TED2006
Helen Fisher: Why we love, why we cheat
Հելեն Ֆիշերն այն մասին, թե ինչու ենք մենք սիրում ու ստում
Filmed:
Readability: 3.6
11,349,614 views
Մարդաբան Հելեն Ֆիշերը խոսում է մի բարդ թեմայի՝սիրո մասին, և պարզաբանում է դրա զարգացումը, կենսաքիմիական հիմքերն ու սոցիալական նշանակությունը: Նա իր ելույթն ավարտում է՝ նախազգուշացնելով այն մասին, թե ինչ կործանիչ ազդեցություն կարող է ունենալ հակադեպրեսանտների չարաշահումը:
Helen Fisher - Anthropologist, expert on love
Anthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love. Full bio
Anthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Այսօր կցանկանայի խոսել եկող դարի կամ թերևս գալիք 10.000 տարիների
00:25
I'd like to talk today
about the two biggest social trends
about the two biggest social trends
0
301
5198
00:30
in the coming century,
1
5523
1453
00:31
and perhaps in the next 10,000 years.
2
7000
2500
երկու խոշորագույն սոցիալական միտումների մասին:
Սակայն նախ կցանկանայի խոսել սիրո մասին կատարած իմ հետազոտության մասին,
00:34
But I want to start
with my work on romantic love,
with my work on romantic love,
3
10159
3817
00:38
because that's my most recent work.
4
14000
1865
քանի որ վերջինս իմ նորագույն աշխատանքներից է:
Ես գործընկերներիս հետ միասին անցկացրեցի ուղեղի սկանավորում
00:41
What I and my colleagues did was put
32 people, who were madly in love,
32 people, who were madly in love,
5
16222
4754
00:45
into a functional MRI brain scanner.
6
21000
1976
ֆունկցիոնալ մագնիսական ռեզոնանսային պատկերահանման մեթոդով (ՄՌՊ):
Ուսումնասիրությանը մասնակցում էին 32 հոգի, ովքեր խենթի պես սիրահարված էին: Նրանցից 17-ի սերը փոխադարձ էր,
00:48
17 who were madly in love
and their love was accepted;
and their love was accepted;
7
23368
2849
իսկ 15-ինը` անպատասխան:
00:51
and 15 who were madly in love
and they had just been dumped.
and they had just been dumped.
8
26241
2950
Ուստի կցանկանայի նախ խոսել սրա մասին,
00:54
And so I want to tell you
about that first,
about that first,
9
30032
2318
ապա անդրադառնալ սիրո թեմային:
00:57
and then go on into where
I think love is going.
I think love is going.
10
32374
2865
01:01
(Laughter)
11
36689
1000
01:03
"What 'tis to love?" Shakespeare said.
12
38483
2976
<<Սիրե՞լ: Ի՞նչ է դա>>,-- ասել է Շեքսպիրը:
Կարծում եմ՝ մեր նախնիները,կամ, ընդհանրապես, մարդ արարածը դեռևս միլիոնավոր տարիներ առաջ
01:07
I think our ancestors --
13
42538
1918
01:09
I think human beings have been
wondering about this question
wondering about this question
14
44480
3898
խարույկների շուրջ նստած կամ աստղազարդ երկնքի տակ պառկած մտածել է այս հարցի շուրջ:
01:13
since they sat around their campfires
15
48402
1776
01:15
or lay and watched
the stars a million years ago.
the stars a million years ago.
16
50202
2691
01:19
I started out by trying to figure out
what romantic love was
what romantic love was
17
54928
3231
Սկզբում` հիմք ընդունելով վերջին 45 տարիների ուսումնասիրությունները,
իհարկե միայն հոգեբանական ուսումնասիրությունները,փորձում էի հասկանալ, թե ինչ է սերն իրենից ներկայացնում
01:22
by looking at the last 45 years
of the psychological research
of the psychological research
18
58183
5483
01:28
and as it turns out,
19
63690
1307
ու, ինչպես պարզվեց, երբ սիրահարվում ենք, ի հայտ են գալիս մի շարք առանձնահատուկ երևույթներ:
01:29
there's a very specific group of things
that happen when you fall in love.
that happen when you fall in love.
20
65021
3954
Առաջինը, որ ի հայտ է գալիս, այն է, որ մարդիկ ձեռք են բերում այն, ինչ ես կոչում եմ
01:34
The first thing that happens is,
21
69568
2408
01:36
a person begins to take on
what I call, "special meaning."
what I call, "special meaning."
22
72000
2976
<< հատուկ նշանակություն>>:
Մի անգամ մի բեռնատարի վարորդ ինձ ասաց.
01:40
As a truck driver once said to me,
23
75553
1642
<<Տիեզերքն ասես ունի նոր կենտրոն, և այդ կենտրոնը Մերի Էնն է>>:
01:42
"The world had a new center,
and that center was Mary Anne."
and that center was Mary Anne."
24
77219
3781
01:46
George Bernard Shaw said it differently.
25
81801
1960
Բերնարդ Շոուն փոքր ինչ այլ մեկնաբանություն է տվել այս ամենին:
Նա ասել է. << Սերը երկու կանանց միջև եղած տարբերությունների գերագնահատումն է>>:
01:48
"Love consists of overestimating
the differences
the differences
26
83785
2468
01:51
between one woman and another."
27
86277
2008
Եվ իսկապես, հենց այդպես էլ կա: (Ծիծաղ):
01:53
And indeed, that's what we do.
28
88309
2262
01:55
(Laughter)
29
90595
3254
01:58
And then you just focus on this person.
30
93873
2596
Սկսում եք ձեր ուշադրության կենտրոնում պահել տվյալ անձին:
02:01
You can list what you
don't like about them,
don't like about them,
31
96493
2817
Միգուցե կարողանում եք թվարկել նրա թերությունները,
սակայն շուտով աչք եք փակում այդ թերությունների վրա, ու սկսում մտածել այն մասին, թե ինչն է ձեզ դուր գալիս նրա մեջ:
02:04
but then you sweep that aside
and focus on what you do.
and focus on what you do.
32
99334
3564
02:07
As Chaucer said, "Love is blind."
33
102922
1999
Ինչպես Չոսերն էր ասում. << Սերը կույր է>>:
02:11
In trying to understand romantic love,
34
106530
2161
Ռոմանտիկ սերը հասկանալու համար
02:13
I decided I would read poetry
from all over the world,
from all over the world,
35
108715
2977
որոշեցի կարդալ համաշխարհային պոեզիա,
02:16
and I just want to give
you one very short poem
you one very short poem
36
111716
2652
ու կցանկանայի մեջբերել 8-րդ դարի չինական մի կարճ բանաստեղծություն,
02:19
from eighth-century China,
37
114392
1247
որը լավագույնս է նկարագրում մի տղամարդու, ով մինչև ականջները սիրահարված է մի կնոջ:
02:20
because it's an almost perfect example
38
115663
2209
02:22
of a man who is focused totally
on a particular woman.
on a particular woman.
39
117896
3364
: Նույնն է, թե խենթորեն սիրահարված լինես մեկին
02:26
It's a little bit like when you are
madly in love with somebody
madly in love with somebody
40
121824
3040
ու մտնես ավտոկայանտեղի:
02:29
and you walk into a parking lot --
41
124888
1638
Նրա ավտոմեքենան տարբերվում է մյուս բոլոր մեքենաներից:
02:31
their car is different
from every other car in the parking lot.
from every other car in the parking lot.
42
126550
3380
Նրա գինու գավաթը տարբերվում է ճաշին եղած բոլոր այլ գավաթներից:
02:34
Their wine glass at dinner
43
129954
1506
02:36
is different from every other wine glass
at the dinner party.
at the dinner party.
44
131484
3492
02:39
And in this case, a man got hooked
on a bamboo sleeping mat.
on a bamboo sleeping mat.
45
135000
3764
Իսկ այս դեպքում տղամարդուն ավելի գրավում է բամբուկե ներքնակը:
Ահա թե ինչպես է գրված բանաստեղծության մեջ: Հեղինակի անունը Յան Շեն է.
02:44
And it goes like this.
46
139312
1199
02:45
It's by a guy called Yuan Zhen.
47
140535
1491
. << Չեմ կարողանում հավաքել բամբուկե ներքնակը:
02:48
"I cannot bear to put away
the bamboo sleeping mat.
the bamboo sleeping mat.
48
143423
2553
Այն գիշեր, երբ քեզ տուն բերեցի, նայում էի, թե ինչպես էիր տարածվել ներքնակի վրա >>:
02:51
The night I brought you home,
I watched you roll it out."
I watched you roll it out."
49
146637
3005
Եվ այն փաստը, որ տղային գրավում էր բամբուկե ներքնակը,
02:55
He became hooked on a sleeping mat,
50
150468
2357
հավանաբար ուղեղում մեծ քանակությամբ դոպամին արտադրվելու արդյունք էր:
02:57
probably because of elevated activity
of dopamine in his brain,
of dopamine in his brain,
51
152849
2976
Նույնը կարող է լինել մեզանից յուրաքանչյուրի դեպքում:
03:00
just like with you and me.
52
155849
1421
Այնուամենայնիվ, տվյալ անձը ոչ միայն յուրահատուկ է դառնում
03:02
But anyway, not only does this person
take on special meaning,
take on special meaning,
53
157294
3165
ու գրավում ձեր ուշադրությունը:
03:05
you focus your attention on them.
54
160483
2446
03:07
You aggrandize them.
55
162953
1601
Ոչ միայն սկսում եք մեծարել նրան:Այլև ձեռք եք բերում հսկայական էներգիա:
03:09
But you have intense energy.
56
164578
1761
Ինչպես պոլինեզիական ցեղախմբից մեկն էր ասել.<< Թվում էր, թե երկնքում եմ սավառնում>>:
03:11
As one Polynesian said,
"I felt like jumping in the sky."
"I felt like jumping in the sky."
57
166363
3495
Գուցե ամբողջ գիշեր չքնեք, կամ մինչ լուսաբաց զբոսնեք:
03:15
You're up all night.
You're walking till dawn.
You're walking till dawn.
58
170406
3197
Մեծ հպարտությամբ եք լցվում, երբ ամեն ինչ լավ է ընթանում,
03:18
You feel intense elation
when things are going well;
when things are going well;
59
173627
2959
և ընդհակառակը, տրամադրությունը կտրուկ անկում է ապրում, երբ իրերն այնքան էլ լավ չեն դասավորվում:
03:21
mood swings into horrible despair
when things are going poorly.
when things are going poorly.
60
176610
3549
Սա հենց իսկական կախվածություն է տվյալ անձից:
03:24
Real dependence on this person.
61
180183
2454
Ինչպես Նյու Յորքցի մի գործարար ասել էր. <<Այն, ինչ դուր է գալիս նրան, դուր է գալիս նաև ինձ>>:
03:27
As one businessman in New York said to me,
62
182661
2399
03:29
"Anything she liked, I liked."
63
185084
1861
Պարզ է: Ռոմանտիկ սերը շատ պարզ է:
03:32
Simple. Romantic love is very simple.
64
187524
1961
03:35
You become extremely sexually possessive.
65
190793
2183
Դառնում եք ծայրաստիճան խանդոտ:
03:37
You know, if you're just sleeping
with somebody casually,
with somebody casually,
66
193000
2731
Գիտե՞ք, եթե դուք պարզապես քնում եք ինչ-որ մեկի հետ, ընդհանուր առմամաբ,
03:40
you don't really care
if they're sleeping with somebody else.
if they're sleeping with somebody else.
67
195755
2870
ձեզ չի էլ հուզում, թե նա քնում է մեկ ուրիշի հետ:
Բայց հենց սիրահարվում եք,
03:43
But the moment you fall in love,
68
198649
1554
դառնում եք ծայրահեղ սեփականատեր սեռական տեսանկյունից:
03:45
you become extremely
sexually possessive of them.
sexually possessive of them.
69
200227
2296
Կարծում եմ` այս ամենի մեջ մի տեսակ դարվինիստական իմաստ կա թաքնված:
03:47
I think there's a Darwinian
purpose to this.
purpose to this.
70
202547
3429
03:50
The whole point of this
is to pull two people together
is to pull two people together
71
206000
2633
Իսկ այդ իմաստը կայանում է երկու անձանց միջև ուժեղ կապի հաստատման
ու միասին երեխաներ ունենալու մեջ:
03:53
strongly enough to begin
to rear babies as a team.
to rear babies as a team.
72
208657
3306
03:57
But the main characteristics
of romantic love are craving:
of romantic love are craving:
73
213000
2976
Սակայն սիրո հիմնական հատկանիշներից մեկը տենչն է.
04:00
an intense craving
to be with a particular person,
to be with a particular person,
74
216000
3422
ուժեղ տենչը` լինելու սիրած անձնավորության հետ` ոչ միայն սեռական, այլև էմոցիոնալ առումով:
04:04
not just sexually, but emotionally.
75
219446
2223
04:06
It would be nice to go to bed with them,
76
221693
3728
Դուք իհարկե կնախընտրեիք ձեր սիրած անձնավորության հետ հայտնվել միևնույն անկողնում,
սակայն, միևնույն ժամանակ հաճելի կլիներ, որ նա զանգահարեր ձեզ, ինչ-որ տեղ հրավիրեր,
04:10
but you want them to call you
on the telephone, to invite you out, etc.,
on the telephone, to invite you out, etc.,
77
225445
4232
04:14
to tell you that they love you.
78
229701
1856
ասեր, որ սիրում է ձեզ:
04:17
The other main characteristic
is motivation.
is motivation.
79
232460
4722
Մյուս հիմնական հատկանիշներից մեկն էլ շարժառիթն է:
Ուղեղի շարժիչը միանում է, ու դուք սկսում եք տենչալ նրան:
04:22
The motor in the brain begins to crank,
and you want this person.
and you want this person.
80
237206
3365
04:25
And last but not least,
it is an obsession.
it is an obsession.
81
241000
2864
Եվ վերջին, բայց ոչ պակաս կարևոր հատկանիշներից է կախվածությունը:
Ուղեղի սկանավորման ընթացքում
04:28
Before I put these people
in the MRI machine,
in the MRI machine,
82
244174
3802
04:32
I would ask them all kinds of questions.
83
248000
1976
այս մարդկանց տալիս էի տարաբնույթ հարցեր:
04:34
But my most important question
was always the same.
was always the same.
84
250000
3165
Բայց հիմնականում հետևյալ հարցն էի ուղղում.
<< Օրվա քանի՞ տոկոսն եք մտածում ձեր սիրած անձնավորության մասին>>:
04:37
It was: "What percentage of the day
and night do you think about this person?"
and night do you think about this person?"
85
253189
4787
Եվ, իհարկե, լսում էի հետևյալ պատասխանը. << Օր ու գիշեր: Չեմ կարող չմտածել նրա մասին>>:
04:42
And indeed, they would say,
86
258000
1890
04:44
"All day. All night.
87
259914
2157
04:46
I can never stop thinking
about him or her."
about him or her."
88
262095
2341
04:49
And then, the very last question --
89
265000
1810
Իսկ վերջին հարցին
04:51
I would always have to work
myself up to this question,
myself up to this question,
90
266834
2599
շատ զգույշ էի վերաբերվում,
քանի որ հոգեբան չէի:
04:54
because I'm not a psychologist.
91
269457
1567
Երբեք չեմ աշխատել մարդկանց հետ տրավմատիկ իրավիճակներում:
04:55
I don't work with people
in any kind of traumatic situation.
in any kind of traumatic situation.
92
271048
2976
Վերջին հարցս այսպիսին էր.
04:59
My final question was always the same.
93
274394
1905
<< Պատրա՞ստ եք հանուն նրա զոհաբերել ձեր կյանքը>>:
05:01
I would say,
"Would you die for him or her?"
"Would you die for him or her?"
94
276323
2653
Եվ բոլորն այնպես էին միանշանակ պատասխանում <<ԱՅՈ>>,
05:04
And, indeed, these people would say "Yes!"
95
279465
2071
ասես նրանց խնդրել էի ընդամենը աղը փոխանցել:
05:06
as if I had asked them to pass the salt.
96
281560
2111
Ես ուղղակի ապշած էի:
05:08
I was just staggered by it.
97
283695
2694
05:12
So we scanned their brains,
98
287634
2586
Այսպիսով, մենք սկանավորեցինք բոլորի ուղեղն այն ընթացքում, երբ նրանք մեկ նայում էին սիրելիի, մեկ էլ որևէ չեզոք լուսանկարի,
05:15
looking at a photograph
of their sweetheart
of their sweetheart
99
290244
2110
05:17
and looking at a neutral photograph,
100
292378
1768
բայց արանքում նրանց ուշադրությունը շեղող առաջադրանք էինք տալիս:
05:18
with a distraction task in between.
101
294170
1834
Այսինքն՝ կարողացանք ուսումնասիրել ուղեղը թե՛ ակտիվ,
05:20
So we could look at the same brain
when it was in that heightened state
when it was in that heightened state
102
296028
4948
05:25
and when it was in a resting state.
103
301000
2297
և թե՛ պասիվ վիճակում:
Ու այդ ընթացքում ուղեղի տարբեր հատվածներում ակտիվություն նկատեցինք:
05:28
And we found activity
in a lot of brain regions.
in a lot of brain regions.
104
303869
2271
Անշուշտ, ամենակարևոր հատվածներից մեկն ուղեղի այն հատվածն էր,
05:30
In fact, one of the most important
was a brain region
was a brain region
105
306164
2658
որն ակտիվանում է կոկաինի մեծ չափաբաժին ընդունելուց հետո:
05:33
that becomes active
when you feel the rush of cocaine.
when you feel the rush of cocaine.
106
308846
3208
Եվ իսկապես, հենց այդպես էլ կա:
05:37
And indeed, that's exactly what happens.
107
312657
2343
05:40
I began to realize that romantic love
is not an emotion.
is not an emotion.
108
315650
4619
Ու ես սկսեցի հասկանալ, որ ռոմանտիկ սերը զգացմունք չէ:
Իրականում, միշտ կարծել եմ, որ այն զգացմունքների շղթա է,
05:45
In fact, I had always thought
it was a series of emotions,
it was a series of emotions,
109
320293
2856
որ ձգվում է հուսահատությունից մինչև հպարտություն:
05:47
from very high to very low.
110
323173
1706
05:49
But actually, it's a drive.
111
324903
1706
Բայց, փաստորեն, այն դրայվ է: Եվ սա գալիս է ուղեղի շարժիչից,
05:51
It comes from the motor of the mind,
112
326633
2135
05:53
the wanting part of the mind,
the craving part of the mind.
the craving part of the mind.
113
328792
3665
ուղեղի պահանջող, տենչացող հատվածից:
Նույնն է, երբ շոկոլադի սալիկը ձգում է ձեզ,
05:57
The kind of part of the mind
114
332481
1495
05:58
when you're reaching
for that piece of chocolate,
for that piece of chocolate,
115
334000
2640
կամ երբ պաշտոնի բարձրացում եք ուզում
աշխատանքի վայրում:
06:01
when you want to win
that promotion at work.
that promotion at work.
116
336664
3838
Այս ամենը կապված է ուղեղի շարժիչի ` դրայվի հետ:
06:05
The motor of the brain.
117
340906
1539
06:07
It's a drive.
118
342469
1204
06:08
And in fact, I think it's more powerful
than the sex drive.
than the sex drive.
119
343697
3103
Կարծում եմ, որ, իրականում, այն սեռական գրավչությունից էլ հզոր է:
Տեսեք, եթե ցանկանում եք քնել մեկի հետ և ձեզ մերժում են՝ ասելով. << Շնորհակալություն, պետք չէ>>,
06:11
You know, if you ask somebody
to go to bed with you,
to go to bed with you,
120
347166
2483
06:14
and they say, "No, thank you,"
121
349673
1437
թերևս ինքնասպանություն չեք գործի ու չեք ընկնի կլինիկական դեպրեսիայի մեջ:
06:15
you certainly don't kill yourself
or slip into a clinical depression.
or slip into a clinical depression.
122
351134
3517
Բայց, անշուշտ, ամբողջ աշխարհում մարդիկ, ովքեր մերժվում են սիրո հարցում, ինքնասպանություն են գործում:
06:19
But certainly, around the world,
123
354675
3193
06:22
people who are rejected
in love will kill for it.
in love will kill for it.
124
357892
3957
Մարդիկ ապրում են հանուն սիրո: Սպանում են հանուն սիրո: Եվ, իհարկե, մեռնում են հանուն սիրո:
06:27
People live for love.
125
362349
1135
06:28
They kill for love.
126
363508
1260
06:29
They die for love.
127
364792
1031
06:31
They have songs, poems, novels,
128
366277
3578
Նրանք ստեղծել են սիրուն նվիրված երգեր, բանաստեղծություններ, վեպեր, քանդակներ, կտավներ, առասպելներ ու լեգենդներ:
06:34
sculptures, paintings, myths, legends.
129
369879
3944
Ավելի քան 175 երկրներում մարդիկ իրենց հետքն են թողել ուղեղի հսկայական համակարգի վրա:
06:38
In over 175 societies,
130
373847
2149
06:40
people have left their evidence
of this powerful brain system.
of this powerful brain system.
131
376020
4784
Ես այն կարծիքին եմ հանգել, որ մարդու ուղեղը Երկիր մոլորակի վրա գոյություն ունեցող ամենազարգացած համակարգն է,
06:45
I have come to think
132
380828
1023
06:46
it's one of the most powerful
brain systems on Earth
brain systems on Earth
133
381875
2588
որը հանդիսանում է թե՛ ուրախության, և թե՛ տխրության հզոր աղբյուր:
06:49
for both great joy and great sorrow.
134
384487
2577
Ու ես նաև եկել եմ այն եզրակացությանը, որ դա ուղեղի երեք,
06:52
And I've also come to think
135
387659
1437
06:53
that it's one of three
basically different brain systems
basically different brain systems
136
389121
3482
միմյանցից բոլորովին տարբեր համակարգերից մեկն է, որի հիմքում ընկած է զուգավորումն ու վերարտադրությունը:
06:57
that evolved from mating and reproduction.
137
392628
2047
Առաջինը սեռական ցանկությունն է. սեռական հաճույքի տենչը:
06:59
One is the sex drive:
the craving for sexual gratification.
the craving for sexual gratification.
138
395072
3055
07:03
W.H. Auden called it
an "intolerable neural itch,"
an "intolerable neural itch,"
139
398555
3421
. Հ. Օդենը սա անվանել է << նյարդային անդիմադրելի ցանկություն>>,
07:06
and indeed, that's what it is.
140
402000
1975
և, իսկապես,
այն շարունակ հիշեցնում է իր մասին, ինչպես քաղցը:
07:09
It keeps bothering you
a little bit, like being hungry.
a little bit, like being hungry.
141
405142
2580
Երկրորդը ռոմանտիկ սերն է:
07:13
The second of these three brain
systems is romantic love:
systems is romantic love:
142
408904
2946
07:16
that elation, obsession of early love.
143
411874
2102
Սա պայմանավորված է վաղ անցյալում թողած սիրո հանդեպ ունեցած ուրախությամբ ու տենչանքով:
07:18
And the third brain system is attachment:
144
414000
2356
Իսկ երրորդը կապվածությունն է,
խաղաղության ու ապահովության զգացումն է, որ զգում եք ձեր կողակցի կողքին:
07:21
that sense of calm and security
you can feel for a long-term partner.
you can feel for a long-term partner.
145
416380
3953
07:25
And I think that the sex drive
evolved to get you out there,
evolved to get you out there,
146
420698
2812
Կարծում եմ՝ սեռական ձգողությունը ստեղծվել է նրա համար, որ մենք դուրս գանք,
մեզ համար հարմար կողակից գտնենք:
07:28
looking for a whole range of partners.
147
423534
2555
Դա կարող եք նույնիսկ զգալ մեքենա վարելիս:
07:30
You can feel it when you're just
driving along in your car.
driving along in your car.
148
426113
2785
Եվ պարտադիր չէ, որ այն ուղղված լինի հատուկ որևէ մեկին:
07:33
It can be focused on nobody.
149
428922
1372
Կարծում եմ՝ ռոմանտիկ սերը ի հայտ է եկել, որպեսզի զուգավորման գրավչությունը
07:35
I think romantic love evolved
to enable you to focus your mating energy
to enable you to focus your mating energy
150
430318
3658
07:38
on just one individual at a time,
151
434000
1976
ընկնի միայն մեկի ուսերին՝
07:40
thereby conserving mating time and energy.
152
436000
2832
դրանով իսկ խնայելով ժամանակն ու զուգավորման ուժերը:
07:43
And I think that attachment,
the third brain system,
the third brain system,
153
438856
2730
Իսկ կապվածությունն ի հայտ է եկել
կողակցին հանդուրժելու համար: (Ծիծաղ)
07:46
evolved to enable you to tolerate
this human being
this human being
154
441610
3542
07:49
at least long enough to raise
a child together as a team.
a child together as a team.
155
445176
4053
Այնքան ժամանակ, մինչև գոնե միասին կկարողանաք երեխային մեծացնել:
07:55
So with that preamble,
156
451000
1498
Հենց այսպիսի նախաբանով էլ ուզում եմ սկսել սոցիալական երկու հիմնական միտումների քննարկումը:
07:57
I want to go into discussing
the two most profound social trends.
the two most profound social trends.
157
452522
6031
08:03
One of the last 10,000 years
158
459000
2283
Դրանցից առաջինն ունի առնվազն 10.000 տարվա, իսկ երկրորդը՝ 25 տարվա պատմություն:
08:06
and the other,
certainly of the last 25 years,
certainly of the last 25 years,
159
461307
4697
Այս երկուսն էլ իրենց ազդեցությունն ունեն ուղեղի երեք տարբեր համակարգերի վրա`
08:10
that are going to have an impact
on these three different brain systems:
on these three different brain systems:
160
466028
4252
սեռական ցանկություն, ռոմանտիկ սեր և կողակցի հանդեպ ունեցած կապվածություն:
08:15
lust, romantic love
and deep attachment to a partner.
and deep attachment to a partner.
161
470304
3553
Նախ կանայք սկսել են աշխատել. նրանք իրենց ակտիվ մասնակցությունն ունեն աշխատանքային շուկայում :
08:19
The first is women working,
moving into the workforce.
moving into the workforce.
162
474262
4461
Միացյալ Ազգերի ժողովրդագրական տարեգրքում 150 համայնքից ուսումնասիրել եմ 130-ը:
08:26
I've looked at 130 societies
163
481333
2891
08:29
through the demographic yearbooks
of the United Nations.
of the United Nations.
164
484248
2641
Եվ 130-ից 129-ի դեպքում կանայք ոչ միայն մուտք են գործել աշխատանքային շուկա,
08:31
Everywhere in the world,
129 out of 130 of them,
129 out of 130 of them,
165
486913
4732
08:36
women are not only moving
into the job market --
into the job market --
166
491669
2307
08:38
sometimes very, very slowly,
but they are moving into the job market --
but they are moving into the job market --
167
494000
3976
այլև շատ դանդաղ, բայց աստիճանաբար
08:42
and they are very slowly closing
that gap between men and women
that gap between men and women
168
498000
3854
վերանում է տնտեսական, առողջապահական և կրթական ոլորտներում
08:46
in terms of economic power,
health and education.
health and education.
169
501878
3797
կանանց և տղամարդկանց միջև գոյություն ունեցող անհավասարությունը:
Այս ընթացքը շատ դանդաղ է:
08:50
It's very slow.
170
505699
1136
08:51
For every trend on this planet,
there's a counter-trend.
there's a counter-trend.
171
506859
3117
Երկիր մոլորակի վրա գոյություն ունեցող յուրաքանչյուր ուղղություն ունի այսպես կոչված հակաուղղություն:
08:54
We all know of them, but nevertheless --
172
510000
2313
Մենք բոլորս էլ գիտենք այդ մասին, այդուհանդերձ,
08:57
the Arabs say, "The dogs may bark,
but the caravan moves on."
but the caravan moves on."
173
512337
6396
գոյություն ունի արաբական մի լավ ասացվածք. << Շունը հաչում է, իսկ քարավանը շարունակում է իր ճանապարհը>>:
Եվ, իսկապես, քարավանը առաջ է շարժվում:
09:03
And, indeed, that caravan is moving on.
174
518757
2327
Կանայք նորից մուտք են գործել աշխատանքային շուկա:
09:05
Women are moving back into the job market.
175
521108
2687
Ես ասում եմ <<նորից>>, որովհետև դա նորություն չէ:
09:08
And I say back into the job market,
because this is not new.
because this is not new.
176
523819
3157
Միլիոնավոր տարիներ առաջ Աֆրիկայի արոտավայրերում
09:12
For millions of years,
on the grasslands of Africa,
on the grasslands of Africa,
177
527323
3666
կանանց աշխատանքի բնույթը եղել է բանջարեղեն հավաքելը:
09:15
women commuted to work
to gather their vegetables.
to gather their vegetables.
178
531013
3150
Նրանք տուն են վերադարձել` իրենց հետ բերելով ընթրիքի 60-ից 80 տոկոսը:
09:18
They came home with 60 to 80 percent
of the evening meal.
of the evening meal.
179
534187
3660
09:22
The double income family was the standard.
180
537871
2888
Կրկնակի եկամուտ ունեցող ընտանիքները շատ տարածված էին:
09:25
And women were regarded
as just as economically,
as just as economically,
181
540783
3430
Իսկ կանանց ընդունում էին տնտեսական, սոցիալական և սեռական առումներով կայացած, այնպես ինչպես տղամարդկանց էին ընդունում:
09:29
socially and sexually powerful as men.
182
544237
3739
09:32
In short, we're really
moving forward to the past.
moving forward to the past.
183
548000
3803
Ինչ-որ առումով կարելի է ասել, որ մենք առաջ ենք գնում դեպի անցյալ:
Այնուհետև ի հայտ եկավ կնոջ ամենաչստացված հայտնագործությունը`գութանը:
09:37
Then, women's worst
invention was the plow.
invention was the plow.
184
552223
5293
Գութանի օգնությամբ գյուղատնտեսության վարումը էլ ավելի նշանակալի դարձրեց տղամարդու դերը:
09:42
With the beginning of plow agriculture,
men's roles became extremely powerful.
men's roles became extremely powerful.
185
557540
3674
Կանայք այլևս կորցրեցին հավաքողի իրենց հին մասնագիտությունը,
09:46
Women lost their ancient
jobs as collectors,
jobs as collectors,
186
561238
4436
սակայն արդյունաբերական և հետարդյունաբերական հեղափոխությունից հետո
09:50
but then with the industrial revolution
and the post-industrial revolution
and the post-industrial revolution
187
565698
3679
նրանք կրկին վերադարձան աշխատանքային շուկա:
09:54
they're moving back into the job market.
188
569401
1943
Կարճ ասած՝ կանայք կրկին ձեռք են բերում հասարակական կարգավիճակ,
09:56
In short, they are acquiring the status
that they had a million years ago,
that they had a million years ago,
189
571368
5127
որն ունեին միլլիոնավոր տարիներ, 10.000 տարի, 100.000 տարի առաջ:
10:01
10,000 years ago, 100,000 years ago.
190
576519
3224
10:04
We are seeing now one
of the most remarkable traditions
of the most remarkable traditions
191
579767
4571
Մենք ականատեսն ենք դառնում մարդկության պատմության ամենահրաշալի ավանդույթներից մեկին:
10:09
in the history of the human animal.
192
584362
2333
Եվ դա կունենա իր ազդեցությունը:
10:13
And it's going to have an impact.
193
588666
1596
Սովորաբար, ես մի հսկայական դասախոսություն եմ կարդում գործարար հասարակության վրա կնոջ թողած ազդեցության մասին:
10:15
I generally give a whole lecture
194
590286
1533
10:16
on the impact of women
on the business community.
on the business community.
195
591843
2304
Հիմա կսահմանափակվեմ մի քանի մեկնաբանություններով, այնուհետև կանցնենք սեքսի և սիրո թեմային:
10:18
I'll say just a couple of things,
and then go on to sex and love.
and then go on to sex and love.
196
594171
3057
Գոյություն ունի գենդերային անհավասարություն:
10:22
There's a lot of gender differences;
197
597252
1857
Սովորաբար նրանք, ովքեր կարծում են, թե տղամարդն ու կինը նման են, երբևէ երեխաներ չեն ունեցել:
10:23
anybody who thinks men and women are alike
198
599133
2176
10:26
simply never had a boy and a girl child.
199
601333
1942
Չգիտեմ, թե որտեղից է ի հայտ եկել այն համոզմունքը, որ կանայք և տղամարդիկ նման են իրար:
10:28
I don't know why they want to think
that men and women are alike.
that men and women are alike.
200
603299
3193
Անշուշտ, կան նմանություններ, բայց տարբերություններն այնքան շատ են,
10:31
There's much we have in common,
201
606516
1523
10:32
but there's a whole lot
that we do not have in common.
that we do not have in common.
202
608063
2913
որ մենք նման լինել չենք կարող:
10:35
We are -- in the words of Ted Hughes,
203
611000
1976
Մենք-ինչպես Թեդ Հյուն է ասել.
10:37
"I think that we are like two feet.
We need each other to get ahead."
We need each other to get ahead."
204
613000
5104
<<Կարծում եմ, մենք ստեղծվել ենք որպես երկու ոտք: Մենք հարկավոր ենք միմյանց, որպեսզի առաջ շարժվենք>>:
Սակայն ժամանակի ընթացքում մեր ուղեղը տարբեր կերպ է զարգացել:
10:42
But we did not evolve
to have the same brain.
to have the same brain.
205
618128
2848
10:45
And we're finding more and more
gender differences in the brain.
gender differences in the brain.
206
621000
3449
Եվ աստիճանաբար ավելի ու ավելի շատ է նկատվում գենդերային տարբերությունները:
Ես կնշեմ դրանցից մի քանիսը, ապա կանդրադառնանք վերը նշված թեմային:
10:49
I'll only just use a couple
and then move on to sex and love.
and then move on to sex and love.
207
624473
3127
10:52
One of them is women's verbal ability.
208
627624
2107
Դրանցից մեկը կանանց`բանավոր հաղորդակցության հմտություններն են: Կանայք ունեն խոսելու հմտություններ:
10:54
Women can talk.
209
629755
1221
10:55
Women's ability to find the right word
rapidly, basic articulation
rapidly, basic articulation
210
631000
3976
Կանանց` արագ ճիշտ բառեր գտնելու և արտաբերելու ունակությունը
10:59
goes up in the middle
of the menstrual cycle,
of the menstrual cycle,
211
635000
2378
կրկնապատկվում է դաշտանային ցիկլի ժամանակ, երբ էստրոգեն հորմոնը հասնում է իր գագաթնակետին:
11:02
when estrogen levels peak.
212
637402
1571
Սակայն նույինսկ ցիկլի ընթացքում կանայք իրենց ավելի լավ են դրսևորում, քան տղամարդիկ:
11:03
But even at menstruation,
they're better than the average man.
they're better than the average man.
213
638997
3618
Կանայք ունեն խոսելու հմտություն:
11:07
Women can talk.
214
643099
1048
Նրանք դա կիրառել են միլիոնավոր տարիներ շարունակ: Բառերը եղել են կանանց գործիքները:
11:09
They've been doing it for a million years;
words were women's tools.
words were women's tools.
215
644655
3321
11:12
They held that baby
in front of their face,
in front of their face,
216
648000
2087
Նրանք այսպես գրկել են երեխաներին,
փորձել համոզել նրանց, սովորեցնել, դաստիարակել, ու այդ ամենը հենց բառերի շնորհիվ:
11:14
cajoling it, reprimanding it,
educating it with words.
educating it with words.
217
650111
3809
Անշուշտ, կանայք հզոր ուժ են:
11:18
And, indeed, they're becoming
a very powerful force.
a very powerful force.
218
653944
3032
11:21
Even in places like India and Japan,
219
657000
5237
Նույնիսկ այնպիսի վայրերում, ինչպիսիք Հնդկաստանն ու Ճապոնիան է,
որտեղ կանայք այնքան էլ հաճախ չեն հանդիպում ընդհանուր աշխատաշուկայում,
11:27
where women are not moving rapidly
into the regular job market,
into the regular job market,
220
662261
3397
11:30
they're moving into journalism.
221
665682
1833
նրանք ակտիվորեն զբաղվում են լրագրությամբ:
11:32
And I think that the television
is like the global campfire.
is like the global campfire.
222
667539
4437
Հեռուստատեսությունը կարծես մի համընդհանուր խարույկ լինի:
11:36
We sit around it and it shapes our minds.
223
672000
3976
Բոլորս նստած ենք խարույկի շուրջ, և այն ձևավորում է մեր գիտակցությունը:
11:40
Almost always, when I'm on TV,
the producer who calls me,
the producer who calls me,
224
676000
4084
Գրեթե միշտ, երբ հեռուստատեսությամբ ելույթ ունենալու համար ինձ զանգահարում են, այսինքն, երբ զանգահարում է պրոդյուսերը,
որպեսզի նախապես քննարկենք իմ ելույթը, նա միշտ կին է լինում:
11:44
who negotiates what we're going to say,
225
680108
2143
11:47
is a woman.
226
682275
1055
Սոլժենիցինը մի առիթով ասել է.
11:48
In fact, Solzhenitsyn once said,
227
683354
2658
<< Մեծ գրողը ունենալը հավասար է երկրորդ կառավարություն ունենալուն>>:
11:50
"To have a great writer
is to have another government."
is to have another government."
228
686036
3154
Այսօր ամերիկյան գրողների 50 տոկոսը կազմում են կանայք:
11:54
Today 54 percent of people
who are writers in America are women.
who are writers in America are women.
229
689682
4587
Սա կանանց այն բազմաթիվ առանձնահատկություններից մեկն է,
11:59
It's one of many,
many characteristics that women have
many characteristics that women have
230
695158
2673
որով նրանք ծառայում են աշխատանքային շուկային:
12:02
that they will bring into the job market.
231
697855
2280
Կանայք ունեն վերահսկողություն հաստատելու, բանակցություններ վարելու անհավատալի ունակություններ:
12:04
They've got incredible people skills,
negotiating skills.
negotiating skills.
232
700159
4127
Նրանց մոտ ուժեղ զարգացած է երևակայությունը:
12:09
They're highly imaginative.
233
704310
1666
12:10
We now know the brain circuitry
of imagination, of long-term planning.
of imagination, of long-term planning.
234
706000
4579
Հիմա արդեն գիտենք, թե ուղեղի որ հատվածներն են պատասխանատու երևակայության և երկարաժամկետ պլանավորման համար:
Նրանք հակված են ավելի գլոբալ մտածելու :
12:15
They tend to be web thinkers.
235
710603
2120
12:17
Because the female parts
of the brain are better connected,
of the brain are better connected,
236
712747
2785
Շնորհիվ նրա, որ կանանց ուղեղն ավելի ամբողջական է,
նրանք կարողանում են վերլուծել ավելի մեծ ծավալի տեղեկատվություն,
12:20
they tend to collect more
pieces of data when they think,
pieces of data when they think,
237
715556
3174
հաշվարկել ավելի բարդ քայլեր, ավելի շատ տաբերակներ ու լուծումներ գտնել:
12:23
put them into more complex patterns,
see more options and outcomes.
see more options and outcomes.
238
718754
4703
Նրանք ավելի իրավիճակային են, ավելի ամբողջական մտածողներ, այդ իսկ պատճառով էլ ես կանանց կոչում եմ գլոբալ մտածողներ:
12:28
They tend to be contextual,
holistic thinkers,
holistic thinkers,
239
723481
3706
12:32
what I call web thinkers.
240
727211
1540
12:33
Men tend to -- and these are averages --
241
728775
2005
Մինչդեռ տղամարդիկ հրաժարվում են այն ամենից, ինչ կարծում են պետք չէ իրենց,
12:35
tend to get rid of what they regard
as extraneous,
as extraneous,
242
730804
2659
կենտրոնանում են այն ամենի վրա, ինչով զբաղված են տվյալ պահին, և մտածում են փուլ առ փուլ:
12:38
focus on what they do,
243
733487
1385
12:39
and move in a more
step-by-step thinking pattern.
step-by-step thinking pattern.
244
734896
5926
Երկու դեպքում էլ լավ մտածելակերպ է:
12:45
They're both perfectly good
ways of thinking.
ways of thinking.
245
741171
2102
Եվ դրանք երկուսն էլ անհրաժեշտ է զարգացնել:
12:48
We need both of them to get ahead.
246
743297
2232
12:50
In fact, there's many more
male geniuses in the world.
male geniuses in the world.
247
745553
3423
Իրականում, աշխարհում հանճարեղ տղամարդկանց թիվը ավելի շատ է:
12:53
And there's also many more
male idiots in the world.
male idiots in the world.
248
749000
2721
Սակայն, միևնույն ժամանակ, հիմար տղամարդկաց թիվն էլ է գերակշռում: (Ծիծաղ)
12:56
(Laughter)
249
751745
1726
Երբ տղամարդու ուղեղն աշխատում է, այն շատ լավ է աշխատում:
12:58
When the male brain works well,
it works extremely well.
it works extremely well.
250
753495
3182
Ու ես կարծում եմ, որ մենք մուտք ենք գործում ավելի միասնական հասարակություն,
13:01
And what I really think
that we're doing is,
that we're doing is,
251
756701
3334
13:04
we're moving towards
a collaborative society,
a collaborative society,
252
760059
2286
որտեղ թե՛տղամարդկանց, և թե՛կանանց տաղանդները ակնհայտ կդառնան,
13:07
a society in which the talents
of both men and women
of both men and women
253
762369
2802
13:09
are becoming understood
and valued and employed.
and valued and employed.
254
765195
3781
կգնահատվեն ու կկիրառվեն:
13:13
But in fact, women moving
into the job market
into the job market
255
769000
2763
Սակայն այն փաստը, որ կանայք մուտք են գործում աշխատանքային շուկա, էապես ազդում է
13:16
is having a huge impact
on sex and romance and family life.
on sex and romance and family life.
256
771787
5110
սեքսի, ռոմանտիկ սիրո և ընտանեկան կյանքի վրա:
Կանայք, հիմնականում, սկսում են ի ցույց դնել իրենց գրավչությունը:
13:22
Foremost, women are starting
to express their sexuality.
to express their sexuality.
257
777608
5084
13:27
I'm always astonished
when people come to me and say,
when people come to me and say,
258
782716
2626
Ինձ միշտ ապշեցնում է, երբ մարդիկ մոտենում են ինձ ու ասում.
<< Ինչու՞ են տղամարդիկ այդքան դավաճան>>:
13:30
"Why is it that men are so adulterous?"
259
785366
2318
Իսկ ես պատասխանում եմ. <<Ինչու՞ եք կարծում, որ տղամարդիկ ավելի շատ են դավաճանում, քան կանայք>>:
13:32
"Why do you think
more men are adulterous than women?"
more men are adulterous than women?"
260
787708
2713
<< Դեե.. որովհետև տղամարդիկ ավելի թեթևամիտ են>>:
13:35
"Well, men are more adulterous!"
261
790445
1571
Իսկ ես պատասխանում եմ. <<Իսկ ի՞նչ եք կարծում, ու՞մ հետ են քնում այդ բոլոր տղմարդիկ:
13:36
And I say, "Who do you think
these men are sleeping with?"
these men are sleeping with?"
262
792040
2938
Պարզ մաթեմատիկա է>>: (Ծիծաղ)
13:39
(Laughter)
263
795002
1404
13:41
And -- basic math!
264
796430
1728
Ամեն դեպքում:
13:42
Anyway.
265
798182
1174
Արևմուտքում կանանց մոտ
13:44
In the Western world,
266
799380
3596
13:47
women start sooner at sex,
have more partners,
have more partners,
267
803000
2976
ավելի վաղ է սկսվում սեռական կյանքը, նրանք ավելի շատ զուգընկերներ են ունենում,
13:50
express less remorse
for the partners that they do,
for the partners that they do,
268
806000
2885
չեն զղջում դրա համար,
13:53
marry later, have fewer children,
269
808909
2682
ուշ են ամուսնանում, քիչ երեխաներ են ունենում, անհաջող ամուսնության դեպքում ամուսնալուծվում են ու կրկին ամուսնանում:
13:56
leave bad marriages
in order to get good ones.
in order to get good ones.
270
811615
2905
13:59
We are seeing the rise
of female sexual expression.
of female sexual expression.
271
814544
3979
Մենք ուսումնասիրում ենք կանացի գրավչության հետզհետե աճող դրսևորումները:
Եվ իրոք, հերթական անգամ անդրադառնանում ենք սեռական գրավչությանը
14:03
And, indeed, once again we're moving
forward to the kind of sexual expression
forward to the kind of sexual expression
272
818547
4721
և տեսնում, որ միլլիոնավոր տարիներ առաջ`Աֆրիկայի դաշտերում,
14:08
that we probably saw on the grasslands
of Africa a million years ago,
of Africa a million years ago,
273
823292
3684
14:11
because this is the kind
of sexual expression that we see
of sexual expression that we see
274
827000
2976
դեռևս գոյություն ուներ
14:14
in hunting and gathering societies today.
275
830000
2258
այդ սեռական գրավչություն կոչվածը:
14:17
We're also returning
to an ancient form of marriage equality.
to an ancient form of marriage equality.
276
832865
3976
Եկեք նաև անդրադառնանք հին ժամանակների ամուսնական կյանքի հավասարությանը:
Ասում են 21-րդ դարը
14:22
They're now saying that the 21st century
277
837420
4556
14:26
is going to be the century of what
they call the "symmetrical marriage,"
they call the "symmetrical marriage,"
278
842000
3976
լինելու է այսպես կոչված <<սիմետրիկ ամուսնության>>,
14:30
or the "pure marriage,"
or the "companionate marriage."
or the "companionate marriage."
279
846000
5384
կամ << մաքուր ամուսնության>>, կամ << բարեկամական ամուսնության>> դարաշրջան:
Սա ամուսնություն է հավասարների միջև,
14:36
This is a marriage between equals,
280
851408
3568
14:39
moving forward to a pattern
281
855000
2443
որը զարգանում է ըստ մարդկային ոգուն հիանալի համապատասխանող սխեմայի:
14:42
that is highly compatible
with the ancient human spirit.
with the ancient human spirit.
282
857467
3134
14:46
We're also seeing a rise of romantic love.
283
861775
2539
Մենք նաև ռոմանտիկ սիրո աճ ենք գրանցում:
14:49
91 percent of American women
and 86 percent of American men
and 86 percent of American men
284
864786
4226
Ամերիկացի կանանց 91 տոկոսը և տղամարդկանց 86 տոկոսը
երբեք չէին ամուսնանա մեկի հետ, ում իրենք սիրահարված չէին,
14:53
would not marry somebody
who had every single quality
who had every single quality
285
869036
4603
14:58
they were looking for in a partner,
286
873663
1816
անգամ եթե նա օժտված էր իրենց նախընտրած հատկանիշներով:
15:00
if they were not in love with that person.
287
875503
2763
Ըստ 37 համայնքներում իրականացրած ուսումնասիրությունների, մարդիկ ամբողջ աշխարհում
15:03
People around the world,
in a study of 37 societies,
in a study of 37 societies,
288
878290
3519
ուզում են սիրահարված լինել այն անձնավորությանը, ում հետ պետք է ամուսնանան:
15:06
want to be in love
with the person that they marry.
with the person that they marry.
289
881833
3637
Եվ, իսկապես, պլանավորված ամուսնությունները մնում են անցյալում:
15:10
Indeed, arranged marriages are
on their way off this braid of human life.
on their way off this braid of human life.
290
885946
6054
15:20
I even think that marriages
might even become more stable
might even become more stable
291
895618
2794
Կարծում եմ՝ համաշխարհային երկրորդ միտումին զուգընթաց,
ամուսնություններն ավելի կայուն կդառնան:
15:23
because of the second great world trend.
292
898436
3754
Առաջին միտումն այն էր, որ կանայք վերադառնում են աշխատաշուկա,
15:27
The first one being women
moving into the job market,
moving into the job market,
293
902214
2762
15:29
the second one being
the aging world population.
the aging world population.
294
905000
2850
երկրորդը` երկրագնդի բնակչությունը ծերանում է:
15:32
They're now saying that in America,
295
907874
2427
Ասում են, ներկայումս Ամերիկայում
միջին տարիքը պետք է համարվի մինչև 85 տարեկանը:
15:35
that middle age should be regarded
as up to age 85.
as up to age 85.
296
910325
3651
Իբրև թե 76ից 85 տարիքային խմբի մարդկանց
15:39
Because in that highest
age category of 76 to 85,
age category of 76 to 85,
297
914642
4879
40 տոկոսը չի տառապում ոչ մի հիվանդությամբ:
15:44
as much as 40 percent of people
have nothing really wrong with them.
have nothing really wrong with them.
298
919545
3431
15:47
So we're seeing there's a real
extension of middle age.
extension of middle age.
299
923000
3382
Այնպես որ, մենք ականատեսն ենք դառնում <<միջին տարիք>> հասկացության ընդլայնմանը:
15:51
For one of my books,
I looked at divorce data in 58 societies.
I looked at divorce data in 58 societies.
300
926714
5262
Գրքերիցս մեկի համար կատարած ուսումնասիրության համար թվով 58 համայնքում ծանոթացա ամուսնալուծությունների վիճակագրությանը:
15:56
And as it turns out, the older you get,
the less likely you are to divorce.
the less likely you are to divorce.
301
932000
4231
Պարզվում է, որքան մարդը մեծանում է, այնքան քիչ է ամուսնալուծության հավանականությունը:
Այնպես որ, այս պահին Ամերիկայում
16:01
So the divorce rate right now
is stable in America,
is stable in America,
302
936596
3601
ամուսնալուծությունների թիվը կայուն է,
16:05
and it's actually beginning to decline.
303
940221
2334
16:07
It may decline some more.
304
942579
1602
և նույնիսկ նվազում է:
Նույնիսկ կարող եմ ասել, վիագրան, որ փոխարինում է էստրոգեն հորմոնին,
16:11
I would even say that with Viagra,
305
947133
3999
16:15
estrogen replacement, hip replacements
306
951156
3815
և գայթակղիչ կանայք
16:19
and the incredibly interesting women
307
954995
1981
16:21
-- women have never been
as interesting as they are now.
as interesting as they are now.
308
957000
3105
երբեք այսքան հետաքրքիր չեն եղել, որքան հիմա են:
Պատմության մեջ կանայք դեռ այսքան կրթված, հետաքրքիր ու ընդունակ չեն եղել:
16:24
Not at any time on this planet
have women been so educated,
have women been so educated,
309
960129
3458
16:28
so interesting, so capable.
310
963611
1947
Եվ ես իսկապես կարծում եմ, որ եթե մարդկության պատմության մեջ
16:30
And so I honestly think that if there
really was ever a time in human evolution
really was ever a time in human evolution
311
965962
5379
կա երջանիկ ամուսնությունների ժամանակ, ապա այդ ժամանակը հիմա է:
16:36
when we have the opportunity to make
good marriages, that time is now.
good marriages, that time is now.
312
971365
3865
16:41
However, there's always kinds
of complications in this.
of complications in this.
313
976516
3201
Սակայն, այս ամենի հետ մեկտեղ կան նաև դժվարություններ:
Ուղեղի այս երեք համակարգերը՝ կիրք, սեր, կապվածություն,
16:44
These three brain systems
-- lust, romantic love and attachment --
-- lust, romantic love and attachment --
314
979741
4717
միշտ չէ, որ համընկնում են:
16:49
don't always go together.
315
984482
1354
Դրանք պարզապես կարող են համընկնել, ինչպես նաև կարող են չհամընկնել:
16:50
They can go together, by the way.
316
985860
1699
Այդ իսկ պատճառով <<պարզապես սեքսն>>այնքան էլ պարզ երևույթ չէ:
16:52
That's why casual sex isn't so casual.
317
987583
1952
Օրգազմի ժամանակ մեծ քանակությամբ դոպամին է արտադրվում:
16:54
With orgasm you get a spike of dopamine.
318
989559
2269
Դոպամինը ուղղակիորեն կապված է ռոմանտիկ սիրո հետ,
16:56
Dopamine's associated with romantic love,
319
991852
2096
այնպես որ, կարող ես սիրահարվել ցանկացածին, ում հետ քնում ես:
16:58
and you can just
fall in love with somebody
fall in love with somebody
320
993972
2023
17:00
who you're just having casual sex with.
321
996019
1863
Օրգազմի ժամանակ արտադրվում է նաև օկսիտոցին և վազոպրեսին,
17:02
With orgasm, then you get a real rush
of oxytocin and vasopressin --
of oxytocin and vasopressin --
322
997906
3436
որն էլ արտահայտվում է կապվածության դեպքում:
17:06
those are associated with attachment.
323
1001366
2031
Այսինքն՝ կարող եք մշտագո միասնության զգացում ունենալ մեկի հետ,
17:08
This is why you can feel such a sense
of cosmic union with somebody
of cosmic union with somebody
324
1003421
3959
ում հետ պարզապես զբաղվել եք սիրով:
17:12
after you've made love to them.
325
1007404
1849
Սակայն ուղեղի այս երեք համակարգերը ` կիրք, սեր, կապվածություն,
17:14
But these three brain systems:
lust, romantic love and attachment,
lust, romantic love and attachment,
326
1009277
4699
17:18
aren't always connected to each other.
327
1014000
2481
միշտ չէ, որ փոխկապակցված են:
17:21
You can feel deep attachment
to a long-term partner
to a long-term partner
328
1017000
3251
Դուք կարող եք խորը կապվածություն զգալ ձեր մշտական զուգընկերոջ նկատմամբ
և միևնույն ժամանակ սիրահարված լինել մեկ ուրիշին,
17:25
while you feel intense
romantic love for somebody else,
romantic love for somebody else,
329
1020275
4092
և բուռն տենչալ մեկին, որի հանդեպ ոչ կապվածություն եք զգում, ոչ էլ սիրահարված եք:
17:29
while you feel the sex drive for people
unrelated to these other partners.
unrelated to these other partners.
330
1024391
5453
Կարճ ասած՝ մենք կարող ենք միաժամանակ սիրել մի քանի հոգու:
17:35
In short, we're capable of loving
more than one person at a time.
more than one person at a time.
331
1030312
5029
Իրականում, կարող ենք գիշերը պառկել անկողնում
17:40
In fact, you can lie in bed at night
332
1035714
1992
և սուզվել խորը զգացմունքների մեջ: Մեկի հանդեպ խորը կապվածություն,
17:42
and swing from deep feelings
of attachment for one person
of attachment for one person
333
1037730
3246
17:45
to deep feelings
of romantic love for somebody else.
of romantic love for somebody else.
334
1041000
3432
մյուսի հանդեպ լուրջ ռոմանտիկ սեր:
Այնպես որ, կարծում եմ,
17:49
It's as if there's a committee meeting
going on in your head
going on in your head
335
1044456
2881
որ մենք ծնված ենք երջանիկ լինելու համար:
17:52
as you are trying to decide what to do.
336
1047361
3127
Մենք էլ կենդանիների նման ստեղծվել ենք,
17:55
So I don't think, honestly,
337
1050512
1635
17:56
we're an animal
that was built to be happy;
that was built to be happy;
338
1052171
2015
որ բազմանանք:
17:59
we are an animal
that was built to reproduce.
that was built to reproduce.
339
1054210
2268
Կարծում եմ երջանկությունը մեր չարչարանքների տված պտուղն է:
18:01
I think the happiness we find, we make.
340
1056502
2935
18:04
And I think, however,
341
1059461
3482
Եվ, այնուամենայնիվ, մենք կարող ենք լավ հարաբերություններ կառուցել:
18:07
we can make good relationships
with each other.
with each other.
342
1062967
2667
18:10
So I want to conclude with two things.
343
1066000
2105
Ելույթիս վերջում ցանկանում եմ երկու բան ասել:
Մեկը անհանգստությունն է,
18:12
I want to conclude with a worry,
344
1068129
2047
որովհետև ես շատ անհանգստացած եմ, մյուսը մի հիանալի պատմություն է:
18:15
and with a wonderful story.
345
1070200
2929
Անհանգստությունս կապված է հակադեպրեսանտների հետ:
18:19
The worry is about antidepressants.
346
1074287
2689
Ամերիկայում ամեն օր ավելի քան 100մլն հակադեպրեսանտների դեղատոմ է դուրս գրվում:
18:23
Over 100 million prescriptions
of antidepressants
of antidepressants
347
1078631
5132
18:28
are written every year
in the United States.
in the United States.
348
1083787
2821
Ու այդ դեղամիջոցները լայն կիրառում են գտել:
18:31
And these drugs are going generic.
349
1087100
2565
18:34
They are seeping around the world.
350
1089689
2483
Դրանք տարածվում են ամբողջ աշխարհով:
Մի կնոջ գիտեմ, ով 13 տարեկանից
18:37
I know one girl who's been
on these antidepressants,
on these antidepressants,
351
1092743
5233
18:42
SSRIs, serotonin-enhancing
antidepressants -- since she was 13.
antidepressants -- since she was 13.
352
1098000
3976
ընդունում է սերոտոնին պարունակող հակադեպրեսանտ:
18:46
She's 23. She's been on them
ever since she was 13.
ever since she was 13.
353
1102000
2976
Հիմա նա 23 տարեկան է: Իսկ նա ընդունում է այդ դեղահաբերը սկսած 13 տարեկանից:
18:49
I've got nothing against people
who take them short term,
who take them short term,
354
1105000
3516
Ես ոչինչ չունեմ այն մարդկանց դեմ, ովքեր կարճ ժամանակով օգտագործում են նման դեղահաբեր,
18:53
when they're going
through something horrible.
through something horrible.
355
1108540
2223
եթե իհարկե, անցել են սարսափելի իրադարձությունների միջով:
18:55
They want to commit suicide
or kill somebody else.
or kill somebody else.
356
1110787
2355
Ցանկանում են կամ ինքնասպանություն գործել, կամ մարդասպանություն:
Այս դեպքում ես ինքս դա խորհուրդ կտայի:
18:57
I would recommend it.
357
1113166
1068
Սակայն ԱՄՆ-ում օրեցօր ավելի ու ավելի է աճում այն մարդկանց թիվը, ովքեր օգտագործում են նման դեղահաբեր:
18:59
But more and more people
in the United States
in the United States
358
1114258
2459
19:01
are taking them long term.
359
1116741
2384
Իրականում, այս դեղահաբերը բարձրացնում են օրգանիզմում սերոտոնինի մակարդակը:
19:03
And indeed, what these drugs do
is raise levels of serotonin.
is raise levels of serotonin.
360
1119149
5365
Իսկ դրա մակարդակը բարձրացնելով, հակադեպրեսանտները ճնշում են դոպամինի արտադրությունը:
19:09
And by raising levels of serotonin,
you suppress the dopamine circuit.
you suppress the dopamine circuit.
361
1124974
4821
19:14
Everybody knows that.
362
1129819
1562
Սա բոլորին է հայտնի:
19:16
Dopamine is associated with romantic love.
363
1131944
2895
Դոպամինը անմիջականորեն կապված է ռոմանտիկ սիրո հետ:
19:21
Not only do they suppress
the dopamine circuit,
the dopamine circuit,
364
1136627
3150
Դեղահաբերը ոչ միայն խոչընդոտում են դոպամինի արտադրությանը, այլև սպանում են սեռական ցանկությունը:
19:24
but they kill the sex drive.
365
1139801
1867
Իսկ սեռական ցանկությունը սպանելով` սպանում ենք նաև օրգազմը:
19:27
And when you kill the sex drive,
you kill orgasm.
you kill orgasm.
366
1142316
3824
Օրգազմը սպանելու արդյունքում կասեցնում ենք այն միացությունների հոսքը օրգանիզմ, որով պայմանավորված է կապվածությունը:
19:30
And when you kill orgasm,
367
1146164
1191
19:32
you kill that flood of drugs
associated with attachment.
associated with attachment.
368
1147379
3867
Այս ամենը փոխկապակցված է ուղեղի հետ:
19:36
The things are connected in the brain.
369
1151712
2264
19:38
And when you tamper with one brain system,
370
1154000
2656
Եվ երբ միջամտում ենք ուղեղի մի համակարգում,
միջամտում ենք նաև մյուսում:
19:41
you're going to tamper with another.
371
1156680
1945
19:43
I'm just simply saying that a world
without love is a deadly place.
without love is a deadly place.
372
1159000
4754
Ուզում եմ պարզապես ասել, որ կյանքն առանց սիրո մռայլ է:
19:49
So now --
373
1164738
1002
Իսկ հիմա. (Ծափահարություններ) Շնորհակալ եմ:
19:50
(Applause)
374
1165764
4212
19:54
Thank you.
375
1170000
1703
Ուզում եմ ելույթս ամփոփել նախ հետևյալ պատմությամբ և ապա մի փոքր դիտողությամբ:
19:56
I want to end with a story.
376
1171727
1485
19:58
And then, just a comment.
377
1173839
1300
Վերջին 30 տարվա ընթացքում ուսումնասիրում եմ ռոմանտիկն սերը, սեքսն ու կապվածությունը:
20:01
I've been studying romantic love
and sex and attachment for 30 years.
and sex and attachment for 30 years.
378
1176741
4779
Ես երկվորյակ եմ, և ինձ միշտ հետաքրքրել է, ինչու ենք մենք բոլորս իրար նման:
20:08
I'm an identical twin;
I am interested in why we're all alike.
I am interested in why we're all alike.
379
1183774
3516
Ինչու ենք ես և դուք իրար նման: Ինչու են իրաքցիները, ճապոնացիները,
20:12
Why you and I are alike,
why the Iraqis and the Japanese
why the Iraqis and the Japanese
380
1187925
3051
20:15
and the Australian Aborigines
and the people of the Amazon River
and the people of the Amazon River
381
1191000
3000
ավստրալական աբորիգենները և Ամազոն գետի ափին բնակվող մարդիկ բոլորն իրար նման:
20:18
are all alike.
382
1194024
1000
20:20
And about a year ago,
383
1195777
2309
Մոտ մեկ տարի առաջ օն-լայն ծանոթությունների Match.com կայքը ինձ դիմեց
20:22
an Internet dating service,
Match.com, came to me
Match.com, came to me
384
1198110
2985
և խնդրեց, որ ինքս էլ ծանոթությունների կայք ստեղծեմ:
20:25
and asked me if I would design
a new dating site for them.
a new dating site for them.
385
1201119
3652
20:29
I said, "I don't know anything
about personality. You know?
about personality. You know?
386
1204795
2802
Ես ասացի.<< Բայց ես ոչինչ չգիտեմ անձնական որակների մասին,հասկանում եք:
20:32
I don't know. Do you think
you've got the right person?"
you've got the right person?"
387
1207621
2720
Ոչինչ չգիտեմ: Վստահ եք, որ ճիշտ մարդու եք դիմել>>:
Նրանք ասացին. <<Այո>>:
20:35
They said, "Yes."
388
1210365
1040
Սա ստիպեց ինձ մտածել, ինչու ենք մենք սիրահարվում հենց տվյալ անձնավորությանը, և ոչ թե ուրիշին:
20:36
It got me thinking
about why it is that you fall in love
about why it is that you fall in love
389
1211429
3023
20:39
with one person rather than another.
390
1214476
1732
Ու դա իմ ներկայի ծրագիրն է: Այն կներառվի իմ հաջորդ գրքում:
20:41
That's my current project;
it will be my next book.
it will be my next book.
391
1216232
3443
Կան բազմաթիվ պատճառներ, թե ինչու ենք սիրահարվում մեկին, և ոչ թե մյուսին:
20:45
There's all kinds of reasons
392
1220262
1539
20:46
that you fall in love
with one person rather than another.
with one person rather than another.
393
1221825
2753
Շատ կարևոր է ժամանակի գործոնը: Մոտիկության,
20:49
Timing is important.
Proximity is important.
Proximity is important.
394
1224602
3286
առեղծվածի գործոնը: Մենք սիրահարվում ենք մեկին, ով մեզ հանելուկային է թվում,
20:52
Mystery is important.
395
1227912
1380
20:54
You fall in love with somebody
who's somewhat mysterious,
who's somewhat mysterious,
396
1229316
2729
քանի որ վերջինս նպաստում է ուղեղում դոպինի արտադրությանը ու ,
20:56
in part because mystery
elevates dopamine in the brain,
elevates dopamine in the brain,
397
1232069
2678
երևի, ստիպում սիրահարվել:
20:59
probably pushes you
over that threshold to fall in love.
over that threshold to fall in love.
398
1234771
2766
Մենք սիրահարվում ենք նրանց, ովքեր համընկնում են ինչպես ես եմ կոչում <<սիրո քարտեզին>>,
21:02
You fall in love with somebody
399
1237561
1429
21:03
who fits within
what I call your "love map,"
what I call your "love map,"
400
1239014
2095
որտեղ անգիտակցաբար նշված են հատկանիշներ, և որոնք աճում են մեր մեծանալու հետ մեկտեղ:
21:05
an unconscious list of traits
401
1241133
2147
21:08
that you build in childhood
as you grow up.
as you grow up.
402
1243304
2314
Եվ ես կարծում եմ,
21:10
And I also think
that you gravitate to certain people,
that you gravitate to certain people,
403
1245642
3042
որ մեզ ձգում են այն մարդիկ, ովքեր ինչ- որ կերպ նպաստում են մեր ուղեղի կազմավորմանը:
21:13
actually, with somewhat
complementary brain systems.
complementary brain systems.
404
1248708
3268
21:16
And that's what I'm now
contributing to this.
contributing to this.
405
1252000
2287
Սա այս ծրագրում կատարած իմ ներդրումն է:
Ուզում եմ ձեզ մի պատմություն պատմել:
21:19
But I want to tell you
a story, to illustrate.
a story, to illustrate.
406
1254311
3665
21:22
I've been carrying on here
about the biology of love.
about the biology of love.
407
1258000
2976
Շարունակ ձեզ պատմում էի սիրո կենսաբանության մասին:
Ուզում էի նաև փոքր-ինչ խոսել սիրո մշակույթի,
21:26
I wanted to show you a little bit
about the culture of it, too,
about the culture of it, too,
408
1261709
3687
նրա կախարդանքի մասին:
21:30
the magic of it.
409
1265420
1167
21:32
It's a story that was told to me
410
1268000
3349
Այս պատմությունը ինձ պատմել է մեկը, ով լսել է մեկ ուրիշից:
21:36
by somebody who had
heard it just from one --
heard it just from one --
411
1271373
2461
Մի խոսքով սա շատ մոտ է իրականությանը:
21:38
probably a true story.
412
1273858
1118
Այն պատահել է մի ասպիրանտի հետ: Ես աշխատում եմ Ռեթջերսում,
21:41
It was a graduate student --
I'm at Rutgers and my two colleagues --
I'm at Rutgers and my two colleagues --
413
1276508
3468
21:44
Art Aron is at SUNY Stony Brook.
414
1280000
1976
իսկ երկու գործընկերներս՝Ստոնիբրուկում:
21:46
That's where we put our people
in the MRI machine.
in the MRI machine.
415
1282000
2371
Հենց այստեղ ենք մենք իրականցնում մագնիսական ռեզոնանսային պատկերահանումը:
21:49
And this graduate student was madly
in love with another graduate student,
in love with another graduate student,
416
1285000
4563
Ասպիրանտը խենթորեն սիրահարված էր համակուրսեցուն,
սակայն այդ սերը փոխադարձ չէր:
21:54
and she was not in love with him.
417
1289587
2373
Նրանք միասին մասնակցելու էին Պեկինում անցկացվող համաժողովի:
21:58
And they were
all at a conference in Beijing.
all at a conference in Beijing.
418
1293206
2255
Մեր ուսումնասիրություններից նա բացահայտել էր, որ, եթե սուր զգացողություններ ապրի որևէ մեկի հետ,
22:01
And he knew from our work
419
1296485
3034
22:04
that if you go and do something
very novel with somebody,
very novel with somebody,
420
1299543
4408
ապա ուղեղում դոպամինը քանակը կբարձրանա:
22:08
you can drive up
the dopamine in the brain,
the dopamine in the brain,
421
1303975
2001
22:10
and perhaps trigger this brain
system for romantic love.
system for romantic love.
422
1306000
3693
Եվ թերևս դրանով ուղեղին կստիպի սիրահարվել: (Ծիծաղ)
22:14
(Laughter)
423
1309717
2157
Ուստի որոշեց փորձել կյանքի գիտությունը
22:16
So he decided he'd put science to work.
424
1311898
3886
և աղջկան հրավիրեց ռիկշայով զբոսնելու:
22:21
And he invited this girl to go off
on a rickshaw ride with him.
on a rickshaw ride with him.
425
1316624
3334
22:25
And sure enough -- I've never been in one,
426
1320809
2069
Իհարկե ես երբեք չեմ զբոսնել ռիկշայով,
22:27
but apparently they go
all around the buses and the trucks
all around the buses and the trucks
427
1322902
2738
բայց ինչպես պարզվեց, նրանք շրջանցում էին բոլոր ավտոբուսներին և բեռնատարներին,
և շատ խենթ, աղմկոտ, ու զվարճալի զբոսանք է եղել:
22:30
and it's crazy and it's noisy
and it's exciting.
and it's exciting.
428
1325664
2818
Ուստի մտածել է, թե այս ամենը կբարձրացնի դոպամինի քանակը ուղեղում,
22:33
He figured that this would drive up
the dopamine,
the dopamine,
429
1328506
2286
ու աղջիկը կսիրահարվի իրեն:
22:35
and she'd fall in love with him.
430
1330816
1532
Այսպես նրանք գնում են, աղջիկը պինդ բռնվել է տղայից,
22:37
So off they go and she's squealing
and squeezing him
and squeezing him
431
1332372
4974
ժպտում է, մի խոսքով ամեն ինչ հիասքանչ է:
22:42
and laughing and having a wonderful time.
432
1337370
2517
22:44
An hour later they get down
off of the rickshaw,
off of the rickshaw,
433
1339911
3539
Մեկ ժամ անց, երբ իջնում են ռիկշայից,
22:48
and she throws her hands up and she says,
434
1343474
3580
աղջիկը քաշում է ձեռքերն ու ասում. <<Հրաշալի էր:
22:51
"Wasn't that wonderful?"
435
1347078
2312
Ռիկշայի վարորդը շատ գայթակղիչ էր>>:
22:54
And, "Wasn't that rickshaw
driver handsome!"
driver handsome!"
436
1349414
3414
22:57
(Laughter)
437
1352852
3069
(Ծիծաղ) (Ծափահարություններ)
23:00
(Applause)
438
1355945
6031
23:06
There's magic to love!
439
1362000
1162
Սիրո մեջ կա կախարդանք:
23:07
(Applause)
440
1363186
1611
Սակայն ուզում եմ ավարտել հետևյալով. միլիոնավոր տարիների ընթացքում մենք ձեռք ենք բերել երեք հիմնական կարիք.
23:09
But I will end by saying
that millions of years ago,
that millions of years ago,
441
1364821
3620
23:13
we evolved three basic drives:
442
1368465
2332
սեքս, սեր և կապվածություն մեր զուգընկերոջ հանդեպ:
23:15
the sex drive, romantic love
443
1370821
2519
23:18
and attachment to a long-term partner.
444
1373364
2340
Այս օղակները խորապես ընկղմված են մեր ուղեղի մեջ:
23:20
These circuits are deeply
embedded in the human brain.
embedded in the human brain.
445
1375728
3079
Դրանք ապրելու են այնքան ժամանակ, քանի դեռ ապրում է մարդկային ցեղը այս, (Ծափահարություններ)
23:24
They're going to survive
as long as our species survives
as long as our species survives
446
1379203
4403
ինչպես Շեքսպիրն է ասել, << դատարկ երկրում>>:
23:28
on what Shakespeare called
"this mortal coil."
"this mortal coil."
447
1383630
2708
Շնորհակալություն: (Ծափահարություններ)
23:31
Thank you.
448
1386362
1006
23:32
Chris Anderson: Helen Fisher!
449
1387392
1425
23:33
(Applause)
450
1388841
1063
ABOUT THE SPEAKER
Helen Fisher - Anthropologist, expert on loveAnthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love.
Why you should listen
Fisher's several books lay bare the mysteries of our most treasured emotion: its evolution, its biochemical foundations and its vital importance to human society. Fisher describes love as a universal human drive (stronger than the sex drive; stronger than thirst or hunger; stronger perhaps than the will to live), and her many areas of inquiry shed light on timeless human mysteries like why we choose one partner over another. Her classic study, Anatomy of Love, first published in 1992, has just been re-issued in a fully updated edition, including her recent neuroimaging research on lust, romantic love and attachment as well as discussions of sexting, hooking up, friends with benefits, other contemporary trends in courtship and marriage, and a dramatic current trend she calls “slow love.”
Helen Fisher | Speaker | TED.com