TED2009
Dan Ariely: Our buggy moral code
Dan Ariely bàn về đoạn mã đạo đức bị lỗi của con người
Filmed:
Readability: 3.2
3,509,395 views
Nhà kinh tế học hành vi Dan Ariely nghiên cứu các lỗi trong đoạn mã phẩm chất đạo đức của chúng ta: lý do tiềm ẩn khiến chúng ta nghĩ sẽ chẳng sao nếu gian lận hoặc trộm đồ ( thỉnh thoảng trong 1 số trường hợp). Các nghiên cứu khéo léo giúp làm rõ ý tưởng của ông về việc chúng ta cư xử vô lý - và có thể bị ảnh hưởng theo những cách chúng ta không hiểu hết.
Dan Ariely - Behavioral economist
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
The dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I want to talk to you today a little bit
0
1000
2000
Hôm nay, tôi muốn nói 1 chút về
00:18
about predictable irrationality.
1
3000
3000
tính phi lý có thể lường trước được
00:21
And my interest in irrational behavior
2
6000
4000
Niềm đam mê của tôi về lĩnh vực này
00:25
started many years ago in the hospital.
3
10000
3000
bắt đầu cách đây nhiều năm trong bệnh viện.
00:28
I was burned very badly.
4
13000
4000
Khi ấy tôi bị bỏng nặng.
00:32
And if you spend a lot of time in hospital,
5
17000
3000
Nếu chẳng may bạn phải dành nhiều thời gian ở bệnh viện,
00:35
you'll see a lot of types of irrationalities.
6
20000
3000
bạn sẽ bắt gặp nhiều dạng phi lý
00:38
And the one that particularly bothered me in the burn department
7
23000
5000
Một điều đặc biệt gây khó khăn cho tôi tại khoa điều trị bỏng
00:43
was the process by which the nurses took the bandage off me.
8
28000
4000
là quá trình các y tá tháo băng cho tôi.
00:48
Now, you must have all taken a Band-Aid off at some point,
9
33000
2000
Bây giờ, bạn phải tháo băng y tế tại 1 số vị trí,
00:50
and you must have wondered what's the right approach.
10
35000
3000
bạn phải cẩn thận xem xét đâu là cách làm đúng
00:53
Do you rip it off quickly -- short duration but high intensity --
11
38000
4000
Cách 1: bóc nó ra nhanh - thời gian ngắn nhưng phải khá mạnh tay
00:57
or do you take your Band-Aid off slowly --
12
42000
2000
hoặc cách 2: bạn tháo băng từ từ--
00:59
you take a long time, but each second is not as painful --
13
44000
4000
mất khá nhiều thời gian- nhưng từng giây qua đi bớt đau đớn hơn--
01:03
which one of those is the right approach?
14
48000
3000
Vậy cách nào là đúng?
01:06
The nurses in my department thought that the right approach
15
51000
4000
Các y tá trong khoa tôi nằm cho rằng phương pháp đúng nhất là
01:10
was the ripping one, so they would grab hold and they would rip,
16
55000
3000
cách 1, họ giữ 1 đầu và bắt đầu bóc
01:13
and they would grab hold and they would rip.
17
58000
2000
và giữ 1 đầu rồi bóc.
01:15
And because I had 70 percent of my body burned, it would take about an hour.
18
60000
4000
Vì tôi bị bỏng 70% cơ thể nên mất khoảng 1 tiếng tháo băng.
01:19
And as you can imagine,
19
64000
3000
Như bạn có thể tưởng tượng
01:22
I hated that moment of ripping with incredible intensity.
20
67000
4000
tôi căm ghét cái khoảnh khắc bóc toạc với 1 sức mạnh kinh hồn.
01:26
And I would try to reason with them and say,
21
71000
2000
Và tôi sẽ cố gắng lý sự với họ
01:28
"Why don't we try something else?
22
73000
1000
"Tại sao chúng ta không thử cách khác?"
01:29
Why don't we take it a little longer --
23
74000
2000
"Tại sao chúng ta không làm lâu hơn 1 chút
01:31
maybe two hours instead of an hour -- and have less of this intensity?"
24
76000
5000
2 tiếng thay vì 1 tiếng, và nhẹ tay hơn?"
01:36
And the nurses told me two things.
25
81000
2000
Và các y tá nói với tôi 2 điều.
01:38
They told me that they had the right model of the patient --
26
83000
4000
Họ nói rằng mẫu bệnh nhân đúng mực là
01:42
that they knew what was the right thing to do to minimize my pain --
27
87000
3000
những người tin tưởng vào các y tá luôn thao tác đúng để giảm đau tối đa
01:45
and they also told me that the word patient doesn't mean
28
90000
3000
và họ cũng nói rằng bệnh nhân không nên
01:48
to make suggestions or to interfere or ...
29
93000
2000
gợi ý hay can thiệp, hoặc...
01:50
This is not just in Hebrew, by the way.
30
95000
3000
Đây không phải bằng chữ Hebrew
01:53
It's in every language I've had experience with so far.
31
98000
3000
Nó bằng mọi thứ ngôn ngữ tôi từng biết
01:56
And, you know, there's not much -- there wasn't much I could do,
32
101000
4000
Và, bạn biết đấy, không có nhiều nhiều thứ tôi có thể làm
02:00
and they kept on doing what they were doing.
33
105000
3000
và họ tiếp tục làm công việc của mình.
02:03
And about three years later, when I left the hospital,
34
108000
2000
Và khoảng 3 năm sau, khi tôi ra viện,
02:05
I started studying at the university.
35
110000
3000
tôi đã bắt đầu học đại học
02:08
And one of the most interesting lessons I learned
36
113000
3000
Và 1 trong số các bài học thú vị nhất tôi đã học
02:11
was that there is an experimental method
37
116000
2000
là phương pháp thử nghiệm
02:13
that if you have a question you can create a replica of this question
38
118000
4000
nghĩa là nếu bạn nghi vấn điều gì, bạn có thể tạo 1 bản mô phỏng nghi vấn
02:17
in some abstract way, and you can try to examine this question,
39
122000
4000
một cách trừu tượng, bạn có thể cố gắng kiểm tra nghi vấn,
02:21
maybe learn something about the world.
40
126000
2000
có thể học được chút gì về thế giới.
02:23
So that's what I did.
41
128000
2000
Đó là những gì tôi đã làm.
02:25
I was still interested
42
130000
1000
Tôi vẫn rất quan tâm
02:26
in this question of how do you take bandages off burn patients.
43
131000
2000
đến câu hỏi làm cách nào để tháo băng y tế cho bệnh nhân bỏng.
02:28
So originally I didn't have much money,
44
133000
3000
Ban đầu tôi không có nhiều tiền,
02:31
so I went to a hardware store and I bought a carpenter's vice.
45
136000
4000
vì thế tôi đã đến cửa hàng kim khí và mua 1 cái bàn kẹp thợ mộc.
02:35
And I would bring people to the lab and I would put their finger in it,
46
140000
4000
Sau đó tôi mang mọi người tới phòng thí nhiệm, đặt ngón tay họ vào đó,
02:39
and I would crunch it a little bit.
47
144000
2000
và tôi kẹp họ 1 chút.
02:41
(Laughter)
48
146000
2000
(Tiếng cười)
02:43
And I would crunch it for long periods and short periods,
49
148000
3000
Và tôi kẹp trong 1 khoảng thời gian dài và ngắn,
02:46
and pain that went up and pain that went down,
50
151000
2000
cơn đau lúc tăng lúc giảm,
02:48
and with breaks and without breaks -- all kinds of versions of pain.
51
153000
4000
có lúc nghỉ ngơi và có lúc không- tất cả các mức độ đau đớn.
02:52
And when I finished hurting people a little bit, I would ask them,
52
157000
2000
Sau khi thôi không làm đau mọi người nữa, tôi sẽ hỏi họ
02:54
so, how painful was this? Or, how painful was this?
53
159000
2000
Bạn có đau không? Đau như thế nào?
02:56
Or, if you had to choose between the last two,
54
161000
2000
Hoặc nếu được chọn giữa 2 kiểu đau cuối,
02:58
which one would you choose?
55
163000
2000
bạn sẽ chọn cái nào?
03:00
(Laughter)
56
165000
3000
(Tiếng cười)
03:03
I kept on doing this for a while.
57
168000
3000
Tôi tiếp tục làm thí nghiệm này 1 thời gian
03:06
(Laughter)
58
171000
2000
(Tiếng cười)
03:08
And then, like all good academic projects, I got more funding.
59
173000
4000
Và sau đó, giống các đề tài nghiên cứu hay khác, tôi nhận thêm nguồn tài trợ.
03:12
I moved to sounds, electrical shocks --
60
177000
2000
Tôi thử nghiệm dùng âm thanh và shock điện
03:14
I even had a pain suit that I could get people to feel much more pain.
61
179000
5000
thậm chí tôi có cả bộ quần áo gây đau khiến mọi người thấy đau hơn.
03:19
But at the end of this process,
62
184000
4000
Nhưng khi kết thúc dự án,
03:23
what I learned was that the nurses were wrong.
63
188000
3000
cái tôi rút ra được là các y tá đã sai.
03:26
Here were wonderful people with good intentions
64
191000
3000
Đây là những con người tuyệt vời với sự chuẩn bị tốt
03:29
and plenty of experience, and nevertheless
65
194000
2000
nhiều kinh nghiệm, tuy nhiên
03:31
they were getting things wrong predictably all the time.
66
196000
4000
họ luôn không lường trước hết được sự đau đớn.
03:35
It turns out that because we don't encode duration
67
200000
3000
Hóa ra là vì chúng ta không mã hóa thời lượng
03:38
in the way that we encode intensity,
68
203000
2000
theo cách mã hóa cường độ,
03:40
I would have had less pain if the duration would have been longer
69
205000
4000
Lẽ ra tôi sẽ bớt đau nếu thời gian chịu đựng kéo dài hơn
03:44
and the intensity was lower.
70
209000
2000
và độ mạnh thấp hơn
03:46
It turns out it would have been better to start with my face,
71
211000
3000
Hóa ra chúng ta nên bắt đầu với vùng mặt
03:49
which was much more painful, and move toward my legs,
72
214000
2000
là vùng đau đớn hơn, rồi chuyển đến chân
03:51
giving me a trend of improvement over time --
73
216000
3000
tạo 1 xu hướng cải thiện theo thời gian--
03:54
that would have been also less painful.
74
219000
1000
như thế sẽ đỡ đau hơn.
03:55
And it also turns out that it would have been good
75
220000
2000
Và cũng hóa ra họ nên
03:57
to give me breaks in the middle to kind of recuperate from the pain.
76
222000
2000
cho tôi nghỉ vào giữa quá trình để hồi phục khỏi cơn đau.
03:59
All of these would have been great things to do,
77
224000
2000
Tất cả những điều này đều rất hữu ích
04:01
and my nurses had no idea.
78
226000
3000
nhưng các y tá của tôi lại chẳng biết gì.
04:04
And from that point on I started thinking,
79
229000
1000
Từ điểm này, tôi bắt đầu suy nghĩ
04:05
are the nurses the only people in the world who get things wrong
80
230000
3000
liệu các y tá đó là nhũng người duy nhất trên thế giới này làm mọi việc tồi tệ hơn
04:08
in this particular decision, or is it a more general case?
81
233000
3000
vì 1 quyết định này, hay đây là trường hợp phổ biến?
04:11
And it turns out it's a more general case --
82
236000
2000
Và hóa ra đó là tình trạng chung thôi.
04:13
there's a lot of mistakes we do.
83
238000
3000
Chúng ta mắc rất nhiều lỗi.
04:16
And I want to give you one example of one of these irrationalities,
84
241000
5000
Và tôi muốn nói về 1 ví dụ điển hình của sự phi lý
04:21
and I want to talk to you about cheating.
85
246000
3000
Tôi muốn nói về hành vi gian lận.
04:24
And the reason I picked cheating is because it's interesting,
86
249000
2000
Lý do tôi chọn gian lận là vì nó rất thú vị
04:26
but also it tells us something, I think,
87
251000
2000
và vì nó sẽ cho chúng ta biết điều gì đó
04:28
about the stock market situation we're in.
88
253000
3000
về tình tình của thị trường chứng khoán chúng ta tham gia.
04:31
So, my interest in cheating started
89
256000
3000
Tôi bắt đầu quan tâm đến sự gian lận
04:34
when Enron came on the scene, exploded all of a sudden,
90
259000
2000
khi vụ tai tiếng Enron đến và thình lình bùng nổ,
04:36
and I started thinking about what is happening here.
91
261000
3000
và tôi bắt đầu nghĩ chuyện gì đang xảy ra ở đây.
04:39
Is it the case that there was kind of
92
264000
1000
Liệu đây chỉ là trường hợp
04:40
a few apples who are capable of doing these things,
93
265000
3000
con sâu bỏ rầu nồi canh
04:43
or are we talking a more endemic situation,
94
268000
2000
hay chúng ta đang nói về 1 bệnh dịch
04:45
that many people are actually capable of behaving this way?
95
270000
4000
mà nhiều người đều có thể hành xử theo cách này?
04:49
So, like we usually do, I decided to do a simple experiment.
96
274000
4000
Vì vậy, như chúng tôi vẫn thường làm, tôi quyết định làm 1 thí nghiệm đơn giản.
04:53
And here's how it went.
97
278000
1000
Nó như thế này...
04:54
If you were in the experiment, I would pass you a sheet of paper
98
279000
3000
Nếu bạn tham gia thí nghiệm, tôi sẽ đưa cho bạn 1 tờ giấy
04:57
with 20 simple math problems that everybody could solve,
99
282000
4000
với 20 phép tính đơn giản mà ai cũng có thể làm được
05:01
but I wouldn't give you enough time.
100
286000
2000
nhưng tôi sẽ không cho bạn đủ thời gian.
05:03
When the five minutes were over, I would say,
101
288000
2000
Sau 5 phút, tôi sẽ nói
05:05
"Pass me the sheets of paper, and I'll pay you a dollar per question."
102
290000
3000
" Đưa tôi tờ giấy, tôi sẽ trả bạn $1 cho 1 câu hỏi"
05:08
People did this. I would pay people four dollars for their task --
103
293000
4000
Tôi phải trả 4 $ cho công việc của họ
05:12
on average people would solve four problems.
104
297000
2000
vì trung bình mỗi người giải được 4 phép tính.
05:14
Other people I would tempt to cheat.
105
299000
3000
Với những người khác, tôi tạo cơ hội cho họ gian lận.
05:17
I would pass their sheet of paper.
106
302000
1000
Tôi đưa đề bài cho họ.
05:18
When the five minutes were over, I would say,
107
303000
2000
Sau 5 phút , tôi nói
05:20
"Please shred the piece of paper.
108
305000
1000
" Bạn hãy xé tờ giấy đó đi.
05:21
Put the little pieces in your pocket or in your backpack,
109
306000
3000
Nhét các mảnh vụn vào túi quần hoặc ba lô,
05:24
and tell me how many questions you got correctly."
110
309000
3000
và nói cho tôi biết bạn trả lời đúng bao nhiêu câu hỏi."
05:27
People now solved seven questions on average.
111
312000
3000
Mọi người bây giờ trung bình "trả lời đúng" 7 câu.
05:30
Now, it wasn't as if there was a few bad apples --
112
315000
5000
Bây giờ, việc đó không phải như thể có 1 vài con sâu--
05:35
a few people cheated a lot.
113
320000
3000
nghĩa là 1 vài người gian lận nhiều.
05:38
Instead, what we saw is a lot of people who cheat a little bit.
114
323000
3000
Mà những gì chúng tôi quan sát được là rất nhiều người gian lận 1 chút.
05:41
Now, in economic theory,
115
326000
3000
Xét trên lý thuyết kinh tế,
05:44
cheating is a very simple cost-benefit analysis.
116
329000
3000
gian lận là sự phân tích lợi nhuận rất đơn giản.
05:47
You say, what's the probability of being caught?
117
332000
2000
Vậy, có bao nhiêu khả năng bị bắt quả tang?
05:49
How much do I stand to gain from cheating?
118
334000
3000
Tôi sẽ kiếm được bao nhiêu nếu gian lận?
05:52
And how much punishment would I get if I get caught?
119
337000
2000
tôi sẽ bị phạt bao nhiêu tiền nếu bị phát hiện?
05:54
And you weigh these options out --
120
339000
2000
Và bạn cân nhắc những lựa chọn đó--
05:56
you do the simple cost-benefit analysis,
121
341000
2000
bạn đang phân tích lợi nhuận 1 cách đơn giản,
05:58
and you decide whether it's worthwhile to commit the crime or not.
122
343000
3000
và bạn quyết định liệu nó có xứng đáng để phạm tội hay không.
06:01
So, we try to test this.
123
346000
2000
Chúng tôi cố gắng kiểm tra điều này
06:03
For some people, we varied how much money they could get away with --
124
348000
4000
Với 1 số người, chúng tôi thay đổi số tiền họ có thể kiếm được
06:07
how much money they could steal.
125
352000
1000
số tiền họ có thể lấy trộm
06:08
We paid them 10 cents per correct question, 50 cents,
126
353000
3000
chúng tôi trả họ 10 cent cho 1 câu trả lời đúng, 50 cent,
06:11
a dollar, five dollars, 10 dollars per correct question.
127
356000
3000
$1, $5, $10 cho 1 câu trả lời đúng.
06:14
You would expect that as the amount of money on the table increases,
128
359000
4000
Bạn sẽ nghĩ rằng khi số tiền trên bàn tăng lên
06:18
people would cheat more, but in fact it wasn't the case.
129
363000
3000
mọi người sẽ gian lận nhiều hơn, nhưng thực tế không phải vậy
06:21
We got a lot of people cheating by stealing by a little bit.
130
366000
3000
Có nhiều người gian lận bằng cách ăn gian 1 chút.
06:24
What about the probability of being caught?
131
369000
3000
Thế còn về khả năng bị phát hiện?
06:27
Some people shredded half the sheet of paper,
132
372000
2000
Một số người xé đôi tờ giấy
06:29
so there was some evidence left.
133
374000
1000
vì thế bằng chứng vẫn còn.
06:30
Some people shredded the whole sheet of paper.
134
375000
2000
Một số xé toàn bộ tờ giấy.
06:32
Some people shredded everything, went out of the room,
135
377000
3000
Một số xé tất cả , đi ra khỏi phòng,
06:35
and paid themselves from the bowl of money that had over 100 dollars.
136
380000
3000
lấy tiền từ hộp đựng hơn 100$
06:38
You would expect that as the probability of being caught goes down,
137
383000
3000
Bạn sẽ nghĩ rằng khi khả năng bị phát hiện giảm xuống
06:41
people would cheat more, but again, this was not the case.
138
386000
3000
mọi người sẽ gian lận nhiều hơn, nhưng 1 lần nữa , đây không phải trường hợp đó.
06:44
Again, a lot of people cheated by just by a little bit,
139
389000
3000
1 lần nữa, nhiều người gian lận 1 chút
06:47
and they were insensitive to these economic incentives.
140
392000
3000
và họ thiếu nhạy cảm với các ưu đãi kinh tế đó.
06:50
So we said, "If people are not sensitive
141
395000
1000
Do vậy chúng ta nói " Nếu mọi người không nhạy cảm
06:51
to the economic rational theory explanations, to these forces,
142
396000
5000
với các giải thích về lý thuyết phù hợp kinh tế, với các lực đó
06:56
what could be going on?"
143
401000
3000
chuyện gì sẽ tiếp tục xảy ra?"
06:59
And we thought maybe what is happening is that there are two forces.
144
404000
3000
Và chúng tôi nghĩ có thể có 2 lực đang diễn ra
07:02
At one hand, we all want to look at ourselves in the mirror
145
407000
2000
một mặt, chúng ta luôn muốn tự soi bản thân trong gương
07:04
and feel good about ourselves, so we don't want to cheat.
146
409000
3000
và cảm giác tốt về bản thân, do vậy chúng ta không muốn gian lận
07:07
On the other hand, we can cheat a little bit,
147
412000
2000
Mặt khác, chúng ta có thể gian lận 1 chút
07:09
and still feel good about ourselves.
148
414000
2000
và vẫn cảm thấy tốt đẹp về bản thân
07:11
So, maybe what is happening is that
149
416000
1000
Vậy , có thể vấn đề ở đây là
07:12
there's a level of cheating we can't go over,
150
417000
2000
1 mức độ gian lận chúng ta không thể vượt qua
07:14
but we can still benefit from cheating at a low degree,
151
419000
4000
nhưng chúng ta vẫn có lợi từ việc gian lận ở mức độ thấp
07:18
as long as it doesn't change our impressions about ourselves.
152
423000
3000
miễn là nó không làm thay đổi ấn tượng của chúng ta về chính bản thân mình.
07:21
We call this like a personal fudge factor.
153
426000
3000
Chúng ta gọi đó là yếu tố gian lận cá nhân.
07:25
Now, how would you test a personal fudge factor?
154
430000
4000
Vậy, làm thế nào để kiểm tra yếu tố gian lận cá nhân?
07:29
Initially we said, what can we do to shrink the fudge factor?
155
434000
4000
Ban đầu chúng tôi nói, chúng tôi có thể làm gì để giảm yếu tố này?
07:33
So, we got people to the lab, and we said,
156
438000
2000
Chúng tôi mang mọi người đến phòng thí nghiệm và nói
07:35
"We have two tasks for you today."
157
440000
2000
" Hôm nay chúng tôi có 2 nhiệm vụ cho các bạn
07:37
First, we asked half the people
158
442000
1000
Đầu tiên, chúng tôi yêu cầu 1 nửa số người tham gia
07:38
to recall either 10 books they read in high school,
159
443000
2000
hồi tưởng 10 cuốn sách họ đã đọc ở cấp 3
07:40
or to recall The Ten Commandments,
160
445000
3000
hoặc nhớ lại 10 Điều Răn của Chúa
07:43
and then we tempted them with cheating.
161
448000
2000
và sau đó chúng tôi tạo cơ hội cho họ gian lận
07:45
Turns out the people who tried to recall The Ten Commandments --
162
450000
3000
Kết quả là những người cố gắng nhớ lại 10 Điều Răn của Chúa
07:48
and in our sample nobody could recall all of The Ten Commandments --
163
453000
2000
-và trong mẫu của chúng tôi, không ai nhớ hết cả 10 Điều Răn
07:51
but those people who tried to recall The Ten Commandments,
164
456000
4000
nhưng những người cố gắng nhớ 10 Điều Răn
07:55
given the opportunity to cheat, did not cheat at all.
165
460000
3000
được tạo cơ hội để gian lận, lại không gian lận chút nào.
07:58
It wasn't that the more religious people --
166
463000
2000
Họ không phải những người nặng tín ngưỡng hơn
08:00
the people who remembered more of the Commandments -- cheated less,
167
465000
1000
những người nhớ được nhiều điều răn hơn thì gian lận ít hơn
08:01
and the less religious people --
168
466000
2000
và những người ít tôn giáo
08:03
the people who couldn't remember almost any Commandments --
169
468000
1000
là những người không thể nhớ được hầu hết bất kỳ điều răn nào
08:04
cheated more.
170
469000
2000
thì gian lận nhiều hơn.
08:06
The moment people thought about trying to recall The Ten Commandments,
171
471000
4000
Khoảnh khắc mọi người nghĩ về việc cố gắng nhớ lại 10 Điều Răn
08:10
they stopped cheating.
172
475000
1000
họ đã thôi gian lận
08:11
In fact, even when we gave self-declared atheists
173
476000
2000
Thực tế, thậm chí khi chúng tôi yêu cầu những người tự cho là theo thuyết vô thần
08:13
the task of swearing on the Bible and we give them a chance to cheat,
174
478000
4000
thề trên Kinh Thánh và chúng tôi cho họ cơ hội để gian lận
08:17
they don't cheat at all.
175
482000
2000
nhưng họ không gian lận chút nào.
08:21
Now, Ten Commandments is something that is hard
176
486000
2000
10 Điều Răn rất khó
08:23
to bring into the education system, so we said,
177
488000
2000
để đưa vào hệ thống giáo dục, vì thế chúng tôi nói
08:25
"Why don't we get people to sign the honor code?"
178
490000
2000
"Tại sao chúng ta không yêu cầu mọi người ký mật mã danh dự?"
08:27
So, we got people to sign,
179
492000
2000
Sau đó, chúng tôi đã yêu cầu mọi người làm như thế
08:29
"I understand that this short survey falls under the MIT Honor Code."
180
494000
4000
"Tôi hiểu rằng cuộc điều tra ngắn này nằm dưới Mã Danh Dự MIT"
08:33
Then they shredded it. No cheating whatsoever.
181
498000
3000
Sau đó họ xé nó đi. Không có bất kỳ gian lận nào
08:36
And this is particularly interesting,
182
501000
1000
Và thú vị ở chỗ
08:37
because MIT doesn't have an honor code.
183
502000
2000
MIT không có bất kỳ mã danh dự nào.
08:39
(Laughter)
184
504000
5000
(Tiếng cười)
08:44
So, all this was about decreasing the fudge factor.
185
509000
4000
Vậy, tất cả điều trên là về việc giảm yếu tố gian lận cá nhân
08:48
What about increasing the fudge factor?
186
513000
3000
Thế còn về tăng yếu tố gian lận?
08:51
The first experiment -- I walked around MIT
187
516000
2000
Thí nhiệm đầu tiên- tôi đi xung quanh MIT
08:53
and I distributed six-packs of Cokes in the refrigerators --
188
518000
3000
và đặt 6 hộp Coke vào tủ lạnh
08:56
these were common refrigerators for the undergrads.
189
521000
2000
loại tủ lạnh thông thường cho sinh viên chưa tốt nghiệp
08:58
And I came back to measure what we technically call
190
523000
3000
Và tôi quay lại để đo cái mà chúng tôi gọi
09:01
the half-lifetime of Coke -- how long does it last in the refrigerators?
191
526000
4000
là nửa cuộc đời của Coke- nó tồn tại được bao lâu trong tủ lạnh?
09:05
As you can expect it doesn't last very long; people take it.
192
530000
3000
Như bạn có thể đoán nó không "sống" được lâu. Mọi người đã uống chúng.
09:08
In contrast, I took a plate with six one-dollar bills,
193
533000
4000
Ngược lại, tôi đặt $6 vào đĩa
09:12
and I left those plates in the same refrigerators.
194
537000
3000
và bỏ các đĩa đó trong cùng cái tủ lạnh đó
09:15
No bill ever disappeared.
195
540000
1000
Không đồng đô la nào bị mất cả
09:16
Now, this is not a good social science experiment,
196
541000
3000
Đây không phải là 1 thí nghiệm khoa học xã hội tốt
09:19
so to do it better I did the same experiment
197
544000
3000
nên để làm tốt hơn, tôi đã làm 1 thí nhiệm y như
09:22
as I described to you before.
198
547000
2000
tôi đã mô tả cho các bạn lúc trước
09:24
A third of the people we passed the sheet, they gave it back to us.
199
549000
3000
1/3 người tham gia nhận tờ giấy chúng tôi phát, họ trả lại cho chúng tôi
09:27
A third of the people we passed it to, they shredded it,
200
552000
3000
1/3 người nhận giấy, họ xé nó đi
09:30
they came to us and said,
201
555000
1000
và nói với chúng tôi
09:31
"Mr. Experimenter, I solved X problems. Give me X dollars."
202
556000
3000
" tôi giải được X phép tính. Hãy đưa cho tôi X đô la."
09:34
A third of the people, when they finished shredding the piece of paper,
203
559000
3000
1/3 người tham gia, sau khi xé giấy
09:37
they came to us and said,
204
562000
2000
họ nói với chúng tôi
09:39
"Mr Experimenter, I solved X problems. Give me X tokens."
205
564000
6000
" Tôi giải được X phép tính. Hãy đưa cho tôi X phiếu đổi tiền."
09:45
We did not pay them with dollars; we paid them with something else.
206
570000
3000
Chúng tôi không trả họ bằng đô la mà bằng 1 thứ khác
09:48
And then they took the something else, they walked 12 feet to the side,
207
573000
3000
Sau đó họ thấy thứ đó, đi 12 ft đến nơi
09:51
and exchanged it for dollars.
208
576000
2000
đổi nó lấy một ít tiền mặt.
09:53
Think about the following intuition.
209
578000
2000
Hãy nghĩ tới trực giác sau:
09:55
How bad would you feel about taking a pencil from work home,
210
580000
3000
Bạn sẽ thấy tồi tệ ra sao nếu lấy cái bút chì ở cơ quan về nhà
09:58
compared to how bad would you feel
211
583000
2000
so với cảm giác
10:00
about taking 10 cents from a petty cash box?
212
585000
2000
lấy 10 cent từ hộp tiền lẻ
10:02
These things feel very differently.
213
587000
3000
những điều này tạo cảm giác rất khác nhau
10:05
Would being a step removed from cash for a few seconds
214
590000
3000
Liệu được trả bằng tiền mặt
10:08
by being paid by token make a difference?
215
593000
3000
hay bằng phiếu đổi tiền có tạo nên sự khác biệt?
10:11
Our subjects doubled their cheating.
216
596000
2000
Các đối tượng nghiên cứu nhân đôi sự gian lận của họ.
10:13
I'll tell you what I think
217
598000
2000
Tôi sẽ nói với bạn điều tôi nghĩ
10:15
about this and the stock market in a minute.
218
600000
2000
về điều này và về thị trường chứng khoán trong 1 phút tới
10:18
But this did not solve the big problem I had with Enron yet,
219
603000
4000
Nhưng điiều này không giải quyết vấn đề lớn giữa tôi và Enron
10:22
because in Enron, there's also a social element.
220
607000
3000
vì trong Enron có 1 yếu tố xã hội
10:25
People see each other behaving.
221
610000
1000
Mọi người thấy cách cư xử của nhau
10:26
In fact, every day when we open the news
222
611000
2000
Thực tế thì hàng ngày chúng ta xem tin tức
10:28
we see examples of people cheating.
223
613000
2000
thấy các ví dụ gian lận của mọi người
10:30
What does this cause us?
224
615000
3000
Điều này gây ra cái gì cho chúng ta?
10:33
So, we did another experiment.
225
618000
1000
Chúng tôi làm 1 thí nghiệm khác
10:34
We got a big group of students to be in the experiment,
226
619000
3000
Chúng tôi có 1 nhóm lớn các sinh viên tham gia thí nghiệm
10:37
and we prepaid them.
227
622000
1000
và chúng tôi đã trả trước cho họ
10:38
So everybody got an envelope with all the money for the experiment,
228
623000
3000
Vì vậy mỗi người đều có 1 phong bao tiền cho cuộc thí nghiệm
10:41
and we told them that at the end, we asked them
229
626000
2000
chúng tôi nói với họ rằng đến lúc cuối, chúng tôi yêu cầu họ
10:43
to pay us back the money they didn't make. OK?
230
628000
4000
trả lại số tiền họ không làm ra. Có được không?
10:47
The same thing happens.
231
632000
1000
Điều tương tự xảy ra.
10:48
When we give people the opportunity to cheat, they cheat.
232
633000
2000
Khi chúng tôi tạo cơ hội cho họ gian lận, họ gian lận
10:50
They cheat just by a little bit, all the same.
233
635000
3000
chỉ 1 chút, nhưng tất cả đều như vậy.
10:53
But in this experiment we also hired an acting student.
234
638000
3000
Nhưng trong thí nghiệm này, chúng tôi đã thuê 1 sinh viên điện ảnh
10:56
This acting student stood up after 30 seconds, and said,
235
641000
4000
Sinh viên này đứng lên sau 30 giây và nói,
11:00
"I solved everything. What do I do now?"
236
645000
3000
"Tôi đã giải xong mọi thứ. Bây giờ tôi phải làm gì nữa?"
11:03
And the experimenter said, "If you've finished everything, go home.
237
648000
4000
và người điều hành nói,"Nếu bạn làm xong mọi việc thì về nhà được rồi."
11:07
That's it. The task is finished."
238
652000
1000
Nhiệm vụ hoàn thành như thế đấy.
11:08
So, now we had a student -- an acting student --
239
653000
4000
Chúng tôi có 1 sinh viên - 1 sinh viên diễn xuất
11:12
that was a part of the group.
240
657000
2000
là 1 phần trong nhóm.
11:14
Nobody knew it was an actor.
241
659000
2000
Không ai biết đó là 1 diễn viên
11:16
And they clearly cheated in a very, very serious way.
242
661000
4000
Và họ gian lận rõ ràng và nghiêm trọng
11:20
What would happen to the other people in the group?
243
665000
3000
Chuyện gì sẽ diễn ra với những sinh viên còn lại trong nhóm?
11:23
Will they cheat more, or will they cheat less?
244
668000
3000
Họ sẽ gian lận ít hơn, hay nhiều hơn?
11:26
Here is what happens.
245
671000
2000
Đây là những gì đã diễn ra.
11:28
It turns out it depends on what kind of sweatshirt they're wearing.
246
673000
4000
Kết quả là nó phụ thuộc vào loại áo nào họ đang mặc
11:32
Here is the thing.
247
677000
2000
Đây là nó.
11:34
We ran this at Carnegie Mellon and Pittsburgh.
248
679000
3000
Chúng tôi đã cho thử nghiệm cái này tại Carnegie Mellon và Pittsburgh
11:37
And at Pittsburgh there are two big universities,
249
682000
2000
Tại Pittsburgh có 2 trường đại học lớn
11:39
Carnegie Mellon and University of Pittsburgh.
250
684000
3000
Carnegie Mellon và đại học Pittsburgh
11:42
All of the subjects sitting in the experiment
251
687000
2000
Tất cả đối tượng tham gia thí nghiệm
11:44
were Carnegie Mellon students.
252
689000
2000
là sinh viên ở Carnegie Mellon
11:46
When the actor who was getting up was a Carnegie Mellon student --
253
691000
4000
Khi người diễn viên đứng lên ( là sinh viên của Carnegie Mellon)
11:50
he was actually a Carnegie Mellon student --
254
695000
2000
anh thực sự là sinh viên của Carnegie Mellon
11:52
but he was a part of their group, cheating went up.
255
697000
4000
nhưng anh ta thuộc nhóm của họ, và gian lận tăng lên
11:56
But when he actually had a University of Pittsburgh sweatshirt,
256
701000
4000
Nhưng khi anh ta mặc 1 cái áo của đại học Pittsburgh
12:00
cheating went down.
257
705000
2000
gian lận giảm xuống
12:02
(Laughter)
258
707000
3000
(Tiếng cười)
12:05
Now, this is important, because remember,
259
710000
3000
Điều này rất quan trọng, vì hãy nhớ
12:08
when the moment the student stood up,
260
713000
2000
khi người sinh viên đó đứng lên,
12:10
it made it clear to everybody that they could get away with cheating,
261
715000
3000
mọi người thấy rõ họ có thể an toàn với gian lận
12:13
because the experimenter said,
262
718000
2000
vì người điều hành nói
12:15
"You've finished everything. Go home," and they went with the money.
263
720000
2000
"Bạn đã hoàn thành công việc.Về nhà được rồi" và họ đã ra về với 1 số tiền
12:17
So it wasn't so much about the probability of being caught again.
264
722000
3000
Vì thế không có nhiều khả năng bị phát hiện
12:20
It was about the norms for cheating.
265
725000
3000
Nó liên quan đến các quy tắc của gian lận
12:23
If somebody from our in-group cheats and we see them cheating,
266
728000
3000
Nếu ai đó từ nhóm chúng tôi gian lận và chúng tôi thấy rõ là họ gian lận
12:26
we feel it's more appropriate, as a group, to behave this way.
267
731000
4000
chúng tôi thấy với tư cách 1 nhóm, sẽ là phù hợp hơn để hành xử theo cách đó
12:30
But if it's somebody from another group, these terrible people --
268
735000
2000
Nhưng nếu ai đó từ 1 nhóm khác, những người tồi tệ đó
12:32
I mean, not terrible in this --
269
737000
2000
Ý tôi là không phải tồi tệ theo cách--
12:34
but somebody we don't want to associate ourselves with,
270
739000
2000
nhưng ai đó từ 1 trường khác, 1 nhóm khác
12:36
from another university, another group,
271
741000
2000
mà chúng tôi không muốn hợp tác cùng
12:38
all of a sudden people's awareness of honesty goes up --
272
743000
3000
1 cách đột ngột, ý thức của mọi người về tính trung thực tăng lên
12:41
a little bit like The Ten Commandments experiment --
273
746000
2000
1 chút giống như thí nghiệm 10 Điều Răn của Chúa
12:43
and people cheat even less.
274
748000
4000
và mọi người thậm chí gian lận ít hơn.
12:47
So, what have we learned from this about cheating?
275
752000
4000
Vậy, chúng tôi đã học được gì từ thí nghiệm này?
12:51
We've learned that a lot of people can cheat.
276
756000
3000
Chúng tôi rút ra rằng nhiều người có thể gian lận
12:54
They cheat just by a little bit.
277
759000
3000
Họ gian lận chỉ 1 chút thôi
12:57
When we remind people about their morality, they cheat less.
278
762000
4000
Khi chúng tôi gợi cho họ về phẩm chất đạo đức, họ gian lận ít đi
13:01
When we get bigger distance from cheating,
279
766000
3000
Khi chúng tôi tạo 1 khoảng cách lớn hơn khỏi gian lận
13:04
from the object of money, for example, people cheat more.
280
769000
4000
khỏi tiền bạc, họ gian lận nhiều hơn.
13:08
And when we see cheating around us,
281
773000
2000
Và khi chúng tôi thấy hành vi gian lận quanh chúng tôi
13:10
particularly if it's a part of our in-group, cheating goes up.
282
775000
4000
đặc biệt nếu nó là 1 phần trong cùng nhóm ấy, gian lận tăng lên
13:14
Now, if we think about this in terms of the stock market,
283
779000
3000
Bây giờ, nếu chúng ta nghĩ đến thị trường chứng khoán
13:17
think about what happens.
284
782000
1000
nghĩ đến những gì đang diễn ra
13:18
What happens in a situation when you create something
285
783000
3000
Chuyện gì sẽ xảy ra trong 1 tình huống khi bạn tạo ra cái gì đó
13:21
where you pay people a lot of money
286
786000
2000
nơi mà bạn trả mọi người nhiều tiền
13:23
to see reality in a slightly distorted way?
287
788000
3000
để thấy hiện thực theo 1 cách méo mó 1 chút?
13:26
Would they not be able to see it this way?
288
791000
3000
Liệu họ không thể nhìn thấy điều đó theo cách này?
13:29
Of course they would.
289
794000
1000
Tất nhiên họ có thể
13:30
What happens when you do other things,
290
795000
1000
Chuyện gì sẽ xay ra khi bạn làm những việc khác
13:31
like you remove things from money?
291
796000
2000
như là tách rời mọi thứ khỏi tiền?
13:33
You call them stock, or stock options, derivatives,
292
798000
3000
Bạn gọi đó là chứng khoán, hay các quyền chọn chứng khoán, các chứng khoán phái sinh,
13:36
mortgage-backed securities.
293
801000
1000
chứng khoán nợ.
13:37
Could it be that with those more distant things,
294
802000
3000
Có thể nào với những thứ xa xôi như thế
13:40
it's not a token for one second,
295
805000
2000
không phải là phiếu đổi tiền trong 1 giây,
13:42
it's something that is many steps removed from money
296
807000
2000
nó là thứ mà nhiều bước được tách khỏi tiền bạc
13:44
for a much longer time -- could it be that people will cheat even more?
297
809000
4000
trong 1 khoảng thời gian dài hơn- mọi người sẽ gian lận nhiều hơn?
13:48
And what happens to the social environment
298
813000
2000
Và điều gì sẽ xảy ra với môi trường xã hội
13:50
when people see other people behave around them?
299
815000
3000
khi mọi người thấy những người khác cư xử như vậy xung quanh mình?
13:53
I think all of those forces worked in a very bad way
300
818000
4000
Tôi cho rằng tất cả các lực tác động đó hoạt động theo 1 cách xấu
13:57
in the stock market.
301
822000
2000
trên thị trường chứng khoán
13:59
More generally, I want to tell you something
302
824000
3000
Khái quát hơn, tôi muốn nói với bạn về
14:02
about behavioral economics.
303
827000
3000
kinh tế học ứng xử.
14:05
We have many intuitions in our life,
304
830000
4000
Chúng ta trong cuộc đời có nhiều trực giác
14:09
and the point is that many of these intuitions are wrong.
305
834000
3000
và vấn đề là nhiều trực giác đó là sai
14:12
The question is, are we going to test those intuitions?
306
837000
3000
Câu hỏi đặt ra là, chúng ta sẽ kiểm tra những trực giác đó chứ?
14:15
We can think about how we're going to test this intuition
307
840000
2000
Chúng ta có thể nghĩ đến làm thế nào để kiểm tra trực giác này
14:17
in our private life, in our business life,
308
842000
2000
trong cuộc sống cá nhân mình, trong cuộc sống kinh doanh của chúng ta
14:19
and most particularly when it goes to policy,
309
844000
3000
và nhất là khi nó liên quan đến chính sách,
14:22
when we think about things like No Child Left Behind,
310
847000
3000
khi chúng ta nghĩ đến những thứ như Không Đứa Trẻ Nào Bị Bỏ Lại
14:25
when you create new stock markets, when you create other policies --
311
850000
3000
khi bạn xây dựng những thị trường chứng khoán mới, khi bạn xây dựng các chính sách khác
14:28
taxation, health care and so on.
312
853000
3000
thuế, chăm sóc sức khỏe, ...
14:31
And the difficulty of testing our intuition
313
856000
2000
Và khó khăn trong việc kiểm tra trực giác
14:33
was the big lesson I learned
314
858000
2000
là bài học lớn cho tôi
14:35
when I went back to the nurses to talk to them.
315
860000
2000
khi tôi trở lại gặp các y tá và nói chuyện với họ.
14:37
So I went back to talk to them
316
862000
2000
Tôi trở lại để nói với họ
14:39
and tell them what I found out about removing bandages.
317
864000
3000
những gì tôi khám phá ra về việc tháo băng y tế
14:42
And I learned two interesting things.
318
867000
2000
Và tôi học được 2 điều thú vị sau
14:44
One was that my favorite nurse, Ettie,
319
869000
2000
Một là cô y tá yêu thích của tôi,Ettie,
14:46
told me that I did not take her pain into consideration.
320
871000
4000
đã nói với tôi rằng tôi không cân nhắc nỗi đau của cô
14:50
She said, "Of course, you know, it was very painful for you.
321
875000
2000
Cô nói," Dĩ nhiên, cháu biết đấy, cháu đã rất đau đớn.
14:52
But think about me as a nurse,
322
877000
2000
Nhưng hãy nghĩ đến cô như 1 y tá
14:54
taking, removing the bandages of somebody I liked,
323
879000
2000
tháo băng y tế cho 1 người cô yêu quý
14:56
and had to do it repeatedly over a long period of time.
324
881000
3000
và phải làm thế liên tục trong 1 thời gian dài
14:59
Creating so much torture was not something that was good for me, too."
325
884000
3000
Gây ra đau đơn như thế cũng làm cô rất buồn."
15:02
And she said maybe part of the reason was it was difficult for her.
326
887000
5000
Và cô ấy nói, có thể đó là 1 phần lý do gây khó khăn cho cô.
15:07
But it was actually more interesting than that, because she said,
327
892000
3000
Nhưng điều thực sự thú vị là vì cô ấy nói,
15:10
"I did not think that your intuition was right.
328
895000
5000
"Cô không nghĩ trực giác của cháu đã đúng
15:15
I felt my intuition was correct."
329
900000
1000
Cô cảm thấy trực giác của cô là đúng."
15:16
So, if you think about all of your intuitions,
330
901000
2000
Nếu bạn nghĩ đến tất cả trực giác của mình,
15:18
it's very hard to believe that your intuition is wrong.
331
903000
4000
rất khó để tin trực giác của mình là sai.
15:22
And she said, "Given the fact that I thought my intuition was right ..." --
332
907000
3000
Và cô ấy nói, " Giả sử trực giác của cô là đúng..."-
15:25
she thought her intuition was right --
333
910000
2000
cô ấy nghĩ trực giác của mình đúng
15:27
it was very difficult for her to accept doing a difficult experiment
334
912000
5000
rất khó cho cô ấy chấp nhận làm 1 thí nghiệm khó
15:32
to try and check whether she was wrong.
335
917000
2000
để thử và kiểm tra liệu cô ấy có sai không.
15:34
But in fact, this is the situation we're all in all the time.
336
919000
4000
Nhưng thực ra, đây là tình huống chúng ta luôn rơi vào
15:38
We have very strong intuitions about all kinds of things --
337
923000
3000
Chúng ta có những trực giác rất mạnh về mọi việc
15:41
our own ability, how the economy works,
338
926000
3000
về khả năng của riêng chúng ta, về nền kình tế hoạt động ra sao
15:44
how we should pay school teachers.
339
929000
2000
hay chúng ta nên trả lương cho các giáo viên như thế nào
15:46
But unless we start testing those intuitions,
340
931000
3000
Nhưng trừ phi chúng ta bắt đầu thử nghiệm các trực giác đó
15:49
we're not going to do better.
341
934000
2000
nếu không chúng ta sẽ không cải thiện tốt hơn.
15:51
And just think about how better my life would have been
342
936000
2000
Và hãy nghĩ đến cuộc sống của tôi lẽ ra sẽ tốt hơn đến mức nào
15:53
if these nurses would have been willing to check their intuition,
343
938000
2000
nếu các y tá đó sẵn sàng kiểm tra trực giác của họ
15:55
and how everything would have been better
344
940000
1000
và mọi thứ lẽ ra sẽ tốt hơn thế nào
15:56
if we just start doing more systematic experimentation of our intuitions.
345
941000
5000
nếu chúng ta bắt tay vào làm thí nghiệm có hệ thống về trực giác của mình
16:01
Thank you very much.
346
946000
2000
Cảm ơn các bạn rất nhiều
ABOUT THE SPEAKER
Dan Ariely - Behavioral economistThe dismal science of economics is not as firmly grounded in actual behavior as was once supposed. In "Predictably Irrational," Dan Ariely told us why.
Why you should listen
Dan Ariely is a professor of psychology and behavioral economics at Duke University and a founding member of the Center for Advanced Hindsight. He is the author of the bestsellers Predictably Irrational, The Upside of Irrationality, and The Honest Truth About Dishonesty -- as well as the TED Book Payoff: The Hidden Logic that Shapes Our Motivations.
Through his research and his (often amusing and unorthodox) experiments, he questions the forces that influence human behavior and the irrational ways in which we often all behave.
Dan Ariely | Speaker | TED.com