TEDWomen 2018
Farida Nabourema: Is your country at risk of becoming a dictatorship? Here's how to know
Farida Nabourema: Czy twój kraj jest na drodze do dyktatury? Oto test
Filmed:
Readability: 3.6
1,694,962 views
Farida Nabourema poświęciła życie walce z militarnym reżimem w Togo, najstarszej afrykańskiej autokracji. Nauczyła się dwóch prawd: ucisk nie jest przeznaczeniem żadnego państwa i żadne państwo nie jest odporne na dyktaturę. Jak rozpoznać ryzyko zanim stanie się faktem? W porywającej prelekcji Nabourema dzieli się czterema kluczowymi oznakami dyktatury oraz sekretem, jak się jej przeciwstawiać.
Farida Nabourema - Activist, writer
Farida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement. Full bio
Farida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
A few weeks ago,
0
1753
1167
Kilka tygodni temu
00:14
somebody tweeted during the midterm
elections in the United States
elections in the United States
1
2944
4715
podczas wyborów uzupełniających
w USA ktoś napisał tweeta,
w USA ktoś napisał tweeta,
00:19
that Election Day
should be made a holiday.
should be made a holiday.
2
7683
2919
że dzień wyborów powinien
być wolny od pracy.
być wolny od pracy.
00:22
And I retweeted, saying,
3
10626
1552
Odpowiedziałam mu:
00:24
"Well, you're welcome to come
to my country and vote.
to my country and vote.
4
12202
2596
"Zapraszam na wybory do mojego kraju.
00:26
You'll get the whole week off
to allow the military to count it."
to allow the military to count it."
5
14822
3338
Dostaniesz cały tydzień wolnego,
żeby pozwolić wojsku przeliczyć głosy".
żeby pozwolić wojsku przeliczyć głosy".
00:30
I come from Togo, by the way.
6
18742
1469
Jakby co, pochodzę z Togo.
00:32
It is a beautiful country
located in West Africa.
located in West Africa.
7
20235
3272
To piękny kraj w Zachodniej Afryce.
00:35
There are some cool,
interesting facts about my country.
interesting facts about my country.
8
23531
3532
Klika fajnych, interesujących
faktów na temat mojego kraju:
faktów na temat mojego kraju:
00:39
Togo has been ruled
by the same family for 51 years,
by the same family for 51 years,
9
27446
3164
Togiem rządziła przez 51 lat
ta sama rodzina,
ta sama rodzina,
00:42
making us the oldest autocracy in Africa.
10
30634
3491
co czyni z nas najstarszą
autokrację w Afryce.
autokrację w Afryce.
00:46
That's a record.
11
34149
1174
To rekord.
00:47
We have a second-coolest record:
12
35347
1594
Mamy także drugi fajny rekord:
00:48
we have been ranked three times
as the unhappiest country on earth.
as the unhappiest country on earth.
13
36965
4205
Trzykrotnie ogłoszono nas
najsmutniejszym krajem na świecie.
najsmutniejszym krajem na świecie.
00:53
You are all invited.
14
41194
1497
Zapraszam wszystkich.
00:54
(Laughter)
15
42715
1747
(Śmiech)
00:56
So just to let you know,
16
44486
1385
Muszę wam powiedzieć,
00:57
it's not very cool
to live under an autocracy.
to live under an autocracy.
17
45895
3364
że życie w autokracji nie jest fajne.
01:01
But the interesting thing is that I have
met, throughout the course of my activism,
met, throughout the course of my activism,
18
49283
3996
Co ciekawe, jako aktywistka spotykam
01:05
so many people from different countries,
19
53303
1943
wielu ludzi, z wielu państw,
01:07
and when I tell them about Togo,
their reaction is always,
their reaction is always,
20
55270
2778
i kiedy opowiadam im o Togo,
reagują zawsze tak samo:
reagują zawsze tak samo:
01:10
"How can you guys allow the same people
to terrorize you for 51 years?
to terrorize you for 51 years?
21
58072
4023
"Jak możecie dać się terroryzować
tym samym ludziom przez 51 lat?
tym samym ludziom przez 51 lat?
01:14
You know, like, you Togolese,
you must be very patient."
you must be very patient."
22
62119
2786
Wy, Togijczycy,
jesteście pewnie bardzo cierpliwi."
jesteście pewnie bardzo cierpliwi."
01:16
That's their diplomatic way
of saying "stupid."
of saying "stupid."
23
64929
2651
To dyplomatyczny odpowiednik "głupi".
01:19
(Laughter)
24
67604
1634
(Śmiech)
01:21
And when you live in a free country,
25
69262
3191
Kiedy żyjesz w wolnym kraju,
01:24
there's this tendency of assuming
that those who are oppressed
that those who are oppressed
26
72477
3399
to zazwyczaj zakładasz,
że ofiary opresji
że ofiary opresji
01:27
tolerate their oppression
or are comfortable with it,
or are comfortable with it,
27
75900
3089
tolerują ją, że im z nią dobrze.
01:31
and democracy is projected
as a progressive form of governance
as a progressive form of governance
28
79013
4544
Demokracja jest prezentowana
jako postępowa forma rządów tak,
jako postępowa forma rządów tak,
01:35
in such a way that those people
who don't live under democratic countries
who don't live under democratic countries
29
83581
4280
że mieszkańcy państw niedemokratycznych
01:39
are seen as people who are not
intellectually or maybe morally
intellectually or maybe morally
30
87885
4151
postrzegani są jako intelektualnie,
a może moralnie,
a może moralnie,
01:44
as advanced as others.
31
92060
1652
mniej zaawansowani.
Ale tak nie jest.
01:46
But it's not the case.
32
94140
1591
01:47
The reason why people have that perception
33
95755
2135
Powodem takiego postrzegania
01:49
has to do with the way stories
are covered about dictatorships.
are covered about dictatorships.
34
97914
4022
jest sposób opowiadania o dyktaturach.
01:53
In the course of my activism,
35
101960
1392
Jako aktywistka
01:55
I have had to interview
with so many news outlets out there,
with so many news outlets out there,
36
103376
4402
udzieliłam wielu wywiadów
różnym serwisom informacyjnym.
różnym serwisom informacyjnym.
01:59
and usually it would always start with,
"What got you started?
"What got you started?
37
107802
3012
Zazwyczaj zaczynały się one od:
"Dlaczego się za to wzięłaś?
"Dlaczego się za to wzięłaś?
02:02
What inspired you?"
38
110838
1928
Co cię zainspirowało?".
A ja odpowiadam, "Nic mnie nie
zainspirowało. Sprowokowano mnie".
zainspirowało. Sprowokowano mnie".
02:04
And I reply, "I wasn't inspired.
I was triggered."
I was triggered."
39
112790
3283
02:08
And it goes on.
"Well, what triggered you?"
"Well, what triggered you?"
40
116521
3161
I wywiad trwa: "Co cię sprowokowało?".
Opowiadam o swoim ojcu,
jak go aresztowano i torturowano,
jak go aresztowano i torturowano,
02:11
And I go on about how my father
was arrested when I was 13, and tortured,
was arrested when I was 13, and tortured,
41
119706
4673
kiedy miałam 13 lat, całą historię.
02:16
all the history ... I don't want
to get into details now,
to get into details now,
42
124403
2693
Nie chcę opowiadać szczegółów,
02:19
because you'll start sleeping.
43
127120
1484
bo byście zasnęli.
02:20
But the thing is, at the end of the day,
what interests them the most is:
what interests them the most is:
44
128628
3444
Rzecz w tym, że koniec końców
najbardziej interesuje ich,
najbardziej interesuje ich,
02:24
How was he tortured?
45
132096
1170
jak był torturowany.
02:25
For how many days? How many people died?
46
133290
2503
Ile dni, Ile osób zmarło.
02:27
They are interested
in the abuse, in the killing,
in the abuse, in the killing,
47
135817
4617
Interesuje ich maltretowanie, zabijanie,
02:32
because they believe that
will gain attention and sympathy.
will gain attention and sympathy.
48
140458
4114
bo wierzą, że to wzbudzi
uwagę i współczucie.
uwagę i współczucie.
02:36
But in reality, it serves
the purpose of the dictator.
the purpose of the dictator.
49
144596
3332
A w rzeczywistości służy to
celom dyktatora.
celom dyktatora.
02:39
It helps them advertise their cruelty.
50
147952
3104
Pomaga reklamować okrucieństwo.
02:43
In 2011, I cofounded a movement
I call "Faure Must Go,"
I call "Faure Must Go,"
51
151489
4375
W 2011 roku współzałożyłam ruch
pod nazwą "Faure Musi Odejść",
pod nazwą "Faure Musi Odejść",
02:47
because Faure is
the first name of our president.
the first name of our president.
52
155888
2520
Faure - tak ma na imię nasz prezydent.
02:50
Togo is a French-speaking
country, by the way,
country, by the way,
53
158432
2192
Togo jest francuskojęzycznym państwem,
02:52
but I chose English because
I had my issues with France as well.
I had my issues with France as well.
54
160648
3449
ale ja wybrałam angielski,
bo z Francją też mam na pieńku,
bo z Francją też mam na pieńku,
02:56
But then --
55
164121
1280
ale wtedy...
02:57
(Laughter)
56
165425
2592
(Śmiech)
03:00
But then, when I started Faure Must Go,
57
168041
2990
Kiedy założyłam "Faure Musi Odejść",
03:03
I made a video, and I came on camera,
58
171055
2216
zrobiłam filmik, stanęłam przed kamerą
03:05
and I said, "Well, Faure Gnassingbé,
I give you 60 days to resign as president,
I give you 60 days to resign as president,
59
173295
3881
i powiedziałam: "Faure Gnassingbe, daję
ci 60 dni na rezygnację z prezydentury,
ci 60 dni na rezygnację z prezydentury,
03:09
because if you don't,
60
177200
1279
bo jak nie, to my, młodzież Togo,
03:10
we the youth in Togo will organize
and we will bring you down,
and we will bring you down,
61
178503
3043
zmobilizujemy się i cię obalimy,
03:13
because you have killed
over 500 of our countrymen
over 500 of our countrymen
62
181570
3348
ponieważ zabiłeś
ponad 500 naszych rodaków,
ponad 500 naszych rodaków,
03:16
to seize power when your father died.
63
184942
1800
żeby zdobyć władzę po śmierci ojca.
03:18
We have not chosen you.
64
186766
1265
Nie wybraliśmy cię.
03:20
You are an imposter,
and we will remove you."
and we will remove you."
65
188055
2453
Jesteś uzurpatorem i usuniemy cię".
03:22
But I was the only known face
of the movement.
of the movement.
66
190532
2251
Ale byłam jedyną znaną twarzą w tym ruchu.
03:24
Why? Because I was the only stupid one.
67
192807
2296
Dlaczego? Bo tylko ja byłam głupia.
03:27
(Laughter)
68
195127
1648
(Śmiech)
03:29
And the backlashes followed.
69
197174
2281
Zaczęły się represje.
03:31
My family started receiving threats.
70
199479
2195
Moja rodzina zaczęła dostawać pogróżki.
03:33
My siblings called me one morning.
71
201698
2476
Rodzeństwo powiedziało mi pewnego ranka:
03:36
They said, "You know what?
72
204198
1296
"Wiesz co?
03:37
When they come here to kill you,
we don't want to die with you,
we don't want to die with you,
73
205518
2988
Kiedy przyjdą cię zabić,
nie chcemy umrzeć z tobą,
nie chcemy umrzeć z tobą,
03:40
so move out."
74
208530
1169
więc się wyprowadź".
03:41
So yes, I moved out.
75
209723
1900
Więc się wyprowadziłam.
03:43
And I'm so angry at them,
so I haven't talked to them in five years.
so I haven't talked to them in five years.
76
211647
3565
Jestem na nich tak zła,
że nie rozmawiamy od pięciu lat.
że nie rozmawiamy od pięciu lat.
03:47
Anyway, moving forward ...
77
215236
2873
W każdym razie, kontynuując...
03:50
For the past nine years,
I have been working with countries
I have been working with countries
78
218133
6130
Od dziewięciu lat pracuję
03:56
to raise awareness of Togo,
79
224287
2371
nad rozwijaniem świadomości na temat Togo,
03:58
to help the people of Togo
overcome their fear
overcome their fear
80
226682
2165
żeby pomóc Togijczykom przełamać strach,
04:00
so they, too, can come and say
they want change.
they want change.
81
228871
3057
żeby oni też umieli zażądać zmian.
04:04
I have received a lot of persecution
82
232476
3259
Byłam ofiarą wielu prześladowań,
04:07
that I cannot disclose,
83
235759
1476
których nie mogę ujawnić,
04:09
a lot of threats, a lot of abuse,
84
237259
2227
wielu gróźb,
psychologicznego maltretowania.
04:11
psychologically.
85
239510
1486
04:13
But I don't like talking about them,
86
241020
1816
Ale nie lubię o tym mówić,
04:14
because I know that my job
as an activist is to mobilize,
as an activist is to mobilize,
87
242860
3931
bo wiem, że praca
aktywistki to organizowanie,
aktywistki to organizowanie,
04:18
is to organize,
88
246815
1254
pomoc w uświadomieniu Togijczykom,
04:20
is to help every single Togolese citizen
understand that, as citizens,
understand that, as citizens,
89
248093
5402
że to my jako obywatele mamy władzę,
04:25
we hold the power,
90
253519
1190
my rządzimy i my decydujemy,
04:26
we are the boss and we decide.
91
254733
1749
04:28
And the punishment that the dictators
are using to intimidate them
are using to intimidate them
92
256506
4788
A kary, jakich dyktatorzy
używają do zastraszania,
używają do zastraszania,
04:33
must not prevent us
from getting what we want.
from getting what we want.
93
261318
3264
nie powstrzymają nas
przed wywalczeniem tego, czego chcemy.
przed wywalczeniem tego, czego chcemy.
04:37
That is why I said it is very important
to cover the stories of activists
to cover the stories of activists
94
265439
5630
Dlatego przykładam wielką wagę
do pokazywania historii aktywistów tak,
do pokazywania historii aktywistów tak,
04:43
in the way that it helps mobilize people,
95
271093
2435
żeby zmobilizować ludzi,
04:45
not in the way that it helps
deter their action
deter their action
96
273552
3174
a nie żeby ich zniechęcać do działania,
04:48
and force even more their subjugation
to the oppressive system.
to the oppressive system.
97
276750
4887
co tylko zwiększy ich zniewolenie.
04:54
During these years
that I've been an activist,
that I've been an activist,
98
282808
2171
W ciągu tych lat pracy bywały dni,
04:57
there are days that I felt like quitting
because I couldn't take it.
because I couldn't take it.
99
285003
3247
kiedy chciałam odejść, bo miałam dość.
05:00
Well then, what kept me going?
100
288274
1620
Dlaczego więc działałam nadal?
05:01
The one thing that kept me going:
101
289918
2034
Z jednego powodu:
05:03
I remember the story of my grandfather,
102
291976
1872
pamiętam historię mojego dziadka,
05:05
and how he used to walk
465 miles from his village to the city,
465 miles from his village to the city,
103
293872
5567
który przeszedł 700 km
ze swojej wioski do miasta,
ze swojej wioski do miasta,
tylko po to, żeby protestować
na rzecz niepodległości.
na rzecz niepodległości.
05:11
just to protest for independence.
104
299463
2018
05:13
Then I remember
the sacrifice of my father,
the sacrifice of my father,
105
301505
2308
Pamiętam też poświęcenie ojca,
05:15
who was tortured so many times
106
303837
2135
którego torturowano tyle razy,
05:17
for daring to protest against the regime.
107
305996
3696
bo ośmielił się protestować
przeciw reżimowi.
przeciw reżimowi.
05:21
Back in the '70s,
they would write pamphlets
they would write pamphlets
108
309716
2531
W latach 70. mogli najwyżej
pisać broszurki,
pisać broszurki,
05:24
to raise awareness on the dictatorship,
109
312271
2797
żeby uświadamiać na temat dyktatury,
05:27
and because they couldn't
afford to make copies,
afford to make copies,
110
315092
2556
ale nie było ich stać na zrobienie kopii,
05:29
they would reproduce
the same pamphlet 500 times each
the same pamphlet 500 times each
111
317672
3752
więc przepisywali je po 500 razy
05:33
and distribute them.
112
321448
1470
i roznosili.
05:34
It got to a point where the military
knew their handwriting,
knew their handwriting,
113
322942
2893
W końcu armia umiała już
rozpoznać ich charakter pisma,
rozpoznać ich charakter pisma,
więc jak tylko natknęli się na broszurę,
to od razu ich zwijali.
to od razu ich zwijali.
05:37
so as soon as they stumbled upon one,
they'd go and get them.
they'd go and get them.
114
325859
2936
05:40
But I look at that and I'm like,
you know, today you have a blog.
you know, today you have a blog.
115
328819
4139
Wtedy myślę sobie: dzisiaj masz bloga,
05:44
I don't have to copy
the same thing 500 times.
the same thing 500 times.
116
332982
3053
nie musisz przepisywać nic po 500 razy.
05:48
I blog and thousands of people read it.
117
336059
2669
Bloguję i tysiące ludzi
może to przeczytać.
może to przeczytać.
05:50
By the way, in Togo, they like
calling me the WhatsApp girl,
calling me the WhatsApp girl,
118
338752
2912
W Togo mówią na mnie
dziewczyna od WhatsAppa,
dziewczyna od WhatsAppa,
05:53
because I am always on WhatsApp
attacking the government.
attacking the government.
119
341688
2751
bo zawsze tam atakuję rząd.
05:56
(Laughter)
120
344463
1150
(Śmiech)
Teraz jest to dużo prostsze.
05:57
So it's much easier.
121
345637
1176
05:58
When I'm angry at the government,
I just make an angry note,
I just make an angry note,
122
346837
3191
Kiedy wkurzam się na rząd,
to po prostu wstawiam wkurzony wpis
to po prostu wstawiam wkurzony wpis
06:02
and I send it out
and thousands of people share it.
and thousands of people share it.
123
350052
3008
i rozsyłam go, a tysiące ludzi
przekazuje go dalej.
przekazuje go dalej.
06:05
I'm rarely this composed.
I'm always angry, by the way.
I'm always angry, by the way.
124
353084
3499
Rzadko jestem taka opanowana,
zazwyczaj jestem wkurzona.
zazwyczaj jestem wkurzona.
06:08
(Laughter)
125
356607
3046
(Śmiech)
06:11
(Applause)
126
359677
4372
(Brawa)
06:20
So I was talking about the necessity
to showcase our stories,
to showcase our stories,
127
368247
4539
Mówiłam o potrzebie
promowania naszych historii,
promowania naszych historii,
06:24
because when I think about
the sacrifices that were made for us,
the sacrifices that were made for us,
128
372810
3174
bo myśl o poświęceniach zrobionych dla nas
06:28
it helped me keep going.
129
376008
1647
pomaga mi iść dalej.
06:29
One of the very first actions
of our Faure Must Go movement
of our Faure Must Go movement
130
377679
2821
Jedną z pierwszych akcji
naszego ruchu Faure Musi Odejść
naszego ruchu Faure Musi Odejść
06:32
was to come up with a petition,
asking citizens to sign
asking citizens to sign
131
380524
3387
było napisanie petycji obywatelskiej
i zbieranie podpisów pod nią,
i zbieranie podpisów pod nią,
06:35
so that we can demand new elections,
as the constitution allows.
as the constitution allows.
132
383935
4106
żeby zażądać nowych wyborów,
na co pozwala konstytucja.
na co pozwala konstytucja.
06:40
People were scared to put their names
133
388065
1820
Ludzie bali się podawać nazwiska,
06:41
because, they said,
they don't want to get in trouble.
they don't want to get in trouble.
134
389909
2586
bo - jak mówili -
nie chcą pakować się w kłopoty.
nie chcą pakować się w kłopoty.
06:44
Even in the diaspora, people were scared.
135
392519
2006
Nawet ludzie z diaspory się bali.
06:46
They were like, "We have family at home."
136
394549
1992
Mówili: "Mamy rodzinę w domu".
06:48
But there was this woman
who was in her 60s.
who was in her 60s.
137
396565
2390
Ale pewna kobieta około 60.,
06:50
When she heard about it,
she took the petition,
she took the petition,
138
398979
3658
kiedy o tym usłyszała, wzięła petycję
06:54
and she went home,
139
402661
1865
i chodziła po domach,
06:56
and by herself she collected
over 1,000 [signatures].
over 1,000 [signatures].
140
404550
3590
aż sama uzbierała ponad 1000 podpisów.
07:00
That inspired me so much, and I was like,
141
408164
2574
Zainspirowała mnie tak bardzo,
że pomyślałam sobie:
że pomyślałam sobie:
07:02
if a 60-year-old that has
nothing more to gain in this regime
nothing more to gain in this regime
142
410762
4463
skoro 60-latka,
która nic już nie zyska w tym reżimie
która nic już nie zyska w tym reżimie
07:07
can do this for us, the young ones,
143
415249
1821
może zrobić to dla nas, młodych,
07:09
then why should I quit?
144
417094
1568
to dlaczego ja miałabym odejść?
07:10
It is the stories of resistance,
the stories of defiance,
the stories of defiance,
145
418686
4024
To historie o sprzeciwie i krnąbrności,
07:14
the stories of resilience,
146
422734
2061
historie o odporności,
07:16
that inspire people to get involved,
147
424819
2100
inspirują ludzi do zaangażowania,
07:18
not the stories of abuse
and killings and hurt,
and killings and hurt,
148
426943
3489
a nie historie o maltretowaniu,
zabijaniu i bólu,
zabijaniu i bólu,
07:22
because as humans, it's only natural
for us to be scared.
for us to be scared.
149
430456
3352
bo dla nas, ludzi,
strach jest czymś naturalnym.
strach jest czymś naturalnym.
07:26
I would like to share with you
a few characteristics of dictatorships
a few characteristics of dictatorships
150
434268
3535
Podzielę się z wami kilkoma
cechami charakterystycznymi dyktatur,
cechami charakterystycznymi dyktatur,
07:29
so that you can assess your own country
151
437827
2634
żebyście mogli ocenić własne państwo
07:32
and see if you are also
at risk of joining us.
at risk of joining us.
152
440485
3052
i zobaczyć, czy jest ryzyko,
że do nas dołączycie.
że do nas dołączycie.
07:35
(Laughter and cheers)
153
443561
2338
(Śmiech i brawa)
07:37
(Applause)
154
445923
4754
(Brawa)
Pierwsze, na co należy zwrócić uwagę:
koncentracja władzy.
koncentracja władzy.
07:43
Number one thing to look at:
concentration of power.
concentration of power.
155
451141
2526
07:45
Is the power in your country concentrated
in the hands of a few, an elite?
in the hands of a few, an elite?
156
453691
3477
Czy władza w twoim kraju skupia się
w rękach nielicznych, elity?
w rękach nielicznych, elity?
07:49
It can be a political elite,
ideological elite.
ideological elite.
157
457192
2632
Może to być elita polityczna,
elita ideologiczna.
elita ideologiczna.
I macie jednego silnego człowieka,
07:51
And you have a strongman,
158
459848
1562
07:53
because we always have one guy
who is presented as the messiah
who is presented as the messiah
159
461434
3593
bo my zawsze mamy jednego gościa,
którego przedstawia się jako Mesjasza,
którego przedstawia się jako Mesjasza,
07:57
who will save us from the world.
160
465051
1962
który uratuje nas przed światem.
07:59
The second point is propaganda.
161
467037
2477
Drugą rzeczą jest propaganda.
08:01
Dictators feed on propaganda.
162
469538
2113
Dyktatorzy żywią się propagandą.
08:03
They like giving the impression
that they are the saviors,
that they are the saviors,
163
471675
2744
Lubią sprawiać wrażenie, że są zbawcami,
08:06
and without them,
the country will fall apart.
the country will fall apart.
164
474443
2179
a bez nich kraj się rozpadnie.
08:08
And they are always fighting
some foreign forces, you know?
some foreign forces, you know?
165
476646
3155
Zawsze walczą z obcymi siłami.
08:11
The Christians, the Jewish, the Muslims,
166
479825
2127
Chrześcijanie, Żydzi, muzułmanie,
08:13
the voodoo priests are coming for you.
167
481976
2233
kapłani voodoo idą po nas.
08:16
The Communists, when they get here,
we'll all be broke.
we'll all be broke.
168
484233
2627
Kiedy komuniści tutaj dotrą,
to już po nas.
to już po nas.
08:18
These kinds of things.
169
486884
1185
Tego typu historie.
08:20
And our president, in particular,
he fights pirates.
he fights pirates.
170
488093
3203
A nasz prezydent w szczególności
walczy z piratami.
walczy z piratami.
08:23
(Laughter)
171
491732
1179
(Śmiech)
08:24
I am very serious.
172
492935
1173
Mówię bardzo poważnie.
08:26
Last year, he bought a boat that's
13 million dollars to fight pirates,
13 million dollars to fight pirates,
173
494132
3813
W zeszłym roku za 13 milionów dolarów
kupił statek, żeby walczyć z piratami,
kupił statek, żeby walczyć z piratami,
08:29
and 60 percent of our people are starving.
174
497969
2420
a 60% populacji głoduje.
08:32
So they are always protecting us
from some foreign forces.
from some foreign forces.
175
500413
2761
Oni zawsze chronią
nas przed obcymi siłami.
nas przed obcymi siłami.
08:35
And this leads to point three:
militarization.
militarization.
176
503198
2767
Co prowadzi do punktu trzeciego:
militaryzacji.
militaryzacji.
08:37
Dictators survive by instigating fear,
177
505989
2940
Dyktatorzy żyją budzeniem strachu.
08:40
and they use the military
to suppress dissident voices,
to suppress dissident voices,
178
508953
2880
i używają armii, żeby stłumić
głosy dysydentów,
głosy dysydentów,
08:43
even though they try
to give the impression
to give the impression
179
511857
2034
mimo że starają się stworzyć wrażenie,
08:45
that the military
is to protect the nation.
is to protect the nation.
180
513915
2031
że wojsko chroni naród.
08:47
And they suppress institutions
and destroy them
and destroy them
181
515970
2404
Tłamszą instytucje, niszczą je,
08:50
so that they don't have to be
held accountable.
held accountable.
182
518398
2670
żeby nikt nie mógł ich rozliczać.
08:53
So do you have a heavily
militarized country?
militarized country?
183
521092
2775
Czy wasz kraj jest mocno zmilitaryzowany?
A to prowadzi nas do punktu czwartego,
który nazywam okrucieństwem wobec ludzi.
który nazywam okrucieństwem wobec ludzi.
08:55
And this leads to point four,
what I call human cruelty.
what I call human cruelty.
184
523891
3533
08:59
You know when we talk about animals,
185
527448
2031
Kiedy mówimy o zwierzętach,
mówimy: okrucieństwo wobec zwierząt,
kiedy są wykorzystywane,
kiedy są wykorzystywane,
09:01
we say animal cruelty
when animals are abused,
when animals are abused,
186
529503
2641
09:04
because there's no charter
acknowledged by the UN
acknowledged by the UN
187
532168
2982
bo nie ma żadnej karty,
uznanej przez ONZ,
uznanej przez ONZ,
09:07
saying animal rights charter.
188
535174
2330
żadnej karty praw zwierząt.
"Punkt pierwszy: wszystkie zwierzęta
rodzą się równe". Nie ma tego.
rodzą się równe". Nie ma tego.
09:09
Point one: all animals are created equal.
So you don't have that.
So you don't have that.
189
537989
3324
Kiedy zwierzęta są wykorzystywane,
mówimy: okrucieństwo wobec zwierząt.
mówimy: okrucieństwo wobec zwierząt.
09:13
So whenever animals are abused,
we say animal cruelty.
we say animal cruelty.
190
541337
3109
09:16
But when it comes to humans,
we say human rights abuses,
we say human rights abuses,
191
544470
3421
Ale jeśli chodzi o ludzi, mówimy
o nadużywaniu praw człowieka,
o nadużywaniu praw człowieka,
09:19
because we assume
that all humans have rights.
that all humans have rights.
192
547915
2466
ponieważ zakładamy,
ze wszyscy ludzie mają prawa.
ze wszyscy ludzie mają prawa.
09:22
But some of us are actually still fighting
for our right to have rights.
for our right to have rights.
193
550405
3617
Lecz niektórzy z nas ciągle jeszcze walczą
o prawo do posiadania praw.
o prawo do posiadania praw.
09:26
So in that condition, I don't talk about
human rights abuse or violation.
human rights abuse or violation.
194
554046
4274
W tych warunkach nie mówię więc
o łamaniu lub gwałceniu praw człowieka.
o łamaniu lub gwałceniu praw człowieka.
09:30
When you live in a country
and you have an issue with the president
and you have an issue with the president
195
558344
3224
Kiedy mieszkacie w jakimś kraju
i macie na pieńku z prezydentem,
i macie na pieńku z prezydentem,
09:33
and the worst thing that can happen
is he bans you from the presidency,
is he bans you from the presidency,
196
561592
3414
a najgorsze co może się stać,
to że nie dopuści was do prezydentury,
to że nie dopuści was do prezydentury,
09:37
you are lucky.
197
565030
1151
to macie szczęście.
09:38
When you come to my country
and have an issue with the president,
and have an issue with the president,
198
566205
3071
W moim kraju,
kiedy masz na pieńku z prezydentem,
kiedy masz na pieńku z prezydentem,
09:41
you just run, disappear;
you vanish from the universe,
you vanish from the universe,
199
569300
2538
to uciekasz, ukrywasz się,
znikasz z całego kosmosu,
znikasz z całego kosmosu,
09:43
because they can still find you in Turkey.
200
571862
2048
bo dopadną cię nawet w Turcji.
Więc takim ludziom jak ja,
nie będzie już dane mieszkać w Togo.
nie będzie już dane mieszkać w Togo.
09:45
So people like myself,
we don't get to live in Togo anymore.
we don't get to live in Togo anymore.
201
573934
2855
09:48
And people like myself,
202
576813
1156
I ludzie tacy jak ja
09:49
we don't get to live in the same place
for more than a month,
for more than a month,
203
577993
2906
nie mieszkają w jednym miejscu
dłużej niż miesiąc,
dłużej niż miesiąc,
09:52
because we don't want to be traced.
204
580923
1685
bo nie chcą być namierzeni.
Sposób w jaki krzywdzą ludzi,
09:54
The way they abuse people,
205
582632
1278
09:55
the type of cruelty that happens
in all impunity under dictatorships
in all impunity under dictatorships
206
583934
3896
typ okrucieństwa, który pojawia się
wraz z bezkarnością wszystkich dyktatur,
wraz z bezkarnością wszystkich dyktatur,
09:59
are beyond human imagination.
207
587854
2598
są niewyobrażalne.
10:02
The stories of some
of the activists that were killed,
of the activists that were killed,
208
590476
2627
Historie niektórych aktywistów,
których zabito,
których zabito,
10:05
their bodies dumped in the sea,
209
593127
2425
ich ciała wrzucono do morza,
10:07
that were tortured
210
595576
1438
którzy byli torturowani
10:09
to the point where they lost
their hearing or their sight --
their hearing or their sight --
211
597038
3275
do momentu aż stracili słuch lub wzrok
10:12
those stories still haunt me.
212
600337
1548
- te historie wciąż mnie nękają.
10:13
And sometimes, as an activist,
213
601909
2004
I czasem, jako aktywistka,
10:15
I am less concerned about dying
than how it will happen.
than how it will happen.
214
603937
3068
mniej martwi mnie śmierć,
a bardziej to, jak ona się wydarzy.
a bardziej to, jak ona się wydarzy.
10:19
Sometimes I just sit down
and I imagine all scenarios.
and I imagine all scenarios.
215
607029
2658
Czasem siedzę i wyobrażam sobie
różne scenariusze.
różne scenariusze.
10:21
What are they going to do?
Are they going to cut my ears first?
Are they going to cut my ears first?
216
609711
2998
Co oni zrobią?
Czy obetną mi najpierw uszy?
Czy obetną mi najpierw uszy?
10:24
Or are they going to cut my tongue
because I'm always insulting them?
because I'm always insulting them?
217
612733
3382
Czy obetną mi język,
bo ciągle ich obrażam?
bo ciągle ich obrażam?
10:28
It sounds cruel, but it is the reality.
218
616139
2031
To okrutne, ale taka jest rzeczywistość.
10:30
We live in a very cruel world.
219
618194
2424
Żyjemy w bardzo okrutnym świecie.
10:32
Dictators are cruel monsters,
220
620642
2707
Dyktatorzy są okrutnymi potworami,
10:35
and I am not saying it to be nice.
221
623373
2598
a nie mówię tego, żeby być miła.
10:39
So yes, that is the final characteristic.
222
627081
3396
Tak, to jest ostatnia
cecha charakterystyczna.
cecha charakterystyczna.
10:42
The list goes on,
223
630501
1305
Lista ciągnie się dalej,
10:43
but that's the final thing that I want
to share about autocracies,
to share about autocracies,
224
631830
3172
ale zakończę na tej cesze autokracji,
10:47
so that you look at your country
and see if there are risks there.
and see if there are risks there.
225
635026
3134
żebyście sprawdzili,
czy wasz kraj jest bezpieczny.
czy wasz kraj jest bezpieczny.
10:50
It is important that you acknowledge
the gains of freedom that you have today,
the gains of freedom that you have today,
226
638184
3916
Musicie dostrzec korzyści
z wolności, którą dziś macie,
z wolności, którą dziś macie,
10:54
because some people had
to give their lives for you to have it.
to give their lives for you to have it.
227
642124
2996
bo ktoś kiedyś musiał
oddać życie, żebyście ją mieli.
oddać życie, żebyście ją mieli.
10:57
So don't take this for granted.
228
645144
1861
Nie jest dana raz na zawsze.
10:59
But then at the same time,
you also need to know
you also need to know
229
647029
2815
Ale musicie także wiedzieć,
11:01
that no country is actually
destined to be oppressed,
destined to be oppressed,
230
649868
3887
że żadne państwo nie jest
skazane na życie w opresji,
skazane na życie w opresji,
11:05
while at the same time,
231
653779
1378
a jednocześnie
11:07
no country or no people are immune
to oppression and dictatorship.
to oppression and dictatorship.
232
655181
4620
żadne państwo, ani naród
nie jest odporne na opresję i dyktaturę.
nie jest odporne na opresję i dyktaturę.
11:11
Thank you.
233
659825
1213
Dziękuję.
11:13
(Applause)
234
661062
4427
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Farida Nabourema - Activist, writerFarida Nabourema is a key voice in Togo’s pro-democracy movement.
Why you should listen
A political activist and writer, Farida Nabourema has been a fearless advocate for democracy and human rights in Togo since she was a teenager. Through more than 400 articles on her blog and other sites, she denounces corruption and dictatorship and promotes a form of progressive pan-Africanism. In 2014, she published La Pression de l'Oppression (The Pressure of Oppression), in which she discussed the different forms of oppression that people face throughout Africa and highlighted the need for oppressed people to fight back.
Nabourema is also the engagement and collaboration coordinator of Africans Rising, a pan-African movement that fights for justice, peace and dignity through grassroots organizing, civic education and advocacy. She cofounded and is the executive director of the Togolese Civil League, an NGO that promotes democracy through civil resistance. In 2001, at age 20, Nabourema founded the "Faure Must Go" movement, where she supported and organized with Togolese youths to stand against the dictatorial regime of Faure Gnassingbé. "Faure Must Go" has become the slogan for the civil resistance movement in Togo, of which Nabourema is one of the most well-known leaders.
Nabourema was awarded the "Young Advocate of the Year" and the "Female African Youth of the Year" in 2018 by Africa Youth Award for her contribution to raising awareness on the oldest military regime in Africa.
Farida Nabourema | Speaker | TED.com