TED2012
Jean-Baptiste Michel: The mathematics of history
Жан-Батист Мишел: Тарыхтын математикасы
Filmed:
Readability: 4.3
1,279,350 views
Математика тарых тууралуу эмне айта алат? TED -дин стипендиаты Жан Батист Мишелдин айтыманда, көп нерсе. Тил өзгөрүүлөрүнөн баштап согуштардагы өлүмдөрдүн санына чейин, кантип сан менен чагылдырылган тарых терең түптө жаткан моделдерге жаңы эле кайрылып жатканын көрсөтүүдө.
Jean-Baptiste Michel - Data researcher
Jean-Baptiste Michel looks at how we can use large volumes of data to better understand our world. Full bio
Jean-Baptiste Michel looks at how we can use large volumes of data to better understand our world. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
So it turns out that mathematics is a very powerful language.
0
0
3671
Ошентип, математика – күчтүү тил болгону белгилүү болду.
00:19
It has generated considerable insight in physics,
1
3671
2312
Ал физика,
00:21
in biology and economics,
2
5983
2100
биология, экономиканын маңызына сиңди,
00:23
but not that much in the humanities and in history.
3
8083
2817
бирок гуманитардык илимдер жана тарыхка анча жайылган жок
00:26
I think there's a belief that it's just impossible,
4
10900
2283
Бул мүмкүн эмес,
00:29
that you cannot quantify the doings of mankind,
5
13183
2646
адамзаттын аракеттерин эсептей албайсыз,
00:31
that you cannot measure history.
6
15829
2519
тарыхты өлчөй албайсыз деген ишеним бар деп ойлойм.
00:34
But I don't think that's right.
7
18348
1527
Бирок бул туура деп ойлобойм.
00:35
I want to show you a couple of examples why.
8
19875
2042
Мен сиздерге эмнеге ал андай деген бир нече мисал көрсөткүм келет.
00:37
So my collaborator Erez and I were considering the following fact:
9
21917
2958
Ошентип, кесиптешим Эрез жана мен төмөнкү фактка кайрылдык:
00:40
that two kings separated by centuries
10
24875
2729
кылымдар менен айрылган эки король
00:43
will speak a very different language.
11
27604
1767
таптакыр башка тилде сүйлөшөт.
00:45
That's a powerful historical force.
12
29371
2304
Бул – таасирдүү тарыхый күч.
00:47
So the king of England, Alfred the Great,
13
31675
1773
Англиянын королу Улуу Алфред
00:49
will use a vocabulary and grammar
14
33448
1640
колдонгон сөз байлыгы жана грамматикасы
00:50
that is quite different from the king of hip hop, Jay-Z.
15
35088
3700
хип-хоптун королу Жей Зеттикинен таптакыр айырмаланып турат.
00:54
(Laughter)
16
38788
1666
(Күлүү)
00:56
Now it's just the way it is.
17
40454
2171
Азыр ушундай.
00:58
Language changes over time, and it's a powerful force.
18
42625
2292
Убакыт өткөн сайын тил өзгөрөт жана бул таасирдүү күч.
01:00
So Erez and I wanted to know more about that.
19
44917
2287
Ошентип, Эрез жана мен бул тууралуу көбүрөөк билгибиз келди.
01:03
So we paid attention to a particular grammatical rule, past-tense conjugation.
20
47204
3657
Ошентип, биз грамматиканын өзгөчө жобосу этиштин өткөн чакта жакталышына көнүл бурдук.
01:06
So you just add "ed" to a verb at the end to signify the past.
21
50861
3264
Сиз өткөндү белгилөө үчүн болгону этиштин аягына “ed” мүчөсүн жалгайсыз.
01:10
"Today I walk. Yesterday I walked."
22
54125
1927
“Today I walk” ("Бүгүн сейилдеп атам"). “Yesterday I walked” ("Кечээ сеилдедим").
01:11
But some verbs are irregular.
23
56052
1344
Бирок кээ бир этиштер – стандарттуу эмес.
01:13
"Yesterday I thought."
24
57396
1396
“Yesterday I thought” ("Кечээ ойлондум").
01:14
Now what's interesting about that
25
58792
1666
Кызыктуусу,
01:16
is irregular verbs between Alfred and Jay-Z have become more regular.
26
60458
3830
туура эмес этиштер Алфред менен Жей Зеттин ортосундагы убакта көбүнчө туура болуп калышты.
01:20
Like the verb "to wed" that you see here has become regular.
27
64288
2735
Бул жерде көрүп тургандай, “to wed” – "үйлөнүү" этиши туура болуп калды.
01:22
So Erez and I followed the fate of over 100 irregular verbs
28
67023
4022
Ошентип, Эрез жана мен 100 ашык туура эмес этиштердин
01:26
through 12 centuries of English language,
29
71045
1919
англис тилинин 12 кылымындагы тагдырына көз салдык,
01:28
and we saw that there's actually a very simple mathematical pattern
30
72964
2911
жана иш жүзүндө бул татаал тарыхый өзгөрүүнү чагылдырган жөнөкөй математикалык модель
01:31
that captures this complex historical change,
31
75875
2542
бар болгонун көрдүк,
01:34
namely, if a verb is 100 times more frequent than another,
32
78417
3660
тактап айтканда, кайсы бир этиш башка этишке караганда 100 эсе көбүрөөк колдонулса,
01:37
it regularizes 10 times slower.
33
82077
2665
ал туура этишке айланып 10 эсе жай өзгөрөт.
01:40
That's a piece of history, but it comes in a mathematical wrapping.
34
84742
3935
Бул тарыхтын бөлүмү, бирок ал математикалык формада чагылдырылууда.
01:44
Now in some cases math can even help explain,
35
88677
3654
Эми математика кээ бир учурларда тарыхый күчтөрдү түшүндүрө алат
01:48
or propose explanations for, historical forces.
36
92331
2879
же түшүндүрүүнү сунуштайт.
01:51
So here Steve Pinker and I
37
95210
1832
Ошентип, бул жерде Стив Пинкер жана мен
01:52
were considering the magnitude of wars during the last two centuries.
38
97042
3852
өткөн эки кылымдагы согуштардын өлчөмүнө кайрылдык.
01:56
There's actually a well-known regularity to them
39
100894
2495
Иш жүзүндө белгилүү мыйзам ченемдүүлүк бар,
01:59
where the number of wars that are 100 times deadlier
40
103389
3422
ага ылайык өлүм эсеби 100 эсе көп болгон согуштардын саны
02:02
is 10 times smaller.
41
106811
1952
10 эсе аз.
02:04
So there are 30 wars that are about as deadly as the Six Days War,
42
108763
3344
Ошентип, 30 согуштун өлүмдөрүнүн саны Алты күндүк согушундагыдай болгон,
02:08
but there's only four wars that are 100 times deadlier --
43
112107
2820
бирок Биринчи дүйнөлүк согушундагыдай 100 эсе көп өлүмгө алып келген
02:10
like World War I.
44
114927
1977
4 согуш болгон.
02:12
So what kind of historical mechanism can produce that?
45
116904
2923
Муну кандай тарыхый механизм жаратууда?
02:15
What's the origin of this?
46
119827
2000
Мунун себеби эмнеде?
02:17
So Steve and I, through mathematical analysis,
47
121827
2265
Ошентип, Стив жана мен, математикалык анализ жолу менен,
02:19
propose that there's actually a very simple phenomenon at the root of this,
48
124092
4241
иш жүзүндө мунун түбүндө жөнөкөй кубулуш жатат деп ой жорудук,
02:24
which lies in our brains.
49
128333
1690
ал мээбиздин ичинде.
02:25
This is a very well-known feature
50
130023
2019
Бул – абдан белгилүү өзгөчөлүк,
02:27
in which we perceive quantities in relative ways --
51
132042
2975
ага ылайык биз санды салыштырмалуу ыкмалар менен сезе билебиз --
02:30
quantities like the intensity of light or the loudness of a sound.
52
135017
3716
жарыктын интенсивдүүлүгү же үндүн катуулугу сыяктуу сандар.
02:34
For instance, committing 10,000 soldiers to the next battle sounds like a lot.
53
138733
5309
Мисалы, салгылашууга 10.000 жоокер жиберүү көптөй угулат.
02:39
It's relatively enormous if you've already committed 1,000 soldiers previously.
54
144042
3444
Бул салыштырмалуу көп, эгер мурун 1.000 жоокер жиберсеңиз.
02:43
But it doesn't sound so much,
55
147486
1827
Бирок ал андай угулбайт,
02:45
it's not relatively enough, it won't make a difference
56
149313
3020
ал салыштырмалуу жетишээрлик эмес, бул көп айырма жаратпайт,
02:48
if you've already committed 100,000 soldiers previously.
57
152333
2952
эгер мурун 100.000 жоокер жиберсеңиз.
02:51
So you see that because of the way we perceive quantities,
58
155285
3613
Ошентип, санды кабыл алган ыкмабызга жараша,
02:54
as the war drags on,
59
158898
1767
согуш созулса
02:56
the number of soldiers committed to it and the casualties
60
160665
3085
жиберилген жоокерлердин жана курмандардын саны
02:59
will increase not linearly --
61
163750
1683
арифметикалык прогрессия менен эмес --
03:01
like 10,000, 11,000, 12,000 --
62
165433
1888
10.000, 11.000, 12.000 --
03:03
but exponentially -- 10,000, later 20,000, later 40,000.
63
167321
4275
геометриялык прогрессия менен – 10.000, анан 20.000, анан 40.000 болуп өсөт.
03:07
And so that explains this pattern that we've seen before.
64
171596
3085
Жана биз мурун көргөн моделди мына бул түшүндүрөт.
03:10
So here mathematics is able to link a well-known feature of the individual mind
65
174681
5498
Ошентип, математика жеке акылдын белгилүү өзгөчөлүгүн
03:16
with a long-term historical pattern
66
180179
2989
кылымдар жана жер жүзү бою өнүккөн узак мөөнөттүү тарыхый модель менен
03:19
that unfolds over centuries and across continents.
67
183168
2857
байланыштыра алат.
03:21
So these types of examples, today there are just a few of them,
68
186025
4017
Ошентип бүгүн бул типтеги мисалдардын бир канчасы гана болсо,
03:25
but I think in the next decade they will become commonplace.
69
190042
2689
кийинки оң жылдыкта алар көнүмүш болуп калат деп ойлойм.
03:28
The reason for that is that the historical record
70
192731
2392
Анын себеби – тарыхый жазуулар
03:31
is becoming digitized at a very fast pace.
71
195123
2460
санарип калыбына абдан тез темпте өткөрүлүп жатат.
03:33
So there's about 130 million books
72
197583
2610
Илгертен бери жазылган 130 миллиндой
03:36
that have been written since the dawn of time.
73
200193
2311
китеп бар.
03:38
Companies like Google have digitized many of them --
74
202504
2454
Google сыяктуу компаниялар
03:40
above 20 million actually.
75
204958
1584
20 миллиондон ашык китепти санарип калыбына өткөрүштү.
03:42
And when the stuff of history is available in digital form,
76
206542
3578
Жана тарыхый материал санарип калыпта жеткиликтүү болгондо,
03:46
it makes it possible for a mathematical analysis
77
210120
2380
бул математикалык анализ менен
03:48
to very quickly and very conveniently
78
212500
2375
абдан тез жана оңой
03:50
review trends in our history and our culture.
79
214875
2725
тарых жана маданиятыбыздын тенденцияларын кароого мүмкүн кылат.
03:53
So I think in the next decade,
80
217600
2721
Ошентип, менимче, кийинки оң жылдыкта
03:56
the sciences and the humanities will come closer together
81
220321
2750
табигый жана гуманитардык илимдер жакындашып биригип
03:58
to be able to answer deep questions about mankind.
82
223071
3329
адамзат тууралуу терең суроолорго жооп бере алышат.
04:02
And I think that mathematics will be a very powerful language to do that.
83
226400
4121
Жана менимче, муну жасоо үчүн математика абдан таасирдүү күч болот.
04:06
It will be able to reveal new trends in our history,
84
230521
3146
Тарыхыбыздын жаңы тенденцияларын көрсөтүү,
04:09
sometimes to explain them,
85
233667
1750
кээде аларды түшүндүрүү,
04:11
and maybe even in the future to predict what's going to happen.
86
235417
3306
жана балким келечекте боло турганды алдын ала айтууга мүмкүн болот.
04:14
Thank you very much.
87
238723
1491
Чоң ыракмат!
04:16
(Applause)
88
240214
3678
(Кол чабуулар)
Reviewed by Bakai Taalaibek
ABOUT THE SPEAKER
Jean-Baptiste Michel - Data researcherJean-Baptiste Michel looks at how we can use large volumes of data to better understand our world.
Why you should listen
Jean-Baptiste Michel holds joint academic appointments at Harvard (FQEB Fellow) and Google (Visiting Faculty). His research focusses on using large volumes of data as tools that help better understand the world around us -- from the way diseases progress in patients over years, to the way cultures change in human societies over centuries. With his colleague Erez Lieberman Aiden, Jean-Baptiste is a Founding Director of Harvard's Cultural Observatory, where their research team pioneers the use of quantitative methods for the study of human culture, language and history. His research was featured on the covers of Science and Nature, on the front pages of the New York Times and the Boston Globe, in The Economist, Wired and many other venues. The online tool he helped create -- ngrams.googlelabs.com -- was used millions of times to browse cultural trends. Jean-Baptiste is an Engineer from Ecole Polytechnique (Paris), and holds an MS in Applied Mathematics and a PhD in Systems Biology from Harvard.
Jean-Baptiste Michel | Speaker | TED.com