TED2009
Sophal Ear: Escaping the Khmer Rouge
Sophal Ear: Uciekając przed Czerwonymi Khmerami
Filmed:
Readability: 4.5
685,840 views
Członek TED Sophal Ear dzieli się fascynującą historią o ucieczce jego rodziny z Kambodży pod rządami Czerwonych Khmerów. Opowiada o sprycie i determinacji, jakimi wykazała się jego matka, ratując swoje dzieci.
Sophal Ear - Development economist
Sophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia. Full bio
Sophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I normally teach courses on
0
0
3000
Zazwyczaj prowadzę zajęcia
00:15
how to rebuild states after war.
1
3000
4000
o metodach odbudowy państw po wojnie.
00:19
But today I've got a personal story to share with you.
2
7000
2000
Ale dziś chciałbym się podzielić osobistą historią.
00:21
This is a picture of my family,
3
9000
3000
Oto zdjęcie mojej rodziny:
00:24
my four siblings -- my mom and I -- taken in 1977.
4
12000
4000
czworo mego rodzeństwa, moja mama i ja, w 1977 roku.
00:28
And we're actually Cambodians.
5
16000
2000
Jesteśmy Kambodżanami,
00:30
And this picture is taken in Vietnam.
6
18000
2000
a to zdjęcie zostało zrobione w Wietnamie.
00:32
So how did a Cambodian family end up in Vietnam in 1977?
7
20000
4000
Jak kambodżańska rodzina znalazła się w 1977 roku w Wietnamie?
00:36
Well to explain that, I've got a short video clip
8
24000
3000
Aby to zrozumieć, zobaczmy krótki film
00:39
to explain the Khmer Rouge regime
9
27000
2000
o reżimie Czerwonych Khmerów w latach 1975-1979.
00:41
during 1975 and 1979.
10
29000
3000
o reżimie Czerwonych Khmerów w latach 1975-1979.
00:44
Video: April 17th, 1975.
11
32000
4000
(Film) 17 kwietnia 1975.
00:48
The communist Khmer Rouge
12
36000
2000
Komunistyczni Czerwoni Khmerzy
00:50
enters Phnom Penh to liberate their people
13
38000
3000
wkraczają do Phnom Penh wyzwolić swój lud
00:53
from the encroaching conflict in Vietnam,
14
41000
2000
od konfliktu w Wietnamie
00:55
and American bombing campaigns.
15
43000
4000
i amerykańskich bombardowań.
00:59
Led by peasant-born Pol Pot,
16
47000
3000
Pod wodzą pochodzącego ze wsi Pol Pota,
01:02
the Khmer Rouge evacuates people to the countryside
17
50000
4000
Czerwoni Khmerzy przesiedlali ludność na wieś
01:06
in order to create a rural communist utopia,
18
54000
3000
w celu stworzenia wiejskiej utopii komunistycznej,
01:09
much like Mao Tse-tung's Cultural Revolution in China.
19
57000
6000
podobnie jak Mao Zedong w czasie Rewolucji Kulturalnej w Chinach.
01:15
The Khmer Rouge closes the doors to the outside world.
20
63000
4000
Czerwoni Khmerzy zamknęli drzwi przed światem zewnętrznym.
01:19
But after four years the grim truth seeps out.
21
67000
4000
Jednak po 4 latach wyszła na jaw ponura prawda:
01:23
In a country of only seven million people,
22
71000
2000
W kraju z ludnością zaledwie 7 milionów,
01:25
one and a half million were murdered by their own leaders,
23
73000
4000
półtora miliona zamordowali ich właśni przywódcy,
01:29
their bodies piled in the mass graves of the killing fields.
24
77000
4000
a ich ciała piętrzyły się w masowych grobach na polach śmierci.
01:33
Sophal Ear: So, notwithstanding the 1970s narration,
25
81000
3000
Sophal Ear: Jednak, pomimo wydarzeń lat 70.,
01:36
on April 17th 1975
26
84000
2000
17 kwietnia 1975
01:38
we lived in Phnom Penh.
27
86000
2000
mieszkaliśmy w Phnom Penh.
01:40
And my parents were told by the Khmer Rouge
28
88000
3000
Czerwoni Khmerzy kazali rodzicom ewakuować się z miasta
01:43
to evacuate the city because of impending American bombing for three days.
29
91000
4000
z powodu przewidywanych w ciągu 3 dni amerykańskich bombardowań.
01:47
And here is a picture of the Khmer Rouge.
30
95000
2000
Oto zdjęcie Czerwonych Khmerów.
01:49
They were young soldiers, typically child soldiers.
31
97000
3000
Byli młodymi żołnierzami, zazwyczaj jeszcze dziećmi.
01:52
And this is very normal now, of modern day conflict,
32
100000
3000
To bardzo typowe w czasach nowoczesnych konfliktów,
01:55
because they're easy to bring into wars.
33
103000
3000
gdyż łatwo można je wciągnąć w wojnę.
01:58
The reason that they gave about American bombing wasn't all that far off.
34
106000
4000
Amerykańskie bombardowania nie były nierealną przyczyną.
02:02
I mean, from 1965 to 1973 there were
35
110000
2000
W tym czasie, w latach 1965-1973,
02:04
more munitions that fell on Cambodia
36
112000
4000
w Kambodży było więcej sprzętu bojowego
02:08
than in all of World War II Japan,
37
116000
2000
niż w całej Japonii podczas II Wojny Światowej,
02:10
including the two nuclear bombs
38
118000
2000
wliczając dwie bomby atomowe z sierpnia 1945.
02:12
of August 1945.
39
120000
3000
wliczając dwie bomby atomowe z sierpnia 1945.
02:15
The Khmer Rouge didn't believe in money.
40
123000
3000
Czerwoni Khmerzy nie wierzyli w wartość pieniędzy,
02:18
So the equivalent of the Federal Reserve Bank
41
126000
2000
więc kambodżański odpowiednik Banku Centralnego
02:20
in Cambodia was bombed.
42
128000
2000
został zbombardowany.
02:22
But not just that, they actually banned money.
43
130000
3000
Ale to nie wszystko, w rzeczywistości zakazali używania pieniędzy.
02:25
I think it's the only precedent in which
44
133000
2000
Wydaje mi się, że to pierwszy raz w historii,
02:27
money has ever been stopped from being used.
45
135000
2000
gdy całkowicie zaprzestano używania pieniędzy.
02:29
And we know money is the root of all evil,
46
137000
2000
Wiemy, że pieniądze są źródłem wszelkiego zła,
02:31
but it didn't actually stop evil from happening in Cambodia, in fact.
47
139000
4000
ale w rzeczywistości to nie zatrzymało zła szerzącego się w Kambodży.
02:35
My family was moved from Phnom Penh to Pursat province.
48
143000
4000
Moja rodzina przeniosła się z Phnom Penh do prowincji Pursat.
02:39
This is a picture of what Pursat looks like.
49
147000
2000
Tak wygląda Pursat.
02:41
It's actually a very pretty area of Cambodia,
50
149000
3000
Szczerze mówiąc, to całkiem ładna część Kambodży,
02:44
where rice growing takes place.
51
152000
2000
gdzie uprawia się ryż.
02:46
And in fact they were forced to work the fields.
52
154000
2000
Zmuszono ich do pracy na polach.
02:48
So my father and mother ended up in
53
156000
3000
I tak moi rodzice wylądowali
02:51
a sort of concentration camp, labor camp.
54
159000
3000
w czymś w rodzaju obozu koncentracyjnego, obozu pracy.
02:54
And it was at that time that my mother got word
55
162000
2000
Wówczas moja mama usłyszała od zarządcy komuny,
02:56
from the commune chief
56
164000
3000
Wówczas moja mama usłyszała od zarządcy komuny,
02:59
that the Vietnamese were actually asking
57
167000
2000
że Wietnamczycy proszą swoich obywateli o powrót do Wietnamu.
03:01
for their citizens to go back to Vietnam.
58
169000
3000
że Wietnamczycy proszą swoich obywateli o powrót do Wietnamu.
03:04
And she spoke some Vietnamese,
59
172000
2000
Mówiła trochę po wietnamsku,
03:06
as a child having grown up with Vietnamese friends.
60
174000
3000
bo w dzieciństwie miała wietnamskich przyjaciół.
03:09
And she decided, despite the advice of her neighbors,
61
177000
4000
Pomimo rad sąsiadów zadecydowała,
03:13
that she would take the chance
62
181000
2000
że skorzysta z okazji
03:15
and claim to be Vietnamese
63
183000
2000
i zadeklaruje, że jest Wietnamką,
03:17
so that we could have a chance to survive,
64
185000
2000
dzięki czemu będziemy mieć szansę na przetrwanie,
03:19
because at this point they're forcing everybody to work.
65
187000
2000
bo wtedy zmuszano wszystkich do pracy
03:21
And they're giving about --
66
189000
2000
i dawano im...
03:23
in a modern-day, caloric-restriction diet, I guess --
67
191000
3000
Coś, co przypomina współczesne diety głodówkowe,
03:26
they're giving porridge, with a few grains of rice.
68
194000
4000
kleik z kilkoma ziarenkami ryżu.
03:30
And at about this time actually
69
198000
2000
Mniej więcej wówczas
03:32
my father got very sick.
70
200000
2000
mój ojciec poważnie zachorował.
03:34
And he didn't speak Vietnamese.
71
202000
2000
Nie mówił po wietnamsku.
03:36
So he died actually, in January 1976.
72
204000
3000
Umarł w styczniu 1976 roku.
03:39
And it made it possible, in fact,
73
207000
3000
I to tak naprawdę umożliwiło nam
03:42
for us to take on this plan.
74
210000
2000
realizację tego planu.
03:44
So the Khmer Rouge took us
75
212000
2000
Czerwoni Khmerzy wzięli nas
03:46
from a place called Pursat to Kaoh Tiev,
76
214000
2000
z Pursat do Koh Tiev,
03:48
which is across from the border from Vietnam.
77
216000
3000
niedaleko granicy z Wietnamem,
03:51
And there they had a detention camp
78
219000
2000
gdzie był obóz dla internowanych,
03:53
where alleged Vietnamese would be tested, language tested.
79
221000
4000
w którym testowano językowo rzekomych Wietnamczyków.
03:57
And my mother's Vietnamese was so bad
80
225000
3000
Wietnamski mojej mamy był tak zły,
04:00
that to make our story more credible,
81
228000
4000
że aby uwiarygodnić naszą historię
04:04
she'd given all the boys and girls new Vietnamese names.
82
232000
3000
dała wszystkim dzieciom nowe wietnamskie imiona.
04:07
But she'd given the boys girls' names,
83
235000
2000
Ale dała chłopcom imiona żeńskie,
04:09
and the girls boys' names.
84
237000
3000
a dziewczynkom męskie.
04:12
And it wasn't until she met a Vietnamese lady
85
240000
2000
I dopiero pewna wietnamska kobieta
04:14
who told her this, and then tutored her for two days intensively,
86
242000
4000
powiedziała jej o tym, a potem intensywnie uczyła przez dwa dni,
04:18
that she was able to go into her exam
87
246000
3000
aby była w stanie zdać egzamin.
04:21
and -- you know, this was a moment of truth.
88
249000
3000
I to właśnie była chwila prawdy.
04:24
If she fails, we're all headed to the gallows;
89
252000
3000
Jeśli nie zda, czeka nas wszystkich powieszenie.
04:27
if she passes, we can leave to Vietnam.
90
255000
2000
Jeśli zda, możemy wyjechać do Wietnamu.
04:29
And she actually, of course -- I'm here, she passes.
91
257000
4000
Rzecz jasna, jestem teraz tutaj, więc zdała.
04:33
And we end up in Hong Ngu on the Vietnamese side.
92
261000
3000
Wylądowaliśmy w Hong Ngu po wietnamskiej stronie,
04:36
And then onwards to Chau Doc.
93
264000
2000
a następnie w Chau Doc.
04:38
And this is a picture of Hong Ngu, Vietnam today.
94
266000
2000
Tak wygląda obecnie Hong Ngu w Wietnamie.
04:40
A pretty idyllic place on the Mekong Delta.
95
268000
2000
Urocze, idylliczne miejsce w delcie Mekongu.
04:42
But for us it meant freedom.
96
270000
2000
Ale dla nas oznaczało ono wolność.
04:44
And freedom from persecution from the Khmer Rouge.
97
272000
5000
I wolność od prześladowań Czerwonych Khmerów.
04:49
Last year, the Khmer Rouge Tribunal,
98
277000
3000
W zeszłym roku, Trybunał do spraw Czerwonych Khmerów
04:52
which the U.N. is helping Cambodia take on,
99
280000
2000
prowadzony w Kambodży z pomocą ONZ,
04:54
started, and I decided that as a matter of record
100
282000
2000
rozpoczął działalność i postanowiłem, że dla potrzeb archiwów
04:56
I should file a Civil Complaint
101
284000
3000
powinienem wnieść skargę cywilną
04:59
with the Tribunal about my father's passing away.
102
287000
3000
do Trybunału, odnośnie śmierci ojca.
05:02
And I got word last month
103
290000
3000
I w zeszłym miesiącu dostałem odpowiedź,
05:05
that the complaint was officially accepted by the Khmer Rouge Tribunal.
104
293000
3000
że moja skarga została oficjalnie zaakceptowana przez Trybunał.
05:08
And it's for me a matter of justice for history, and accountability for the future,
105
296000
5000
Dla mnie to kwestia sprawiedliwości historycznej i odpowiedzialności za przyszłość,
05:13
because Cambodia remains a pretty lawless place, at times.
106
301000
5000
gdyż Kambodża wciąż bywa dość bezprawnym miejscem.
05:18
Five years ago my mother and I went back to Chau Doc.
107
306000
4000
Pięć lat temu powróciliśmy z matką do Chau Doc.
05:22
And she was able to return to a place
108
310000
2000
I mogła wrócić do miejsca,
05:24
that for her meant freedom, but also fear,
109
312000
3000
które dla niej oznaczało wolność, ale też strach.
05:27
because we had just come out of Cambodia.
110
315000
3000
gdyż ledwo wyjechaliśmy z Kambodży.
05:30
I'm happy, actually, today, to present her.
111
318000
4000
Jestem szczęśliwy, mogąc ją dzisiaj przedstawić.
05:34
She's here today with us in the audience.
112
322000
2000
Jest z nami dzisiaj na widowni.
05:36
Thank you mother.
113
324000
2000
Dziękuję, mamo.
05:38
(Applause)
114
326000
14000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Sophal Ear - Development economistSophal Ear leads research on post-conflict countries -- looking at the effectiveness of foreign aid and the challenge of development in places like his native land, Cambodia.
Why you should listen
Elected to the Crescenta Valley Town Council in November 2015 for a 3-year term, encompassing more than 20,000 residents in unincorporated La Crescenta and Montrose, California, Sophal Ear, Ph.D., is a tenured Associate Professor of Diplomacy & World Affairs at Occidental College in Los Angeles where he lectures on political economy, security, development and Asia.
Previously, he taught how to rebuild countries after wars at the U.S. Naval Postgraduate School and international development at the Maxwell School of Syracuse University. He consulted for the World Bank, was Assistant Resident Representative for the United Nations in East Timor and Advisor to Cambodia's 1st private equity fund Leopard Capital. A TED Fellow, Fulbright Specialist, Term Member of the Council on Foreign Relations and Young Global Leader of the World Economic Forum, he sits on the board of the Nathan Cummings Foundation, Refugees International, Partners for Development, the Southeast Asia Resource Action Center, the Southeast Asia Development Program, Diagnostic Microbiology Development Program, the Journal of International Relations and Development (Palgrave), the International Public Management Journal (Taylor & Francis), Journal of South-East Asian American Education & Advancement (Purdue), and Politics and the Life Sciences (Cambridge University Press).
He is the author of Aid Dependence in Cambodia: How Foreign Assistance Undermines Democracy (Columbia University Press, 2013) and co-author of The Hungry Dragon: How China’s Resources Quest is Reshaping the World (Routledge, 2013). He wrote and narrated the award-winning documentary film "The End/Beginning: Cambodia" (47 minutes, 2011) based on his 2009 TED Talk and has appeared in four other documentaries.
A graduate of Princeton and Berkeley, he moved to the United States from France as a Cambodian refugee at the age of 10.
Sophal Ear | Speaker | TED.com