ABOUT THE SPEAKER
Sophal Ear - Development economist
Sophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia.

Why you should listen

Elected to the Crescenta Valley Town Council in November 2015 for a 3-year term, encompassing more than 20,000 residents in unincorporated La Crescenta and Montrose, California, Sophal Ear, Ph.D., is a tenured Associate Professor of Diplomacy & World Affairs at Occidental College in Los Angeles where he lectures on political economy, security, development and Asia.

Previously, he taught how to rebuild countries after wars at the U.S. Naval Postgraduate School and international development at the Maxwell School of Syracuse University. He consulted for the World Bank, was Assistant Resident Representative for the United Nations in East Timor and Advisor to Cambodia's 1st private equity fund Leopard Capital. A TED Fellow, Fulbright Specialist, Term Member of the Council on Foreign Relations and Young Global Leader of the World Economic Forum, he sits on the board of the Nathan Cummings Foundation, Refugees International, Partners for Development, the Southeast Asia Resource Action Center, the Southeast Asia Development Program, Diagnostic Microbiology Development Program, the Journal of International Relations and Development (Palgrave), the International Public Management Journal (Taylor & Francis), Journal of South-East Asian American Education & Advancement (Purdue), and Politics and the Life Sciences (Cambridge University Press).

He is the author of Aid Dependence in Cambodia: How Foreign Assistance Undermines Democracy (Columbia University Press, 2013) and co-author of The Hungry Dragon: How China’s Resources Quest is Reshaping the World (Routledge, 2013). He wrote and narrated the award-winning documentary film "The End/Beginning: Cambodia" (47 minutes, 2011) based on his 2009 TED Talk and has appeared in four other documentaries.

A graduate of Princeton and Berkeley, he moved to the United States from France as a Cambodian refugee at the age of 10.

More profile about the speaker
Sophal Ear | Speaker | TED.com
TED2009

Sophal Ear: Escaping the Khmer Rouge

Sophal Ear: Uciekając przed Czerwonymi Khmerami

Filmed:
685,840 views

Członek TED Sophal Ear dzieli się fascynującą historią o ucieczce jego rodziny z Kambodży pod rządami Czerwonych Khmerów. Opowiada o sprycie i determinacji, jakimi wykazała się jego matka, ratując swoje dzieci.
- Development economist
Sophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
I normallynormalnie teachnauczać courseskursy on
0
0
3000
Zazwyczaj prowadzę zajęcia
00:15
how to rebuildodbudować statesstany after warwojna.
1
3000
4000
o metodach odbudowy państw po wojnie.
00:19
But todaydzisiaj I've got a personalosobisty storyfabuła to sharedzielić with you.
2
7000
2000
Ale dziś chciałbym się podzielić osobistą historią.
00:21
This is a pictureobrazek of my familyrodzina,
3
9000
3000
Oto zdjęcie mojej rodziny:
00:24
my fourcztery siblingsrodzeństwo -- my mommama and I -- takenwzięty in 1977.
4
12000
4000
czworo mego rodzeństwa, moja mama i ja, w 1977 roku.
00:28
And we're actuallytak właściwie CambodiansKambodży.
5
16000
2000
Jesteśmy Kambodżanami,
00:30
And this pictureobrazek is takenwzięty in VietnamWietnam.
6
18000
2000
a to zdjęcie zostało zrobione w Wietnamie.
00:32
So how did a CambodianKambodży familyrodzina endkoniec up in VietnamWietnam in 1977?
7
20000
4000
Jak kambodżańska rodzina znalazła się w 1977 roku w Wietnamie?
00:36
Well to explainwyjaśniać that, I've got a shortkrótki videowideo clipspinacz
8
24000
3000
Aby to zrozumieć, zobaczmy krótki film
00:39
to explainwyjaśniać the KhmerKhmerski RougeRouge regimereżim
9
27000
2000
o reżimie Czerwonych Khmerów w latach 1975-1979.
00:41
duringpodczas 1975 and 1979.
10
29000
3000
o reżimie Czerwonych Khmerów w latach 1975-1979.
00:44
VideoWideo: AprilKwietnia 17thth, 1975.
11
32000
4000
(Film) 17 kwietnia 1975.
00:48
The communistkomunistyczny KhmerKhmerski RougeRouge
12
36000
2000
Komunistyczni Czerwoni Khmerzy
00:50
enterswchodzi PhnomPhnom PenhPenh to liberatewyzwolić theirich people
13
38000
3000
wkraczają do Phnom Penh wyzwolić swój lud
00:53
from the encroachingnaruszania conflictkonflikt in VietnamWietnam,
14
41000
2000
od konfliktu w Wietnamie
00:55
and AmericanAmerykański bombingbombardowanie campaignskampanie.
15
43000
4000
i amerykańskich bombardowań.
00:59
Led by peasant-bornchłop ur. PolPol PotGarnek,
16
47000
3000
Pod wodzą pochodzącego ze wsi Pol Pota,
01:02
the KhmerKhmerski RougeRouge evacuatessłuży do odprowadzania people to the countrysidewsi
17
50000
4000
Czerwoni Khmerzy przesiedlali ludność na wieś
01:06
in orderzamówienie to createStwórz a ruralwiejski communistkomunistyczny utopiautopia,
18
54000
3000
w celu stworzenia wiejskiej utopii komunistycznej,
01:09
much like MaoMao Tse-tung'sTSE-tung CulturalKulturalnych RevolutionRewolucja in ChinaChiny.
19
57000
6000
podobnie jak Mao Zedong w czasie Rewolucji Kulturalnej w Chinach.
01:15
The KhmerKhmerski RougeRouge closeszamyka się the doorsdrzwi to the outsidena zewnątrz worldświat.
20
63000
4000
Czerwoni Khmerzy zamknęli drzwi przed światem zewnętrznym.
01:19
But after fourcztery yearslat the grimponury truthprawda seepssączy out.
21
67000
4000
Jednak po 4 latach wyszła na jaw ponura prawda:
01:23
In a countrykraj of only sevensiedem millionmilion people,
22
71000
2000
W kraju z ludnością zaledwie 7 milionów,
01:25
one and a halfpół millionmilion were murderedzamordowany by theirich ownwłasny leadersprzywódcy,
23
73000
4000
półtora miliona zamordowali ich właśni przywódcy,
01:29
theirich bodiesciała piledułożone in the massmasa gravesgroby of the killingzabicie fieldspola.
24
77000
4000
a ich ciała piętrzyły się w masowych grobach na polach śmierci.
01:33
SophalSophal EarUcho: So, notwithstandingjednakże the 1970s narrationNarracja,
25
81000
3000
Sophal Ear: Jednak, pomimo wydarzeń lat 70.,
01:36
on AprilKwietnia 17thth 1975
26
84000
2000
17 kwietnia 1975
01:38
we livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj in PhnomPhnom PenhPenh.
27
86000
2000
mieszkaliśmy w Phnom Penh.
01:40
And my parentsrodzice were told by the KhmerKhmerski RougeRouge
28
88000
3000
Czerwoni Khmerzy kazali rodzicom ewakuować się z miasta
01:43
to evacuateewakuacji the cityMiasto because of impendingbliski AmericanAmerykański bombingbombardowanie for threetrzy daysdni.
29
91000
4000
z powodu przewidywanych w ciągu 3 dni amerykańskich bombardowań.
01:47
And here is a pictureobrazek of the KhmerKhmerski RougeRouge.
30
95000
2000
Oto zdjęcie Czerwonych Khmerów.
01:49
They were youngmłody soldiersżołnierski, typicallyzwykle childdziecko soldiersżołnierski.
31
97000
3000
Byli młodymi żołnierzami, zazwyczaj jeszcze dziećmi.
01:52
And this is very normalnormalna now, of modernnowoczesny day conflictkonflikt,
32
100000
3000
To bardzo typowe w czasach nowoczesnych konfliktów,
01:55
because they're easyłatwo to bringprzynieść into warswojny.
33
103000
3000
gdyż łatwo można je wciągnąć w wojnę.
01:58
The reasonpowód that they gavedał about AmericanAmerykański bombingbombardowanie wasn'tnie było all that fardaleko off.
34
106000
4000
Amerykańskie bombardowania nie były nierealną przyczyną.
02:02
I mean, from 1965 to 1973 there were
35
110000
2000
W tym czasie, w latach 1965-1973,
02:04
more munitionsamunicja that fellspadł on CambodiaKambodża
36
112000
4000
w Kambodży było więcej sprzętu bojowego
02:08
than in all of WorldŚwiat WarWojny IIII JapanJaponia,
37
116000
2000
niż w całej Japonii podczas II Wojny Światowej,
02:10
includingwłącznie z the two nuclearjądrowy bombsbomby
38
118000
2000
wliczając dwie bomby atomowe z sierpnia 1945.
02:12
of AugustSierpnia 1945.
39
120000
3000
wliczając dwie bomby atomowe z sierpnia 1945.
02:15
The KhmerKhmerski RougeRouge didn't believe in moneypieniądze.
40
123000
3000
Czerwoni Khmerzy nie wierzyli w wartość pieniędzy,
02:18
So the equivalentrównowartość of the FederalFederalnej ReserveRezerwy BankBank
41
126000
2000
więc kambodżański odpowiednik Banku Centralnego
02:20
in CambodiaKambodża was bombedzbombardowany.
42
128000
2000
został zbombardowany.
02:22
But not just that, they actuallytak właściwie bannedZakazany moneypieniądze.
43
130000
3000
Ale to nie wszystko, w rzeczywistości zakazali używania pieniędzy.
02:25
I think it's the only precedentprecedens in whichktóry
44
133000
2000
Wydaje mi się, że to pierwszy raz w historii,
02:27
moneypieniądze has ever been stoppedzatrzymany from beingistota used.
45
135000
2000
gdy całkowicie zaprzestano używania pieniędzy.
02:29
And we know moneypieniądze is the rootkorzeń of all evilzło,
46
137000
2000
Wiemy, że pieniądze są źródłem wszelkiego zła,
02:31
but it didn't actuallytak właściwie stop evilzło from happeningwydarzenie in CambodiaKambodża, in factfakt.
47
139000
4000
ale w rzeczywistości to nie zatrzymało zła szerzącego się w Kambodży.
02:35
My familyrodzina was movedprzeniósł from PhnomPhnom PenhPenh to PursatPursat provinceProwincja.
48
143000
4000
Moja rodzina przeniosła się z Phnom Penh do prowincji Pursat.
02:39
This is a pictureobrazek of what PursatPursat lookswygląda like.
49
147000
2000
Tak wygląda Pursat.
02:41
It's actuallytak właściwie a very prettyładny areapowierzchnia of CambodiaKambodża,
50
149000
3000
Szczerze mówiąc, to całkiem ładna część Kambodży,
02:44
where riceRyż growingrozwój takes placemiejsce.
51
152000
2000
gdzie uprawia się ryż.
02:46
And in factfakt they were forcedwymuszony to work the fieldspola.
52
154000
2000
Zmuszono ich do pracy na polach.
02:48
So my fatherojciec and mothermama endedzakończyło się up in
53
156000
3000
I tak moi rodzice wylądowali
02:51
a sortsortować of concentrationstężenie campobóz, laborpraca campobóz.
54
159000
3000
w czymś w rodzaju obozu koncentracyjnego, obozu pracy.
02:54
And it was at that time that my mothermama got wordsłowo
55
162000
2000
Wówczas moja mama usłyszała od zarządcy komuny,
02:56
from the communei gmina chiefszef
56
164000
3000
Wówczas moja mama usłyszała od zarządcy komuny,
02:59
that the VietnameseWietnamski were actuallytak właściwie askingpytając
57
167000
2000
że Wietnamczycy proszą swoich obywateli o powrót do Wietnamu.
03:01
for theirich citizensobywatele to go back to VietnamWietnam.
58
169000
3000
że Wietnamczycy proszą swoich obywateli o powrót do Wietnamu.
03:04
And she spokeprzemówił some VietnameseWietnamski,
59
172000
2000
Mówiła trochę po wietnamsku,
03:06
as a childdziecko havingmający growndorosły up with VietnameseWietnamski friendsprzyjaciele.
60
174000
3000
bo w dzieciństwie miała wietnamskich przyjaciół.
03:09
And she decidedzdecydowany, despitepomimo the adviceRada of her neighborssąsiedzi,
61
177000
4000
Pomimo rad sąsiadów zadecydowała,
03:13
that she would take the chanceszansa
62
181000
2000
że skorzysta z okazji
03:15
and claimroszczenie to be VietnameseWietnamski
63
183000
2000
i zadeklaruje, że jest Wietnamką,
03:17
so that we could have a chanceszansa to surviveprzetrwać,
64
185000
2000
dzięki czemu będziemy mieć szansę na przetrwanie,
03:19
because at this pointpunkt they're forcingforsowanie everybodywszyscy to work.
65
187000
2000
bo wtedy zmuszano wszystkich do pracy
03:21
And they're givingdający about --
66
189000
2000
i dawano im...
03:23
in a modern-daynowoczesny dzień, caloric-restrictionkaloryczna ograniczenie dietdieta, I guessodgadnąć --
67
191000
3000
Coś, co przypomina współczesne diety głodówkowe,
03:26
they're givingdający porridgeowsianka, with a fewkilka grainsziarna of riceRyż.
68
194000
4000
kleik z kilkoma ziarenkami ryżu.
03:30
And at about this time actuallytak właściwie
69
198000
2000
Mniej więcej wówczas
03:32
my fatherojciec got very sickchory.
70
200000
2000
mój ojciec poważnie zachorował.
03:34
And he didn't speakmówić VietnameseWietnamski.
71
202000
2000
Nie mówił po wietnamsku.
03:36
So he diedzmarły actuallytak właściwie, in JanuaryStycznia 1976.
72
204000
3000
Umarł w styczniu 1976 roku.
03:39
And it madezrobiony it possiblemożliwy, in factfakt,
73
207000
3000
I to tak naprawdę umożliwiło nam
03:42
for us to take on this planplan.
74
210000
2000
realizację tego planu.
03:44
So the KhmerKhmerski RougeRouge tookwziął us
75
212000
2000
Czerwoni Khmerzy wzięli nas
03:46
from a placemiejsce callednazywa PursatPursat to KaohKaôh TievTiev,
76
214000
2000
z Pursat do Koh Tiev,
03:48
whichktóry is acrossprzez from the bordergranica from VietnamWietnam.
77
216000
3000
niedaleko granicy z Wietnamem,
03:51
And there they had a detentionzatrzymanie campobóz
78
219000
2000
gdzie był obóz dla internowanych,
03:53
where allegedrzekome VietnameseWietnamski would be testedprzetestowany, languagejęzyk testedprzetestowany.
79
221000
4000
w którym testowano językowo rzekomych Wietnamczyków.
03:57
And my mother'smatki VietnameseWietnamski was so badzły
80
225000
3000
Wietnamski mojej mamy był tak zły,
04:00
that to make our storyfabuła more crediblewiarygodny,
81
228000
4000
że aby uwiarygodnić naszą historię
04:04
she'dSzopa givendany all the boyschłopcy and girlsdziewczyny newNowy VietnameseWietnamski namesnazwy.
82
232000
3000
dała wszystkim dzieciom nowe wietnamskie imiona.
04:07
But she'dSzopa givendany the boyschłopcy girls'dziewczyny' namesnazwy,
83
235000
2000
Ale dała chłopcom imiona żeńskie,
04:09
and the girlsdziewczyny boys'chłopców namesnazwy.
84
237000
3000
a dziewczynkom męskie.
04:12
And it wasn'tnie było untilaż do she metspotkał a VietnameseWietnamski ladydama
85
240000
2000
I dopiero pewna wietnamska kobieta
04:14
who told her this, and then tutoredz nauczycielem her for two daysdni intensivelyintensywnie,
86
242000
4000
powiedziała jej o tym, a potem intensywnie uczyła przez dwa dni,
04:18
that she was ablezdolny to go into her examegzamin
87
246000
3000
aby była w stanie zdać egzamin.
04:21
and -- you know, this was a momentza chwilę of truthprawda.
88
249000
3000
I to właśnie była chwila prawdy.
04:24
If she failszawiedzie, we're all headedgłowiasty to the gallowsSzubienica;
89
252000
3000
Jeśli nie zda, czeka nas wszystkich powieszenie.
04:27
if she passesKarnety, we can leavepozostawiać to VietnamWietnam.
90
255000
2000
Jeśli zda, możemy wyjechać do Wietnamu.
04:29
And she actuallytak właściwie, of coursekurs -- I'm here, she passesKarnety.
91
257000
4000
Rzecz jasna, jestem teraz tutaj, więc zdała.
04:33
And we endkoniec up in HongHong NguNgu on the VietnameseWietnamski sidebok.
92
261000
3000
Wylądowaliśmy w Hong Ngu po wietnamskiej stronie,
04:36
And then onwardsr. to ChauChau DocDoc.
93
264000
2000
a następnie w Chau Doc.
04:38
And this is a pictureobrazek of HongHong NguNgu, VietnamWietnam todaydzisiaj.
94
266000
2000
Tak wygląda obecnie Hong Ngu w Wietnamie.
04:40
A prettyładny idyllicidylliczne placemiejsce on the MekongMekong DeltaDelta.
95
268000
2000
Urocze, idylliczne miejsce w delcie Mekongu.
04:42
But for us it meantOznaczało freedomwolność.
96
270000
2000
Ale dla nas oznaczało ono wolność.
04:44
And freedomwolność from persecutionprześladowania from the KhmerKhmerski RougeRouge.
97
272000
5000
I wolność od prześladowań Czerwonych Khmerów.
04:49
Last yearrok, the KhmerKhmerski RougeRouge TribunalTrybunał,
98
277000
3000
W zeszłym roku, Trybunał do spraw Czerwonych Khmerów
04:52
whichktóry the U.N. is helpingporcja jedzenia CambodiaKambodża take on,
99
280000
2000
prowadzony w Kambodży z pomocą ONZ,
04:54
startedRozpoczęty, and I decidedzdecydowany that as a mattermateria of recordrekord
100
282000
2000
rozpoczął działalność i postanowiłem, że dla potrzeb archiwów
04:56
I should fileplik a CivilCywilnego ComplaintSkargi
101
284000
3000
powinienem wnieść skargę cywilną
04:59
with the TribunalTrybunał about my father'sojca passingprzechodzący away.
102
287000
3000
do Trybunału, odnośnie śmierci ojca.
05:02
And I got wordsłowo last monthmiesiąc
103
290000
3000
I w zeszłym miesiącu dostałem odpowiedź,
05:05
that the complaintskargi was officiallyoficjalnie acceptedprzyjęty by the KhmerKhmerski RougeRouge TribunalTrybunał.
104
293000
3000
że moja skarga została oficjalnie zaakceptowana przez Trybunał.
05:08
And it's for me a mattermateria of justicesprawiedliwość for historyhistoria, and accountabilityodpowiedzialność for the futureprzyszłość,
105
296000
5000
Dla mnie to kwestia sprawiedliwości historycznej i odpowiedzialności za przyszłość,
05:13
because CambodiaKambodża remainsszczątki a prettyładny lawlessbezprawia placemiejsce, at timesczasy.
106
301000
5000
gdyż Kambodża wciąż bywa dość bezprawnym miejscem.
05:18
FivePięć yearslat agotemu my mothermama and I wentposzedł back to ChauChau DocDoc.
107
306000
4000
Pięć lat temu powróciliśmy z matką do Chau Doc.
05:22
And she was ablezdolny to returnpowrót to a placemiejsce
108
310000
2000
I mogła wrócić do miejsca,
05:24
that for her meantOznaczało freedomwolność, but alsorównież fearstrach,
109
312000
3000
które dla niej oznaczało wolność, ale też strach.
05:27
because we had just come out of CambodiaKambodża.
110
315000
3000
gdyż ledwo wyjechaliśmy z Kambodży.
05:30
I'm happyszczęśliwy, actuallytak właściwie, todaydzisiaj, to presentteraźniejszość her.
111
318000
4000
Jestem szczęśliwy, mogąc ją dzisiaj przedstawić.
05:34
She's here todaydzisiaj with us in the audiencepubliczność.
112
322000
2000
Jest z nami dzisiaj na widowni.
05:36
Thank you mothermama.
113
324000
2000
Dziękuję, mamo.
05:38
(ApplauseAplauz)
114
326000
14000
(Brawa)
Translated by Hanna Wywiol
Reviewed by Krystian Aparta

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Sophal Ear - Development economist
Sophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia.

Why you should listen

Elected to the Crescenta Valley Town Council in November 2015 for a 3-year term, encompassing more than 20,000 residents in unincorporated La Crescenta and Montrose, California, Sophal Ear, Ph.D., is a tenured Associate Professor of Diplomacy & World Affairs at Occidental College in Los Angeles where he lectures on political economy, security, development and Asia.

Previously, he taught how to rebuild countries after wars at the U.S. Naval Postgraduate School and international development at the Maxwell School of Syracuse University. He consulted for the World Bank, was Assistant Resident Representative for the United Nations in East Timor and Advisor to Cambodia's 1st private equity fund Leopard Capital. A TED Fellow, Fulbright Specialist, Term Member of the Council on Foreign Relations and Young Global Leader of the World Economic Forum, he sits on the board of the Nathan Cummings Foundation, Refugees International, Partners for Development, the Southeast Asia Resource Action Center, the Southeast Asia Development Program, Diagnostic Microbiology Development Program, the Journal of International Relations and Development (Palgrave), the International Public Management Journal (Taylor & Francis), Journal of South-East Asian American Education & Advancement (Purdue), and Politics and the Life Sciences (Cambridge University Press).

He is the author of Aid Dependence in Cambodia: How Foreign Assistance Undermines Democracy (Columbia University Press, 2013) and co-author of The Hungry Dragon: How China’s Resources Quest is Reshaping the World (Routledge, 2013). He wrote and narrated the award-winning documentary film "The End/Beginning: Cambodia" (47 minutes, 2011) based on his 2009 TED Talk and has appeared in four other documentaries.

A graduate of Princeton and Berkeley, he moved to the United States from France as a Cambodian refugee at the age of 10.

More profile about the speaker
Sophal Ear | Speaker | TED.com