TED2006
Michael Shermer: Why people believe weird things
Maykl Şermer: Niyə insanlar qəribə şeylərə inanırlar?
Filmed:
Readability: 4.2
7,339,268 views
Niyə insanlar pendirli sendiçdə Bakirə Məryəmin üzünü görürlər, "Cənnətə gedən pilləkən" mahnısında şeytani sözlər eşidirlər? Maykl Şermer musiqi və videodan istifadə etməklə göstərir ki, biz öz-özümüzü necə inanmağa razı salır və həqiqəti görməzdən gəlirik.
Michael Shermer - Skeptic
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market. Full bio
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:24
I'm Michael Shermer,
director of the Skeptics Society,
director of the Skeptics Society,
0
0
2532
Mən Maykl Şermerəm.
Skeptiklər Cəmiyyətinin direktoru,
Skeptiklər Cəmiyyətinin direktoru,
00:27
publisher of "Skeptic" magazine.
1
2556
1532
"Skeptic" jurnalının naşiriyəm.
00:28
We investigate claims of the paranormal,
2
4112
1913
Biz paranormal hadisələr,
00:30
pseudo-science, fringe groups and cults,
and claims of all kinds between,
and claims of all kinds between,
3
6049
3682
psevdo-elm, maraq qrupları və kültləri
ilə bağlı iddiaları araşdırırıq.
ilə bağlı iddiaları araşdırırıq.
00:34
science and pseudo-science
and non-science and junk science,
and non-science and junk science,
4
9755
2894
Bunlar elm, psevdo-elm, qeyri-elm,
00:37
voodoo science, pathological science,
bad science, non-science,
bad science, non-science,
5
12673
3303
tullantı elm, vudu-elm, pataloji elm,
00:40
and plain old non-sense.
6
16000
1887
pis elm və bu kimi mənasız şeylərdir.
00:42
And unless you've been on Mars recently,
7
17911
1917
Son vaxtlar Marsda yaşamırsınızsa, onda
00:44
you know there's a lot of that out there.
8
19852
2018
belə şeylərlə tez-tez qarşılaşırsınız.
00:46
Some people call us debunkers,
which is kind of a negative term.
which is kind of a negative term.
9
21894
3022
Bəziləri bizi neqativ mənada
carçı adlandırır
carçı adlandırır
00:49
But let's face it, there's a lot of bunk.
10
24940
2108
Amma qəbul edək ki, car çəkiləsi
çox şey var.
çox şey var.
00:51
We are like the bunko squads
of the police departments out there --
of the police departments out there --
11
27072
3453
Polis idarəsinin fırıldaqçılıq şöbəsi
kimiyik, onları tapıb çıxarırıq.
kimiyik, onları tapıb çıxarırıq.
00:55
well, we're sort of like
the Ralph Naders of bad ideas,
the Ralph Naders of bad ideas,
12
30549
3427
Pis fikirlərin Ralf Neydrı kimiyik.
00:58
(Laughter)
13
34000
1230
(Gülüş)
01:00
trying to replace bad ideas
with good ideas.
with good ideas.
14
35254
2722
Pis fikirləri yaxşıları ilə
dəyişdirmək istəyirik.
dəyişdirmək istəyirik.
01:02
I'll show you an example of a bad idea.
15
38000
1863
Sizə pis fikirin bir nümunəsini göstərim.
01:04
I brought this with me,
16
39887
1158
Özümlə bunu gətirmişəm.
01:05
this was given to us
by NBC Dateline to test.
by NBC Dateline to test.
17
41069
3907
Bunu bizə NBC Dateline
sınaq üçün verib.
sınaq üçün verib.
01:09
It's produced by the Quadro
Corporation of West Virginia.
Corporation of West Virginia.
18
45000
3286
Qərbi Virciniyada
"Quadro" şirkətinin istehsalıdır.
"Quadro" şirkətinin istehsalıdır.
01:13
It's called the Quadro 2000 Dowser Rod.
19
48310
2910
Adı "Quadro 2000 Axtarış çubuğu"dur.
01:16
(Laughter)
20
51244
1446
(Gülüş)
01:17
This was being sold to high-school
administrators for $900 apiece.
administrators for $900 apiece.
21
52714
5262
Bunu məktəb idarəçilərinə
900 dollara satırdılar.
900 dollara satırdılar.
01:22
It's a piece of plastic with a Radio
Shack antenna attached to it.
Shack antenna attached to it.
22
58000
4327
Üstünə Radio Shack antenası
yerləşdirilmiş plastik bir şeydir.
yerləşdirilmiş plastik bir şeydir.
01:27
You could dowse for all sorts of things,
23
62351
1966
Oxşar cihazlardan çox şeyi
axtarmaq üçün istifadə etmək olar.
axtarmaq üçün istifadə etmək olar.
01:29
but this particular one was built
to dowse for marijuana
to dowse for marijuana
24
64341
3393
Amma bu, tələbə şkaflarında marixuana
01:32
in students' lockers.
25
67758
1218
axtarmaq üçündür.
01:33
(Laughter)
26
69000
2460
(Gülüş)
01:36
So the way it works
is you go down the hallway,
is you go down the hallway,
27
71484
3545
Belə işləyir: Koridorda bununla yeriyərkən
01:39
and you see if it tilts
toward a particular locker,
toward a particular locker,
28
75053
2999
hansısa şkafa tərəf dönürsə,
01:42
and then you open the locker.
29
78076
1444
şkafı açırsınız.
01:44
So it looks something like this.
30
79544
1577
Belə bir şey.
01:45
I'll show you.
31
81145
1183
Sizə göstərəcəyəm.
01:48
(Laughter)
32
83809
1167
(Gülüş)
01:49
Well, it has kind of a right-leaning bias.
33
85000
3391
Hm. Bu bir az sağa dönməyə meyillidir.
01:53
Well, this is science,
so we'll do a controlled experiment.
so we'll do a controlled experiment.
34
88415
2805
Buna elmi yanaşdığımız üçün yenə
sınaq aparacayıq.
sınaq aparacayıq.
01:56
It'll go this way for sure.
35
91244
1582
Əminik ki, bu tərəfə gedəcək.
01:57
(Laughter)
36
92850
3934
(Gülüş)
02:01
Sir, do you want to empty
your pockets, please, sir?
your pockets, please, sir?
37
96808
2526
Cənab, zəhmət olmasa ciblərinizi boşaldın.
02:04
(Laughter)
38
99358
1838
(Gülüş)
02:06
So the question was, can it actually
find marijuana in students' lockers?
find marijuana in students' lockers?
39
101220
3457
Təbii ki, əsas sual budur: bu alət şkaflardakı
marixuananı tapa bilir?
marixuananı tapa bilir?
02:09
And the answer is,
if you open enough of them, yes.
if you open enough of them, yes.
40
104701
2598
Cavab isə budur: bəli, yetərincə
şkafı açsanız tapa bilərsinizdir.
şkafı açsanız tapa bilərsinizdir.
02:12
(Laughter)
41
107323
1023
(Gülüş)
02:13
(Applause)
42
108370
1606
(Alqış)
02:14
But in science, we have to keep track
of the misses, not just the hits.
of the misses, not just the hits.
43
110000
3381
Elmdə təkcə tapdıqlarımızı deyil,
tapmadıqlarımızı da izləməliyik.
tapmadıqlarımızı da izləməliyik.
02:18
And that's probably the key lesson
to my short talk here:
to my short talk here:
44
113405
3266
Buradakı qısa nitqimin açar nöqtəsi də,
yəqin ki, elə budur:
yəqin ki, elə budur:
02:21
This is how psychics work, astrologers,
tarot card readers and so on.
tarot card readers and so on.
45
116695
3734
Ekstrasenslər, astroloqlar və sairlər
həmişə bundan istifadə edirlər.
həmişə bundan istifadə edirlər.
02:25
People remember the hits
and forget the misses.
and forget the misses.
46
120453
2219
İnsanlar tapdıqlarını xatırlayır,
tapmadıqlarını unudurlar.
tapmadıqlarını unudurlar.
02:27
In science, we keep the whole database,
47
122696
1895
Elmdə hər şeyi qeyd edirik.
02:29
and look to see if the number
of hits somehow stands out
of hits somehow stands out
48
124615
2661
Təsadüfən və məqsədli tapılanların
02:32
from the total number
you'd expect by chance.
you'd expect by chance.
49
127300
2213
sayını müqayisə edirik.
02:34
In this case, we tested it.
50
129537
1294
Burada da belə etdik.
02:35
We had two opaque boxes:
51
130855
1492
İki qutu götürdük,
02:37
one with government-approved THC
marijuana, and one with nothing.
marijuana, and one with nothing.
52
132371
3634
birinə rəsmi qeydiyyatlı THC tərkibli
marixuana, o birini isə boş qoyduq.
marixuana, o birini isə boş qoyduq.
02:40
And it got it 50 percent of the time --
53
136029
1881
Və sınaqların 50%-ı uğurlu oldu.
02:42
(Laughter)
54
137934
1093
(Gülüş)
02:43
which is exactly what you'd expect
with a coin-flip model.
with a coin-flip model.
55
139051
2925
Qəpik atanda da bu nəticəni alırıq.
02:46
So that's just a fun little example
here of the sorts of things we do.
here of the sorts of things we do.
56
142000
3991
Bu, etdiyimiz şeylərlə bağlı
maraqlı, kiçik bir nümunə idi.
maraqlı, kiçik bir nümunə idi.
02:50
"Skeptic" is the quarterly publication.
Each one has a particular theme.
Each one has a particular theme.
57
146015
3468
"Skeptic" jurnalı üç aydan bir yayımlanır.
Hər nəşrin bir mövzusu olur.
Hər nəşrin bir mövzusu olur.
02:54
This one is on the future of intelligence.
58
149507
2074
Bu nəşr zəkanın gələcəyi barədədir.
02:56
Are people getting smarter or dumber?
59
151605
1771
İnsanlar getdikcə ağıllanır ya yox?
02:58
I have an opinion of this myself
because of the business I'm in,
because of the business I'm in,
60
153400
3048
İşimdən irəli gələrək bu mövzuda
müəyyən fikrim var.
müəyyən fikrim var.
03:01
but in fact, people, it turns out,
are getting smarter.
are getting smarter.
61
156472
2667
Görünən isə budur ki,
insanlar getdikcə ağıllanırlar.
insanlar getdikcə ağıllanırlar.
03:03
Three IQ points per 10 years, going up.
62
159163
2813
Hər on ildə ortalama IQ 3 rəqəm artır.
03:06
Sort of an interesting thing.
63
162000
1651
Çox maraqlıdır.
03:08
With science, don't think of skepticism
as a thing, or science as a thing.
as a thing, or science as a thing.
64
163675
3547
Skeptisizmi yaxud elmi maddi bir şey kimi
düşünməyin.
düşünməyin.
03:12
Are science and religion compatible?
65
167246
1730
Elm və din harmoniyadadırlar?
03:13
It's like, are science
and plumbing compatible?
and plumbing compatible?
66
169000
2231
Bu, elmlə sanitar qovşağın harmoniyasını
soruşmaq kimidir.
soruşmaq kimidir.
03:16
They're just two different things.
67
171255
1634
Bunlar iki fərqli şeylərdir.
03:17
Science is not a thing. It's a verb.
68
172913
1739
Elm maddiyyat deyil, fəaliyyətdir.
03:19
It's a way of thinking about things.
69
174676
1722
Nəsnələr haqqında düşünmək üsuludur.
03:21
It's a way of looking for natural
explanations for all phenomena.
explanations for all phenomena.
70
176422
3070
Bütün fenomenlər üçün
təbii izahlar axtarmağın yoludur.
təbii izahlar axtarmağın yoludur.
03:24
I mean, what's more likely:
71
179516
1350
Sizcə hansı daha realdır?
03:25
that extraterrestrial intelligences
or multi-dimensional beings
or multi-dimensional beings
72
180890
3563
Dünyadankənar zəkaların
və ya çoxölçülü varlıqların,
və ya çoxölçülü varlıqların,
03:29
travel across vast distances
of interstellar space
of interstellar space
73
184477
2390
başqa qalaktikadan uzaq yol gəlib,
03:31
to leave a crop circle in Farmer Bob's
field in Puckerbrush, Kansas
field in Puckerbrush, Kansas
74
186891
3180
fermer Bobun Kanzasdakı əkin sahəsini
03:34
to promote skeptic.com, our web page?
75
190095
1810
"skeptic.com" reklamı üçün biçməsi?
03:36
Or is it more likely that a reader
of "Skeptic" did this with Photoshop?
of "Skeptic" did this with Photoshop?
76
191929
4478
Yoxsa "Skeptic" oxucularından birinin
bunu "Photoshop"la düzəltməsi?
bunu "Photoshop"la düzəltməsi?
03:41
And in all cases we have to ask --
77
196431
1650
İstənilən halda əsas sual
03:42
(Laughter)
78
198105
1824
(Gülüş)
03:44
What's the more likely explanation?
79
199953
2023
hansı izahın daha real olmasıdır.
03:46
Before we say something
is out of this world,
is out of this world,
80
202000
2167
Nəyinsə başqa
dünyaya aid olduğunu
dünyaya aid olduğunu
03:48
we should first make sure
that it's not in this world.
that it's not in this world.
81
204191
2664
deməzdən əvvəl, bu dünyadan olmadığına
əmin olmalıyıq.
əmin olmalıyıq.
03:51
What's more likely:
82
206879
1151
Hansı daha real olar?
03:52
that Arnold had extraterrestrial help
in his run for the governorship,
in his run for the governorship,
83
208054
3326
Arnoldun qubernator olması üçün
yadplanetlilərdən kömək alması?
yadplanetlilərdən kömək alması?
03:56
or that the "World Weekly News"
makes stuff up?
makes stuff up?
84
211404
2498
Yoxsa "World Weekly News" qəzetinin
bunu uydurması?
bunu uydurması?
03:58
(Laughter)
85
213926
1389
(Gülüş)
04:00
The same theme is expressed nicely
here in this Sidney Harris cartoon.
here in this Sidney Harris cartoon.
86
215339
4662
Bu kimi şeylər Sidney Harrisin
karikaturalarında öz əksini tapıb.
karikaturalarında öz əksini tapıb.
04:04
For those of you in the back,
it says here: "Then a miracle occurs.
it says here: "Then a miracle occurs.
87
220025
3215
Arxada oturanlar üçün oxuyuram:
"Sonra bir möcüzə baş verir.
"Sonra bir möcüzə baş verir.
04:08
I think you need to be more
explicit here in step two."
explicit here in step two."
88
223264
2712
Məncə sən ikinci pilləni daha yaxşı
izah etməlisən."
izah etməlisən."
04:10
This single slide completely dismantles
the intelligent design arguments.
the intelligent design arguments.
89
226000
4496
Bu slayd bütün ağıllı dizayn
arqumentlərini məhv edir.
arqumentlərini məhv edir.
04:15
There's nothing more to it than that.
90
230520
1848
Bu karikaturanın etdiyi məhz budur.
04:17
(Applause)
91
232392
1050
(Alqış)
04:18
You can say a miracle occurs,
92
233466
1388
MÖCÜZƏ BAŞ VERİR deyə bilərsiniz.
04:19
it's just that it doesn't explain
anything or offer anything.
anything or offer anything.
93
234878
2966
Amma bu, heç nəyi izah etmir.
Ortaya bir fikir qoymur.
Ortaya bir fikir qoymur.
04:22
There's nothing to test.
94
237868
1150
Yoxlanacaq şey olmur.
04:23
It's the end of the conversation
for intelligent design creationists.
for intelligent design creationists.
95
239042
3448
Ağıllı dizaynın yaradılışçıları üçün
bu, mübahisənin sonudur.
bu, mübahisənin sonudur.
04:27
And it's true, scientists sometimes throw
terms out as linguistic place fillers --
terms out as linguistic place fillers --
96
242514
4886
Şərtlər ödənsin deyə,
alimlər bəzən qeyri-müəyyən şeyləri
alimlər bəzən qeyri-müəyyən şeyləri
04:32
dark energy or dark matter,
something like that --
something like that --
97
247424
2348
qaranlıq enerji, qaranlıq maddə kimi
adlandırırlar.
adlandırırlar.
04:34
until we figure out what it is,
we'll call it this.
we'll call it this.
98
249796
2460
Nə olduğunu başa düşənədək,
belə adlandıraq deyirlər.
belə adlandıraq deyirlər.
04:37
It's the beginning of the causal
chain for science.
chain for science.
99
252280
2701
Bu, elm üçün
məntiq zəncirinin başlanğıcıdır.
məntiq zəncirinin başlanğıcıdır.
04:39
For intelligent design creationists,
it's the end of the chain.
it's the end of the chain.
100
255005
4075
Ağıllı dizayn TƏRƏFDARLARI üçün isə bu,
zəncirin son halqasıdır.
zəncirin son halqasıdır.
04:43
So again, we can ask this:
what's more likely?
what's more likely?
101
259104
2172
Yenə eyni sual çıxır.
Hansı daha realdır?
Hansı daha realdır?
04:46
Are UFOs alien spaceships, or perceptual
cognitive mistakes, or even fakes?
cognitive mistakes, or even fakes?
102
261300
4391
UFO-lar yadplanetlilərin maşınıdır,
yoxsa qavrama xətası ya saxtakarlıq?
yoxsa qavrama xətası ya saxtakarlıq?
04:50
This is a UFO shot from my house
in Altadena, California,
in Altadena, California,
103
265715
3261
Bu mənim Altadena Kaliforniyadakı evimdən
04:53
looking down over Pasadena.
104
269000
1976
Pasadenaya tərəf çəkilmiş UFO şəklidir.
04:55
And if it looks a lot like a Buick
hubcap, it's because it is.
hubcap, it's because it is.
105
271000
3521
Buick qapağına oxşayır, elədir?
Çünki bu, elə qapaqdır.
Çünki bu, elə qapaqdır.
04:59
You don't even need Photoshop
or high-tech equipment,
or high-tech equipment,
106
274545
2738
Heç "Photoshop", yüksək texnologiya,
05:02
you don't need computers.
107
277307
1198
komputer də lazım deyil.
05:03
This was shot with a throwaway
Kodak Instamatic camera.
Kodak Instamatic camera.
108
278529
3447
Bu şəkli "Kodak Instamatic" aparatı ilə
çəkmişəm.
çəkmişəm.
05:06
You just have somebody off on the side
with a hubcap ready to go.
with a hubcap ready to go.
109
282000
3096
Kimsə kənarda əlində qapaq hazır durmuşdu.
05:09
Camera's ready -- that's it.
110
285120
1898
Kamera da hazır idi - elə bu qədər.
05:11
(Laughter)
111
287042
1437
(Gülüş)
05:13
So, although it's possible
that most of these things are fake
that most of these things are fake
112
288503
3473
Bunların çoxu saxta və ya illuziya
olsa da
olsa da
05:16
or illusions or so on,
and that some of them are real,
and that some of them are real,
113
292000
3714
bəzilərinin real olduğunu düşünə
bilərsiniz.
bilərsiniz.
05:20
it's more likely that all of them
are fake, like the crop circles.
are fake, like the crop circles.
114
295738
3133
Ancaq böyük ehtimal hamısı saxtadır.
05:23
On a more serious note, in all of science
we're looking for a balance
we're looking for a balance
115
298895
3381
Daha ümumi götürsək, elmdə həmişə
müşahidələr və teoriya arasında
müşahidələr və teoriya arasında
05:27
between data and theory.
116
302300
1676
nizam axtarırıq.
05:28
In the case of Galileo,
he had two problems
he had two problems
117
304000
3976
Məsələn, Qalilieyin teleskopunu
Saturna yönəldəndə
Saturna yönəldəndə
05:32
when he turned his telescope to Saturn.
118
308000
2361
iki problemi var idi.
05:35
First of all, there was no
theory of planetary rings.
theory of planetary rings.
119
310385
3122
Birincisi, planetar halqalar haqqında
heç bir teoriya yox idi.
heç bir teoriya yox idi.
05:38
Second of all, his data
was grainy and fuzzy,
was grainy and fuzzy,
120
313531
2193
İkincisi, müşahidələri tutqun
və bulanıq idi.
və bulanıq idi.
05:40
and he couldn't quite make out
what he was looking at.
what he was looking at.
121
315748
2528
Buna görə də, gördüyünü
dəqiqliklə başa düşə bilmədi.
dəqiqliklə başa düşə bilmədi.
05:43
So he wrote that he had seen --
122
318300
1676
Gördüklərini bu cür yazdı:
05:44
"I have observed that the furthest
planet has three bodies."
planet has three bodies."
123
320000
3507
"Ən uzaqdakı planetin üç cisimdən
ibarət olduğunu müşahidə etdim."
ibarət olduğunu müşahidə etdim."
05:48
And this is what he ended up
concluding that he saw.
concluding that he saw.
124
323531
2865
Gördüyünün bu olduğuna qərar vermişdi.
05:51
So without a theory of planetary
rings and with only grainy data,
rings and with only grainy data,
125
326420
3556
Yəni, yaxşı planetar halqa teoriyaları
olmadan, qeyri-dəqiq data ilə
olmadan, qeyri-dəqiq data ilə
05:54
you can't have a good theory.
126
330000
1918
yaxşı teoriya formalaşdıra bilməzsiniz.
05:56
It wasn't solved until 1655.
127
331942
1619
Bu, 1655-ci ilədək belə qaldı.
05:58
This is Christiaan Huygens's book
that catalogs all the mistakes
that catalogs all the mistakes
128
333585
3014
Bu Christiaan Huygens-in Saturunu
başa düşməyə çalışanların
başa düşməyə çalışanların
06:01
people made trying to figure out
what was going on with Saturn.
what was going on with Saturn.
129
336623
2962
yol verdiyi xətaları topladığı
kitabın bir səhifəsidir.
kitabın bir səhifəsidir.
06:04
It wasn't till Huygens had two things:
130
339609
1856
Huygens-ə bu iki şey məlum idi.
06:06
He had a good theory of planetary rings
and how the solar system operated,
and how the solar system operated,
131
341489
4486
Planetar halqalar və günəş sistemi
haqqında əlində yaxşı bir teoriya var idi.
haqqında əlində yaxşı bir teoriya var idi.
06:10
and he had better telescopic,
more fine-grain data
more fine-grain data
132
345999
2863
Və daha dəqiq teleskopik məlumat
mövcud idi.
mövcud idi.
06:13
in which he could figure out that
as the Earth is going around faster --
as the Earth is going around faster --
133
348886
3543
Buna görə də Kepler qaydalarına görə,
Yerin Saturndan
Yerin Saturndan
06:17
according to Kepler's Laws --
than Saturn, then we catch up with it.
than Saturn, then we catch up with it.
134
352453
3228
daha sürətlə fırlandığını anlayırdıq.
06:20
And we see the angles of the rings
at different angles, there.
at different angles, there.
135
355705
3271
Bu teleskopla halqanın uclarını da
görə bilirdik.
görə bilirdik.
06:23
And that, in fact, turns out to be true.
136
359000
2220
Bu da teoriyanı sübut edirdi.
06:26
The problem with having a theory is that
it may be loaded with cognitive biases.
it may be loaded with cognitive biases.
137
361244
5297
Teoriyanın pis tərəfi odur ki,
elmi qərəzlərlə dolu ola bilir.
elmi qərəzlərlə dolu ola bilir.
06:31
So one of the problems of explaining
why people believe weird things
why people believe weird things
138
366565
3267
İsanların qəribəliklərə inanmaq
səbəblərindən biri
səbəblərindən biri
06:34
is that we have things, on a simple level,
139
369856
2068
sadəcə malik olub dərk etdiklərimizdir.
06:36
and then I'll go to more serious ones.
140
371948
1828
Sonra ciddi səbəblərə də toxunacam.
06:38
Like, we have a tendency to see faces.
141
373800
1876
Hər yerdə üz görməyə vərdiş etmişik.
06:40
This is the face on Mars.
142
375700
1776
Bu, Marsdakı üzdür.
06:42
In 1976, where there was a whole movement
to get NASA to photograph that area
to get NASA to photograph that area
143
377500
4512
1976-cı ildə NASA-dan eyni yerin
başqa şəkillərinin çəkilməsi istənildi.
başqa şəkillərinin çəkilməsi istənildi.
06:46
because people thought this was monumental
architecture made by Martians.
architecture made by Martians.
144
382036
3916
İnsanlar bunun marslılar tərəfindən
yaradılan abidə olduğunu düşünürdü.
yaradılan abidə olduğunu düşünürdü.
06:50
Here's the close-up of it from 2001.
145
385976
2771
Budur, 2001-ci ildə yaxından çəkilmiş
şəkil.
şəkil.
06:53
If you squint, you can still see the face.
146
388771
2460
Gözünüzü qıssanız,
yenə üzü ayırd edə bilərsiniz.
yenə üzü ayırd edə bilərsiniz.
06:56
And when you're squinting,
147
391255
1302
Gözlərinizi qısanda,
06:57
you're turning that from fine-grain
to coarse-grain,
to coarse-grain,
148
392581
3023
dəqiq görüntünü daha qeyri-dəqiq
görüntüyə çevirisiniz.
görüntüyə çevirisiniz.
07:00
so you're reducing
the quality of your data.
the quality of your data.
149
395628
2287
Yəni, məlumatların keyfiyyətini
azaldırsınız.
azaldırsınız.
07:02
And if I didn't tell you what to look for,
you'd still see the face,
you'd still see the face,
150
397939
3229
Haraya baxmalı olduğunuzu deməsəm də,
üzü görərdiniz,
üzü görərdiniz,
07:05
because we're programmed
by evolution to see faces.
by evolution to see faces.
151
401192
2429
çünki təkamül edib
üzləri tanımağa uyğunlaşmışıq.
üzləri tanımağa uyğunlaşmışıq.
07:08
Faces are important for us socially.
152
403645
2151
Üzlər sosial baxımdan bizim üçün vacibdir.
07:10
And of course, happy faces,
faces of all kinds are easy to see.
faces of all kinds are easy to see.
153
405820
3468
Və təbii ki, gülən üzlər.
Hər cür üzü görmək asandır.
Hər cür üzü görmək asandır.
07:14
You see the happy face on Mars, there.
154
409312
1896
Burada Marsdakı gülən üzü görürsünüz.
07:16
(Laughter)
155
411232
1151
(Gülüş)
07:17
If astronomers were frogs,
perhaps they'd see Kermit the Frog.
perhaps they'd see Kermit the Frog.
156
412407
2913
Astronomlar qurbağa olsaydı,
Qurbağa Kermiti də görərdilər.
Qurbağa Kermiti də görərdilər.
07:20
Do you see him there? Little froggy legs.
157
415344
1953
Baxın. Balaca qurbağa ağaqlarını
gördünüz?
gördünüz?
07:22
Or if geologists were elephants?
158
417688
2195
Ya da geoloqlar fil olsaydı...
07:25
Religious iconography.
159
420736
3240
Dini ikonalar.
07:28
(Laughter)
160
424000
2801
(Gülüş)
07:31
Discovered by a Tennessee baker in 1996.
161
426825
2151
1996-cı ildə Tenessee-dəki çörəkçi tapıb.
07:33
He charged five bucks a head
to come see the nun bun
to come see the nun bun
162
429000
2477
O, rahibə çörəyi görmək istəyənlərdən
5 $ alırdı.
5 $ alırdı.
07:36
till he got a cease-and-desist
from Mother Teresa's lawyer.
from Mother Teresa's lawyer.
163
431501
3713
Ta ki, Rahibə Terezanın vəkilindən
xəbərdarlıq alana qədər.
xəbərdarlıq alana qədər.
07:40
Here's Our Lady of Guadalupe and Our
Lady of Watsonville, just down the street,
Lady of Watsonville, just down the street,
164
435238
3738
Burada Bakirə Guadalupe və Watsonvilledir,
aşağı küçədə.
aşağı küçədə.
07:43
or is it up the street from here?
165
439000
1604
Yoxsa yuxarı küçə idi?
07:45
Tree bark is particularly good
because it's nice and grainy, branchy,
because it's nice and grainy, branchy,
166
440628
3348
Ağac qabığı bu işə olduqca münasibdir,
çünki naxışlı, qollu-budaqlı,
çünki naxışlı, qollu-budaqlı,
07:48
black-and-white splotchy and you can
get the pattern-seeking --
get the pattern-seeking --
167
444000
3000
ağ-qara ləkələri var və
üzərindəki bu şəkilləri görən kimi -
üzərindəki bu şəkilləri görən kimi -
07:51
humans are pattern-seeking animals.
168
447024
1952
insanlar şəkil axtaran heyvanlardır.
07:53
Here's the Virgin Mary on the side
of a glass window in Sao Paulo.
of a glass window in Sao Paulo.
169
449000
3563
Bu, Sao Pauloda pəncərənin kənarındakı
Bakirə Məryəmdir.
Bakirə Məryəmdir.
07:57
Here's when the Virgin Mary made
her appearance on a cheese sandwich --
her appearance on a cheese sandwich --
170
452587
3414
Burada Bakirə Məryəm
pendirli sendviçdə üzünü göstərib.
pendirli sendviçdə üzünü göstərib.
08:00
which I got to actually
hold in a Las Vegas casino --
hold in a Las Vegas casino --
171
456025
2490
Buna Las Vegasdakı kazinoda toxuna bildim.
08:03
of course, this being America.
172
458539
1537
Hə, axı bura Amerikadır.
08:04
(Laughter)
173
460100
1525
(Gülüş)
08:06
This casino paid $28,500
on eBay for the cheese sandwich.
on eBay for the cheese sandwich.
174
461649
4327
Kazino bu sendviçi eBay-dən almaq üçün
28 500 dollar ödəyib.
28 500 dollar ödəyib.
08:10
(Laughter)
175
466000
1976
(Gülüş)
08:12
But who does it really look like?
The Virgin Mary?
The Virgin Mary?
176
468000
2381
Bəs sizcə indi kimə oxşayır?
Bakirə Məryəmə?
Bakirə Məryəmə?
08:15
(Laughter)
177
470405
1979
(Gülüş)
08:17
It has that sort of
puckered lips, 1940s-era look.
puckered lips, 1940s-era look.
178
472408
3865
Dodaqları büzülmüş,
1940-cı illərin dəbdə olan pozası.
1940-cı illərin dəbdə olan pozası.
08:21
Virgin Mary in Clearwater, Florida.
179
476297
1679
Clearwater Floridada Bakirə Məryəm.
08:22
I actually went to see this one.
180
478000
1976
Bunu görmək üçün özüm də getmişdim.
08:24
There was a lot of people there.
181
480000
1834
Çoxlu insan var idi.
08:26
The faithful come in their wheelchairs
and crutches, and so on.
and crutches, and so on.
182
481858
4652
Əlil arabaları ilə, qoltuq ağacları ilə
gəlmiş xeyli inanclı insan.
gəlmiş xeyli inanclı insan.
08:31
We went down and investigated.
183
486534
1861
Biz də daha yaxından maraqlandıq.
08:33
Just to give you a size, that's Dawkins,
me and The Amazing Randi,
me and The Amazing Randi,
184
488419
3173
Ölçüsünü biləsiniz deyə -
Bu Dawkins, mən və möhtəşəm Randi,
Bu Dawkins, mən və möhtəşəm Randi,
08:36
next to this two,
two and a half story-sized image.
two and a half story-sized image.
185
491616
2413
iki, iki yarım mərtəbə hündürlüyü olan
görüntünün yanında dayanmışıq.
görüntünün yanında dayanmışıq.
08:38
All these candles, thousands of candles
people had lit in tribute to this.
people had lit in tribute to this.
186
494053
3502
İnsanlar hörmət mənasında
minlərlə şam yandırıb.
minlərlə şam yandırıb.
08:42
So we walked around the backside,
to see what was going on.
to see what was going on.
187
497579
2805
Nələrin baş verdiyini başa düşmək üçün
gedib arxa tərəfə baxdıq.
gedib arxa tərəfə baxdıq.
08:45
It turns out wherever there's
a sprinkler head and a palm tree,
a sprinkler head and a palm tree,
188
500408
3331
Sən demə,
fontan və palma ağacı olan yerlərdə
fontan və palma ağacı olan yerlərdə
08:48
you get the effect.
189
503763
1213
belə bir şəkil yaranırmış.
08:49
Here's the Virgin Mary on the backside,
which they started to wipe off.
which they started to wipe off.
190
505000
3381
Bu da başqa tərəfdəki Bakirə Məryəm görüntüsü.
Silməyə başlamışdılar.
Silməyə başlamışdılar.
08:53
I guess you can only have
one miracle per building.
one miracle per building.
191
508405
2571
Hər halda,
bir binada ən çoxu bir möcüzə ola bilər.
bir binada ən çoxu bir möcüzə ola bilər.
08:55
(Laughter)
192
511000
3333
(Gülüş)
08:59
So is it really a miracle of Mary,
or is it a miracle of Marge?
or is it a miracle of Marge?
193
514357
3679
Bu indi həqiqətən Məryəm möcüzəsidir,
yoxsa Marge möcüzəsi?
yoxsa Marge möcüzəsi?
09:02
(Laughter)
194
518060
1001
(Gülüş)
09:03
And now I'm going to finish up
with another example of this,
with another example of this,
195
519085
3603
Bununla bağlı başqa bir misal çəkib
nitqimi bitirəcəyəm.
nitqimi bitirəcəyəm.
09:07
with auditory illusions.
196
522712
2777
Səs illuziyası ilə.
09:10
There's this film, "White Noise,"
with Michael Keaton,
with Michael Keaton,
197
525513
2526
"Ağ səs" adlı bir film var,
Maykl Kiton oynayır,
Maykl Kiton oynayır,
09:12
about the dead talking back to us.
198
528063
2534
ölülərin bizimlə danışmasından bəhs edir.
09:15
By the way, the whole business of talking
to the dead is not that big a deal.
to the dead is not that big a deal.
199
530621
3665
Yeri gəlmişkən, ölülərlə danışmaq
əslində elə də böyük fərasət sayılmır.
əslində elə də böyük fərasət sayılmır.
09:19
Anybody can do it, turns out.
200
534310
1485
Görünür ki, hamı danışa bilir.
09:20
It's getting the dead to talk
back that's the really hard part.
back that's the really hard part.
201
535819
3088
Çətin olan ölülərin cavab verməsidir.
09:23
(Laughter)
202
538931
1098
(Gülüş)
09:24
In this case, supposedly, these messages
are hidden in electronic phenomena.
are hidden in electronic phenomena.
203
540053
3782
Bu filmdə, guya bu mesajlar
elektronik hadisələrdə gizlənib.
elektronik hadisələrdə gizlənib.
09:28
There's a ReverseSpeech.com web page
where I downloaded this stuff.
where I downloaded this stuff.
204
543859
3285
Bunları ReverseSpeech.com
adlı bir saytdan yüklədim.
adlı bir saytdan yüklədim.
09:31
This is the most famous one
of all of these.
of all of these.
205
547168
3151
Bu ən məşhurudur.
09:35
Here's the forward version
of the very famous song.
of the very famous song.
206
550343
2801
Bu həmin məşhur mahnının
adi səslənişidir.
adi səslənişidir.
09:37
(Music with lyrics)
207
553168
1071
(Mahnı sözləri)
09:39
If there's a bustle in your hedgerow
don't be alarmed now.
don't be alarmed now.
208
554263
5158
Əgər yaşıllıqda tərpəniş varsa,
narahat olma.
narahat olma.
09:44
It's just a spring clean
for the May Queen.
for the May Queen.
209
560089
3795
May Queenin yaz təmizliyidir.
09:50
Yes, there are two paths you
can go by, but in the long run,
can go by, but in the long run,
210
565764
4987
İki yol ayrıcı olsa da
09:56
There's still time to change
the road you're on
the road you're on
211
571870
3564
yolu dəyişməyə vaxtın olacaq.
10:03
Couldn't you just listen to that all day?
212
578733
2611
Bütün gün dinləmək olar.
10:06
All right, here it is backwards,
213
581368
1607
İndi də, tərsinə səsləndirək.
10:07
and see if you can hear the hidden
messages that are supposedly in there.
messages that are supposedly in there.
214
582999
4030
Görək burdakı sözdə gizli mesajı
eşidə biləcəksinizmi?
eşidə biləcəksinizmi?
10:12
(Music with unintelligible lyrics)
215
587513
6778
(Musiqi və anlaşılmaz sözlər)
10:26
(Lyrics) Satan!
216
601450
1294
[Satan] - Şeytan
10:27
(Unintelligible lyrics continue)
217
602768
6477
(Musiqi və anlaşılmaz sözlər)
10:41
What did you get?
Audience: Satan!
Audience: Satan!
218
616934
1620
Nə eşitdiniz?
Tamaşaçılar: Şeytan!
Tamaşaçılar: Şeytan!
10:43
Satan. OK, at least we got "Satan".
219
618578
1712
Şeytan? Ən azı şeytanı eşidə bilmisiniz.
10:45
Now, I'll prime the auditory
part of your brain
part of your brain
220
620314
2302
İndi beyninizin eşitmə hissəsinə
nə eşitməli olduğunuzu deyəcəyəm
nə eşitməli olduğunuzu deyəcəyəm
10:47
to tell you what you're supposed
to hear, and then hear it again.
to hear, and then hear it again.
221
622640
3437
və təkrar dinləyəcəyik.
10:50
(Music with lyrics)
222
626101
3801
(Musiqi sözləri)
Var olasan mənim şirin Şeytanım
Kiçik cizgiləri məni qəmləndirən Şeytan.
Onun gücü elə Şeytan olmasındadır.
O sənə verəcək, sənə 666 verəcək.
Bizim əziyyət çəkdiyimiz yerlərdə
kiçik maşın yağı var idi, qəmgin Şeytan.
11:17
(Music ends)
223
652673
1086
(Musiqi bitir)
11:18
(Laughter)
224
653783
1207
(Gülüş)
11:19
(Applause)
225
655014
6389
(Alqış)
11:26
You can't miss it
when I tell you what's there.
when I tell you what's there.
226
661427
2549
Nə olduğunu görəndə eşitməmək
qeyri-mümkün olur.
qeyri-mümkün olur.
11:28
(Laughter)
227
664000
3250
(Gülüş)
11:32
I'm going to just end
with a positive, nice little story.
with a positive, nice little story.
228
667274
4035
Nitqimi kiçik, şirin və
müsbət bir hekayə ilə bitirəcəyəm.
müsbət bir hekayə ilə bitirəcəyəm.
11:36
The Skeptics is a nonprofit
educational organization.
educational organization.
229
671333
2845
"Skeptics" qeyri-ticari
maarifləndirici təşkilatdır.
maarifləndirici təşkilatdır.
11:39
We're always looking for little
good things that people do.
good things that people do.
230
674202
2820
Daim insanların etdikləri
xırda yaxşılıqları axtarırıq.
xırda yaxşılıqları axtarırıq.
11:41
And in England, there's a pop singer.
231
677046
2009
İngiltərədə də bir pop müğənnisi var.
11:43
One of the top popular singers
in England today, Katie Melua.
in England today, Katie Melua.
232
679079
3745
Hazırda İngiltədə çox məşhurdur:
adı Katie Meluadır.
adı Katie Meluadır.
11:47
And she wrote a beautiful song.
233
682848
1528
Çox qəşəng mahnısı var.
11:49
It was in the top five in 2005, called,
"Nine Million Bicycles in Beijing."
"Nine Million Bicycles in Beijing."
234
684400
5576
2005-ci ildə ən yaxşı 5 mahnı arasında idi.
Adı "Pekində doqquz milyon velosiped"dir.
Adı "Pekində doqquz milyon velosiped"dir.
11:54
It's a love story -- she's sort
of the Norah Jones of the UK --
of the Norah Jones of the UK --
235
690000
3096
Sevgi hekayəsidir -
Britaniyanın Norah Jones-u hesab olunur.
Britaniyanın Norah Jones-u hesab olunur.
11:57
about how she much loves her guy,
236
693120
1621
Sevdiyi oğlanı hətta doqquz milyon
11:59
and compared to nine million
bicycles, and so forth.
bicycles, and so forth.
237
694765
2476
velosipeddən də çox sevdiyi haqdadır.
12:02
And she has this one passage here.
238
697265
2225
Sözlərində belə bir hissə var.
12:04
(Music)
239
699514
1036
(Musiqi)
12:05
(Lyrics) We are 12 billion
light-years from the edge
light-years from the edge
240
700574
5771
Sərhəddən (kainat)
12 milyard işıq ili uzaqdayıq.
12 milyard işıq ili uzaqdayıq.
12:11
That's a guess,
241
706369
2325
Bu, gümandır.
12:13
No one can ever say it's true,
242
708718
3711
Heç kim bunun doğru olduğunu deyə bilməz.
12:17
But I know that I will always be with you.
243
712453
4603
Amma mən deyə bilərəm ki,
ömür boyu səninlə olacağam.
ömür boyu səninlə olacağam.
12:22
Michael Shermer: Well, that's nice.
At least she got it close.
At least she got it close.
244
717731
2965
Spiker: Əla. Ən azından yaxın rəqəmdir.
12:25
In America it'd be,
"We're 6,000 light years from the edge."
"We're 6,000 light years from the edge."
245
720720
2923
Amerikada bu, "Sərhəddən
6 min işıq ili uzaqdayıq" olardı.
6 min işıq ili uzaqdayıq" olardı.
12:28
(Laughter)
246
723667
1036
(Gülüş)
12:29
But my friend, Simon Singh, the particle
physicist now turned science educator,
physicist now turned science educator,
247
724727
3769
Dostum Simon Singh, zərrəcik fizikidir.
Hazırda elmi pedaqoqdur və
Hazırda elmi pedaqoqdur və
12:33
who wrote the book
"The Big Bang," and so on,
"The Big Bang," and so on,
248
728520
2127
"Böyük Partlayış" kitabının müəllifidir.
12:35
uses every chance he gets
to promote good science.
to promote good science.
249
730671
2405
Yaxşı elmi təşviq etmək üçün
hər imkanı dəyərləndirir.
hər imkanı dəyərləndirir.
12:37
And so he wrote an op-ed piece
in "The Guardian" about Katie's song,
in "The Guardian" about Katie's song,
250
733100
3286
Buna görə, "The Guardian"da
Katie-nin mahnısı haqqında məqalə yazıb.
Katie-nin mahnısı haqqında məqalə yazıb.
12:41
in which he said, well, we know exactly
how far from the edge.
how far from the edge.
251
736410
5036
Orada vurğulayıb ki, sərhəddən nə qədər
uzaqda olduğumuzu dəqiqliklə bilirik.
uzaqda olduğumuzu dəqiqliklə bilirik.
12:46
You know, it's 13.7 billion light years,
and it's not a guess.
and it's not a guess.
252
741470
3818
12 yox, 13,7 milyard işıq ili uzaqdayıq
və bu güman deyil.
və bu güman deyil.
12:50
We know within precise
error bars how close it is.
error bars how close it is.
253
745312
4264
Kiçik xəta ehtimalı olsa da dəqiqliklə
nə qədər olduğunu bilirik.
nə qədər olduğunu bilirik.
12:54
So we can say, although not absolutely
true, it's pretty close to being true.
true, it's pretty close to being true.
254
749600
3810
Yəni, tamamilə düzgün olmasa da, düzgün
rəqəmə çox yaxın olduğunu deyə bilərik.
rəqəmə çox yaxın olduğunu deyə bilərik.
12:58
And, to his credit, Katie called him up
after this op-ed piece came out, and said,
after this op-ed piece came out, and said,
255
753434
4739
Qəribəsi odur ki, yazının dərcindən sonra
Katie ona zəng edib. Deyib ki,
Katie ona zəng edib. Deyib ki,
13:02
"I'm so embarrassed.
I was in the astronomy club.
I was in the astronomy club.
256
758197
2371
çox utandım,
astronomiya klubunun üzvü olmuşam.
astronomiya klubunun üzvü olmuşam.
13:05
I should've known better."
257
760592
1278
Yadda saxlamalı idim.
13:06
And she re-cut the song.
258
761894
1222
Mahnını da bir də yazdı.
13:07
So I will end with the new version.
259
763140
1848
Mən də bununla nitqimi sonlandırım.
13:09
(Music with lyrics)
260
765012
1264
(Musiqi sözləri)
13:11
We are 13.7 billion light years
261
766300
2421
Müşahidə oluna bilən kainatın sərhədindən
13:13
from the edge of the observable universe.
262
768745
3491
13,7 milyard işıq ili uzaqdayıq.
13:17
That's a good estimate
with well-defined error bars.
with well-defined error bars.
263
772260
3769
Müəyyən xəta payı ola bilər, amma bu,
dəqiqləşdirilmiş ən yaxın rəqəmdir.
dəqiqləşdirilmiş ən yaxın rəqəmdir.
13:20
And with the available information,
264
776053
3152
Və əlimizdəki məlumatlara istinad edərək,
13:24
I predict that I will always be with you.
265
779229
4343
belə proqnozlaşdırıram ki,
həmişə səninlə birgə olacağam.
həmişə səninlə birgə olacağam.
13:28
(Laughter)
266
783596
1157
(Gülüş)
13:29
How cool is that?
267
784777
1168
Yaxşı deyil sizcə?
13:30
(Applause)
268
785969
2031
(Alqış)
ABOUT THE SPEAKER
Michael Shermer - SkepticMichael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market.
Why you should listen
As founder and publisher of Skeptic Magazine, Michael Shermer has exposed fallacies behind intelligent design, 9/11 conspiracies, the low-carb craze, alien sightings and other popular beliefs and paranoias. But it's not about debunking for debunking's sake. Shermer defends the notion that we can understand our world better only by matching good theory with good science.
Shermer's work offers cognitive context for our often misguided beliefs: In the absence of sound science, incomplete information can powerfully combine with the power of suggestion (helping us hear Satanic lyrics when "Stairway to Heaven" plays backwards, for example). In fact, a common thread that runs through beliefs of all sorts, he says, is our tendency to convince ourselves: We overvalue the shreds of evidence that support our preferred outcome, and ignore the facts we aren't looking for.
He writes a monthly column for Scientific American, and is an adjunct at Claremont Graduate University and Chapman University. His latest book is The Believing Brain: From Ghosts and Gods to Politics and Conspiracies—How We Construct Beliefs and Reinforce Them as Truths. He is also the author of The Mind of the Market, on evolutionary economics, Why Darwin Matters: Evolution and the Case Against Intelligent Design, and The Science of Good and Evil. And his next book is titled The Moral Arc of Science.
Michael Shermer | Speaker | TED.com