TEDxMaastricht
Bart Knols: 3 new ways to kill mosquitoes
بارت نوڵس: ٣ ڕێکێن نوی بو کوشتنا پێشییان
Filmed:
Readability: 3.7
327,786 views
ئەم دشێین مێش ومورێن پێشییێ بخو بکاربینین لدژی وێ. ل تێد ئێکس ماستریخت ئاخفتنکەر بارت نوڵس ئەو چارەسەرییێن تیما وی لسەر کاردکەن دئێخیتە بەرچاڤ ژبو شەرکرنێ لدژی مەلاریایێ -- دگەل پەنیرێ لیمبورگەر وحەبکەکا کوژەک.
(ئەڤ فلمە یێ هاتییە تومارکرنێ ل تێد ئێکس ماستریخت )
Bart Knols - Malariologist
Bart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria. Full bio
Bart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
(Mosquito buzzing)
0
527
6454
(بڤبڤا پێشییێ)
00:25
(Swat)
1
10009
3025
(دەنگێ شەق لێدانێ)
00:28
Gotcha.
2
13034
2983
من تۆ گرتی.
پێشی.
00:31
Mosquitos. I hate them.
3
16017
3724
کەربێن من ژوان ڤەدبن.
00:35
Don't you?
4
19741
1768
کەربێت تەژی ژوان ڤە نابن؟
00:37
That awful buzzing sound at night around your ears
5
21509
3091
ئەو بڤبڤا نەخوەش لدەوروبەری گوهێن تە بشەڤێ
00:40
that drives you absolutely crazy?
6
24600
2371
یاکو تە بتەمامی دین دکەت؟
00:42
Knowing that she wants to stick a needle in your skin
7
26971
2214
بزانینا وێ چەندێ کو ئەوێ
دڤێت شیژنەکێ بکەتە
دڤێت شیژنەکێ بکەتە
00:45
and suck out your blood? That's awful, right?
8
29185
4086
دپیستێ تەدا و خوینا تە
بمێژیت؟
بمێژیت؟
گەلەک نەخوەشە،
مانە وەسایە؟
مانە وەسایە؟
00:49
In fact, there's only one good thing I can think of
9
33271
3381
براستی، دەربارەی پێشییا،
تشتەکێ باش یێ هەی ئەز دشێم هزر تێدا بکەم.
تشتەکێ باش یێ هەی ئەز دشێم هزر تێدا بکەم.
00:52
when it gets to mosquitos.
10
36652
2380
،دەمێ بشەڤێ دژوورا مەیا نڤستنێ ڤە دفرن
00:54
When they fly into our bedroom at night,
11
39032
2711
.وا پێخوشە لەقا لهەڤژینامن بدەن
00:57
they prefer to bite my wife.
12
41743
3105
(پێكەنين)
بەلـێ پا تشتەکێ بالکێشە، مانە؟
01:00
But that's fascinating, right?
13
44848
1209
01:01
Why does she receive more bites than I do?
14
46057
4606
بوچی ئەو پتر ژمن لەقا دخوەت؟
و بەرسڤ بێهنە،
01:06
And the answer is smell, the smell of her body.
15
50663
4192
بێهنا لەشێ وێ.
01:10
And since we all smell different and produce chemicals
16
54855
2650
و مادەم بێهنا مە هەمییان یا ژێک جودایە و
ماددێن کیمیایی یێن جودا ئەم
ماددێن کیمیایی یێن جودا ئەم
01:13
on our skin that either attract or repel mosquitos,
17
57505
4477
لسەر لەشێ خوە بەرهەم دئینین، کو یان پێشیان
بەرەف خوەڤە دکێشن یان ددەنە پاش،
بەرەف خوەڤە دکێشن یان ددەنە پاش،
01:17
some of us are just more attractive than others.
18
61982
3432
هەما بتنێ ژبەرکو هندەک ژمە
پتر ژیێن دی دسەرنجراکێشترن.
پتر ژیێن دی دسەرنجراکێشترن.
ڤێجا بێهنا هەڤژینا من خوەشترە ژیامن،
یانژی بتنێ بێهنا من پیسترە ژیا وێ.
یانژی بتنێ بێهنا من پیسترە ژیا وێ.
01:21
So my wife smells nicer than I do, or I just
19
65414
3230
01:24
stink more than she does.
20
68644
2786
01:27
Either way, mosquitos find us in the dark
21
71430
3581
بهەر ڕێکەکا هەبیت، پێــشی دتاریاتییێ دا مە
دبینن برێکا بێهنکرنێ. ئەو بێهن دکەنە مە.
دبینن برێکا بێهنکرنێ. ئەو بێهن دکەنە مە.
01:30
by sniffing us out. They smell us.
22
75011
2735
01:33
And during my Ph.D, I wanted to know exactly
23
77746
2710
و دماوێ دکتورایا خوەدا، من دڤیا
بدروستاهی بزانم کا ئەو چ کیمییای نە
بدروستاهی بزانم کا ئەو چ کیمییای نە
01:36
what chemicals from our skin mosquitos used,
24
80456
2756
ژلەشێ مە کو پێشیا مەلاریا
یا ئەفریقی بکاردئینیت داکو
یا ئەفریقی بکاردئینیت داکو
01:39
African malarial mosquitos use to track us down at night.
25
83212
3781
بدویف مە بکەڤیت بشەڤێ.
01:42
And there's a whole range of compounds that they do use.
26
86993
3568
و ڕێژەکا گەلەک ژ تێکەلان
یا هەی یێن کو ئەو بکاردئینن.
یا هەی یێن کو ئەو بکاردئینن.
01:46
And this was not going to be an easy task.
27
90561
3027
و ئەڤە نە کارەکێ بسانەهی بوو.
01:49
And therefore, we set up various experiments.
28
93588
3105
و ژبەر ڤێ چيندێ مە ژمارەکا
جیاواز یا تاقیکرنان ئامادەکرن.
جیاواز یا تاقیکرنان ئامادەکرن.
01:52
Why did we set up these experiments?
29
96693
2868
بوچی مە ئەڤ تاقیکرنە ئامادەکرن؟
01:55
Because half the world's population runs the risk
30
99561
3353
ژبەرکو نیڤا دانویشتییێن جیهانێ
یێن ژمەترسییا توشبوونێ بئێشەکا کوژەک درەڤن
وەک مەلاریایێ
وەک مەلاریایێ
01:58
of contracting a killer disease like malaria
31
102914
3206
02:02
through a simple mosquito bite.
32
106120
2702
برێکا لەقەکا سادە یا پێشییێ.
02:04
Every 30 seconds, somewhere on this planet,
33
108822
2367
هەر ٣٠ چرکەیان،
لجهەکی لسەر ڤێ هەسارێ،
لجهەکی لسەر ڤێ هەسارێ،
02:07
a child dies of malaria, and Paul Levy this morning,
34
111189
3671
زاروکەک دمریت ژبەر مەلاریایێ،
و ڤێ سپێدێ پاول لێڤی
دەربارەی میتافورا ٧٢٧ێ
دەربارەی میتافورا ٧٢٧ێ
02:10
he was talking about the metaphor of the 727 crashing into the United States.
35
114860
3847
و هاتنا وێ بو ئەمریکا دئاخفت.
02:14
Well, in Africa, we have the equivalent of seven jumbo 747s
36
118707
5581
باشە، لئەفریقیا، مە نێزیکی
٧٤٧ێن گەلەک مەزن یێن هەین
٧٤٧ێن گەلەک مەزن یێن هەین
02:20
crashing every day.
37
124288
2801
کو هەر ڕۆژ ڕوویددەن.
02:22
But perhaps if we can attract these mosquitos to traps,
38
127089
3241
بەلـێ پا دبیت ئەگەر ئەم بشێین
پێشییان بەرەف خەفکان ڤە بکێشین،
پێشییان بەرەف خەفکان ڤە بکێشین،
02:26
bait it with our smell, we may be able to stop transmission
39
130330
3701
دسەردا ببەین برێکا بێهنا خوە،
لوی دەمی دبیت ئەم بشێین
ڤەگوهاستنا ئێشان براوەستینن.
ڤەگوهاستنا ئێشان براوەستینن.
02:29
of disease.
40
134031
1830
02:31
Now solving this puzzle was not an easy thing,
41
135861
2248
نوکە، چارەسەرکرنا ڤێ ئاریشێ
تشتەکێ بسانەهی نەبوو.
تشتەکێ بسانەهی نەبوو.
02:34
because we produce hundreds of different chemicals on the skin,
42
138109
3237
ژبەرکو ئەم سەدان ماددێن کیمیاییێن
جودا بەرهەم دئینن لسەر پیستی،
جودا بەرهەم دئینن لسەر پیستی،
02:37
but we undertook some remarkable experiments
43
141346
2417
بەلـێ پا مە هندەک
تاقیکرنێن بالکێش ئەنجام دان
تاقیکرنێن بالکێش ئەنجام دان
02:39
that managed us to resolve this puzzle very quickly indeed.
44
143763
3792
یێن کو ڕێک دایە مە کو گەلەک زوی
ڤێ ئاریشێ چارەسەر بکەین.
ڤێ ئاریشێ چارەسەر بکەین.
02:43
First, we observed that not all mosquito species
45
147555
3363
لدەستپێکێ، مە تێبینیا وێ چەندێ کر
کو نە هەمی توخمێن پێشییان
کو نە هەمی توخمێن پێشییان
02:46
bite on the same part of the body. Strange.
46
150918
3848
لهەمان جهـێ لەشی لەقا ددانن.
تشتەکێ سەیرە.
02:50
So we set up an experiment
47
154766
1619
ژبەرڤێ چەندێ
مە تاقیکرنەک ئامادەکر
مە تاقیکرنەک ئامادەکر
02:52
whereby we put a naked volunteer in a large cage,
48
156385
3612
و مە خوبەخشەکێ ڕویس
کرە دقەفەسەکا مەزن دا،
کرە دقەفەسەکا مەزن دا،
(پێکەنین)
02:55
and in that cage we released mosquitos
49
159997
3139
و دوێ قەفەسێ دا، مە پێشی بەردان
02:59
to see where they were biting on the body of that person.
50
163136
3319
دا ئەم ببینين کا ئەو لەقا ددانە کیڤە
لسەر لەشێ وی کەسی.
لسەر لەشێ وی کەسی.
03:02
And we found some remarkable differences.
51
166455
2599
و مە هندەک جیاوازییێن بالکێش دیتن.
للایێ چەپێ لڤێرە تو لەقێن
03:04
On the left here you see the bites
52
169054
2363
03:07
by the Dutch malarial mosquito on this person.
53
171417
2925
پێشییا مەلاریا یا ئەلمانی
دبینی لسەر ڤی کەسی.
دبینی لسەر ڤی کەسی.
ئەوانا حەزەکا مەزن هەبوو
ژبو لەقدانێ لسەر ناڤچاڤێن مرۆڤی.
ژبو لەقدانێ لسەر ناڤچاڤێن مرۆڤی.
03:10
They had a very strong preference for biting on the face.
54
174342
3028
03:13
In contrast, the African malarial mosquito
55
177370
2462
بەروڤاژی ڤێ چەندێ،
پێشییا مەلاریا یا ئەفریقی
پێشییا مەلاریا یا ئەفریقی
03:15
had a very strong preference for biting the ankles and feet of this person,
56
179832
5805
حەزەکا مەزن هەبوو ژبو لەقدانێ
لئەنیشک و پێیێن ڤی کەسی.
لئەنیشک و پێیێن ڤی کەسی.
و ئەو، چ پێنەڤێت، پێتڤییە
مە زانیبایە ژکەڤن وەرە،
مە زانیبایە ژکەڤن وەرە،
03:21
and that of course we should have known all along
57
185637
2465
ژبەرکو دبێژنە وان [موسکی-تووس]، تو دبینی؟
تووس=تبلێن پێی بئینگلیزی
تووس=تبلێن پێی بئینگلیزی
03:24
because they're called mosqui-toes, you see? (Laughter)
58
188102
4472
(پێکەنین)
ئەڤ چەندە ڕاستە.
03:28
That's right. (Applause)
59
192574
3107
(دەست قوتان)
03:31
And so we started focusing on the smell of feet,
60
195681
5653
و ژبەر ڤێ چەندێ مە دەستپێکر
کو بالا خوە بدەینە سەر بێهنا پێیان...
کو بالا خوە بدەینە سەر بێهنا پێیان...
لسە بێهنا پێیێن مرۆڤی.
03:37
on the smell of human feet,
61
201334
1572
03:38
until we came across a remarkable statement in the literature
62
202906
3702
حەتا ئەم گەهشتینە داخویانییەکا
بالکێش دزانستێ ئەدەبی دا
بالکێش دزانستێ ئەدەبی دا
03:42
that said that cheese smells after feet
63
206608
3658
کو دبێژیت کو بێهنا پێیان ژپەنیری دهێت
03:46
rather than the reverse. Think of it.
64
210266
4082
نەکو بێهنا پەنیری ژپێیان دهێت.
هزرا خوە تێدا بکە.
و ئەڤێ وەل مە کر ژبو
ئەنجام دانا تاقیکرنەکا بالکێش.
ئەنجام دانا تاقیکرنەکا بالکێش.
03:50
And this triggered us to do a remarkable experiment.
65
214348
2259
03:52
We tried, with a tiny little piece of Limburger cheese,
66
216607
4379
مە پێکولکر، ب پارچەکا
بچوویک یا پەنیرێ لیمبورگەر،
بچوویک یا پەنیرێ لیمبورگەر،
03:56
which smells badly after feet,
67
220986
2672
یاکو گەلەک بێهنا پێیان ژێ دهات،
03:59
to attract African malaria mosquitos.
68
223658
2497
داپێشییا مەلاریا یائەفریقی
بەرەف خوەڤەبکێشیت.
بەرەف خوەڤەبکێشیت.
04:02
And you know what? It worked.
69
226155
2732
و تو دزانی چ؟
ئەڤ چەندە ڕوویدا.
ئەڤ چەندە ڕوویدا.
04:04
In fact, it worked so well that now we have a synthetic mixture
70
228887
5335
براستی، گەلەک بباشی برێڤە چوو
کو نوکە مە تێکەلەکێ دەستکرد یێ
بێهنا پەنیرێ لیمورگەر یێ هەی
بێهنا پەنیرێ لیمورگەر یێ هەی
04:10
of the aroma of Limburger cheese that we're using in Tanzania
71
234222
4514
کو ئەم یێ بکاردئینن لتەنزانییا
04:14
and has been shown there to be two to three times
72
238736
2112
و یا دیاربووی لوێرێ
کو دوو یان سێ جاران پتر
ژمرۆڤان سەرنجراکێشترە بۆ پێشییان.
ژمرۆڤان سەرنجراکێشترە بۆ پێشییان.
04:16
more attractive to mosquitos than humans.
73
240848
3882
04:20
Limburg, be proud of your cheese,
74
244730
3521
لیمبورگ، یا سەر بلند بە بپەنیرێ خوە،
04:24
as it is now used in the fight against malaria.
75
248251
3197
ژبەرکو نوکە ئەو دهێتە بکارئینان
دشەرێ لدژی پێشیيان دا.
دشەرێ لدژی پێشیيان دا.
(دەست قوتان)
04:27
(Applause)
76
251448
6796
04:34
That's the cheese, just to show you.
77
258244
2934
ئەڤە ئەو پەنیرە، بتنێ دا نیشا هەوە بدەم.
04:37
My second story is remarkable as well.
78
261178
3179
چیروکا من یا دووێ ژی یا بالکێشە.
04:40
It's about man's best friend. It's about dogs.
79
264357
3615
دەربارەی باشترین هەڤالێ مرۆڤییە.
دەربارەی سەی یە.
دەربارەی سەی یە.
و ئەزدێ نیشا هەوە دەم کا ئەم چەوا دێ شێین
سەی بکارئینین لدژی مەلاریایێ.
سەی بکارئینین لدژی مەلاریایێ.
04:43
And I will show you
80
267972
993
04:44
how we can use dogs in the fight against malaria.
81
268965
3137
04:48
One of the best ways of killing mosquitos
82
272102
3668
ئێک ژباشترین ڕێکێن کوشتنا پێشییان
ئەوە کو خوە نەگری حەتا ئەو بشێن
بفرن وەک پێشییێن پێگەهشتی
بفرن وەک پێشییێن پێگەهشتی
04:51
is not to wait until they fly around like adults
83
275770
2955
04:54
and bite people and transmit disease.
84
278725
3087
و لەقا بدانن و ئێشان بڤەگوهێزن.
ڕێک ئەوە کو وان بکوژی دەمێ ئەو هێشتا دئاڤێ
دا وەک کرموک.
دا وەک کرموک.
04:57
It's to kill them when they're still in the water as larvae.
85
281812
3903
05:01
Why? Because they are just like the CIA.
86
285715
4725
بۆچی؟
ژبەرکو ئەو وەکی (سی-ئای-ئەی) نە.
05:06
In that pool of water, these larvae are concentrated.
87
290440
4152
دوی جهێ ئاڤێ دا، ئەڤ کرموکە بکوم بکومەنە.
ئەو هەمییە یێن پێکڤە لوێرێ.
ئەو نەشێن بلڤن.
ئەو نەشێن بلڤن.
05:10
They're all together there. They are immobile.
88
294592
2682
ئەو نەشێن ژوێ ئاڤێ برەڤن.
05:13
They can't escape from that water. They can't fly.
89
297274
3168
ئەو نەشێن بفرن.
و بسانەهی مرۆڤ دشێت بگەهیتە وان.
05:16
And they're accessible. You can actually walk up
90
300442
3457
تو دشێی بسانەهی بچییە دەف وێ ئاڤێ
و وان لوێرێ بکوژی، مانە؟
و وان لوێرێ بکوژی، مانە؟
05:19
to that pool and you can kill them there, right?
91
303899
4259
ڤێجا ئاریشە دهێتە درێکا مەدا لڤێرە
ئەوە کو، لسەرانسەری ئەردی،
ئەوە کو، لسەرانسەری ئەردی،
05:24
So the problem that we face with this is that,
92
308158
3872
05:27
throughout the landscape, all these pools of water
93
312030
3161
ئەڤ هەمی جهێن ئاڤێ یێن کرموک تێدا،
05:31
with the larvae, they are scattered all over the place,
94
315191
2723
ئەو دبەلاڤ بووینە لسەرانسەری جهی هەمییێ،
کو بو چاڤدێرەکێ وەکی ڤی بزەحمەت لێ دکەت
داکو بشێت ڤان هەمی جهێن
داکو بشێت ڤان هەمی جهێن
05:33
which makes it very hard for an inspector like this
95
317914
2908
05:36
to actually find all these breeding sites and treat them with insecticides.
96
320822
3978
زێدە بوونا وان ببینیت و برێکا دەرمانێ
مێش و مووران وان ژناڤ ببەت.
مێش و مووران وان ژناڤ ببەت.
05:40
And last year we thought very, very hard,
97
324800
2531
وسالا بووری مە گەلەک هزر کر، گەلەک و گەلەک
کا دێ چەوا شێین ڤێ ئاریشێ چارەسەر کەین؟
کا دێ چەوا شێین ڤێ ئاریشێ چارەسەر کەین؟
05:43
how can we resolve this problem? Until we realized
98
327331
3375
حەتا بوومە دیاربووی کو هەروەکی مە --
کا چەوا مە بێهنەکا جوودا هەیە --
کا چەوا مە بێهنەکا جوودا هەیە --
05:46
that just like us, we have a unique smell,
99
330706
3263
05:49
that mosquito larvae also have a very unique smell.
100
333969
4511
کرموکێن پێشییانژی
بێهنەکا زێدە جوودا یا هەی.
بێهنەکا زێدە جوودا یا هەی.
05:54
And so we set up another crazy experiment,
101
338480
2093
و ژبەر ڤێ چەندێ مە
تاقیکرنەکا دی یا دین
تاقیکرنەکا دی یا دین
05:56
because we collected the smell of these larvae,
102
340573
2072
ئەنجام دا، ژبەرکو مە بێهنا
ڤان کرموکان کوم دکر
ڤان کرموکان کوم دکر
05:58
put it on pieces of cloth, and then did something very remarkable.
103
342645
4366
ددانا سەر پارچەکا قوماشی، و پاشی تشتەکێ
گەلەک بالکێش ئەنجام دا.
گەلەک بالکێش ئەنجام دا.
لڤێرە مە هێلەک یا هەی
کو چوار کون یێن لێ
کو چوار کون یێن لێ
06:02
Here we have a bar with four holes,
104
347011
2393
و مە بێهنا ڤان کرموکان
کرە دکونا لاێ چەپێ دا.
کرە دکونا لاێ چەپێ دا.
06:05
and we put the smell of these larvae in the left hole.
105
349404
2803
ئوهـ، گەلەک زووی رویدا.
06:08
Ooh, that was very quick.
106
352207
1075
06:09
And then you see the dog. It's called Tweed. It's a border collie.
107
353282
2444
و پاشی تو دبینی سەی. ناڤێ وی تویدە.
ژجورێ کوڵییێ سنورایە.
ژجورێ کوڵییێ سنورایە.
06:11
He's examining these holes, and now he's got it already.
108
355726
2915
ئەو یێ ڤان بێهنان تاقی دکەت
و نوکە ئەو یێ ئامادەیە.
و نوکە ئەو یێ ئامادەیە.
06:14
He's going back to check the control holes again,
109
358641
2497
ئەو دێ زڤریتە ڤە داکو دووبارە
کونترولا کونان بکەت،
کونترولا کونان بکەت،
06:17
but he's coming back to the first one,
110
361138
1483
بەلـێ پا ئەو یێ دزڤریتەڤە بو یا ئێکێ،
06:18
and now he's locking into that smell,
111
362621
2657
و نوکە ئەو ما گرێدای بوێ بێهنڤێ ڤە،
06:21
which means that now we can use dogs
112
365278
2230
کو نوکە ڕامانا وێ چەندێ ددەت، ئەم دشێین
سەیان بکاربینین دگەل ڤان چاڤدێران
سەیان بکاربینین دگەل ڤان چاڤدێران
06:23
with these inspectors to much better find
113
367508
2328
داکو گەلەک بسانەهیتر جهێن
زێدە بوونا پێشییان ببینن،
زێدە بوونا پێشییان ببینن،
06:25
the breeding sites of mosquitos in the field,
114
369836
2384
و هوسا کارتێکرنەکا مەزنتر
هەبیت لسەر مەلاریایێ.
هەبیت لسەر مەلاریایێ.
06:28
and therefore have a much bigger impact on malaria.
115
372220
2869
06:30
This lady is Ellen van der Zweep. She's one of the best dog-trainers in the world,
116
375089
3714
ناڤێ ڤێ خاتینێ
ئیلێن ڤان دێر زویپە.
ئیلێن ڤان دێر زویپە.
ئەو ئێکە ژباشترین ڕاهێنەرێن سەیان لجیهانێ،
06:34
and she believes that we can do a lot more.
117
378803
2875
و ئەو باوەردکەت ئەم
دشێین پتر ئەنجام بدەین.
دشێین پتر ئەنجام بدەین.
06:37
Since we also know that people that carry malaria parasites
118
381678
3718
ژبەرکو ئەم وی چەندێ ژی دزانین کو ئەو کەسێن
مێشومورێن مەلاریا لێ دهەلگرن
مێشومورێن مەلاریا لێ دهەلگرن
06:41
smell different compared to people that are uninfected,
119
385396
2976
بێهنا وان یا جیاوازە ژوی
کەسێ نە توشبووی،
کەسێ نە توشبووی،
06:44
she's convinced that we can train dogs
120
388372
2306
ئەو لوێ باوەرێ یە
کو ئەم دشێین سەیان فێربکەین
کو ئەم دشێین سەیان فێربکەین
06:46
to find people that carry the parasite.
121
390678
3690
کو وان کەسان ببینیت
یێن توشی مەلاریایێ بووین.
یێن توشی مەلاریایێ بووین.
06:50
That means that in a population where malaria
122
394368
2183
ئەڤە ڕامانا وێ ددەت کو
دناڤ کومەکا مرۆڤان دا ئەو جهێ
دناڤ کومەکا مرۆڤان دا ئەو جهێ
06:52
has gone down all the way, and there's few people remaining with parasites,
123
396551
3893
مەلاریایێ ڕێکا خوە دناڤ
هەمییێ دا دیتی وژمارەکا کێم
هەمییێ دا دیتی وژمارەکا کێم
06:56
that the dogs can find these people,
124
400444
1579
یا مرۆڤان یا مای دگەل ڤان مێش وموران
06:57
we can treat them with anti-malarial drugs, and give the final blow to malaria.
125
402023
4239
کو سە دشێن ڤان مرۆڤان ببینن، ئەم دشێین وان
دەرمان بکەین بدەرمانێن لدژی مەلاریایێ و
دەرمان بکەین بدەرمانێن لدژی مەلاریایێ و
07:02
Man's best friend in the fight against malaria.
126
406262
3508
دوماهیکەکێ بدانین بو مەلاریایێ.
باشترین هەڤالێ مرۆڤی دشەرێ لدژی
مەلاریایێ دا.
مەلاریایێ دا.
07:05
My third story is perhaps even more remarkable,
127
409770
3038
چیروکا من یا سێیێ بالکێشترە...
07:08
and, I should say, has never been shown to the public until today.
128
412808
4849
،وپێتڤییە ئەز بێژم، چ جاران نەهاتییە گوتن
حەتا نوکە
(هەوارکرنا ئامادەبوویا)
(هەوارکرنا ئامادەبوویا)
07:13
Yeah.
129
417657
2070
بەلـێ ئە،
07:15
It's a crazy story, but I believe it's perhaps the best
130
419727
3206
چیروکەکا دینە، بەلـێ پا ئەز باوەر دکەم کو
دێ باشترین تولڤەکرن بیت
دێ باشترین تولڤەکرن بیت
07:18
and ultimate revenge against mosquitos ever.
131
422933
3319
حەتا نوکە لدژی پێشییان.
07:22
In fact, people have told me that now they will enjoy
132
426252
3174
براستی، خەلکی یا گوتییە من
کو نوکە وان کەیف بلەقدانا پێشییان دهێت.
07:25
being bitten by mosquitos.
133
429426
3062
07:28
And the question of course is, what would make someone
134
432488
2708
و چ پێ نەڤێت پرسیار ئەڤەیە،
ئەو چ تشتە وەدکەت کو کەسەک
کەیفێ ژلەقدانا پێشییان ببینیت؟
کەیفێ ژلەقدانا پێشییان ببینیت؟
07:31
enjoy being bitten by mosquitos?
135
435196
2610
و بەرسڤ من یا لڤێرە هەی...
07:33
And the answer
136
437806
1260
07:34
I have right here in my pocket,
137
439066
4117
دبەریکا خوەدا --
(پێکەنین)
07:39
if I get it.
138
443183
2710
ئەگەر ئەز بزانم.
07:41
It's a tablet, a simple tablet,
139
445893
3346
ئەو حەبکە.
حەبکەکا سادە،
07:45
and when I take it with water,
140
449239
2882
و دەمێ ئەز دگەل ئاڤێ ڤەدخوەم...
07:48
it does miracles.
141
452121
4275
ئەو نەوازەیان (موعجیزان) دکەت.
07:52
Thank you.
142
456396
1673
سوپاس بو هەوە.
07:56
(Drinking)
143
460287
3742
07:59
Now let me show you how this works.
144
464029
4016
نوکە، بهێلن دا نیشا هەوە بدەم
کا چەوە کاردکەت.
کا چەوە کاردکەت.
لڤێرە دڤێ بوکسێ دا، من قەفەسەک یا هەی
08:03
Here in this box I have a cage
145
468045
3017
08:06
with several hundred hungry
146
471062
4794
کوچەند سەد پێشییێن مێ یێن برسی یێن تێدا...
08:11
female mosquitos
147
475856
4467
(پێکەنین)
یێن کو نوکە دێ بەردەم.
08:16
that I'm just about to release. (Laughter)
148
480323
3888
(پێکەنین)
08:20
Just kidding, just kidding.
149
484211
3120
ترانا دکەم، ترانا دکەم.
(پێکەنین)
08:23
What I'm going to show you is I'm gonna stick my arm into it
150
487331
2892
ئەوا ئەز نیشا هەوە بدەم ئەوە، کو
ئەز دێ دەستێ خوە کەمە تێدا
ئەز دێ دەستێ خوە کەمە تێدا
08:26
and I will show you how quickly they will bite.
151
490223
2715
و دێ نیشا هەوە دەم چەند
زوی ئەو دێ لەقا دانن.
زوی ئەو دێ لەقا دانن.
08:28
Here we go.
152
492938
1997
ئەها ئەڤ ئەم دێ وەکەین.
08:30
Don't worry, I do this all the time in the lab.
153
494935
3422
نەترسن، ئەز هەمی دەمان
ڤێ چەندێ دکەم دتاقیگەهێ ڤە.
ڤێ چەندێ دکەم دتاقیگەهێ ڤە.
.ئەها ئەڤە
08:34
There we go. Okay.
154
498357
3802
ئەم دێ وەکەین.
باشە.
باشە.
08:38
Now, on the video, on the video here,
155
502159
5043
نوکە، لسەر ڤیدیویێ --
لڤێرە، لسەر ڤیدیویێ،
ئەز دێ هەمان تشت نیشا هەوە دەم،
08:43
I'm going to show you exactly the same thing,
156
507202
1368
08:44
except that what I'm showing you on the video
157
508570
2759
ژبلی ئەوا ئەز نیشا هەوە ددەم دڤیدیویێ دا
08:47
happened one hour after I took the tablet.
158
511329
3566
دەمژمێرەکێ پشتی من حەبک بکارئینای.
بەرێ خوە بدێ.
08:50
Have a look. That doesn't work. Okay. Sorry about that.
159
514895
4724
ئەڤە کارناکەت.
باشە.
ببورن.
ببورن.
ئەز یێ دەستێ خوە دکەمە تێدا، ئەز یێ
خوارنەکا مەزن و تژی ژخوینێ
خوارنەکا مەزن و تژی ژخوینێ
08:55
I'm sticking in my arm, I'm giving them a big juicy
160
519619
2399
08:57
blood meal, I'm shaking them off, and we follow them through time
161
522018
2268
ددەمێ، ئەز یێ وان دلەرزینم،
و لدویف وان دکەڤم
و لدویف وان دکەڤم
09:00
to see these mosquitos get very, very sick indeed,
162
524286
3017
چ پێ نەڤێت داکو ڤان پێشییان
ببینم گەلەک نەساخ ببن،
ببینم گەلەک نەساخ ببن،
09:03
here shown in fast motion,
163
527303
2159
لڤێرە بلڤینا بلەز دیار دکەت.
09:05
and three hours later what we see at the bottom
164
529462
3364
و پشتی سێ دەمژمێران،
ئەوا ئەم دبینن لبنێ قەفەسێ
ئەوا ئەم دبینن لبنێ قەفەسێ
09:08
of the cage is dead mosquitos,
165
532826
3084
پێشییێن مرینە...
09:11
very dead mosquitos, and I'm going to say, ladies and gentlemen,
166
535910
4331
پێشییێن گەلەک مری.
ئەز دێ بێژم،
بەرێزان،
بەرێزان،
09:16
we have swapped the cards with mosquitos.
167
540241
1865
مە کارت دگەل پێشییان لێک گوهارتن.
09:18
They don't kill us. We kill them.
168
542106
4720
ئەو مە ناکوژن.
ئەم وان دکوژین.
ئەم وان دکوژین.
(دەست قوتان)
09:22
(Applause)
169
546826
8157
09:30
Now — (Laughter) —
170
554983
6084
نوکە --
(پێکەنین)
09:36
Maastricht, be prepared.
171
561067
1838
ماسترێخت، خوە ئامادە کە.
09:38
Now think of what we can do with this.
172
562905
2126
نوکە، هزر بکە ئەم دشێین چ لڤێ بکەین.
09:40
We can actually use this to contain outbreaks
173
565031
2198
ئەم دشێین براستی بکاربینین
داکو ئێشێن ڤەگر
داکو ئێشێن ڤەگر
09:43
of mosquito-born diseases, of epidemics, right?
174
567229
3386
یێن پێشییان براوەستینین، مانە؟
09:46
And better still, imagine what would happen if,
175
570615
2017
و هێشتا باشتر، هزربکە دا چ ڕوویدەت
09:48
in a very large area, everyone would take these drugs,
176
572632
3059
ئەگەر، دجهەکێ مەزن دا، هەمی کەسان ئەڤ
دەرمانە بکارئینابان،
دەرمانە بکارئینابان،
09:51
this drug, for just three weeks.
177
575691
2261
بتنێ بو ماوێ سێ حەفتییان.
09:53
That would give us an opportunity to actually eliminate
178
577952
2408
ئەو دا دەرفەتەکێ دەتە مە کو براستی ئێشا
مەلاریایێ ژناڤ ببەین.
مەلاریایێ ژناڤ ببەین.
09:56
malaria as a disease.
179
580360
1610
09:57
So cheese, dogs and a pill to kill mosquitos.
180
581970
4094
ڤێجا پەنیر، سە و حەبکەک
داکو پێشییان بکوژن.
داکو پێشییان بکوژن.
10:01
That's the kind of out-of-the-box science that I love doing,
181
586064
3638
ئەڤە ئەوجورێ زانستییە یێ ژدەرڤەی
بوکسێ دا یێ ئەز حەز ژێ دکەم بکەم ...
بوکسێ دا یێ ئەز حەز ژێ دکەم بکەم ...
10:05
for the betterment of mankind,
182
589702
2505
ژبو باشترکرنا مرۆڤایەتییێ،
بەلـێ پا بتایبەتی ژبو وێ،
10:08
but especially for her, so that she can grow up
183
592207
2801
کو ئەو بشێت دجیهانەکێ
دا مەزن بیت بێی مەلاریا.
دا مەزن بیت بێی مەلاریا.
10:10
in a world without malaria. Thank you. (Applause)
184
595008
4800
سوپاس.
(دەست قوتان)
ABOUT THE SPEAKER
Bart Knols - MalariologistBart Knols is a doctor committed to killing mosquitoes and ending malaria.
Why you should listen
Bart Knols is a malariologist with eleven years of experience managing large-scale research programs in East and Southern Africa. He’s worked at the United Nations (IAEA), served as a consultant for the World Health Organization, and acted as a Board Member of the UBS Bank Optimus Foundation in Switzerland. He has published over 140 peer-reviewed research articles and received the Ig Nobel Prize and an IAEA Special Service Award in 2006 and became a laureate of the Eijkman medal in 2007. He is currently the Managing Director at In2Care BV, Science Director & Managing Partner at Soper Strategies, and serves as Chair of the Advisory Board of the Dutch Malaria Foundation.
Bart Knols | Speaker | TED.com