
Vì thế, theo một cách nào đó, bởi vì người Trung Quốc bị tấn công
08:55
chop suey was created as a defense mechanism.
233
519000
2000
mà món xào thập cẩm được sáng tạo ra như một vật phòng thủ.
08:58
Now, who came up with the idea of chop suey?
234
522000
2000
Giờ thì, ai là người nghĩ ra ý tưởng món xào thập cẩm này?
09:00
There's a lot of different mysteries, a lot of different legends,
235
524000
2000
Có rất nhiều câu chuyện, rất nhiều điều bí ẩn,
09:02
but of the ones that I've found that I thought was most interesting
236
526000
3000
thế nhưng trong số những cái tôi tìm được và cho rằng thú vị nhất
09:05
is this article from 1904.
237
529000
1000
là bài viết này từ năm 1904.
09:06
A Chinese guy named Lem Sen
238
530000
2000
Một gã Trung Quốc tên là Lem Sen
09:08
shows up in Chinatown, New York City, and says,
239
532000
2000
xuất hiện ở Chinatown, thành phố New York, và nói rằng
09:10
I want you guys all to stop making chop suey,
240
534000
2000
Tôi muốn tất cả các ông dừng làm món xào thập cẩm,
09:12
because I am the original creator and sole proprietor
241
536000
2000
bởi vì tôi là người đầu tiên nghĩ ra nó và cũng là người duy nhất sở hữu
09:14
of the dish known as chop suey.
242
538000
2000
món ăn tên là chop suey này.
09:16
And the way that he tells it,
243
540000
1000
Và theo như cách mà anh ta kể,
09:17
there was a guy,
244
541000
2000
thì trước đây có một người,
09:19
there was a famous Chinese diplomat that showed up,
245
543000
3000
một nhà ngoại giao Trung Quốc nổi tiếng xuất hiện,
09:22
and he was told to make a dish that looked very popular
246
546000
2000
và anh ta được yêu cầu tạo ra một món ăn trông rất phổ biến
09:24
and could, quote, "pass" as Chinese.
247
548000
2000
mà có thể, trích nguyên lời, "chấp nhận" là của Trung Quốc.
09:26
And as he said --
248
550000
1000
Và rồi ông ấy nói -
09:27
we would never print this today --
249
551000
2000
chúng tôi sẽ không bao giờ in nó ra bây giờ -
09:29
but basically, the American man has become very rich.
250
553000
4000
nhưng thật ra, gã đàn ông người Mĩ đã trở nên rất giàu có.
09:33
Lem Sen, who's this guy:
251
557000
1000
Lem Sen, người này đây,
09:34
I would have made this money, too,
252
558000
1000
nói "Tôi cũng đã có thể kiếm chừng này tiền,
09:35
but I've spent all this time looking for the American man
253
559000
2000
nhưng tôi đã tốn hết thời gian từ trước đến giờ để tìm gã đàn ông người Mĩ
09:37
who stole my recipe.
254
561000
1000
kẻ đã đánh cắp công thức chế biến của tôi.
09:38
Now I've come and found him,
255
562000
1000
Bây giờ tôi đã đến và tìm thấy hắn,
09:39
and I want my recipe back
256
563000
2000
và tôi muốn lấy lại công thức của tôi,
09:41
and I want everyone to stop making chop suey,
257
565000
2000
và tôi muốn tất cả mọi người dừng việc chế biến món này lại,
09:43
or pay me for the right to do the same.
258
567000
1000
hoặc trả tiền tôi để tiếp tục làm thế.
09:44
So it was an early exercise
259
568000
2000
Đây là một việc làm trước thời đại
09:46
of intellectual property rights.
260
570000
2000
về bản quyền sở hữu trí tuệ.
09:48
So the thing is,
261
572000
1000
Nên sự thật là,
09:49
this kind of idea of Chinese-American food
262
573000
3000
kiểu đồ ăn Trung - Mĩ này
09:52
doesn't exist only in America.
263
576000
3000
không chỉ xuất hiện ở Mĩ.
09:55
In fact, if you think about it,
264
579000
1000
Thật ra, nếu bạn để ý,
09:56
Chinese food is the most pervasive food on the planet,
265
580000
2000
thì đồ ăn Trung Quốc là đồ ăn phổ biến rộng rãi nhất trên thế giới,
09:58
served on all seven continents, even Antarctica,
266
582000
3000
có mặt trên cả 7 châu lục, kể cả vùng cực,
10:01
because Monday night is Chinese food night at McMurdo Station,
267
585000
3000
bởi vì tối thứ Hai là tối của đồ ăn Trung Quốc tại khu thức ăn McMurdo,
10:04
which is the main scientific station in Antarctica.
268
588000
3000
tức là khu vực khoa học chính ở vùng cực.
10:07
So, you see different varieties of Chinese food.
269
591000
2000
Vậy nên, bạn có thể thấy các biến thể khác nhau của đồ ăn Trung Quốc.
10:09
For example, there is French Chinese food,
270
593000
2000
Ví dụ như, có đồ ăn Trung-Pháp,
10:11
where they serve salt and pepper frog legs.
271
595000
3000
mà họ phục vụ chân ếch với muối và tiêu.
10:14
There is Italian Chinese food,
272
598000
1000
Có đồ ăn Trung -Ý,
10:15
where they don't have fortune cookies,
273
599000
3000
mà họ không có bánh qui may mắn,
10:18
so they serve fried gelato.
274
602000
1000
nhưng lại phục vụ kem gelato rán.
10:19
My downstairs neighbor, Alessandra,
275
603000
1000
Người hàng xóm của tôi ở tầng dưới, Alessandra,
10:20
was completely shocked when I told her,
276
604000
2000
đã thật sự bị sốc khi tôi nói với cô ấy rằng
10:22
"Dude, fried gelato is not Chinese."
277
606000
2000
Kem gelato rán không phải đồ Trung Quốc đâu.
10:24
She's like, "It's not?
278
608000
1000
Và cô ấy nói :"Nó không phải sao?
10:25
But they serve it in all the Chinese restaurants in Italy."
279
609000
2000
Nhưng họ phục vụ nó ở tất cả nhà hàng Trung Quốc ở Ý cơ mà."
10:27
(Laughter)
280
611000
5000
(Tiếng cười)
10:32
And even the Brits have their own version.
281
616000
2000
Thậm chí cả người Anh cũng có phiên bản riêng của họ.
10:34
This is a dish called crispy shredded beef,
282
618000
2000
Có một món gọi là thịt bò xắt giòn,
10:36
which has a lot of crisp, a lot of shred, and not a lot of beef.
283
620000
3000
với rất nhiều khoai tây chiêu, rất nhiều rau xắt nhỏ, và với khá ít thịt bò.
10:40
There is West Indian Chinese food,
284
624000
2000
Và còn cả đô ăn Trung - Tây Ấn,
10:42
there's Jamaican Chinese food,
285
626000
1000
Trung- Jamaican,
10:43
there is Middle Eastern Chinese food,
286
627000
1000
Trung - Ả rập,
10:44
there's Mauritian Chinese food.
287
628000
2000
và Trung - Mauri.
10:46
This is a dish called Magic Bowl
288
630000
1000
Có một món ăn gọi là Bát thần kì
10:47
that I discovered.
289
631000
1000
mà tôi khám phá ra.
10:48
There's Indian Chinese food,
290
632000
1000
Có đồ ăn Trung- Ấn,
10:49
Korean Chinese food,
291
633000
2000
Trung - Hàn,
10:51
Japanese Chinese food,
292
635000
1000
và Trung - Nhật,
10:52
where they take the bao, the little buns,
293
636000
2000
nơi họ lấy bánh bao
10:54
and they make them into pizza versions,
294
638000
1000
và làm theo kiểu pizza.
10:55
and they take --
295
639000
1000
và họ lấy -
10:57
and they -- like, totally randomly
296
641000
1000
và họ, một cách hoàn hoàn ngẫu nhiên,
10:58
they'll take Chinese noodle dishes,
297
642000
3000
lấy các món ăn với mì của Trung Quốc
11:01
and they'll just Ramen-ize them.
298
645000
1000
làm theo kiểu Ramen.
11:02
This is, like, this is something
299
646000
1000
Điều này, thật sự là một cái gì đó,
11:03
that in the Chinese version has no soup.
300
647000
2000
khi món ăn đó trong phiên bản nguyên gốc của Trung Quốc không hề có nước dùng.
11:05
So, there's Peruvian Chinese food,
301
649000
2000
Ngoài ra, còn đồ ăn Trung - Peruvian,
11:07
which should not be mixed with Mexican Chinese food,
302
651000
2000
mà bạn không nên nhầm với đồ ăn Trung - Mê hi cô,
11:09
where they basically take things
303
653000
1000
mà về cơ bản thì họ lấy các thứ
11:10
and make it look like fajitas.
304
654000
2000
và làm cho nó giống như món fajitas.
11:12
And then -- one thing:
305
656000
1000
Và - một điều nữa:
11:13
they have things like risotto chop suey.
306
657000
1000
họ còn có các món như kiểu risotto xào thập cẩm.
11:14
My personal favorite
307
658000
1000
Món ưa thích của cá nhân tôi
11:15
of all the restaurants I've encountered around the world
308
659000
4000
trong tất cả các nhà hàng tôi đã bắt gặp vòng quanh thế giới
11:19
was this one in Brazil, called "Kung Food."
309
663000
2000
là cái này, ở Brazil, được gọi là "Kung Food."
11:21
(Laughter)
310
665000
4000
(Tiếng cười)
11:25
So, let's take a step back,
311
669000
1000
Vậy, hãy lùi lại 1 chút,
11:26
and kind of, understand
312
670000
2000
và kiểu như, tìm hiểu
11:28
what is to be appreciated in America.
313
672000
3000
nước Mĩ nên trân trọng cái gì.
11:31
McDonald's has, sort of,
314
675000
3000
McDonald's đã, kiểu như,
11:34
garnered a lot of attention, a lot of respect,
315
678000
2000
nhận được rất nhiều sự chú ý, rất nhiều sự kính trọng
11:36
for basically standardizing
316
680000
3000
vì đã làm ra tiêu chuẩn
11:39
the menu, décor and dining experience
317
683000
3000
cho thực đơn, trang trí và trải nghiệm ăn uống
11:42
in post-World War II America.
318
686000
1000
ở nước Mĩ sau chiến tranh thế giới lần 2.
11:43
But you know what?
319
687000
1000
Nhưng bạn biết gì không?
11:44
They actually did so
320
688000
1000
Họ thực ra đã làm thế
11:45
through a centralized headquarters
321
689000
1000
qua một đơn vị trung tâm
11:46
out of Illinois, right?
322
690000
1000
ở Illinois, đúng không?
11:47
Chinese restaurants
323
691000
1000
Các nhà hàng Trung Quốc
11:48
have done largely the same thing, I would argue,
324
692000
3000
đã làm đơợc điều gần như giống hết vậy, tôi nghĩ thế,
11:51
with the menu and the décor --
325
695000
1000
với thực đơn và cách trang trí -
11:52
even the restaurant name --
326
696000
1000
kể cả tên nhà hàng nữa -
11:53
but without a centralized headquarters.
327
697000
1000
nhưng không phải với một đơn vị ở trung tâm.
11:54
So, this actually became very clear to me
328
698000
3000
Nên, điều này thật ra trở nên rất rõ ràng với tôi
11:57
with the March 30, 2005 Powerball drawing,
329
701000
4000
với cuộc sổ xố ngày 30 tháng 3 năm 2005
12:01
where, you know, they expected,
330
705000
1000
mà, bạn biết đấy, họ đã dự đoán,
12:02
based on the number of ticket sales they had,
331
706000
2000
dựa vào số vé họ đã bán được,
12:04
to have three or four second-place winners --
332
708000
2000
có 3 đến 4 người dành giải nhì -
12:06
those are the people who match five or six Powerball numbers.
333
710000
2000
những người có vé trùng 5 hay 6 chữ số với dãy số may mắn
12:08
Instead, they had 110,
334
712000
1000
Thay vào đó, họ đã có tới 110 người,
12:09
and they were completely shocked.
335
713000
2000
và họ hoàn toàn bị sốc.
12:11
They looked all across the country, and discovered
336
715000
2000
Họ nhìn khắp cả quốc gia, và phát hiện ra
12:13
it couldn't necessarily be fraud,
337
717000
1000
rằng đấy không nhất thiết là một lỗi sai.
12:14
because it happened, you know,
338
718000
1000
Bởi vì nó đã xảy ra, bạn biết đấy,
12:15
in different states, across different computer systems.
339
719000
2000
ở các bang khác, qua các hệ thống máy tính khác nhau.
12:17
So whatever it was,
340
721000
1000
Nên bất kể đó là cái gì,
12:18
it caused people to sort of behave
341
722000
1000
nó khiến người ta gần như hành động
12:19
in a mass synchronized way.
342
723000
2000
như một thể giống nhau.
12:21
So, like, OK, maybe it had to do with the patterns
343
725000
2000
Ví dụ như, OK, nó có thể liên quan tới hình mẫu
12:23
on the little pieces of paper --
344
727000
2000
trên những mẩu giấy nhỏ -
12:25
you know, like, it was a diamond,
345
729000
1000
bạn biết đấy, ví dụ như nó là hình kim cương,
12:26
or, you know, diagonal.
346
730000
1000
hoặc đường chéo.
12:27
It wasn't that.
347
731000
1000
Nó không phải như vậy.
12:28
It wasn't that, so they're like,
348
732000
1000
Nó không phải như vậy, nên họ chuyển sang
12:29
OK, let's look at television,
349
733000
2000
OK, hãy xem xét ti vi.
12:31
so they looked at an episode of "Lost."
350
735000
1000
nên họ xem một tập phim Lost (Mất tích).
12:32
Now, I don't have a TV,
351
736000
1000
Tôi không có TV,
12:33
which makes me a freak, but very productive, and --
352
737000
2000
điều này khiến tôi trở nên một người kì quái, nhưng rất hữu ích, và -
12:35
(Laughter)
353
739000
4000
(Tiếng cười)
12:39
-- and this episode of "Lost," I understand,
354
743000
2000
- tập phim Mất tích này, theo tôi hiểu,
12:41
where the overweight guy has a lucky number
355
745000
1000
nói về một con số may mắn của một người da trắng
12:42
which was not a lucky number,
356
746000
1000
mà lại không phải là số may mắn,
12:43
which was how long they'd been on the island,
357
747000
1000
mà là họ đã ở trên hòn đảo đó bao lâu,
12:44
but they looked,
358
748000
1000
nhưng họ nhìn mãi,
12:45
and the numbers did not match.
359
749000
1000
và các con số không trùng nhau.
12:46
So they looked at "The Young and The Restless,"
360
750000
1000
nên họ quay sang phim The Young and The Restless,
12:47
and it wasn't that, either.
361
751000
1000
và nó cũng không phải.
12:48
So, it wasn't until the first guy shows up the next day,
362
752000
5000
Thế nên cho đến lúc người dành giải nhì đầu tiên xuất hiện hôm sau đó,
12:53
and they ask him,
363
757000
1000
và họ hỏi anh ta,
12:54
"Where did you get your number from?"
364
758000
1000
"Anh đã lấy con số của mình từ đâu ra vậy?"
12:55
He's like, "Oh, I got it from a fortune cookie."
365
759000
1000
Và anh ta bảo "Ồ, tôi có nó từ một chiếc bánh qui may mắn."
12:56
This actually is a slip that one of the winners had,
366
760000
2000
Đây là một mảnh giấy của một trong những người dành giải,
12:58
because the Tennessee lottery security officials
367
762000
3000
và những nhân viên an ninh cho cuộc sổ xố này ở Tennessee
13:01
were like, oh, no -- like, this can't be true.
368
765000
2000
như kiểu ồ, không - cái này không thể xảy ra được.
13:03
But it was true,
369
767000
2000
Nhưng nó đã xảy ra,
13:05
and basically, of those 110 people,
370
769000
3000
và thật ra, trong óố 110 người thắng cuộc,
13:08
and 104 of them or so
371
772000
1000
có tới 104 người hay khoảng thế
13:09
had gotten their number from the fortune cookie.
372
773000
2000
lấy con số của họ từ chiếc bánh qui may mắn.
13:11
(Laughter)
373
775000
2000
(Tiếng cười)
13:13
Yeah. So, I went and started looking.
374
777000
3000
Đúng thế. Nên tôi đi tìm kiếm.
13:16
I went across the country,
375
780000
1000
Tôi đi dọc đất nước,
13:17
looking for these restaurants
376
781000
1000
tìm kiếm những nhà hàng
13:18
where these people had gotten their fortune cookies from.
377
782000
2000
mà những người này đã mua bánh qui may mắn.
13:21
You know, there are a bunch of them,
378
785000
1000
Bạn biết đấy, có rất nhiều nhà hàng như thế,
13:22
including Lee's China in Omaha --
379
786000
3000
bao gồm cả Lee's China ở Omaha -
13:25
which is actually run by Koreans, but that's another point --
380
789000
2000
thật ra nó thuộc về người chủ Hàn Quốc, nhưng đó là vấn đề khác -
13:27
and a bunch of them named China Buffet.
381
791000
3000
và một đống nhà hàng trong số đó tên là China Buffet.
13:30
So, what's interesting is that their stories were similar,
382
794000
3000
Vậy, điều thú vị là câu chuyện của họ giống nhau,
13:33
but they were different.
383
797000
1000
nhưng họ lại khác nhau.
13:34
It was lunch, it was take-out,
384
798000
1000
Nó là lúc ăn trưa, lúc tôi mua đồ mang đi,
13:35
it was sit-down, it was buffet,
385
799000
2000
lúc tôi ăn tại nhà hàng, lúc ăn tiệc tự chọn.
13:37
it was three weeks ago, it was three months ago.
386
801000
2000
Đó là 3 tuần trước, nó là 3 tháng trước.
13:39
But at some point,
387
803000
1000
Nhưng đến một lúc nào đó,
13:40
all these people had a very similar experience
388
804000
2000
tất cả những người này đều có 1 trải nghiệm rất giống nhau
13:42
that converged at a fortune cookie and at a Chinese restaurant,
389
806000
3000
hội tụ tại một chiếc bánh qui may mắn và tại một nhà hàng Trung Quốc,
13:45
and all these Chinese restaurants
390
809000
2000
và tất cả những nhà hàng Trung Quốc này
13:47
were serving fortune cookies,
391
811000
1000
đều phục vụ bánh qui may mắn
13:48
which, of course we know
392
812000
1000
mà, đương nhiên chúng ta biết,
13:49
aren't even Chinese to begin with.
393
813000
1000
còn không phải là đồ Trung Quốc nữa.
13:50
So it's kind of part of the phenomenon
394
814000
2000
Nên nó gần như một hiện tượng
13:52
I called spontaneous self-organization, right,
395
816000
3000
mà t ôi gọi là tự tổ chức tự phát
13:55
where, like in ant colonies,
396
819000
2000
nơi mà, giống như kiến,
13:57
where little decisions made by -- on the micro-level
397
821000
3000
những quyết định nho nhỏ ở qui mô nhỏ
14:00
actually have a big impact on the macro-level.
398
824000
2000
có những ảnh hưởng lớn đền tầm vĩ mô.
14:02
So, a good sort of contrast
399
826000
3000
Một ví dụ trái ngược
14:05
is Chicken McNuggets.
400
829000
1000
là thịt gà viên rút xương.
14:06
McDonald's actually spent 10 years
401
830000
1000
McDonald's đã thực sự tốn 10 năm
14:07
coming out with a chicken-like product.
402
831000
3000
để làm ra một món ăn giống thịt gà.
14:10
They did chicken pot pie,
403
834000
1000
Họ thử bánh nhân gà,
14:11
they did fried chicken,
404
835000
1000
họ thử thịt gà rán,
14:12
and then they finally introduced Chicken McNuggets.
405
836000
2000
và cuối cùng họ cho ra thịt gà viên rút xương
14:14
And the great innovation of Chicken McNuggets
406
838000
2000
Và sự sáng tạo trong món ăn đó
14:16
was not nuggetfying them,
407
840000
2000
không phải là phần gà viên nhỏ,
14:18
because that's kind of an easy concept,
408
842000
1000
bởi vì nó là một khái niệm khá dễ dàng,
14:19
but the trick behind Chicken McNuggets was,
409
843000
2000
mà cái hay nằm trong thịt gà viên rút xương là,
14:21
they were able to remove the chicken from the bone
410
845000
2000
họ có thể rút xương gà ra khỏi thịt
14:23
in a cost-effective manner,
411
847000
1000
một cách thuận lợi và hiệu quả.
14:24
which is why it took so long
412
848000
2000
Đó là lí do
14:26
for other people to copy them.
413
850000
1000
những người khác tốn chừng ấy thời gian để bắt chước họ.
14:27
It took 10 years,
414
851000
1000
Việc đó tốn 10 năm,
14:28
and then within a couple of months,
415
852000
1000
và trong vòng một vài tháng.
14:29
it was such a hit
416
853000
1000
nó thật sự ăn khách.
14:30
they just introduced it and rolled it across
417
854000
1000
Họ chỉ giới thiệu món đó và đưa nó tới
14:31
the entire system of McDonald's in the country.
418
855000
2000
toàn bộ cửa hàng hệ thống McDonald's trong cả nước.
14:33
In contrast,
419
857000
1000
Ngược lại,
14:34
we have General Tso's Chicken,
420
858000
1000
chúng ta có thịt gà của Đại tướng Tso,
14:35
which actually started in New York City in the early 1970s,
421
859000
3000
được bắt đầu từ thành phố New York vào những năm đầu của 1970,
14:38
as I was also starting in the university in New York City in the early 1970s, so ...
422
862000
5000
và tôi cũng bắt đầu học đại học ở thành phố New York vào thời gian đó, nên...
14:43
And this logo!
423
867000
1000
Và logo này!
14:44
So me, General Tso's Chicken and this logo
424
868000
1000
Đối với tôi, thịt gà của Đại tướng Tso và lô gô này
14:45
are all karmacally related.
425
869000
1000
liên quan đến cả vũ trụ.
14:46
But that dish also took about 10 years
426
870000
3000
Nhưng món ăn đó cũng tốn 10 năm
14:49
to spread across America
427
873000
1000
để phổ biến khắp nước Mĩ
14:50
from a random restaurant in New York City.
428
874000
2000
từ một nhà hàng nào đó trong thành phố New York.
14:52
Someone's like,
429
876000
1000
Người ta như thể,
14:53
oh, God -- it's sweet, it's fried, it's chicken:
430
877000
1000
ôi, Chúa ơi - nó ngọt, nó là đồ rán, nó là thịt gà:
14:54
Americans will love this.
431
878000
2000
Người Mĩ sẽ yêu nó.
14:56
So, what I like to say, you know, this being sort of Bay Area, Silicon Valley --
432
880000
4000
Vậy nên, tôi muốn nói rằng, bạn biết đấy, cái thứ như thể thung lũng Silicon (Silicon Valley) -
15:00
is that we think of McDonald's
433
884000
1000
cái mà chúng ta nghĩ là McDonald's
15:01
as sort of the Microsoft of the dining experiences.
434
885000
3000
như kiểu Microsoft của trải nghiệm ăn nhà hàng.
15:04
We can think of Chinese restaurants perhaps as Linux:
435
888000
3000
Và có lẽ chúng ta có thể nghĩ về các nhà hàng Trung Quốc như vể Linux:
15:07
sort of an open source thing, right,
436
891000
2000
như một nguồn mở, đúng không.
15:09
where ideas from one person can be
437
893000
3000
nơi mà ý tưởng từ một người
15:12
copied and propagated across the entire system,
438
896000
3000
có thể được sao chép và lưu hành rộng rãi toàn hệ thống;
15:15
that there can be specialized versions of Chinese food,
439
899000
4000
và có thể có những phiên bản đặc trưng của đồ ăn Trung Quốc
15:19
you know, depending on the region.
440
903000
1000
tùy vào vùng miền.
15:20
For example, you know,
441
904000
2000
Ví dụ như.
15:22
in New Orleans we have Cajun Chinese food,
442
906000
2000
ở New Orleans chúng ta có đồ ăn Trung Quốc - Cajun,
15:24
where they serve Sichuan alligator and sweet and sour crawfish, right?
443
908000
4000
mà họ phục vụ cá sấu Tứ Xuyên và tôm hùm chua ngọt, đúng không
15:28
And in Philadelphia,
444
912000
1000
Và ở Philadelphia,
15:29
you have Philadelphia cheesesteak roll,
445
913000
2000
bạn có gỏi sườn pho mát Philadelphia,
15:31
which looks like an egg roll on the outside,
446
915000
1000
nó giống như một gỏi cuốn trứng ở bên ngoài,
15:32
but a cheesesteak on the inside.
447
916000
1000
nhưng với sườn nướng pho mát ở bên trong.
15:33
I was really surprised to discover that,
448
917000
2000
Tôi đã thật sự ngạc nhiên khi phát hiện rằng,
15:35
not only in Philadelphia, but also in Atlanta,
449
919000
3000
không chỉ ở Philadelphia, mà cả ở Atlanta,
15:38
because what had happened
450
922000
1000
bởi vì một gia đình
15:39
was that a Chinese family had moved
451
923000
1000
người Trung Quốc đã chuyển nhà
15:40
from Atlanta to -- sorry, from Philadelphia to Atlanta,
452
924000
4000
từ Atlanta đến - xin lỗi, từ Philadelphia đến Atlanta,
15:44
and brought that with them.
453
928000
1000
và mang cách chế biến đó với họ.
15:46
So, the thing is,
454
930000
1000
Vậy nên,
15:47
our historical lore,
455
931000
1000
lịch sử truyền thuyết của chúng ta,
15:48
because of the way we like narratives,
456
932000
1000
bởi vì cách mà chúng ta thích các câu chuyện,
15:49
are full of vast characters
457
933000
2000
là chúng phải có thật nhiều nhân vật,
15:51
such as, you know, Howard Schultz of Starbucks
458
935000
2000
như là Howard Schultz và Starbucks,
15:53
and Ray Kroc with McDonald's
459
937000
2000
hay Ray Kroc và McDonald's
15:55
and Asa Chandler with Coca-Cola.
460
939000
3000
hay Asa Chandler với Coca-Cola.
15:58
But, you know,
461
942000
1000
Nhưng, bạn biết đấy,
15:59
it's very easy to overlook the smaller characters -- oops --
462
943000
3000
rất dễ để bỏ qua những chi tiết nhỏ hơn - úi -
16:02
for example, like Lem Sen,
463
946000
1000
ví dụ như Lem Sen,
16:03
who introduced chop suey,
464
947000
2000
người đã giới thiệu món xào thập cẩm,
16:05
Chef Peng,
465
949000
1000
đầu bếp Peng,
16:06
who introduced General Tso Chicken,
466
950000
1000
người sáng tạo món thịt gà của Đại tướng Tso,
16:07
and all the Japanese bakers
467
951000
2000
và tất cả những người làm bánh Nhật Bản
16:09
who introduced fortune cookies.
468
953000
2000
đã giới thiệu bánh qui may mắn.
16:11
So, the point of my presentation is
469
955000
2000
Vậy, mục đích của bài nói chuyện của tôi là
16:13
to make you think twice,
470
957000
2000
khiến các bạn nghĩ ngợi
16:15
that those whose names are forgotten in history
471
959000
2000
về việc những cái tên đã bị quên lãng trong lịch sử
16:17
can often have had as much,
472
961000
1000
thường có ảnh hưởng không kém,
16:18
if not more, impact on what we eat today.
473
962000
3000
nếu không hơn, lên những gì chúng ta ăn hôm nay.
16:21
So. Thank you very much.
474
965000
1000
Cảm ơn các bạn rất nhiều.
ABOUT THE SPEAKER
Jennifer 8. Lee - ReporterThe possessor of the best byline in the New York Times, Jennifer 8. Lee reports on culture and city life. Her latest book is The Fortune Cookie Chronicles.
Why you should listen
Jennifer 8. Lee is a reporter for the New York Times, starting with the paper as a tech writer for the Circuits section. She's now a metropolitan reporter for the paper, turning in sparkling and intricately reported stories of city life. NPR called her a "conceptual scoop" artist -- finding and getting details on new lifestyle trends that we all want to talk about.
Her fascination with American Chinese food led her to research and write The Fortune Cookie Chronicles, in which she solves some of the enduring mysteries around this indigenous cuisine, including such questions as: "Who is General Tso and why are we eating his chicken?" and "Why do Jews eat Chinese food on Christmas?"
Jennifer 8. Lee | Speaker | TED.com