TEDGlobal 2011
Paul Zak: Trust, morality -- and oxytocin?
Paul Zak: Güven, ahlak -- ve oksitosin
Filmed:
Readability: 3.8
1,741,186 views
Ahlaklı davranma arzumuzu harekete geçiren nedir? Nöro-ekonomist (sinir sistemi iktisatçısı) Paul Zak, oksitosin hormonunun (kendisi "ahlak molekülü" olarak adlandırıyor) neden dengeli bir toplumunun oluşmasına etkisi olan güven, empati ve diğer duyarlılıklara sebep olduğuna inandığını anlatıyor.
Paul Zak - Neuroeconomist
A pioneer in the field of neuroeconomics, Paul Zak is uncovering how the hormone oxytocin promotes trust, and proving that love is good for business. Full bio
A pioneer in the field of neuroeconomics, Paul Zak is uncovering how the hormone oxytocin promotes trust, and proving that love is good for business. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Is there anything unique about human beings?
0
0
3000
İnsanoğluna özgü olan eşsiz herhangi bir şey var mı?
00:18
There is.
1
3000
2000
Var.
00:20
We're the only creatures
2
5000
2000
Tümüyle gelişmiş ahlak anlayışına
00:22
with fully developed moral sentiments.
3
7000
2000
sahip olan tek canlılar bizleriz.
00:24
We're obsessed with morality as social creatures.
4
9000
3000
Sosyal yaratıklar olarak ahlak konusunda takıntılıyız.
00:27
We need to know why people are doing what they're doing.
5
12000
3000
İnsanların yaptıklarını, ne için yaptıklarını bilmeye gereksinim duyuyoruz.
00:30
And I personally am obsessed with morality.
6
15000
3000
Ve kişisel olarak ben ahlaka kafayı takmış durumdayım.
00:33
It was all due to this woman,
7
18000
2000
Hepsi bu kadın yüzünden
00:35
Sister Mary Marastela,
8
20000
2000
Rahibe Mary Marastela,
00:37
also known as my mom.
9
22000
3000
kendisi annem olarak da bilinir.
00:41
As an altar boy, I breathed in a lot of incense,
10
26000
3000
Çocukken kilisede çok fazla tütsü soludum
00:44
and I learned to say phrases in Latin,
11
29000
2000
ve bazı ifadeleri Latince söylemeyi öğrendim,
00:46
but I also had time to think
12
31000
2000
ama aynı zamanda annemin tepeden tırnağa
00:48
about whether my mother's top-down morality
13
33000
2000
ahlakının her insana uygulanıp uygulanamayacağı
00:50
applied to everybody.
14
35000
2000
hakkında düşünmek için zamanım oldu.
00:52
I saw that people who were religious and non-religious
15
37000
3000
Şunu gördüm ki, dindar olan ve olmayan insanlar
00:55
were equally obsessed with morality.
16
40000
2000
ahlak konusunda aynı oranda takıntılı.
00:57
I thought, maybe there's some earthly basis
17
42000
2000
Düşündüm ki, belki de ahlaki kararlar için
00:59
for moral decisions.
18
44000
2000
bir takım maddi esaslar vardır.
01:01
But I wanted to go further
19
46000
2000
Beynimizin bizi ahlaklı yaptığını
01:03
than to say our brains make us moral.
20
48000
2000
söylemek yerine daha ileriye gittim.
01:05
I want to know if there's a chemistry of morality.
21
50000
3000
Ahlakın kimyası olup olmadığını bilmek istiyordum.
01:08
I want to know
22
53000
2000
Ahlak molekülü olup olmadığını
01:10
if there was a moral molecule.
23
55000
2000
bilmek istiyordum.
01:12
After 10 years of experiments,
24
57000
2000
10 yıl süren deneylerden sonra
01:14
I found it.
25
59000
2000
onu buldum.
01:16
Would you like to see it? I brought some with me.
26
61000
3000
Görmek ister misiniz? Biraz yanımda getirdim.
01:20
This little syringe
27
65000
2000
Bu küçük şırınganın içinde
01:22
contains the moral molecule.
28
67000
3000
ahlak molekülü var.
01:31
(Laughter)
29
76000
3000
(Kahkahalar)
01:34
It's called oxytocin.
30
79000
2000
Oksitosin olarak adlandırılıyor.
01:36
So oxytocin is a simple and ancient molecule
31
81000
3000
Oksitosin yalnızca memelilerde bulunan
01:39
found only in mammals.
32
84000
2000
çok basit ve çok eski bir molekül
01:41
In rodents, it was known
33
86000
2000
Kemirgenlerde, annelerin yavrularına
01:43
to make mothers care for their offspring,
34
88000
2000
bakmasını sağladığı biliniyordu
01:45
and in some creatures,
35
90000
2000
ve bazı canlılarda, yuva paylaşımına
01:47
allowed for toleration of burrowmates.
36
92000
2000
tahammül etmede göz önünde bulunduruldu.
01:49
But in humans, it was only known
37
94000
2000
Fakat insanlarda, sadece kadınlarda doğumu ve
01:51
to facilitate birth and breastfeeding in women,
38
96000
2000
emzirmeyi kolaylaştırdığı ve cinsel ilişki sırasında
01:53
and is released by both sexes during sex.
39
98000
3000
iki cinsiyetin de salgıladığı biliniyordu.
01:57
So I had this idea that oxytocin might be the moral molecule.
40
102000
3000
Böylece, aklıma oksitosinin ahlak molekülü olabileceği fikri geldi.
02:00
I did what most of us do -- I tried it on some colleagues.
41
105000
3000
Çoğumuzun yapacağını yaptım ve bunu bazı iş arkadaşlarım üzerinde denedim.
02:03
One of them told me,
42
108000
2000
Biri bana dedi ki:
02:05
"Paul, that is the world's stupidist idea.
43
110000
3000
"Paul, bu dünyanın en aptalca fikri"
02:08
It is," he said, "only a female molecule.
44
113000
2000
"Bu" dedi, "sadece dişi bir molekül,
02:10
It can't be that important."
45
115000
2000
bu kadar da önemli olamaz."
02:12
But I countered, "Well men's brains make this too.
46
117000
3000
Fakat karşı çıktım, "Ama bunu erkeklerin beyni de yapıyor.
02:15
There must be a reason why."
47
120000
2000
Bunun bir sebebi olmalı."
02:17
But he was right, it was a stupid idea.
48
122000
3000
Doğrusu haklıydı, aptalca bir fikirdi.
02:20
But it was testably stupid.
49
125000
2000
Ancak denenebilecek kadar aptalcaydı.
02:22
In other words, I thought I could design an experiment
50
127000
3000
Başka bir deyişle, oksitosinin insanları daha ahlaklı yapıp yapmadığını
02:25
to see if oxytocin made people moral.
51
130000
3000
görmek için bir deney tasarlayabileceğimi düşündüm.
02:29
Turns out it wasn't so easy.
52
134000
2000
Ortaya çıktı ki, o kadar da kolay değildi.
02:31
First of all, oxytocin is a shy molecule.
53
136000
3000
Her şeyden önce, oksitosin utangaç bir molekül.
02:34
Baseline levels are near zero,
54
139000
2000
Salınım için herhangi bir uyarıcı olmadığında,
02:36
without some stimulus to cause its release.
55
141000
3000
normal seviyeleri sıfıra yakın.
02:39
And when it's produced, it has a three-minute half-life,
56
144000
2000
Ve salınım olduğunda ise, yarılanma ömrü üç dakika,
02:41
and degrades rapidly at room temperature.
57
146000
3000
ve oda sıcaklığında hızla bozuluyor.
02:44
So this experiment would have to cause a surge of oxytocin,
58
149000
2000
Yani bu deney, oksitosinin artmasına neden olmalı,
02:46
have to grab it fast and keep it cold.
59
151000
2000
onu hızlıca toplamalı ve soğuk tutmalı.
02:48
I think I can do that.
60
153000
2000
Sanırım bunu yapabilirim.
02:50
Now luckily, oxytocin is produced
61
155000
2000
Şimdi şansa bakın ki, oksitosin hem beyinde
02:52
both in the brain and in the blood,
62
157000
3000
hem de kanda üretilebiliyor,
02:55
so I could do this experiment without learning neurosurgery.
63
160000
3000
yani bu deneyi sinir cerrahisi öğrenmeden yapabilecektim.
02:59
Then I had to measure morality.
64
164000
3000
Ardından ahlakı ölçmeliydim.
03:02
So taking on Morality with a capital M is a huge project.
65
167000
3000
'Ahlak' ı büyük harf "A" ile üstlenmek kocaman bir proje
03:05
So I started smaller.
66
170000
2000
Bu yüzden küçükten başladım.
03:07
I studied one single virtue:
67
172000
3000
Yalnız bir erdem üzerine çalıştım:
03:10
trustworthiness.
68
175000
2000
Güvenilirlik.
03:12
Why? I had shown in the early 2000s
69
177000
3000
Neden mi? 2000'lerin başında
03:15
that countries with a higher proportion of trustworthy people
70
180000
3000
daha yüksek oranda güvenilir insana sahip ülkelerin
03:18
are more prosperous.
71
183000
2000
refah düzeylerinin daha fazla olduğunu göstermiştim.
03:20
So in these countries, more economic transactions occur
72
185000
3000
Yani bu ülkelerde, daha fazla ticari hareket gerçekleşiyor
03:23
and more wealth is created,
73
188000
2000
ve daha fazla zenginlik meydana geliyor,
03:25
alleviating poverty.
74
190000
2000
yoksulluk azalıyordu.
03:27
So poor countries are by and large low trust countries.
75
192000
3000
Yani fakir ülkeler, genelde az güven ülkeleriydi.
03:30
So if I understood the chemistry of trustworthiness,
76
195000
3000
Böylece, eğer güvenilirliğin kimyasını anlayabilirsem,
03:33
I might help alleviate poverty.
77
198000
2000
yoksulluğu azaltmaya yardımcı olabilirdim.
03:35
But I'm also a skeptic.
78
200000
2000
Fakat, aynı zamanda bir şüpheciyimdir.
03:37
I don't want to just ask people, "Are you trustworthy?"
79
202000
2000
İnsanlara sadece "Güvenilir misiniz?" diye sormak istemedim.
03:39
So instead I use
80
204000
2000
Bunun yerine, araştırma için
03:41
the Jerry Maguire approach to research.
81
206000
2000
Jerry Maguire yaklaşımını kullandım.
03:43
If you're so virtuous,
82
208000
2000
Eğer gerçekten de erdemliyseniz,
03:45
show me the money.
83
210000
2000
bana parayı gösterin.
03:47
So what we do in my lab
84
212000
2000
Laboratuvarımda şunu yaptık: insanları,
03:49
is we tempt people with virtue and vice by using money.
85
214000
2000
para kullanarak erdemli ya da ahlaksız olmaya doğru kışkırttık.
03:51
Let me show you how we do that.
86
216000
2000
Bunu nasıl yaptığımızı sizlere açıklayayım.
03:53
So we recruit some people for an experiment.
87
218000
2000
Deney için biraz insan topladık.
03:55
They all get $10 if they agree to show up.
88
220000
3000
Hepsi, eğer katılırlarsa, 10 dolar alacaklardı.
03:58
We give them lots of instruction, and we never ever deceive them.
89
223000
3000
Onlara bir takım talimatlar verdik ve onları hiçbir zaman kandırmadık.
04:01
Then we match them in pairs by computer.
90
226000
3000
Ardından, hepsini bilgisayar yardımıyla eşleştirdik.
04:04
And in that pair, one person gets a message saying,
91
229000
2000
Ve bu çiftte; bir kişi şu mesajı aldı:
04:06
"Do you want to give up some of your $10
92
231000
2000
"Burada olduğun için hakettiğin 10 dolardan
04:08
you earned for being here
93
233000
2000
vazgeçerek, bunu laborutuvardaki başka birine
04:10
and ship it to someone else in the lab?"
94
235000
2000
göndermek ister misin?
04:12
The trick is you can't see them,
95
237000
2000
Püf nokta, onları göremeyeceksin,
04:14
you can't talk to them.
96
239000
2000
onlarla konuşamayacaksın.
04:16
You only do it one time.
97
241000
2000
Bunu bir sefer yapacaksın.
04:18
Now whatever you give up
98
243000
2000
Şimdi, neden vazgeçtiysen
04:20
gets tripled in the other person's account.
99
245000
3000
bunun üç katı diğer kişinin hesabına geçecek.
04:23
You're going to make them a lot wealthier.
100
248000
2000
Onları çok daha varlıklı yapacaksın.
04:25
And they get a message by computer saying
101
250000
2000
Ve onlar da bilgisayardan şöyle bir mesaj alacak:
04:27
person one sent you this amount of money.
102
252000
2000
Kişi 1, sana şu kadar para gönderdi.
04:29
Do you want to keep it all,
103
254000
2000
Hepsini kendine mi alacaksın,
04:31
or do you want to send some amount back?
104
256000
3000
yoksa bir kısmını geri göndermek ister misin?
04:34
So think about this experiment for minute.
105
259000
2000
Şimdi, bir dakika bu deney hakkında düşünün.
04:36
You're going to sit on these hard chairs for an hour and a half.
106
261000
3000
Bu sert sandalyelerde bir buçuk saat boyunca oturacaksınız.
04:39
Some mad scientist is going to jab your arm with a needle
107
264000
2000
Bir takım deli bilim adamları kolunuza bir iğne batıracak
04:41
and take four tubes of blood.
108
266000
2000
ve dört tüp kan alacaklar.
04:43
And now you want me to give up this money and ship it to a stranger?
109
268000
3000
Ve siz şimdi benden bu paradan vazgeçip, başkasına göndermemi mi istiyorsunuz ?
04:46
So this was the birth of vampire economics.
110
271000
3000
Aslında bu vampir ekonomisinin doğuşuydu.
04:49
Make a decision and give me some blood.
111
274000
3000
Bir karar ver ve bana biraz kan ver.
04:52
So in fact, experimental economists
112
277000
2000
Aslında, deneyci iktisatçılar
04:54
had run this test around the world,
113
279000
2000
bu testi dünyanın çeşitli yerlerinde yapmışlardı
04:56
and for much higher stakes,
114
281000
2000
ve hem de daha fazla ödüllendirme ile,
04:58
and the consensus view
115
283000
2000
ve ortak görüş şöyleydi:
05:00
was that the measure from the first person to the second was a measure of trust,
116
285000
3000
birinci kişiden ikinci kişiye ölçülen değer, güvenin ölçüsüdür,
05:03
and the transfer from the second person back to the first
117
288000
3000
ve ikinci kişiden birinci kişiye aktarılan ise
05:06
measured trustworthiness.
118
291000
2000
güvenilirliği ölçer.
05:08
But in fact, economists were flummoxed
119
293000
2000
Ama aslında, iktisatçıların neden ikinci kişinin parayı
05:10
on why the second person would ever return any money.
120
295000
3000
geri göndermek isteyeceği konusunda kafası karışmıştı.
05:13
They assumed money is good,
121
298000
2000
Paranin iyi olduğunu varsayıyorlardı,
05:15
why not keep it all?
122
300000
2000
o zaman neden hepsini kendine saklamasın ki?
05:17
That's not what we found.
123
302000
2000
Bizim bulduğumuz bu değildi.
05:19
We found 90 percent of the first decision-makers sent money,
124
304000
3000
Birinci karar vericilerin %90'nin parayı gönderdiğini,
05:22
and of those who received money,
125
307000
2000
ve parayı alanların %95'inin de
05:24
95 percent returned some of it.
126
309000
2000
paranın bir kısmını geri gönderdiğini gördük.
05:26
But why?
127
311000
2000
Ama neden?
05:28
Well by measuring oxytocin
128
313000
2000
Evet, oksitosin seviyesini ölçerek
05:30
we found that the more money the second person received,
129
315000
2000
gördük ki, ikinci kişiler daha fazla para aldıkça,
05:32
the more their brain produced oxytocin,
130
317000
2000
beyinleri daha fazla oksitosin üretiyor,
05:34
and the more oxytocin on board,
131
319000
2000
ve daha fazla oksitosin oluştukça,
05:36
the more money they returned.
132
321000
3000
daha fazla parayı geri gönderiyorlar.
05:39
So we have a biology of trustworthiness.
133
324000
3000
Yani güvenilirliğin biyolojisini elde ettik.
05:42
But wait. What's wrong with this experiment?
134
327000
3000
Ama bekleyin, bu deneyde yanlış olan ne?
05:45
Two things.
135
330000
2000
İki şey.
05:47
One is that nothing in the body happens in isolation.
136
332000
3000
Birincisi, vücutta hiçbir şey diğerlerinden bağımsız şekilde olmaz.
05:50
So we measured nine other molecules that interact with oxytocin,
137
335000
3000
O zaman, biz de oksitosinle etkileşen diğer dokuz molekülü ölçtük
05:53
but they didn't have any effect.
138
338000
2000
ancak hiçbir etkileri yoktu.
05:55
But the second is
139
340000
2000
İkinci ise,
05:57
that I still only had this indirect relationship
140
342000
2000
hala oksitosin ile güvenilirlik arasında doğrudan
05:59
between oxytocin and trustworthiness.
141
344000
2000
olmayan bir ilişki vardı.
06:01
I didn't know for sure
142
346000
2000
Kesin olarak oksitosinin güvenilirliğe
06:03
oxytocin caused trustworthiness.
143
348000
2000
sebep olduğunu bilemiyordum.
06:05
So to make the experiment,
144
350000
2000
O zaman deneyi yapmak için,
06:07
I knew I'd have to go into the brain
145
352000
2000
biliyordum ki beynin içine gitmeliydim
06:09
and manipulate oxytocin directly.
146
354000
2000
ve oksitosini doğrudan değiştirmeliydim.
06:11
I used everything short of a drill
147
356000
2000
Matkap dışında herşeyi, oksitosin maddesini
06:13
to get oxytocin into my own brain.
148
358000
3000
kendi beynime koymak için kullandım.
06:16
And I found I could do it
149
361000
2000
Ve bunu bir burun spreyi ile
06:18
with a nasal inhaler.
150
363000
2000
yapabileceğimi buldum.
06:20
So along with colleagues in Zurich,
151
365000
2000
Sonra Zürih'teki meslekdaşlarımla beraber,
06:22
we put 200 men on oxytocin or placebo,
152
367000
2000
200 erkeğe oksitosin ya da onun plasebosunu verdik,
06:24
had that same trust test with money,
153
369000
2000
aynı para deneyini uyguladık,
06:26
and we found that those on oxytocin not only showed more trust,
154
371000
3000
ve gördük ki, oksitosin yalnızca daha fazla güven ortaya çıkarmıyor,
06:29
we can more than double the number of people
155
374000
3000
aynı zamanda tüm parasını bir yabancıya gönderen
06:32
who sent all their money to a stranger --
156
377000
2000
kişi sayısını iki katına çıkarıyor --
06:34
all without altering mood or cognition.
157
379000
3000
hepsi ruh halini ve bilgi yetisini değiştirmeden oluyordu.
06:38
So oxytocin is the trust molecule,
158
383000
4000
Buna göre, oksitosin güvenin molekülüydü,
06:42
but is it the moral molecule?
159
387000
3000
ama ahlakın molekülü müydü ?
06:45
Using the oxytocin inhaler,
160
390000
2000
Oksitosin burun spreyini kullanarak,
06:47
we ran more studies.
161
392000
2000
daha fazla çalışma yaptık.
06:49
We showed that oxytocin infusion
162
394000
2000
Oksitosin vererek, tek taraflı
06:51
increases generosity
163
396000
2000
parasal transferlerde cömertliğin
06:53
in unilateral monetary transfers
164
398000
2000
%80 arttığını
06:55
by 80 percent.
165
400000
2000
gösterdik.
06:57
We showed it increases donations to charity
166
402000
2000
Hayır kurumlarına yapılan bağışların
06:59
by 50 percent.
167
404000
2000
50% arttığını gösterdik.
07:01
We've also investigated
168
406000
2000
Ayrıca, oksitosin seviyesini ilaç kullanmadan
07:03
non-pharmacologic ways to raise oxytocin.
169
408000
2000
yükselten yöntemleri inceledik.
07:05
These include massage,
170
410000
2000
Bunlar, masajı, dans etmeyi ve
07:07
dancing and praying.
171
412000
2000
dua etmeyi kapsıyor.
07:09
Yes, my mom was happy about that last one.
172
414000
3000
Evet, annem sonuncusu nedeniyle epey mutluydu.
07:12
And whenever we raise oxytocin,
173
417000
2000
Ve her ne zaman oksitosin seviyesini yükseltsek,
07:14
people willingly open up their wallets
174
419000
2000
insanlar gönüllü bir şekilde kesenin ağzını açıyor
07:16
and share money with strangers.
175
421000
2000
ve yabancılarla paralarını paylaşıyorlar.
07:18
But why do they do this?
176
423000
2000
Fakat neden bunu yapıyorlar?
07:20
What does it feel like
177
425000
2000
Beyniniz oksitosin ile dolup taşarken
07:22
when your brain is flooded with oxytocin?
178
427000
2000
ne hissediliyor?
07:24
To investigate this question, we ran an experiment
179
429000
3000
Bu soruyu incelemek için; insanlara
07:27
where we had people watch a video
180
432000
2000
evladının ileri derece beyin kanseri olduğu
07:29
of a father and his four year-old son,
181
434000
2000
bir baba ve 4 yaşındaki oğlunun
07:31
and his son has terminal brain cancer.
182
436000
2000
videosunu izlettirdik.
07:33
After they watched the video, we had them rate their feelings
183
438000
3000
Videoyu izlemelerinden sonra, duygularını derecelendirmelerini istedik
07:36
and took blood before and after to measure oxytocin.
184
441000
3000
ve hepsinden önceki ve sonraki oksitosin düzeyini ölçmek için kan aldık.
07:39
The change in oxytocin
185
444000
2000
Oksitosin düzeyindeki artış
07:41
predicted their feelings of empathy.
186
446000
3000
empati duygularını öngördü.
07:45
So it's empathy
187
450000
2000
Yani bizi diger insanlara yakınlaştıran
07:47
that makes us connect to other people.
188
452000
2000
empati duygusuydu.
07:49
It's empathy that makes us help other people.
189
454000
3000
Empati bizi diğer kişilere yardım ettirtiyordu.
07:52
It's empathy that makes us moral.
190
457000
4000
Empati bizi ahlaklı yapıyordu.
07:56
Now this idea is not new.
191
461000
2000
Şimdi bu yeni bir fikir değil.
07:58
A then unknown philosopher named Adam Smith
192
463000
2000
O zamanlarda pek bilinmeyen felsefeci Adam Smith,
08:00
wrote a book in 1759
193
465000
2000
1759 yılında "Ahlaksal Duygular Kuramı" adında
08:02
called "The Theory of Moral Sentiments."
194
467000
2000
bir kitap yazmıştı.
08:04
In this book, Smith argued
195
469000
3000
Bu kitapta, Smith bizlerin yukarıdan aşağıya bir sebeple değil
08:07
that we are moral creatures, not because of a top-down reason,
196
472000
3000
aşağıdan yukarıya olan bir sebeple
08:10
but for a bottom-up reason.
197
475000
2000
ahlaksal yaratıklar olduğumuzu iddia ediyordu.
08:12
He said we're social creatures,
198
477000
2000
Bizlerin sosyal varlıklar olduğumuzu,
08:14
so we share the emotions of others.
199
479000
2000
yani diğerleriyle duygularımızı paylaştığımızı belirtiyordu.
08:16
So if I do something that hurts you, I feel that pain.
200
481000
3000
Yani, eğer sizin canınızı yakacak bir şey yaparsam, bu acıyı ben de hissederim.
08:19
So I tend to avoid that.
201
484000
2000
O zaman, bundan kaçınmalıyım.
08:21
If I do something that makes you happy, I get to share your joy.
202
486000
3000
Eğer seni mutlu eden bir şey yaparsam, seninle neşeni paylaşabilirim.
08:24
So I tend to do those things.
203
489000
2000
Buna göre, bunları yapmaya meyilliyim.
08:26
Now this is the same Adam Smith who, 17 years later,
204
491000
2000
17 yıl sonra, aynı Adam Smith,
08:28
would write a little book called "The Wealth of Nations" --
205
493000
3000
"Milletlerin Zenginliği" adında iktisatın
08:31
the founding document of economics.
206
496000
2000
kuruluş belgesi olan minik kitabı yazacaktı.
08:33
But he was, in fact, a moral philosopher,
207
498000
3000
Ama aslında, ahlak felsefecisiydi
08:36
and he was right on why we're moral.
208
501000
2000
ve neden ahlaksal olduğumuz konusunda haklıydı.
08:38
I just found the molecule behind it.
209
503000
3000
Ben sadece onun arkasındaki molekülü buldum.
08:41
But knowing that molecule is valuable,
210
506000
3000
Ama bu molekülü bilmek değerlidir,
08:44
because it tells us how to turn up this behavior
211
509000
3000
çünkü bu davranışı nasıl açığa çıkaracağımızı
08:47
and what turns it off.
212
512000
2000
ve nasıl söndürebileceğimizi söylüyor,
08:49
In particular, it tells us
213
514000
2000
Özellikle, neden ahlaksızlık
08:51
why we see immorality.
214
516000
3000
gördüğümüzü açığa çıkarıyor.
08:54
So to investigate immorality,
215
519000
2000
O zaman, ahlaksızlığı incelemek icin
08:56
let me bring you back now to 1980.
216
521000
2000
sizi 1980 yılına geri götüreyim.
08:58
I'm working at a gas station
217
523000
2000
Santa Barbara, Kaliforniya'nın kenar mahallelerinde
09:00
on the outskirts of Santa Barbara, California.
218
525000
3000
bir benzin istasyonunda çalışıyordum.
09:03
You sit in a gas station all day,
219
528000
2000
Tüm gün benzin istasyonunda durarak,
09:05
you see lots of morality and immorality, let me tell you.
220
530000
2000
çok fazla ahlaklılık ve ahlaksızlık görebiliyorsunuz. Öyle ki:
09:07
So one Sunday afternoon, a man walks into my cashier's booth
221
532000
3000
Bir pazar günü öğleden sonrasında, bir adam elinde güzel bir
09:10
with this beautiful jewelry box.
222
535000
2000
mücevher kutusuyla kasiyer külübeme doğru yürüdü.
09:12
Opens it up and there's a pearl necklace inside.
223
537000
2000
Kutuyu açtı ve içinde inci bir gerdanlık vardı.
09:14
And he said, "Hey, I was in the men's room.
224
539000
2000
Ve şöyle dedi: "Selam, tuvaletteydim ve orada bunu buldum.
09:16
I just found this. What do you think we should do with it?"
225
541000
3000
Sence bununla ne yapmalıyız?"
09:19
"I don't know, put it in the lost and found."
226
544000
2000
"Bilmem, kayıp eşya bürosuna bırakın."
09:21
"Well this is very valuable.
227
546000
2000
"İyi ama, bu çok değerli bir şey.
09:23
We have to find the owner for this." I said, "Yea."
228
548000
2000
Bunun sahibini bulmalıyız". "Evet" dedim.
09:25
So we're trying to decide what to do with this,
229
550000
2000
Ne yapacağımız konusunda karar veriyorken,
09:27
and the phone rings.
230
552000
2000
telefon çaldı.
09:29
And a man says very excitedly,
231
554000
2000
Ve bir adam heyecanlı bir şekilde,
09:31
"I was in your gas station a while ago,
232
556000
2000
"Biraz önce benzin istasyonunuzdaydım,
09:33
and I bought this jewelry for my wife, and I can't find it."
233
558000
2000
ve karıma bir mücevher almıştım ve şimdi bulamıyorum" diyordu.
09:35
I said, "Pearl necklace?" "Yeah."
234
560000
2000
"İnci gerdanlık mı?" dedim. "Evet" dedi.
09:37
"Hey, a guy just found it."
235
562000
2000
"Onu buldum"
09:39
"Oh, you're saving my life. Here's my phone number.
236
564000
2000
"Ah, hayatımı kurtardın. İşte bu benim telefon numaram.
09:41
Tell that guy to wait half an hour.
237
566000
2000
Ona bir yarım saat beklemesini söyle.
09:43
I'll be there and I'll give him a $200 reward."
238
568000
2000
Oraya geleceğim ve ona 200 dolar ödül vereceğim."
09:45
Great, so I tell the guy, "Look, relax.
239
570000
2000
Harika, ben de bulan kişiye "Rahat olabilirsin.
09:47
Get yourself a fat reward. Life's good."
240
572000
3000
Kendine iyi bir ödül al. Hayat güzel" dedim.
09:50
He said, "I can't do it.
241
575000
2000
"Bekleyemem ki, 15 dk. içinde Galena'da
09:52
I have this job interview in Galena in 15 minutes,
242
577000
2000
bir iş görüşmem var ve
09:54
and I need this job, I've got to go."
243
579000
3000
bu işe ihtiyacım var, gitmek zorundayım." dedi.
09:57
Again he asked me, "What do you think we should do?"
244
582000
2000
Ardından yine bana sordu, "Sence ne yapmalıyız?"
09:59
I'm in high school. I have no idea.
245
584000
3000
Ben liseye gidiyorum. Hiçbir fikrim yok.
10:02
So I said, "I'll hold it for you."
246
587000
2000
Ona dedim ki "Senin için bende durabilir."
10:04
He said, "You know, you've been so nice, let's split the reward."
247
589000
3000
"Biliyor musun, çok iyisin, ödülü ikiye bölelim."
10:07
I'll give you the jewelry, you give me a hundred dollars,
248
592000
2000
"Ben sana mücevheri bırakayım, sen bana 100 dolar ver,
10:09
and when the guy comes ... "
249
594000
2000
ve sahibi gelince ..."
10:11
You see it. I was conned.
250
596000
2000
Gördünüz mü? Dolandırıldım.
10:13
So this is a classic con called the pigeon drop,
251
598000
3000
Aslında bu klasik bir dolandırıcılık olan "güvercin düşürme"ydi
10:16
and I was the pigeon.
252
601000
2000
ve ben de güvercindim.
10:18
So the way many cons work
253
603000
2000
Yani aslında çoğu dolandırıcının yöntemi,
10:20
is not that the conman gets the victim to trust him,
254
605000
3000
dolandırıcının kurbanı kendine güvendirmesi değil,
10:23
it's that he shows he trusts the victim.
255
608000
3000
dolandırıcının kurbana güvendiğjni göstermesidir.
10:26
Now we know what happens.
256
611000
2000
Artık ne olduğunu biliyoruz.
10:28
The victim's brain releases oxytocin,
257
613000
2000
Mağdurun beyni oksitosin salgılar
10:30
and you're opening up your wallet or purse, giving away the money.
258
615000
3000
ve kesenin ağzını açar, parayı verir.
10:33
So who are these people
259
618000
2000
Peki bizim oksitosin sistemimizi ustalıkla
10:35
who manipulate our oxytocin systems?
260
620000
3000
yönetebilen bu insanlar kimler?
10:38
We found, testing thousands of individuals,
261
623000
3000
Binlerce bireyi test ederek bulduk ki,
10:41
that five percent of the population
262
626000
2000
nüfusun %5'i uyaran karşısında
10:43
don't release oxytocin on stimulus.
263
628000
3000
oksitosin salgılamıyor.
10:47
So if you trust them, their brains don't release oxytocin.
264
632000
3000
Yani eğer onlara güvenirseniz, onların beyinleri oksitosin salgılamıyor.
10:50
If there's money on the table, they keep it all.
265
635000
3000
Eğer masada bir para varsa, tümünü kendilerine alırlar.
10:53
So there's a technical word for these people in my lab.
266
638000
2000
Bu kişiler için laboratuvarımda kullanılan bir sözcük var.
10:55
We call them bastards.
267
640000
3000
Biz onları "piç kuruları" olarak adlandırıyoruz.
10:58
(Laughter)
268
643000
2000
(Kahkahalar)
11:00
These are not people you want to have a beer with.
269
645000
2000
Bu insanlar beraber bira içebileceğiniz kişiler değil.
11:02
They have many of the attributes of psychopaths.
270
647000
3000
Psikopatların birçok özelliğine sahipler.
11:06
Now there are other ways the system can be inhibited.
271
651000
2000
Bu mekanizmayı baskılayabilecek başka yöntemler de var.
11:08
One is through improper nurturing.
272
653000
3000
Biri, uygunsuz bakılıp ve büyütülmekten.
11:11
So we've studied sexually abused women,
273
656000
3000
Bu sebeple cinsel istismara uğraşmış kadınlar üzerinde çalıştık
11:14
and about half those don't release oxytocin on stimulus.
274
659000
3000
ve yaklaşık yarısını uyaran karşısında oksitosin salgılamadığını gördük.
11:17
You need enough nurturing
275
662000
2000
Bu sistemin düzgün gelişebilmesi için
11:19
for this system to develop properly.
276
664000
2000
yeteri kadar doğru bakılıp büyütülmeye gereksiniminiz var.
11:21
Also, high stress inhibits oxytocin.
277
666000
3000
Ayrıca, aşırı stres de oksitosini baskılar.
11:24
So we all know this, when we're really stressed out,
278
669000
2000
Peki o zaman, hepimiz şunu biliyoruz, aşırı strese
11:26
we're not acting our best.
279
671000
3000
girdiğimizde yapabileceğimizin en iyisini yapamıyoruz.
11:29
There's another way oxytocin is inhibited, which is interesting --
280
674000
3000
Oksitosinin baskılandığı diğer yöntem ise, bu ilginç --
11:32
through the action of testosterone.
281
677000
3000
testesteronun etkisi.
11:35
So we, in experiments, have administered testosterone to men.
282
680000
3000
Biz de deneylerimizde erkeklere testesteron uyguladık.
11:38
And instead of sharing money,
283
683000
2000
Ve para paylaşmak yerine,
11:40
they become selfish.
284
685000
2000
bencil oldular.
11:42
But interestingly,
285
687000
3000
Fakat ilginç bir şekilde,
11:45
high testosterone males are also more likely
286
690000
2000
yüksek testesteronlu erkekler kendi paralarını, bencillikleri yüzünden
11:47
to use their own money to punish others for being selfish.
287
692000
3000
diğerlerini cezalandırmak için kullanmaya eğilimli olmalarıydı.
11:50
(Laughter)
288
695000
2000
(Kahkakalar)
11:52
Now think about this. It means, within our own biology,
289
697000
3000
Şunu bir düşünün. Demek ki, kendi biyolojimiz içinde
11:55
we have the yin and yang of morality.
290
700000
3000
ahlakın "yin"i (karanlığı) ve "yang"i (aydınlığı) var.
11:58
We have oxytocin that connects us to others,
291
703000
2000
Bizleri diğer insanlara yakınlaştıran ve onların
12:00
makes us feel what they feel.
292
705000
2000
hissettiklerini bize hissettiren oksitosine sahibiz.
12:02
And we have testosterone.
293
707000
2000
Ve aynı zaman da testesterona.
12:04
And men have 10 times the testosterone as women,
294
709000
2000
Ve erkeklerin kadınların on katı testeronları var.
12:06
so men do this more than women --
295
711000
2000
Yani erkekler bunu kadınlardan daha fazla yapıyor --
12:08
we have testosterone that makes us want to punish
296
713000
3000
ahlaksız davranan insanları cezalandırmamızı
12:11
people who behave immorally.
297
716000
2000
istettiren testesteronumuz var.
12:13
We don't need God or government telling us what to do.
298
718000
2000
Tanrı'ya ya da devlete bize ne yapmamızı söyleyecekleri icin ihtiyacımız yok.
12:15
It's all inside of us.
299
720000
3000
Hepsi bizim içimizde.
12:18
So you may be wondering:
300
723000
2000
Peki şunu merak ediyor olabilirsiniz:
12:20
these are beautiful laboratory experiments,
301
725000
2000
Bunlar çok hoş laboratuvar deneyleri,
12:22
do they really apply to real life?
302
727000
2000
bunlar cidden gerçek yaşamımızda geçerli oluyor mu?
12:24
Yeah, I've been worrying about that too.
303
729000
2000
Evet, bunun için ben de endişeleniyordum.
12:26
So I've gone out of the lab
304
731000
2000
Bu yüzden, bunun günlük yaşamımızı etkileyip etkilemediğini
12:28
to see if this really holds in our daily lives.
305
733000
2000
gözlemlemek için laboratuvarın dışına çıktım
12:30
So last summer, I attended a wedding in Southern England.
306
735000
3000
Bu sebeple geçen yaz, Güney İngiltere'de bir düğüne katıldım.
12:33
200 people in this beautiful Victorian mansion.
307
738000
3000
Viktorya döneminden bir köşkte 200 kişi.
12:36
I didn't know a single person.
308
741000
2000
Bir tek kişiyi bile tanımıyordum.
12:38
And I drove up in my rented Vauxhall.
309
743000
2000
Ve oraya kiralık bir Vauxhall'la gittim.
12:40
And I took out a centrifuge and dry ice
310
745000
2000
Ve yanımda bir santrifüj makinası, kuru buz,
12:42
and needles and tubes.
311
747000
2000
iğneler ve tüpler götürdüm.
12:44
And I took blood from the bride and the groom
312
749000
2000
Gelin ve damattan, düğündekilerden ve
12:46
and the wedding party and the family and the friends
313
751000
2000
aileden ve arkadaşlardan nikah töreni
12:48
before and immediately after the vows.
314
753000
2000
öncesi ve hemen sonrasında kan aldım.
12:50
(Laughter)
315
755000
2000
(Kahkahalar)
12:52
And guess what?
316
757000
2000
Ve bilin bakalım ne oldu?
12:54
Weddings cause a release of oxytocin,
317
759000
2000
Düğünler oksitosin salgılanmasına sebep oluyor,
12:56
but they do so in a very particular way.
318
761000
3000
ama bunu kendine özgü bir yöntemle yapıyor.
12:59
Who is the center of the wedding solar system?
319
764000
2000
Düğün güneş sisteminin merkezinde kim vardır?
13:01
The bride.
320
766000
2000
Gelin.
13:03
She had the biggest increase in oxytocin.
321
768000
2000
En fazla oksitosin artışı onda oluyor.
13:05
Who loves the wedding almost as much as the bride?
322
770000
3000
Düğünleri neredeyse gelin kadar başka kim sever?
13:08
Her mother, that's right.
323
773000
2000
Gelinin annesi, evet doğru.
13:10
Her mother was number two.
324
775000
2000
Annesi iki numarada.
13:12
Then the groom's father, then the groom,
325
777000
2000
Sonra damadın babası, sonra damat,
13:14
then the family, then the friends --
326
779000
2000
sonra aile, sonra
13:16
arrayed around the bride
327
781000
2000
güneşin etrafındaki gezegenler gibi
13:18
like planets around the Sun.
328
783000
2000
gelinin etrafında dizili arkadaşlar.
13:20
So I think it tells us that we've designed this ritual
329
785000
3000
Bu bana göre gösteriyor ki, bu töreni
13:23
to connect us to this new couple,
330
788000
2000
bizleri yeni çifte yakınlaştırması için tasarlamışız,
13:25
connect us emotionally.
331
790000
2000
bizi duygusal olarak yakınlaştırması için.
13:27
Why? Because we need them to be successful at reproducing
332
792000
3000
Neden? Çünkü onların başarılı olmasına insan neslinin
13:30
to perpetuate the species.
333
795000
3000
sürdürebilmesi için ihtiyacımız var.
13:33
I also worried that my trust experiments with small amounts of money
334
798000
3000
Ayrıca, küçük miktarlı parayla yapılan güven deneylerim için yaşamımızda
13:36
didn't really capture how often we actually trust our lives to strangers.
335
801000
4000
ne sıklıkta yabancılara güvendiğimiz hususunu yakalamadıgı için endişeliydim.
13:40
So even though I have a fear of heights,
336
805000
2000
Ancak yükseklik korkum olmasına rağmen
13:42
I recently strapped myself to another human being
337
807000
2000
Geçenlerde kendimi başka bir insana iple bağladım
13:44
and stepped out of an airplane at 12,000 ft.
338
809000
3000
ve 12000 feet'teki bir uçaktan atladım.
13:47
I took my blood before and after,
339
812000
2000
Öncesi ve sonrasında kan örneğimi aldım
13:49
and I had a huge spike of oxytocin.
340
814000
3000
ve çok büyük oksitosin sıçraması olmuştu.
13:52
And there are so many ways we can connect to people.
341
817000
3000
İnsanları birbirine yakınlaştıracak birçok yol var.
13:55
For example, through social media.
342
820000
2000
Örneğin, sosyal medya yoluyla
13:57
Many people are Tweeting right now.
343
822000
2000
Bir çok insan şu anda tvit gönderiyor.
13:59
So we investigated the role of social media
344
824000
2000
Bu yüzden sosyal medyanın rolünü de inceledik
14:01
and found the using social media
345
826000
2000
ve gördük ki sosyal medyayı kullanmak
14:03
produced a solid double-digit increase in oxytocin.
346
828000
3000
oksitosin seviyesinde kesintisiz iki haneli bir artış yaratıyor
14:06
So I ran this experiment recently for the Korean Broadcasting System.
347
831000
3000
Geçtiğimizde bu deneyi Koreli bir yayın organı için yaptım.
14:09
And they had the reporters and their producers participate.
348
834000
4000
Yapımcılarının ve muhabirlerinin deneye katılmalarını sağladılar.
14:13
And one of these guys, he must have been 22,
349
838000
2000
Bu kişilerden birinin, 22 yaşlarında olmalı,
14:15
he had 150 percent spike in oxytocin.
350
840000
3000
oksitosin seviyesinde %150'lik bir sıçrama oldu.
14:18
I mean, astounding; no one has this.
351
843000
2000
Gerçekten, hayrete düşürücü; hiç kimsede bu kadar olamaz.
14:20
So he was using social media in private.
352
845000
2000
Sosyal medyayı özel yaşamında kullanıyordu.
14:22
When I wrote my report to the Koreans,
353
847000
2000
Korelilere raporumu yazarken dedim ki,
14:24
I said, "Look, I don't know what this guy was doing,"
354
849000
2000
"Bakın, bu adam ne yapıyordu bilmiyorum,
14:26
but my guess was interacting with his mother or his girlfriend.
355
851000
3000
ama benim tahminimce annesi ya da kız arkadaşı ile etkileşim içindeydi"
14:29
They checked.
356
854000
2000
Kontrol ettiler.
14:31
He was interacting on his girlfriend's Facebook page.
357
856000
2000
Kız arkadaşının Facebook sayfasında etkileşim içindeymiş.
14:33
There you go. That's connection.
358
858000
3000
İşte bu. Yakınlaştırma budur.
14:36
So there's tons of ways that we can connect to other people,
359
861000
3000
Yani bizi diğer insanlara yakınlaştıracak bir sürü yöntem var
14:39
and it seems to be universal.
360
864000
2000
ve görünüyor ki hepsi evrensel düzeyde.
14:41
Two weeks ago,
361
866000
2000
İki hafta önce,
14:43
I just got back from Papua New Guinea
362
868000
2000
dağlık bölgerinde, çok soyutlanmış,
14:45
where I went up to the highlands --
363
870000
2000
1000 yıl boyunca yaşamış gibi duran,
14:47
very isolated tribes of subsistence farmers
364
872000
3000
kendine ancak yetebilen çiftçi kabilelerine gittiğim
14:50
living as they have lived for millenia.
365
875000
3000
Papua Yeni Gine'den daha yeni dönmüştüm.
14:53
There are 800 different languages in the highlands.
366
878000
3000
Dağlık bölgerinde 800 farklı dil konuşuluyor.
14:56
These are the most primitive people in the world.
367
881000
3000
Bu insanlar, dünyadaki en ilkel insanlar.
14:59
And they indeed also release oxytocin.
368
884000
3000
Ve aslında onlar da oksitosin salgılıyorlar.
15:02
So oxytocin connects us to other people.
369
887000
4000
Yani oksitosin bizi diğer insanlara yakınlaştırır.
15:06
Oxytocin makes us feel what other people feel.
370
891000
2000
Oksitosin diğer insanların hissettiklerini bize de hissettirir.
15:08
And it's so easy to cause people's brains
371
893000
3000
Ve insanların beyinlerinin oksitosin
15:11
to release oxytocin.
372
896000
2000
salgılamasını sağlamak çok kolay.
15:13
I know how to do it,
373
898000
2000
Nasıl yapıldığını biliyorum
15:15
and my favorite way to do it is, in fact, the easiest.
374
900000
2000
ve aynı zamanda en sevdiğim yöntem,
15:17
Let me show it to you.
375
902000
2000
aslında en basiti. Sizlere göstereyim.
15:24
Come here. Give me a hug.
376
909000
2000
Buraya gelin. Bana bir kucak verin.
15:26
(Laughter)
377
911000
2000
(Kahkahalar)
15:28
There you go.
378
913000
2000
İşte bu.
15:30
(Applause)
379
915000
9000
(Alkışlar)
15:39
So my penchant for hugging other people
380
924000
2000
Bu diğer insanları kucaklama arzum
15:41
has earned me the nickname Dr. Love.
381
926000
2000
bana Dr. Aşk takma adını kazandırdı.
15:43
I'm happy to share a little more love in the world,
382
928000
2000
Dünyada biraz fazla sevgi paylaşıyor olmaktan mutluyum,
15:45
it's great,
383
930000
2000
çok harika bir şey,
15:47
but here's your prescription from Dr. Love:
384
932000
2000
fakat buyrun Dr. Aşk'tan reçeteniz:
15:49
eight hugs a day.
385
934000
3000
Günde sekiz kucaklama.
15:52
We have found that people who release more oxytocin
386
937000
2000
Şunu gördük ki, daha fazla oksitosin salgılayan insanlar
15:54
are happier.
387
939000
2000
daha mutlu insanlar oluyor.
15:56
And they're happier
388
941000
2000
Daha mutlular çünkü
15:58
because they have better relationships of all types.
389
943000
3000
her yönden daha iyi ilişkilere sahipler.
16:01
Dr. Love says eight hugs a day.
390
946000
3000
Dr. Aşk der ki, günde sekiz kucaklama.
16:04
Eight hugs a day -- you'll be happier
391
949000
2000
Günde sekiz kucaklamayla -- daha mutlu olacaksınız
16:06
and the world will be a better place.
392
951000
2000
ve dünya daha iyi bir yer olacak.
16:08
Of course, if you don't like to touch people, I can always shove this up your nose.
393
953000
3000
Tabii ki, eğer insanlara dokunmayı sevmiyorsanız, bunu her zaman
16:11
(Laughter)
394
956000
2000
burnunuza sokabilirim. (Kahkahalar)
16:13
Thank you.
395
958000
2000
Teşekkürler.
16:15
(Applause)
396
960000
13000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Paul Zak - NeuroeconomistA pioneer in the field of neuroeconomics, Paul Zak is uncovering how the hormone oxytocin promotes trust, and proving that love is good for business.
Why you should listen
What’s behind the human instinct to trust and to put each other’s well-being first? When you think about how much of the world works on a handshake or on holding a door open for somebody, why people cooperate is a huge question. Paul Zak researches oxytocin, a neuropeptide that affects our everyday social interactions and our ability to behave altruistically and cooperatively, applying his findings to the way we make decisions. A pioneer in a new field of study called neuroeconomics, Zak has demonstrated that oxytocin is responsible for a variety of virtuous behaviors in humans such as empathy, generosity and trust. Amazingly, he has also discovered that social networking triggers the same release of oxytocin in the brain -- meaning that e-connections are interpreted by the brain like in-person connections.
A professor at Claremont Graduate University in Southern California, Zak believes most humans are biologically wired to cooperate, but that business and economics ignore the biological foundations of human reciprocity, risking loss: when oxytocin levels are high in subjects, people’s generosity to strangers increases up to 80 percent; and countries with higher levels of trust – lower crime, better education – fare better economically.
He says: "Civilization is dependent on oxytocin. You can't live around people you don't know intimately unless you have something that says: Him I can trust, and this one I can't trust."
Paul Zak | Speaker | TED.com