TEDGlobal 2010
Nic Marks: The Happy Planet Index
Nic (Nik) Marks: Indeksi i Planetit te Lumtur
Filmed:
Readability: 3.8
2,221,321 views
Staticienti Nic Marks pyet pse e mbasim suksesin e një kombi duke u bazuar në produktivitetin e atij vendi -- në vend që ta mbasim atë nëpërmjet lumturisë dhe mirëqenies së njerëzve të atij kombi. Ai prezenton Indeksin e Planetit te Lumtur, i cili e ndjek mirëqenien kombëtare dhe e krahason atë me përdorimin e burimeve (sepse një jetë e lumtur nuk duhet t'i kushtoj Tokës). Cilët shtete kanë gradë më të lartë në IPL? Ju mund të befasoheni.
Nic Marks - Happiness researcher
Nic Marks gathers evidence about what makes us happy, and uses it to promote policy that puts the well-being of people and the planet first. He's the founder of the Centre for Well-Being at the UK think tank New Economics Foundation (NEF). Full bio
Nic Marks gathers evidence about what makes us happy, and uses it to promote policy that puts the well-being of people and the planet first. He's the founder of the Centre for Well-Being at the UK think tank New Economics Foundation (NEF). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:17
Martin Luther King
0
2000
2000
Martin Luther King-u
00:19
did not say,
1
4000
2000
nuk tha
00:21
"I have a nightmare,"
2
6000
2000
"Unë kam një anth,"
00:23
when he inspired the civil rights movements.
3
8000
3000
kur ai inspiroj lëvizjen e së drejtës shoqërore.
00:26
He said, "I have a dream."
4
11000
3000
Ai tha, "Unë kam një ëndërr."
00:29
And I have a dream.
5
14000
2000
Edhe unë kam një ëndërr.
00:31
I have a dream that we can stop thinking
6
16000
2000
Unë kam një ëndërr që ne mund të ndalojmë së menduari
00:33
that the future will be a nightmare,
7
18000
3000
se e ardhmja do të jetë një ankth.
00:36
and this is going to be a challenge,
8
21000
2000
Kjo do të jetë një sfidë,
00:38
because, if you think
9
23000
2000
sepse, nëse mendoni
00:40
of every major blockbusting film of recent times,
10
25000
4000
për çdo film të suksesshëm të kohëve të fundit,
00:44
nearly all of its visions for humanity
11
29000
3000
gati të gjitha vizionet për njerëzimin
00:47
are apocalyptic.
12
32000
2000
janë apokaloptike.
00:49
I think this film
13
34000
2000
Unë mendoj që filmi "Rruga"
00:51
is one of the hardest watches of modern times, "The Road."
14
36000
3000
është një prej filmave më të vështirë të kohës moderne.
00:54
It's a beautiful piece of filmmaking,
15
39000
2000
Është një vepër e bukur e filmit,
00:56
but everything is desolate,
16
41000
2000
por çdo gjë është e shkretë,
00:58
everything is dead.
17
43000
3000
Çdo gjë është e vdekur.
01:01
And just a father and son
18
46000
2000
Vetëm një baba dhe një bir
01:03
trying to survive, walking along the road.
19
48000
3000
duke provuar të shpëtojnë, duke ecur përgjate rrugës.
01:06
And I think the environmental movement
20
51000
2000
Unë mendoj që lëvizja e mejdisit,
01:08
of which I am a part of
21
53000
2000
pjesë e së cilës jamë edhe unë,
01:10
has been complicit
22
55000
2000
ka qenë bashkëfajtore
01:12
in creating this vision of the future.
23
57000
2000
e krijimit të këtij vizioni për të ardhmen.
01:14
For too long,
24
59000
2000
Për një kohë të gjatë,
01:16
we have peddled a nightmarish vision
25
61000
2000
ne kemi krijuar një vizion me ankth
01:18
of what's going to happen.
26
63000
2000
për atë që do të ndodh.
01:20
We have focused on the worst-case scenario.
27
65000
3000
Ne jemi përqëndruar në skenarin më të keq.
01:23
We have focused on the problems.
28
68000
2000
Ne jemi përqendruar në problemet.
01:25
And we have not thought enough
29
70000
2000
Nuk kemi menduar aq sa duhet
01:27
about the solutions.
30
72000
2000
për zgjidhjet e këtyre problemeve.
01:29
We've used fear, if you like,
31
74000
2000
Ne kemi përdorur frikën
01:31
to grab people's attention.
32
76000
3000
për të kapur vëmendjen e njerëzve.
01:34
And any psychologist will tell you
33
79000
3000
Çdo psikolog do të ju thotë
01:37
that fear in the organism
34
82000
2000
që frika në organizëm
01:39
is linked to flight mechanism.
35
84000
2000
është e lidhur me mekanizmin e largimit.
01:41
It's part of the fight and flight mechanism,
36
86000
3000
Është pjesë e mekanizmit "lufto ose fluturo",
01:44
that when an animal is frightened --
37
89000
2000
i cili aktivizohet kur kafshët frikësohen --
01:46
think of a deer.
38
91000
2000
mendoni për një dre.
01:48
A deer freezes very, very still,
39
93000
3000
Një dre ngrihet, dhe nuk leviz,
01:51
poised to run away.
40
96000
2000
bëhet gati për të vrapuar.
01:53
And I think that's what we're doing
41
98000
2000
Unë mendoj se kjo është ajo që ne po bëjmë
01:55
when we're asking people to engage with our agenda
42
100000
3000
kur i pyesim njerëzit që ti bashkohen agjendës tonë
01:58
around environmental degradation and climate change.
43
103000
3000
rreth degradimit të mjedisit dhe ndërrimit të klimës.
02:01
People are freezing and running away
44
106000
3000
Njerëzit po ngrihen dhe po vrapojnë
02:04
because we're using fear.
45
109000
2000
sepse ne po përdorim frikën.
02:06
And I think the environmental movement has to grow up
46
111000
3000
Mendoj që lëvizja për mjedis duhet të rritet
02:09
and start to think about
47
114000
2000
dhe të filloj të mendoj
02:11
what progress is.
48
116000
2000
se çfarë është progresi.
02:13
What would it be like to be improving the human lot?
49
118000
3000
Si do të dukej nëse provojmë të përmirësojmë njerëzimin?
02:16
And one of the problems that we face, I think,
50
121000
2000
Një prej problemeve me të cilët përballemi, mendoj,
02:18
is that the only people that have cornered the market
51
123000
3000
është që të vetmit njerëz që e kanë shtyrë tregun
02:21
in terms of progress
52
126000
2000
drejt progresit
02:23
is a financial definition of what progress is,
53
128000
3000
kanë krijuar një definicion financiar të progresit,
02:26
an economic definition of what progress is --
54
131000
3000
një definicion ekonomik të progresit --
02:29
that somehow,
55
134000
2000
që tregon
02:31
if we get the right numbers to go up,
56
136000
2000
se nëse numrat e duhur rriten,
02:33
we're going to be better off,
57
138000
3000
do të jemi më mirë,
02:36
whether that's on the stock market,
58
141000
2000
pa marrë parasysh nëse ky zhvillim përqëndrohet në tregut e aksioneve,
02:38
whether that's with GDP
59
143000
2000
apo të ardhurave bruto vëndase
02:40
and economic growth,
60
145000
2000
dhe rritjes ekonomike,
02:42
that somehow life is going to get better.
61
147000
2000
që disi jeta do të jetë më e mirë.
02:44
This is somehow appealing to human greed
62
149000
3000
Kjo është tërheqëse për lakminë njerëzore
02:47
instead of fear --
63
152000
2000
sepse i zë vendin frikës dhe
02:49
that more is better.
64
154000
2000
i bind njerëzit që më shumë do të thote më mirë.
02:51
Come on. In the Western world, we have enough.
65
156000
3000
Ne kemi mjaft në botën perëndimore.
02:54
Maybe some parts of the world don't, but we have enough.
66
159000
3000
Ndoshta disa pjesë të botës nuk kanë mjaft, por ne kemi mjaft.
02:57
And we've know for a long time that this is not a good measure
67
162000
3000
Për një kohë të gjatë ne kemi qenë në dijeni që kjo nuk është një matje e mirë
03:00
of the welfare of nations.
68
165000
2000
e mirëqenjes së kombeve.
03:02
In fact, the architect of our national accounting system,
69
167000
3000
Në të vërtet, arkitekti i sistemit kombetar të kontabilitetit,
03:05
Simon Kuznets, in the 1930s,
70
170000
3000
Simon Kuznets, në vitet 1930
03:08
said that, "A nation's welfare
71
173000
2000
tha se, "Mirëqenja e një kombi
03:10
can scarcely be inferred from their national income."
72
175000
3000
mezi dëshmohet me të ardhurat kombëtare."
03:13
But we've created a national accounting system
73
178000
2000
Por ne kemi krijuar një sistem kombëtar të kontabilitetit
03:15
which is firmly based on production
74
180000
2000
që është vendosmërisht i bazuar në produktivitetin
03:17
and producing stuff.
75
182000
2000
dhe prodhimin e gjërave.
03:19
And indeed, this is probably historical, and it had its time.
76
184000
3000
Kjo ndoshta është historike dhe e kishte kohën e saj.
03:22
In the second World War, we needed to produce a lot of stuff.
77
187000
3000
Në Luftën e Dytë Botërore, ne duheshim të prodhonim shumë gjëra.
03:25
And indeed, we were so successful at producing certain types of stuff
78
190000
3000
Me të vërtet ishim të suksesshem në prodhimin e disa gjërave
03:28
that we destroyed a lot of Europe, and we had to rebuild it afterwards.
79
193000
3000
që shkatërruan të shumtën e Evropes, dhe që e rindërtuan atë më pas.
03:31
And so our national accounting system
80
196000
2000
Kështu që sistemi kombëtar i kontabilitetit
03:33
became fixated on what we can produce.
81
198000
3000
u fiksua në atë që mund të prodhojmë.
03:36
But as early as 1968,
82
201000
3000
Në 1968-shin,
03:39
this visionary man, Robert Kennedy,
83
204000
3000
Robert Kennedy, ky njeri vizionar,
03:42
at the start of his ill-fated presidential campaign,
84
207000
3000
në fillim të fushatës presidenciale me fat te keq,
03:45
gave the most eloquent deconstruction
85
210000
3000
dha dekonstruksionin më shprehës
03:48
of gross national product
86
213000
2000
qe ka dhënë ndonjëhere njeri për
03:50
that ever has been.
87
215000
2000
të ardhurat bruto kombëtare.
03:52
And he finished his talk with the phrase,
88
217000
3000
Ai përfundoi fjalimin e tij me frazën,
03:55
that, "The gross national product
89
220000
2000
"Të ardhurat kombëtare bruto
03:57
measures everything except that
90
222000
3000
mbasin çdo gjë përveq asaj
04:00
which makes life worthwhile."
91
225000
2000
që i jep jetës domethënje."
04:02
How crazy is that? That our measure of progress,
92
227000
3000
Sa e çuditëshme është kjo? Që matja e progresit,
04:05
our dominant measure of progress in society,
93
230000
3000
mbatësi kryesor i zhivillimit shoqëror,
04:08
is measuring everything
94
233000
2000
mbat çdo gjë
04:10
except that which makes life worthwhile?
95
235000
3000
përveq asaj që i jep jetës vlerë?
04:13
I believe, if Kennedy was alive today,
96
238000
3000
Unë besoj, nëse Kennedy do të ishte gjallë sot,
04:16
he would be asking statisticians such as myself
97
241000
3000
ai do të pyeste një staticient si unë
04:19
to go out and find out
98
244000
2000
të shkoj dhe të gjej
04:21
what makes life worthwhile.
99
246000
2000
se çfarë i jep jetës vlerë.
04:23
He'd be asking us to redesign
100
248000
2000
Ai do kërkonte rikrijimin
04:25
our national accounting system
101
250000
2000
e sistemit tonë kombëtarë të kontabilitetit.
04:27
to be based upon
102
252000
2000
Ai do kërkonte që ky sistem të bazohet në
04:29
such important things as social justice,
103
254000
3000
gjëra të rëndësishme siq janë drejtësia shoqërore,
04:32
sustainability
104
257000
2000
qëndrueshmëria,
04:34
and people's well-being.
105
259000
2000
dhe mirëqenia e njerëzve.
04:36
And actually, social scientists have already gone out
106
261000
2000
Ç'është e vërteta, shkencëtarët shoqëror vetëm kanë filluar
04:38
and asked these questions around the world.
107
263000
2000
të pyesin këto pyetje rreth botës.
04:40
This is from a global survey.
108
265000
2000
Kjo është nga nje pyetësor global
04:42
It's asking people, what do they want.
109
267000
3000
që i pyet njerëzit se çfarë dëshirojnë.
04:45
And unsurprisingly, people all around the world
110
270000
3000
Jo befasisht, njerëzit rreth botës
04:48
say that what they want
111
273000
2000
thonë se ajo që ata dëshirojnë
04:50
is happiness, for themselves,
112
275000
2000
është lumturia, për vetveten,
04:52
for their families, their children,
113
277000
2000
për familjet e tyre, për fëmijët e tyre,
04:54
their communities.
114
279000
2000
për komunitetet e tyre.
04:56
Okay, they think money is slightly important.
115
281000
2000
Ata mendojnë që paraja është sadopak e rëndësishme.
04:58
It's there, but it's not nearly as important as happiness,
116
283000
3000
Është aty, por nuk është aq e rëndësishme sa lumturia,
05:01
and it's not nearly as important as love.
117
286000
3000
dhe nuk është aq e rëndësishme sa dashuria.
05:04
We all need to love and be loved in life.
118
289000
3000
Të gjithë ne kemi nevojë të dashurojmë dhe të jemi të dashuruar.
05:07
It's not nearly as important as health.
119
292000
2000
Nuk është aq e rëndësishme sa shëndeti.
05:09
We want to be healthy and live a full life.
120
294000
3000
Ne dëshirojmë të jemi të shëndetshëm dhe të jetojmë një jetë të plotë.
05:12
These seem to be natural human aspirations.
121
297000
3000
Këto janë aspirata natyrale të njerëzve.
05:15
Why are statisticians not measuring these?
122
300000
3000
Pse staticienët nuk po i masin këto?
05:18
Why are we not thinking of the progress of nations in these terms,
123
303000
3000
Pse nuk po mendojmë për zhvillimin e kombeve duke u bazuar në këto gjëra,
05:21
instead of just how much stuff we have?
124
306000
3000
në vend që të përqëndrohemi në gjërat që kemi?
05:24
And really, this is what I've done with my adult life --
125
309000
3000
Kjo është ajo që kam bërë me jetën time prej të rrituri --
05:27
is think about how do we measure happiness,
126
312000
2000
kam menduar se si mund të mbasim lumturinë,
05:29
how do we measure well-being,
127
314000
2000
si mund të mbasim mirëqenien,
05:31
how can we do that within environmental limits.
128
316000
2000
si mund të bëjmë këto gjëra përbrenda kufinjëve të mjedisit.
05:33
And we created, at the organization that I work for,
129
318000
2000
Në organizatën më të cilën punoj, ne krijuam,
05:35
the New Economics Foundation,
130
320000
2000
Themelin e Ri të Ekonomise,
05:37
something we call the Happy Planet Index,
131
322000
3000
diçka që ne e quajmë Indeksi i Planetit të Lumtur,
05:40
because we think people should be happy and the planet should be happy.
132
325000
3000
ngase ne mendojmë që njerëzit duhen të jenë të lumtur dhe planeti duhet të jetë i lumtur.
05:43
Why don't we create a measure of progress that shows that?
133
328000
3000
Pse nuk e krijojmë një njësi matëse të zhvillimit që e tregon këtë?
05:46
And what we do,
134
331000
2000
Ajo që ne bëjmë
05:48
is we say that the ultimate outcome of a nation
135
333000
2000
është që themi se rezultati themelor i një kombi
05:50
is how successful is it
136
335000
2000
është se sa i suksesshëm është
05:52
at creating happy and healthy lives for its citizens.
137
337000
3000
në krijimin e jetëve të lumtura dhe të shëndetëshme për banorët e tij.
05:55
That should be the goal
138
340000
2000
Ky duhet të jetë qëllimi
05:57
of every nation on the planet.
139
342000
2000
i çdo kombi në planet.
05:59
But we have to remember
140
344000
2000
Por ne duhet të kujtojmë
06:01
that there's a fundamental input to that,
141
346000
3000
që ka të hyra themelore për këtë,
06:04
and that is how many of the planet's resources we use.
142
349000
3000
dhe ato janë sa burime të planetit ne i përdorim.
06:07
We all have one planet. We all have to share it.
143
352000
3000
Ne të gjithë kemi një planet. Ne duhet ta ndajmë atë me njëri tjetrin.
06:10
It is the ultimate scarce resource,
144
355000
3000
Është burimi më i rrallë që kemi,
06:13
the one planet that we share.
145
358000
3000
planeti i vetëm që e ndajmë.
06:16
And economics is very interested in scarcity.
146
361000
3000
Ekonomia është shumë e interesuar në mungësen e burimeve.
06:19
When it has a scarce resource
147
364000
2000
Kur ka një burim të rrallë
06:21
that it wants to turn into
148
366000
2000
që ekonomia dëshiron ta kthej në
06:23
a desirable outcome,
149
368000
2000
një rezultat të dëshiruar,
06:25
it thinks in terms of efficiency.
150
370000
3000
mendon sipas efikasitetit.
06:28
It thinks in terms of how much bang do we get for our buck.
151
373000
3000
Mendon në bazë të shumës që marrim për mundin tonë.
06:31
And this is a measure of how much well-being
152
376000
2000
Kjo është njësi matëse që tregon se sa mirëqenje marrim
06:33
we get for our planetary resource use.
153
378000
3000
për burimet planetare që i përdorim.
06:36
It is an efficiency measure.
154
381000
2000
Është njësi matëse e efikasitetit.
06:38
And probably the easiest way to show you that,
155
383000
3000
Mbase mënyra më e lëhte për të treguar këtë,
06:41
is to show you this graph.
156
386000
2000
është të ju tregoj këtë diagram.
06:43
Running horizontally along the graph,
157
388000
3000
Aksi horizontal nëpër këtë diagram,
06:46
is "ecological footprint,"
158
391000
2000
është "gjurma ekologjike,"
06:48
which is a measure of how much resources we use
159
393000
3000
e cila është njësi matëse e sasisë së burimeve që ne i përdorim
06:51
and how much pressure we put on the planet.
160
396000
2000
dhe sa trysni ne vendosim në planetin tonë.
06:53
More is bad.
161
398000
2000
Më shumë është më keq.
06:55
Running vertically upwards,
162
400000
2000
Aksi vertikal lartë,
06:57
is a measure called "happy life years."
163
402000
2000
është njësi matëse e quajtur "vitet e lumtura të jetës."
06:59
It's about the well-being of nations.
164
404000
2000
Ka të bëj me mirëqenjen e kombeve.
07:01
It's like a happiness adjusted life-expectancy.
165
406000
3000
Është sikur një jetëgjatësi e rregulluar për lumturi.
07:04
It's like quality and quantity of life in nations.
166
409000
3000
Është sikur kualiteti dhe sasia e jetës në kombe.
07:07
And the yellow dot there you see, is the global average.
167
412000
3000
Pika e verdhë që e shihni, është mesatarja globale.
07:10
Now, there's a huge array of nations
168
415000
2000
Ka një numër të madh të kombeve
07:12
around that global average.
169
417000
2000
rreth mesatares globale.
07:14
To the top right of the graph,
170
419000
3000
Në pjesën e epërme, të djathtë, të këtij diagrami,
07:17
are countries which are doing reasonably well and producing well-being,
171
422000
3000
janë shtetet që kanë sukses në prodhimin e mirëqenjes,
07:20
but they're using a lot of planet to get there.
172
425000
2000
por ato po përdorin shumë prej planetit për të arritur këtë.
07:22
They are the U.S.A.,
173
427000
2000
Këto shtete janë SH.B.A-të,
07:24
other Western countries going across in those triangles
174
429000
3000
disa shtete tjera perëndimore që kalojnë nëpër këto trekëndesha,
07:27
and a few Gulf states in there actually.
175
432000
2000
dhe disa prej shteteve të Golfit.
07:29
Conversely, at the bottom left of the graph,
176
434000
3000
Në të kundërten, këtu poshtë, në anën e majtë të diagramit,
07:32
are countries that are not producing much well-being --
177
437000
3000
jane shtetet që nuk prodhojnë shumë mirëqenje --
07:35
typically, sub-Saharan Africa.
178
440000
3000
zakonisht, shtetet Afrikane nën-Saharë.
07:38
In Hobbesian terms,
179
443000
2000
Në terme të Hobsit,
07:40
life is short and brutish there.
180
445000
2000
jeta është e shkurtër dhe e vështirë në këto shtete.
07:42
The average life expectancy in many of these countries
181
447000
3000
Jetëgjatësia mesatare në shumë prej këtyre shteteve
07:45
is only 40 years.
182
450000
3000
është vetëm 40 vjet.
07:48
Malaria, HIV/AIDS
183
453000
2000
Malarja, SIDA,
07:50
are killing a lot of people
184
455000
2000
po mbysin shumë njerëz
07:52
in these regions of the world.
185
457000
2000
në këto rajone të botës.
07:54
But now for the good news!
186
459000
2000
Por ka edhe lajme të mira!
07:56
There are some countries up there, yellow triangles,
187
461000
2000
Këtu kemi disa shtete, trekendesha të verdhë,
07:58
that are doing better than global average,
188
463000
2000
që po bëjnë më mirë se mesatarja globale,
08:00
that are heading up towards the top left of the graph.
189
465000
2000
që po shkojnë përpjetë, drejtë anës së majtë lartë të diagramit.
08:02
This is an aspirational graph.
190
467000
2000
Ky është një diagram i aspiratave.
08:04
We want to be top left, where good lives don't cost the earth.
191
469000
3000
Ne dëshirojmë të jemi në pjesën e majtë lartë, ku jetët e mira nuk i kushtojnë tokës.
08:07
They're Latin American.
192
472000
2000
Këto janë shtetet e Amerikes Latine.
08:09
The country on its own up at the top
193
474000
2000
Shteti në krye është një
08:11
is a place I haven't been to.
194
476000
2000
vend të cilin nuk e kam vizituar.
08:13
Maybe some of you have.
195
478000
2000
Ndoshta disa prej jush keni qenë atje.
08:15
Costa Rica.
196
480000
2000
Kosta Rika.
08:19
Costa Rica --
197
484000
2000
Kosta Rika --
08:21
average life expectancy is 78-and-a-half years.
198
486000
3000
jetëgjatësia mesatare është 78 vjeqë dhe 6 muaj.
08:24
That is longer than in the USA.
199
489000
3000
Kjo është më gjatë se në SH.B.A.
08:28
They are, according to the latest Gallup world poll,
200
493000
3000
Ata janë, sipas pyetësorit Gallup,
08:31
the happiest nation on the planet --
201
496000
3000
kombi më i lumtur në planet --
08:34
than anybody; more than Switzerland and Denmark.
202
499000
3000
më të lumtur se çdo kush tjetër; më të lumtur se Zvicërra dhe Danimarka.
08:37
They are the happiest place.
203
502000
2000
Ata janë vendi më i lumtur.
08:39
They are doing that
204
504000
2000
Ata po e bëjnë këtë
08:41
on a quarter of the resources
205
506000
2000
në ¼ e burimeve
08:43
that are used typically in [the] Western world --
206
508000
3000
që përdoren zakonisht në botën perëndimore --
08:46
a quarter of the resources.
207
511000
3000
¼ e burimeve.
08:49
What's going on there?
208
514000
3000
Çfarë po ndodh atje?
08:52
What's happening in Costa Rica?
209
517000
2000
Çfarë po ndodh në Kosta Rika?
08:54
We can look at some of the data.
210
519000
2000
Ne mund të shikojmë disa prej të dhënave.
08:56
99 percent of their electricity comes from renewable resources.
211
521000
3000
99% e elektricitetit të tyre vjen prej burimeve të renovueshme.
08:59
Their government is one of the first to commit
212
524000
2000
Qeveria e tyre është një ndër të parat që angazhohet
09:01
to be carbon neutral by 2021.
213
526000
3000
të ketë nivele neutrale të karbonit në 2021.
09:04
They abolished the army
214
529000
3000
Ata e hoqën ushtrinë
09:07
in 1949 --
215
532000
2000
në vitin 1949 --
09:09
1949.
216
534000
2000
1949.
09:11
And they invested in social programs --
217
536000
2000
Ata investuan në programe shoqërore --
09:13
health and education.
218
538000
2000
shëndetësi dhe edukim.
09:15
They have one of the highest literacy rates in Latin America
219
540000
3000
Ata kanë një prej shkallëve më të larta të arsimimit në Amerikën Latine
09:18
and in the world.
220
543000
2000
dhe në botë.
09:20
And they have that Latin vibe, don't they.
221
545000
2000
Dhe ata kanë shpirt Latin, apo jo?
09:22
They have the social connectedness.
222
547000
2000
Ata kanë kontakt shoqëror.
09:24
(Laughter)
223
549000
2000
(Të qeshura)
09:26
The challenge is, that possibly -- and the thing we might have to think about --
224
551000
3000
Sfida është qe, ka mundesi që gjëja për të cilën duhet të mendojmë --
09:29
is that the future
225
554000
2000
është që e ardhmja
09:31
might not be North American,
226
556000
2000
mund të mos jetë në Amerikën Veriore,
09:33
might not be Western European.
227
558000
2000
apo në Evropën Perëndimore.
09:35
It might be Latin American.
228
560000
3000
Mund të jetë në Amerikën Latine.
09:38
And the challenge, really,
229
563000
2000
Dhe sfida e vërtetë është
09:40
is to pull the global average up here.
230
565000
3000
që të ngrisim mesataren globale këtu.
09:43
That's what we need to do.
231
568000
2000
Kjo është ajo që duhet të bëjmë.
09:45
And if we're going to do that,
232
570000
2000
Nëse do të bëjmë këtë,
09:47
we need to pull countries from the bottom,
233
572000
3000
ne duhet të ngrehim shtetet prej fundit,
09:50
and we need to pull countries from the right of the graph.
234
575000
3000
dhe duhet të ngrehim shtetet e anës së djathtë të diagramit.
09:53
And then we're starting to create a happy planet.
235
578000
3000
Atëherë do të fillojmë të krijomë një planet të lumtur.
09:56
That's one way of looking at it.
236
581000
2000
Kjo është një prej zgjidhjeve.
09:58
Another way of looking at it is looking at time trends.
237
583000
2000
Një mënyrë tjetër është nëse përqendrohemi në prirjen e kohës.
10:00
We don't have good data going back for every country in the world,
238
585000
3000
Ne nuk kemi të dhëna për çdo shtet të botës,
10:03
but for some of the richest countries, the OECD group, we do.
239
588000
3000
por për disa nga më të pasurit, grupi i OECD-së.
10:06
And this is the trend in well-being over that time,
240
591000
3000
Dhe ky është drejtimi i mirëqenjes gjate kohës,
10:09
a small increase,
241
594000
2000
një rritje e vogël,
10:11
but this is the trend in ecological footprint.
242
596000
2000
por ky është drejtimi i gjurmës ekologjike.
10:13
And so in strict happy-planet methodology,
243
598000
3000
Në metodologjinë e rreptë të planetit të lumtur,
10:16
we've become less efficient
244
601000
2000
ne jemi bërë më pak eficient
10:18
at turning our ultimate scarce resource
245
603000
2000
në shndërrimin e burimeve të ralla
10:20
into the outcome we want to.
246
605000
3000
në rezultatet që dëshirojmë.
10:23
And the point really is, is that I think,
247
608000
3000
Pika kryesore këtu është që
10:26
probably everybody in this room
248
611000
2000
ndoshta çdo njeri në këtë dhomë
10:28
would like society to get to 2050
249
613000
2000
do të kishte dëshire që shoqëria të mbërrinte 2050
10:30
without an apocalyptic
250
615000
3000
pa ndodhjen e
10:33
something happening.
251
618000
2000
diçkaje apokaliptike.
10:35
It's actually not very long away.
252
620000
2000
Ky vit nuk është shumë larg.
10:37
It's half a human lifetime away.
253
622000
2000
Është larg sa gjysma e jetës së njeriut.
10:39
A child entering school today
254
624000
2000
Një fëmijë që hyn në shkollë sot
10:41
will be my age in 2050.
255
626000
2000
do të ketë moshën time në 2050.
10:43
This is not the very distant future.
256
628000
3000
Kjo nuk është e ardhmja e largët.
10:46
This is what the U.K. government target
257
631000
3000
Kështu duket objektivi i Britanisë së Madhe
10:49
on carbon and greenhouse emissions looks like.
258
634000
3000
për lëshimin e karbonit.
10:53
And I put it to you, that is not business as usual.
259
638000
3000
Unë them qe ky nuk është biznis i zakonshëm.
10:56
That is changing our business.
260
641000
2000
Kjo po ndryshon biznesin.
10:58
That is changing the way we create our organizations,
261
643000
3000
Kjo po ndryshon mënyrën e krijimit të organizatave,
11:01
we do our government policy and we live our lives.
262
646000
3000
se si bëjmë politika qeveritare dhe se si jetojmë jetët tona.
11:04
And the point is,
263
649000
2000
Pika kryesore është,
11:06
we need to carry on increasing well-being.
264
651000
2000
që ne duhet të vazhdojmë rritjen e mirëqenjes.
11:08
No one can go to the polls
265
653000
2000
Askush nuk do të shkoj në pikë-votime
11:10
and say that quality of life is going to reduce.
266
655000
3000
dhe të thotë që cilësia e jetës po reduktohet.
11:13
None of us, I think,
267
658000
2000
Asnjëri prej nesh, mendoj,
11:15
want human progress to stop.
268
660000
2000
nuk dëshiron që zhvillimi njerëzor të ndalet.
11:17
I think we want it to carry on.
269
662000
2000
Unë mendoj që ne dëshirojmë të vazhdojmë.
11:19
I think we want the lot of humanity to keep on increasing.
270
664000
2000
Unë mendoj që ne dëshirojmë që njerëzimi të rritet.
11:21
And I think this is where climate change skeptics and deniers come in.
271
666000
3000
Kjo është pika ku skeptikët e ndërrimit të klimes dhe ata që e mohojnë këtë marrin pjesë.
11:24
I think this is what they want. They want quality of life to keep increasing.
272
669000
3000
Unë mendoj që kjo është ajo që ata dëshirojnë. Ata dëshirojnë që cilësia e jetës të vazhdojë të rritet.
11:27
They want to hold on to what they've got.
273
672000
3000
Ata dëshirojnë të mbajnë atë që kanë.
11:30
And if we're going to engage them,
274
675000
2000
Nëse duam ti angazhojmë ata,
11:32
I think that's what we've got to do.
275
677000
2000
mendoj që kjo është ajo që duhet të bëjmë.
11:34
And that means we have to really increase efficiency even more.
276
679000
3000
Kjo do të thotë që duhet të rrisim efikasitetin edhe më shumë.
11:37
Now that's all very easy to draw graphs and things like that,
277
682000
3000
Është shumë lehtë të vizatosh diagrame dhe gjëra të tilla,
11:40
but the point is we need to turn those curves.
278
685000
3000
por kryesorja është që duhet t'i kthejmë këto lakore.
11:43
And this is where I think we can take a leaf
279
688000
2000
Këtu ne mund të marrim një fletë
11:45
out of systems theory, systems engineers,
280
690000
3000
nga teoria e sistemeve, inxhinierët e sistemeve,
11:48
where they create feedback loops,
281
693000
2000
ku ata krijojnë reagime unazore.
11:50
put the right information at the right point of time.
282
695000
3000
Ata vendosin të dhënat e duhura në kohën e duhur.
11:53
Human beings are very motivated by the "now."
283
698000
3000
Njerëzit janë shumë të motivuar nga "e tashmja."
11:56
You put a smart meter in your home,
284
701000
2000
Nëse vendos një matës të zgjuar në shtëpi,
11:58
and you see how much electricity you're using right now,
285
703000
2000
atëherë mund të vështrosh se sa elektricitet harxhon në atë kohë,
12:00
how much it's costing you,
286
705000
2000
sa shumë të kushton,
12:02
your kids go around and turn the lights off pretty quickly.
287
707000
3000
atëherë fëmijët tuaj do të ndalin dritat.
12:05
What would that look like for society?
288
710000
3000
Si do të dukej kjo për shoqërinë?
12:08
Why is it, on the radio news every evening,
289
713000
2000
Pse dëgjoj gjatë lajmeve të mbrëmjes
12:10
I hear the FTSE 100, the Dow Jones, the dollar pound ratio --
290
715000
3000
që FTSE 100, Dow Jones, dhe proporcionin e dollarit me funten --
12:13
I don't even know which way the dollar pound ratio should go to be good news.
291
718000
3000
unë nuk e di se në cilin drejtim duhet të shkoj ky proporcion për të qenë i mirë.
12:16
And why do I hear that?
292
721000
2000
Pse e dëgjoj këtë?
12:18
Why don't I hear how much energy Britain used yesterday,
293
723000
3000
Pse nuk dëgjoj sa energji Britania përdori dje,
12:21
or American used yesterday?
294
726000
2000
apo sa përdori Amerika?
12:23
Did we meet our three percent annual target
295
728000
2000
A e takuam objektivin që të reduktojmë
12:25
on reducing carbon emissions?
296
730000
2000
lëshimin e karbonit për 3 përqind?
12:27
That's how you create a collective goal.
297
732000
2000
Duhet të përdorim këtë mënyrë për të krijuar një qëllim të përbashkët.
12:29
You put it out there into the media and start thinking about it.
298
734000
3000
Vendosë këto në media dhe fillo të mendosh për këtë.
12:32
And we need positive feedback loops
299
737000
3000
Ne kemi nevoj për sygjerime pozititve
12:35
for increasing well-being
300
740000
2000
që rrisin mirëqenjen.
12:37
At a government level, they might create national accounts of well-being.
301
742000
3000
Në një nivel qeveritar, mund të krijojmë gjirollogari kombëtare për mirëqenie.
12:40
At a business level, you might look at the well-being of your employees,
302
745000
3000
Në nivel të biznesit, ne mund të shikojmë mirëqenien e punëtorëve,
12:43
which we know is really linked to creativity,
303
748000
2000
e cila e dijmë që është i lidhur me kreativitet.
12:45
which is linked to innovation,
304
750000
2000
Kreativiteti është i lidhur me shpikjen,
12:47
and we're going to need a lot of innovation to deal with those environmental issues.
305
752000
3000
dhe kemi nevojë për shumë shpikje në mënyrë që të zgjidhim problemet e mjedisit.
12:50
At a personal level, we need these nudges too.
306
755000
3000
Në një nivel individual, kemi nevojë për ikona gjithashtu.
12:54
Maybe we don't quite need the data, but we need reminders.
307
759000
3000
Ndoshta nuk na duhen të dhënat, por na duhen rikujtime.
12:57
In the U.K., we have a strong public health message
308
762000
3000
Në Britaninë e Madhe, ne kemi një mesazh të forte për shëndëtesi publike.
13:00
on five fruit and vegetables a day
309
765000
2000
Ky mesazh tregon për 5 frutat dhe perimet e ditës
13:02
and how much exercise we should do -- never my best thing.
310
767000
3000
dhe sa duhet të ushtrojmë -- asnjëherë aq sa duhet.
13:05
What are these for happiness?
311
770000
3000
Cilët janë këta faktorë për lumturinë?
13:08
What are the five things that you should do every day
312
773000
2000
Cilat janë 5 gjërat që duhesh të bësh çdo ditë
13:10
to be happier?
313
775000
2000
për të qenë më i/e lumtur?
13:12
We did a project for the Government Office of Science a couple of years ago,
314
777000
3000
Ne bëmë një projekt për Zyrën Qeveritare të Shkencës para dy viteve,
13:15
a big program called the Foresight program --
315
780000
3000
një program të madh të quajtur programi parashikues.
13:18
lots and lots of people -- involved lots of experts --
316
783000
2000
Ky program përfshinte shumë njerëz, shumë ekspertë,
13:20
everything evidence based -- a huge tome.
317
785000
3000
çdo gjë të bazuar në evidenca, një vëllim të madh.
13:23
But a piece of work we did was on: what five positive actions can you do
318
788000
3000
Një pjesë përfshinte: cilat janë 5 veprimet që mund të bësh
13:26
to improve well-being in your life?
319
791000
2000
për të përmisuar mirëqenien tuaj?
13:28
And the point of these is
320
793000
2000
Çështja është
13:30
they are, not quite, the secrets of happiness,
321
795000
2000
që këto nuk janë sekretet e lumturisë,
13:32
but they are things that I think happiness will flow out the side from.
322
797000
3000
por janë gjëra nga të cilat vjen lumturia.
13:35
And the first of these is to connect,
323
800000
3000
E para gjë është të krijosh lidhje,
13:38
is that your social relationships
324
803000
2000
lidhjet shoqërore
13:40
are the most important cornerstones of your life.
325
805000
3000
janë gurëthemelet e jetës.
13:43
Do you invest the time with your loved ones
326
808000
2000
A investoni gjithë kohën dhe energjinë që mundeni
13:45
that you could do, and energy?
327
810000
2000
me të dashurit tuaj?
13:47
Keep building them.
328
812000
2000
Vazhdoni t'i krijoni këto lidhje.
13:49
The second one is be active.
329
814000
2000
E dyta është të jesh aktiv.
13:51
The fastest way out of a bad mood:
330
816000
3000
Mënyra më e shpejtë te dalësh nga disponimi i keq:
13:54
step outside, go for a walk, turn the radio on and dance.
331
819000
3000
dil jashtë, shko për një shëtitje, lësho radion dhe kërce.
13:57
Being active is great for our positive mood.
332
822000
3000
Të qenit aktivë është një mënyrë shumë e mirë për disponim të mirë.
14:00
The third one is take notice.
333
825000
3000
E treta është: kushto vëmendje.
14:03
How aware are you of things going on around the world,
334
828000
3000
Sa jeni të vetëdijshëm për gjërat që ndodhin në botë,
14:06
the seasons changing, people around you?
335
831000
3000
ndërrimi i stinëve, njerëzit rreth jush?
14:09
Do you notice what's bubbling up for you and trying to emerge?
336
834000
3000
A vëni re se çfarë po ndodh për ty, dhe rreth teje?
14:12
Based on a lot of evidence for mindfulness,
337
837000
2000
Shumë të dhëna për vëmendje,
14:14
cognitive behavioral therapy,
338
839000
2000
dhe terapi për sjellje njohëse tregojnë
14:16
[very] strong for our well being.
339
841000
3000
që vëmendja është shumë e fuqishme për mirëqenien.
14:19
The fourth is keep learning
340
844000
2000
E katërta është të vazhdojmë të mësojmë
14:21
and keep is important --
341
846000
2000
dhe vazhdimi është i rëndësishëm --
14:23
learning throughout the whole life course.
342
848000
2000
mësimi gjatë gjithë kohës.
14:25
Older people who keep learning and are curious,
343
850000
3000
Njerëzit më të vjetër të cilët vazhdojnë të mësojnë dhe janë kurioz,
14:28
they have much better health outcomes than those who start to close down.
344
853000
3000
kanë rezultate më të mira shëndetësore se ata që nuk mësojnë.
14:31
But it doesn't have to be formal learning; it's not knowledge based.
345
856000
2000
Nuk duhet të jetë mësim zyrtar; nuk është e bazuar në dijeni.
14:33
It's more curiosity.
346
858000
2000
Është më shumë për kuriozitet.
14:35
It can be learning to cook a new dish,
347
860000
3000
Mund të jetë mësim për të bërë një gjellë të re,
14:38
picking up an instrument you forgot as a child.
348
863000
2000
luajtja e një instrumenti që keni luajtur si fëmijë.
14:40
Keep learning.
349
865000
2000
Vazhdoni të mësoni.
14:42
And the final one
350
867000
2000
Dhe e fundit
14:44
is that most anti-economic of activities,
351
869000
2000
është aktiviteteti më kundër-ekonomikë,
14:46
but give.
352
871000
2000
dhurimi.
14:48
Our generosity, our altruism,
353
873000
2000
Bujaria jonë, altruizëmi jonë,
14:50
our compassion,
354
875000
2000
mëshira jonë,
14:52
are all hardwired
355
877000
2000
janë të gjitha të lidhura
14:54
to the reward mechanism in our brain.
356
879000
2000
me mekanizmin e shpërblimit në tru.
14:56
We feel good if we give.
357
881000
2000
Ne ndihemi mirë nëse japim.
14:58
You can do an experiment where you give
358
883000
2000
Ju mund të bëni një eksperiment në të cilin do të ju jepni
15:00
two groups of people a hundred dollars in the morning.
359
885000
3000
dy grupeve të njerëzve nga 100 dollar në mëngjes.
15:03
You tell one of them to spend it on themselves
360
888000
3000
Ju mund të ju thuani atyre që duhen ti shpenzojnë për vete
15:06
and one on other people.
361
891000
2000
dhe për të tjerët.
15:08
You measure their happiness at the end of the day,
362
893000
2000
Pastaj e mbasni lumturinë e tyre në fund të ditës,
15:10
those that have gone and spent on other people are much happier
363
895000
2000
dhe gjeni se ata që i kanë shpenzuar paratë për të tjerët janë më të lumtur
15:12
that those that spent it on themselves.
364
897000
3000
se sa ata që i kanë shpenzuar paratë për veten.
15:15
And these five ways,
365
900000
2000
Pesë gjëra qe
15:17
which we put onto these handy postcards,
366
902000
3000
ne i vendosim në kartolina,
15:20
I would say, don't have to cost the earth.
367
905000
3000
them që nuk i kushtojnë shumë Tokës.
15:23
They don't have any carbon content.
368
908000
2000
Ato nuk janë të bëra prej Karbonit.
15:25
They don't need a lot of material goods to be satisfied.
369
910000
3000
Atyre nuk ju duhen shumë gjëra materiale për të qenë të kënaqur.
15:29
And so I think it's really quite feasible
370
914000
2000
Kështu që mendoj se është e mudëshme
15:31
that happiness does not cost the earth.
371
916000
2000
që lumturia nuk i kushton Tokës.
15:33
Now, Martin Luther King,
372
918000
2000
Martin Luther King - u,
15:35
on the eve of his death,
373
920000
2000
natën e vdekjes,
15:37
gave an incredible speech.
374
922000
2000
dha një fjalim të paparë.
15:39
He said, "I know there are challenges ahead,
375
924000
3000
Ai tha: "Unë e di që do të ketë sfida në të ardhmen,
15:42
there may be trouble ahead,
376
927000
2000
mund të ketë shumë probleme,
15:44
but I fear no one. I don't care.
377
929000
2000
por une nuk iu kam friken këtyre. Nuk më bën përshtypje.
15:46
I have been to the mountain top,
378
931000
3000
Unë kam qenë në maje të malit,
15:49
and I have seen the Promised Land."
379
934000
2000
dhe e kam parë Tokën e Premtuar."
15:51
Now, he was a preacher,
380
936000
2000
Ai ishte një predikues,
15:53
but I believe the environmental movement
381
938000
2000
por une besoj që lëvizja e ambientit
15:55
and, in fact, the business community, government,
382
940000
3000
dhe komuniteti i biznisit dhe ai i qeverisë,
15:58
needs to go to the top of the mountain top,
383
943000
3000
duhet të shkojnë në majë të malit,
16:01
and it needs to look out,
384
946000
2000
dhe të shikojnë se çfarë ka atje
16:03
and it needs to see the Promised Land,
385
948000
2000
kanë nevojë të shohin Tokën e Premtuar,
16:05
or the land of promise,
386
950000
2000
ose tokën e premtimeve,
16:07
and it needs to have a vision
387
952000
2000
dhe duhet të kenë një vizion
16:09
of a world that we all want.
388
954000
3000
të një bote që të gjithë ne duam.
16:12
And not only that, we need to create a Great Transition
389
957000
2000
Ne duhet të krijojmë një Tranzicion të Madh
16:14
to get there,
390
959000
2000
për te arritur atë cak,
16:16
and we need to pave that great transition with good things.
391
961000
3000
dhe ne duhet të ndërtojmë këtë tranzicion të madh me gjëra të mira.
16:19
Human beings want to be happy.
392
964000
3000
Njerëzit dëshirojnë të jenë të lumtur.
16:22
Pave them with the five ways.
393
967000
2000
Hap rrugën me këto pesë mënyra.
16:24
And we need to have signposts
394
969000
2000
Ne duhet të kemi shënja
16:26
gathering people together and pointing them --
395
971000
2000
që i mbledhin njerëzit dhe i drejtojnë ata --
16:28
something like the Happy Planet Index.
396
973000
2000
diçka siq është Indeksi i Planetit të Lumtur.
16:30
And then I believe
397
975000
2000
Pastaj, unë besoj,
16:32
that we can all create a world we all want,
398
977000
2000
ne mund të krijojmë një botë të cilën e duam të gjithë.
16:34
where happiness does not cost the earth.
399
979000
3000
Një botë ku lumturia nuk i kushton Tokës.
16:37
(Applause)
400
982000
6000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Nic Marks - Happiness researcherNic Marks gathers evidence about what makes us happy, and uses it to promote policy that puts the well-being of people and the planet first. He's the founder of the Centre for Well-Being at the UK think tank New Economics Foundation (NEF).
Why you should listen
Nic Marks thinks quality of life is measurable, and that true contentment comes not from the accumulation of material wealth but from our connections with others, engagement with the world, and a sense of autonomy. This isn't just theory: a pioneer in the field of well-being research, Marks creates statistical methods to measure happiness, analyzing and interpreting the evidence so that it can be applied to such policy fields as education, sustainable development, healthcare, and economics.
The founder of the Centre for Well-Being, an independent think tank at the New Economics Foundation (NEF), in London, Marks is particularly keen to promote a balance between sustainable development and quality of life. To investigate this, he devised the Happy Planet Index, a global index of human well-being and environmental impact. The results made headlines: People in the world's wealthiest countries, who consume the most of the planet's resources, don't come out on top in terms of well-being. Which raises the question: What purpose does unfettered economic growth serve?
To measure (and possibly improve) your own, or your organization's, happiness and well-being, visit two useful sites: 5 ways to Well-being and Happiness Works.
Read the TED Book: The Happiness Manifesto >>
Nic Marks | Speaker | TED.com