ABOUT THE SPEAKER

Michael Shermer - Skeptic
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market.

Why you should listen

As founder and publisher of Skeptic Magazine, Michael Shermer has exposed fallacies behind intelligent design, 9/11 conspiracies, the low-carb craze, alien sightings and other popular beliefs and paranoias. But it's not about debunking for debunking's sake. Shermer defends the notion that we can understand our world better only by matching good theory with good science.

Shermer's work offers cognitive context for our often misguided beliefs: In the absence of sound science, incomplete information can powerfully combine with the power of suggestion (helping us hear Satanic lyrics when "Stairway to Heaven" plays backwards, for example). In fact, a common thread that runs through beliefs of all sorts, he says, is our tendency to convince ourselves: We overvalue the shreds of evidence that support our preferred outcome, and ignore the facts we aren't looking for.

He writes a monthly column for Scientific American, and is an adjunct at Claremont Graduate University and Chapman University. His latest book is The Believing Brain: From Ghosts and Gods to Politics and Conspiracies—How We Construct Beliefs and Reinforce Them as Truths. He is also the author of The Mind of the Market, on evolutionary economics, Why Darwin Matters: Evolution and the Case Against Intelligent Design, and The Science of Good and Evil. And his next book is titled The Moral Arc of Science.

More profile about the speaker
Michael Shermer | Speaker | TED.com

TED2006

Michael Shermer: Why people believe weird things

Մայքլ Շերմերը տարօրինակ բաներին հավատալու մասին

Filmed: 2006-02-23

Readability: 4.2

7,339,268 views

Ինչո՞ւ են մարդիկ սենդվիչի վրա Կույս Մարիամի պատկերը տեսնում, կամ "Stairway to Heaven" երգի մեջ սատանայական բառեր լսում: Օգտագործելով տեսանյութեր և երաժշտություն, թերահավատ Մայքլ Շերմերը ցույց է տալիս թե ինչպես ենք մենք համոզում ինքներս մեզ հավատալ և անտեսել փաստերը:

Michael Shermer - Skeptic
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:24

I'm Michael Shermer,
director of the Skeptics Society,

0

0

2532

Ողջույն, ես Մայքլ Շերմերն եմ, Թերահավատների Ընկերության /Skeptics Society/ տնօրենը,

Skeptic ամսագրի հրատարակիչը:

00:27

publisher of "Skeptic" magazine.

1

2556

1532

Մենք հետաքննում ենք հայցեր, որոնք վերաբերվում են պարանորմալ, կեղծ-գիտության երևույթներին,

00:28

We investigate claims of the paranormal,

2

4112

1913

ծայրահեղ տեսանկյուններով խմբերին և պաշտամունքներին, ինչպես նաև

00:30

pseudo-science, fringe groups and cults,
and claims of all kinds between,

3

6049

3682

00:34

science and pseudo-science
and non-science and junk science,

4

9755

2894

բոլոր տեսակի գիտությունների, կեղծ-գիտության, ոչ-գիտության, հնոտիք գիտության

վուդու գիտության, պաթոլոգիական գիտության, վատ գիտության, ոչ-գիտության

00:37

voodoo science, pathological science,
bad science, non-science,

5

12673

3303

00:40

and plain old non-sense.

6

16000

1887

և հին ու բարի աբսուրդային պնդումները:

00:42

And unless you've been on Mars recently,

7

17911

1917

Եւ եթե վերջերս Մարսում չէիք ապրում

00:44

you know there's a lot of that out there.

8

19852

2018

ապա հաստատ գիտեք որ այդպիսի շատ բաներ են պատահում:

00:46

Some people call us debunkers,
which is kind of a negative term.

9

21894

3022

Որոշ մարդիկ մեզ անվանում են դիմակազերծողներ, որը փոքր-ինչ բացասական տերմին է:

00:49

But let's face it, there's a lot of bunk.

10

24940

2108

Բայց եկեք ընդունենք, որ շատ անհեթեթություններ կան

և մենք կարծես ոստիկանության բաժինների բացահայտող խմբերը լինենք, ովքեր զտող դեր են կատարում:

00:51

We are like the bunko squads
of the police departments out there --

11

27072

3453

00:55

well, we're sort of like
the Ralph Naders of bad ideas,

12

30549

3427

Մենք կարծես վատ մտահղացումների Ռալֆ Նեյդերներ /հայտնի ամերիկացի ակտիվիստ/ լինենք

00:58

(Laughter)

13

34000

1230

/Ծիծաղ/

...փորձելով վատ մտքերը փոխարինել լավերով:

01:00

trying to replace bad ideas
with good ideas.

14

35254

2722

01:02

I'll show you an example of a bad idea.

15

38000

1863

Մի վատ մտքի օրինակ ցույց տամ:

01:04

I brought this with me,

16

39887

1158

Հետս մի բան եմ բերել:

01:05

this was given to us
by NBC Dateline to test.

17

41069

3907

Սա մեզ NBC-ի Dateline-ն է տվել` փորձարկելու համար:

01:09

It's produced by the Quadro
Corporation of West Virginia.

18

45000

3286

Սա արտադրվել է Արևմտյան Վիրջինիայի Quadro Corporation-ի կողմից:

Այն կոչվում է Quadro 2000 Dowser Rod /դոզատորի ձող/:

01:13

It's called the Quadro 2000 Dowser Rod.

19

48310

2910

/Ծիծաղ/

01:16

(Laughter)

20

51244

1446

01:17

This was being sold to high-school
administrators for $900 apiece.

21

52714

5262

Այն վաճառվում էր ավագ դպրոցի ադմինիստրատորներին 900 դոլարով:

01:22

It's a piece of plastic with a Radio
Shack antenna attached to it.

22

58000

4327

Այն պլաստմասսայի մի կտոր է, որին Radio Shack-ի արտադրության մի անտենա է միացված:

Դրա միջոցով կարելի է ամեն տեսակի բաներ գտնել, սակայն հատկապես այս մեկը

01:27

You could dowse for all sorts of things,

23

62351

1966

01:29

but this particular one was built
to dowse for marijuana

24

64341

3393

ստեղծված է ուսանողների պահարաններում մարիխուանայի հայտնաբերման համար:

01:32

in students' lockers.

25

67758

1218

01:33

(Laughter)

26

69000

2460

/Ծիծաղ/

Այն աշխատում է այսպես. քայլում եք միջանցքով և եթե

01:36

So the way it works
is you go down the hallway,

27

71484

3545

01:39

and you see if it tilts
toward a particular locker,

28

75053

2999

այն թեքվում է որոշակի պահարանի կողմ` պետք է մոտենալ և բացել այն:

01:42

and then you open the locker.

29

78076

1444

Մոտավորապես այսպես:

01:44

So it looks something like this.

30

79544

1577

Հիմա ցույց կտամ:

01:45

I'll show you.

31

81145

1183

01:48

(Laughter)

32

83809

1167

/Ծիծաղ/

01:49

Well, it has kind of a right-leaning bias.

33

85000

3391

Այն մի տեսակ դեպի աջ կողմ թեքվելու հակում ունի:

Հիմա ես ցույց կտամ ... քանի որ սա գիտություն է, ուրեմն ղեկավարվող փորձ կանենք:

01:53

Well, this is science,
so we'll do a controlled experiment.

34

88415

2805

Այս կողմից հաստատ պետք է որ աշխատի:

01:56

It'll go this way for sure.

35

91244

1582

/Ծիծաղ/

01:57

(Laughter)

36

92850

3934

02:01

Sir, do you want to empty
your pockets, please, sir?

37

96808

2526

Պարոն, խնդրում եմ դատարկեք Ձեր գրպանները:

/Ծիծաղ/

02:04

(Laughter)

38

99358

1838

Այսպիսով, հարցը կայանում էր նրանում, թե արդյո՞ք այն կարող է ուսանողների պահարաններում հայտնաբերել առկա մարիխուանան:

02:06

So the question was, can it actually
find marijuana in students' lockers?

39

101220

3457

Պատասխանը հետևյալն է` եթե բավարար քանակությամբ պահարան բացեք, ապա` այո:

02:09

And the answer is,
if you open enough of them, yes.

40

104701

2598

/Ծիծաղ/

02:12

(Laughter)

41

107323

1023

/Ծափահարություններ/

02:13

(Applause)

42

108370

1606

02:14

But in science, we have to keep track
of the misses, not just the hits.

43

110000

3381

Սակայն գիտության մեջ մենք հաշվի ենք առնում ոչ միայն դիպուկ հարվածները, այլ նաև վրիպումները:

Եւ սա հավանաբար իմ կարճ ելույթի ամենակարևոր մասն է, այն, որ

02:18

And that's probably the key lesson
to my short talk here:

44

113405

3266

02:21

This is how psychics work, astrologers,
tarot card readers and so on.

45

116695

3734

այսպես աշխատում են գուշակները, աստղագուշակները, Տարո քարտեր վերծանողները և այլն:

Մարդիկ հիշում են ճիշտ կանխատեսումները, մոռանալով սխալ գուշակությունները:

02:25

People remember the hits
and forget the misses.

46

120453

2219

Գիտության մեջ մենք պահում ենք ամբողջական տվյալների բազա,

02:27

In science, we keep the whole database,

47

122696

1895

և հետևում ենք այն, որպեսզի տեսնենք, թե արդյոք ճիշտ գուշակությունների թիվը ինչ-որ կերպ աչքի է ընկնում

02:29

and look to see if the number
of hits somehow stands out

48

124615

2661

պատահաբար գուշակումների ամբողջ թվի մեջ:

02:32

from the total number
you'd expect by chance.

49

127300

2213

Այս դեպքում մենք փորձարկեցինք այն:

02:34

In this case, we tested it.

50

129537

1294

02:35

We had two opaque boxes:

51

130855

1492

Մենք ունեինք երկու թափանցիկ տուփ:

02:37

one with government-approved THC
marijuana, and one with nothing.

52

132371

3634

մեկը օրենքով թույլատրված առողջապահական THC մարիխուանայով, իսկ մյուսը` դատարկ:

Փորձերի 50 տոկոսի դեպքում ճիշտ արդյունք ունեցանք...

02:40

And it got it 50 percent of the time --

53

136029

1881

02:42

(Laughter)

54

137934

1093

ինչը համապատասխանում է "գիր-ղուշի" տարբերակով փորձարկմանը:

02:43

which is exactly what you'd expect
with a coin-flip model.

55

139051

2925

02:46

So that's just a fun little example
here of the sorts of things we do.

56

142000

3991

Սա մի զավեշտալի օրինակ էր այն բաների, որոնցով մենք զբաղվում ենք:

Skeptic-ը եռամսյակային հրապարակում է:

02:50

"Skeptic" is the quarterly publication.
Each one has a particular theme.

57

146015

3468

Յուրաքանչյուր համար ունի որոշակի թեմա. օրինակ ներկա համարը բանականության ապագայի մասին է:

02:54

This one is on the future of intelligence.

58

149507

2074

Թե արդյո՞ք մարդիկ ավելի խելոքանու՞մ, թե՞ հիմարանում են:

02:56

Are people getting smarter or dumber?

59

151605

1771

Ես իմ սեփական կարծիքն ունեմ սրա մասին, կապված իմ գործունեության ոլորտի հետ:

02:58

I have an opinion of this myself
because of the business I'm in,

60

153400

3048

Սակայն պարզվում է, որ մարդիկ, փաստացիորեն ավելի խելացի են դառնում:

03:01

but in fact, people, it turns out,
are getting smarter.

61

156472

2667

Յուրաքանչյուր 10 տարում բանականությունը 3 IQ-ի միավորով աճում է:

03:03

Three IQ points per 10 years, going up.

62

159163

2813

03:06

Sort of an interesting thing.

63

162000

1651

Հետաքրքիր երևույթ է:

03:08

With science, don't think of skepticism
as a thing, or science as a thing.

64

163675

3547

Գիտության մեջ պետք չէ թերահավատությունը առանձին դիտարկել, իսկ գիտությունը` առանձին:

Արդյո՞ք գիտությունը և կրոնը համատեղելի՞ են:

03:12

Are science and religion compatible?

65

167246

1730

03:13

It's like, are science
and plumbing compatible?

66

169000

2231

Նույնն է թե, արդյո՞ք գիտությունը և ջրմուղը համատեղելի են:

Դրանք ուղղակի երկու տարբեր բաներ են:

03:16

They're just two different things.

67

171255

1634

03:17

Science is not a thing. It's a verb.

68

172913

1739

Գիտությունը առարկա չէ` այն բայ է, գործողություն:

03:19

It's a way of thinking about things.

69

174676

1722

Այն առարկաների մասին մտածելու մի ձև է:

03:21

It's a way of looking for natural
explanations for all phenomena.

70

176422

3070

Այն միջոց է, որով բոլոր ֆենոմենների համար գտնվում են բնական բացատրություններ:

Ո՞րն է ավելի հավանական`

03:24

I mean, what's more likely:

71

179516

1350

03:25

that extraterrestrial intelligences
or multi-dimensional beings

72

180890

3563

այն որ այլմոլորակային բանականությունները և բազմա-տարածական էակները ճանապարհորդում են

03:29

travel across vast distances
of interstellar space

73

184477

2390

միջաստղային տարածության հսկայական տարածություններ, որպեսզի թողնեն հունձքի շրջանակներ

03:31

to leave a crop circle in Farmer Bob's
field in Puckerbrush, Kansas

74

186891

3180

Կանզասի Փաքերբրաշ գյուղի ագարակատեր Բոբի դաշտում, որպեսզի գովազդի մեր կայքը` skeptic.com-ը:

03:34

to promote skeptic.com, our web page?

75

190095

1810

Թե՞ ավելի հավանական է, որ Skeptic-ի մի ընթերցող ուղղակի սարքել է դա Photoshop-ով:

03:36

Or is it more likely that a reader
of "Skeptic" did this with Photoshop?

76

191929

4478

Եւ բոլոր նմանատիպ դեպքերում մենք պետք է հարցնենք`

03:41

And in all cases we have to ask --

77

196431

1650

/Ծիծաղ/

03:42

(Laughter)

78

198105

1824

03:44

What's the more likely explanation?

79

199953

2023

...ո՞րն է ամենահավանական բացատրությունը:

03:46

Before we say something
is out of this world,

80

202000

2167

Եւ մինչև պնդելը, թե ինչ-որ բան այլմոլորակային է,

պետք է նախ համոզվենք, որ այն այս մոլորակից է:

03:48

we should first make sure
that it's not in this world.

81

204191

2664

Ո՞րն է ավելի հավանական,

03:51

What's more likely:

82

206879

1151

որ Առնոլդը /Շվարցենեգեր/ մի փոքր այլմոլորակային օգնությու՞ն է ունեցել նահանգի կառավարիչ ընտրվելիս

03:52

that Arnold had extraterrestrial help
in his run for the governorship,

83

208054

3326

թե՞ այն, որ World Weekly News-ը դա ուղղակի հորինել է:

03:56

or that the "World Weekly News"
makes stuff up?

84

211404

2498

03:58

(Laughter)

85

213926

1389

/Ծիծաղ/

Եւ այս նույն թեման շատ լավ պատկերված է այստեղ`

04:00

The same theme is expressed nicely
here in this Sidney Harris cartoon.

86

215339

4662

Սիդնի Հարրիսի /Sidney Harris/ ծաղրանկարում:

04:04

For those of you in the back,
it says here: "Then a miracle occurs.

87

220025

3215

Ետևում նստածների համար` այն ասում է «Այստեղ հրաշք է լինում.

04:08

I think you need to be more
explicit here in step two."

88

223264

2712

Կարծում եմ, պետք է այս երկրորդ քայլում ավելի պարզ լինել»:

04:10

This single slide completely dismantles
the intelligent design arguments.

89

226000

4496

Միայն այս սլայդը ամբողջովին քանդում է խելամիտ նախագծման փաստարկները:

Եւ ուրիշ ոչինչ:

04:15

There's nothing more to it than that.

90

230520

1848

/Ծափահարություններ/

04:17

(Applause)

91

232392

1050

Կարող եք ասել, որ հրաշքներ լինում են:

04:18

You can say a miracle occurs,

92

233466

1388

04:19

it's just that it doesn't explain
anything or offer anything.

93

234878

2966

Միայն թե դա ոչինչ չի բացատրում:

Այն ոչինչ չի առաջարկում: Փորձարկելու բան չկա:

04:22

There's nothing to test.

94

237868

1150

Խելացի նախագծման ստեղծողների համար դա խոսակցության ավարտն է:

04:23

It's the end of the conversation
for intelligent design creationists.

95

239042

3448

Այսպիսով.. և դա ճշմարտացի է, որ երբեմն գիտնականները որոշ տերմիններ են առաջ բերում

04:27

And it's true, scientists sometimes throw
terms out as linguistic place fillers --

96

242514

4886

որպես լեզվաբանական բացը լրացնող` մութ էներգիա կամ մութ մատերիա և նման բաներ:

04:32

dark energy or dark matter,
something like that --

97

247424

2348

Քանի դեռ չենք պարզել թե դա ինչ է` մենք այդպես ենք այն անվանում:

04:34

until we figure out what it is,
we'll call it this.

98

249796

2460

Այստեղ սկսում է գիտության պատահական շղթան:

04:37

It's the beginning of the causal
chain for science.

99

252280

2701

Խելացի նախագծման ստեղծողների համար սա շղթայի ավարտն է:

04:39

For intelligent design creationists,
it's the end of the chain.

100

255005

4075

Եւ նորից, մենք կարող ենք հարցնել` ի՞նչն է ավելի հավանական,

04:43

So again, we can ask this:
what's more likely?

101

259104

2172

որ ՉԹՕ-ները այլմոլորակային տիեզերանավեր են, թե՞ ընկալման ճանաչման սխալներ կամ նույնիսկ կեղծումներ:

04:46

Are UFOs alien spaceships, or perceptual
cognitive mistakes, or even fakes?

102

261300

4391

04:50

This is a UFO shot from my house
in Altadena, California,

103

265715

3261

Սա մի ՉԹՕ-ի լուսանկար է արված իմ տնից, Կալիֆորնիա նահանգի Ալթադենա քաղաքում

04:53

looking down over Pasadena.

104

269000

1976

Փասադենային վերևից նայող վայրից:

04:55

And if it looks a lot like a Buick
hubcap, it's because it is.

105

271000

3521

Եթե այն նմանացնում եք Buick մակնիշի անվահեծի, դա նրանից է, որ հենց այդպես էլ կա:

04:59

You don't even need Photoshop
or high-tech equipment,

106

274545

2738

Նույնիսկ Photoshop-ի կամ բարձրակարգ տեխնիկայի կարիք չկա,

համակարգչի կարիք էլ չկա:

05:02

you don't need computers.

107

277307

1198

05:03

This was shot with a throwaway
Kodak Instamatic camera.

108

278529

3447

Դա լուսանկարվել է մեկ անգամյա օգտագործման Kodak Instamatic ֆոտոխցիկով:

05:06

You just have somebody off on the side
with a hubcap ready to go.

109

282000

3096

Պետք է ուղղակի մեկին խնդրել, որ այդ անվահեծով մի կողմում պատրաստ կանգնի:

Ֆոտոխցիկը պատրաստ է. ահա այդպես:

05:09

Camera's ready -- that's it.

110

285120

1898

/Ծիծաղ/

05:11

(Laughter)

111

287042

1437

Եւ, թեև հնարավոր է, որ սրանցից մեծամասնությունը կեղծ է

05:13

So, although it's possible
that most of these things are fake

112

288503

3473

05:16

or illusions or so on,
and that some of them are real,

113

292000

3714

կամ էլ պատրանք է, և որ դրանցից որոշները իրական են`

առավել հավանական է, որ սրանք բոլորն էլ կեղծ են, ինչպես հունձքի շրջանակները:

05:20

it's more likely that all of them
are fake, like the crop circles.

114

295738

3133

Իսկ ավելի լուրջ` ողջ գիտությունը հավասարակշռության է փնտրում

05:23

On a more serious note, in all of science
we're looking for a balance

115

298895

3381

փաստերի և վարկածների միջև:

05:27

between data and theory.

116

302300

1676

05:28

In the case of Galileo,
he had two problems

117

304000

3976

Գալիլեյի դեպքում, նա երկու խնդիր ուներ

05:32

when he turned his telescope to Saturn.

118

308000

2361

երբ ուղղեց իր աստղադիտակը դեպի Սատուրն մոլորակը:

Առաջին հերթին, այդ ժամանակ դեռ մոլորակային օղակների մասին վարկածը չկար:

05:35

First of all, there was no
theory of planetary rings.

119

310385

3122

Երկրորդ` նրա ունեցած տվյալները խառն ու կտրատված էին,

05:38

Second of all, his data
was grainy and fuzzy,

120

313531

2193

այդ պատճառով նա չէր կարողանում հասկանար, թե ինչ էր տեսնում այնտեղ:

05:40

and he couldn't quite make out
what he was looking at.

121

315748

2528

Այսպես նա գրեց այն ինչ տեսել էր`

05:43

So he wrote that he had seen --

122

318300

1676

05:44

"I have observed that the furthest
planet has three bodies."

123

320000

3507

«Իմ դիտարկումները ցույց տվեցին որ ամենահեռավոր մոլորակն ունի երեք մարմին»:

Ահա թե ինչ եզրակացության է նա եկել իր տեսածից:

05:48

And this is what he ended up
concluding that he saw.

124

323531

2865

Այսպես, առանց մոլորակային օղակների վարկածի և միայն կտրատված տվյալներով,

05:51

So without a theory of planetary
rings and with only grainy data,

125

326420

3556

05:54

you can't have a good theory.

126

330000

1918

մենք չենք կարող լավ վարկած ունենալ:

05:56

It wasn't solved until 1655.

127

331942

1619

Եւ այն չէր բացահայտվել մինչև 1655 թվականը:

05:58

This is Christiaan Huygens's book
that catalogs all the mistakes

128

333585

3014

Ահա Քրիստիան Հոյգենսի գիրքը, որում նա դասակարգել է այն բոլոր սխալները

06:01

people made trying to figure out
what was going on with Saturn.

129

336623

2962

որոնք մարդիկ արել են փորձելով բացահայտել թե ինչ էր կատարվում Սատուրնի հետ:

Քանի դեռ... Հոյգենսը երկու միտք ուներ:

06:04

It wasn't till Huygens had two things:

130

339609

1856

Նա լավ վարկածներ ուներ մոլորակային օղակների և արեգակնային համակարգի աշխատանքի վերաբերյալ:

06:06

He had a good theory of planetary rings
and how the solar system operated,

131

341489

4486

06:10

and he had better telescopic,
more fine-grain data

132

345999

2863

Բացի այդ, նա ավելի լավ որակի աստղադիտական և ավելի ճշգրիտ տվյալներ ուներ

06:13

in which he could figure out that
as the Earth is going around faster --

133

348886

3543

որոնց միջոցով կարող էր պարզել, որ համաձայն Կեպլերի Կանոնների,

Երկիրը Սատուրնից ավելի արագ է պտտվում, ինչից հետո մենք հասնում ենք նրան:

06:17

according to Kepler's Laws --
than Saturn, then we catch up with it.

134

352453

3228

Եւ տեսնում ենք օղակների անկյունները տարբեր կողմերից, ահա:

06:20

And we see the angles of the rings
at different angles, there.

135

355705

3271

06:23

And that, in fact, turns out to be true.

136

359000

2220

Եւ դա, փաստորեն համապատասխանում է իրականությանը:

Վարկածների հետ խնդիրը նրանում է, որ

06:26

The problem with having a theory is that
it may be loaded with cognitive biases.

137

361244

5297

վարկածը կարող է լցված լինել ճանաչողական նախապաշարումներով:

Պատճառներից մեկը, թե ինչու են մարդիկ հավատում տարօրինակ բաների

06:31

So one of the problems of explaining
why people believe weird things

138

366565

3267

կայանում է նրանում, որ մեր ընկալումն առավել պարզ մակարդակի վրա է:

06:34

is that we have things, on a simple level,

139

369856

2068

Ապա ես կանցնեմ ավելի լուրջ երևույթների:

06:36

and then I'll go to more serious ones.

140

371948

1828

Օրինակ, որ մենք հակված ենք դեմքեր տեսնելու:

06:38

Like, we have a tendency to see faces.

141

373800

1876

Սա Մարսի վրայի դեմքն է, որը 1976-ին էր դիտարկված.

06:40

This is the face on Mars.

142

375700

1776

այն ժամանակ մի ամբողջ շարժում սկսվեց, որն ուզում էր NASA-ին ստիպել

06:42

In 1976, where there was a whole movement
to get NASA to photograph that area

143

377500

4512

լուսանկարել այդ հատվածը, քանի որ մարդիկ կարծում էին,

06:46

because people thought this was monumental
architecture made by Martians.

144

382036

3916

որ սա մարսեցիների կողմից արված ճարտարապետական կառույց է:

Պարզվում է, որ ... ահա 2001-ին ավելի մոտիկից արված լուսանկարը:

06:50

Here's the close-up of it from 2001.

145

385976

2771

06:53

If you squint, you can still see the face.

146

388771

2460

Եթե կկոցեք ձեր աչքերը` կարող եք տեսնել դեմքը:

Կկոցելու ընթացքում դուք պարզ պատկերը

06:56

And when you're squinting,

147

391255

1302

06:57

you're turning that from fine-grain
to coarse-grain,

148

392581

3023

սկսում եք տեսնել ավելի մշուշոտ:

Այսպիսով դուք նվազեցնում եք տվյալների որակը:

07:00

so you're reducing
the quality of your data.

149

395628

2287

Եթե ես չասեի, թե ինչ պետք է այնտեղ փնտրել, միևնույն է դեմքը կտեսնեիք,

07:02

And if I didn't tell you what to look for,
you'd still see the face,

150

397939

3229

քանզի մենք էվոլյուցիայով ծրագրավորված ենք դեմքեր տեսնելու:

07:05

because we're programmed
by evolution to see faces.

151

401192

2429

Դեմքերը մեզ համար սոցիալապես են կարևոր:

07:08

Faces are important for us socially.

152

403645

2151

Եւ անշուշտ, ուրախ դեմքերը:

07:10

And of course, happy faces,
faces of all kinds are easy to see.

153

405820

3468

Բոլոր տեսակի դեմքերը հեշտ են նկատվում:

/Ծիծաղ/

07:14

You see the happy face on Mars, there.

154

409312

1896

Այնտեղ, Մարսի վրա կարող եք ուրախ դեմք տեսնել:

07:16

(Laughter)

155

411232

1151

Եթե աստղագնացները գորտեր լինեին, հավանաբար նրանք Կերմիտ Գորտին կտեսնեին /Sesame street/:

07:17

If astronomers were frogs,
perhaps they'd see Kermit the Frog.

156

412407

2913

Տեսնու՞մ եք նրան այնտեղ:

07:20

Do you see him there? Little froggy legs.

157

415344

1953

Գորտի տոտիկները:

07:22

Or if geologists were elephants?

158

417688

2195

Իսկ եթե երկրաբանները փղեր լինեի՞ն:

07:25

Religious iconography.

159

420736

3240

Կրոնական սրբապատկերներ:

07:28

(Laughter)

160

424000

2801

/Ծիծաղ/

Հայտնաբերվել է Թեննեսի նահանգից մի հացթուխ` 1996-ին:

07:31

Discovered by a Tennessee baker in 1996.

161

426825

2151

07:33

He charged five bucks a head
to come see the nun bun

162

429000

2477

Նա $5 գումար էր վերցնում յուրաքանչյուր մարդուց, ով ցանկանում էր տեսնել միանձնուհու նման բուլկին

քանի դեռ Մայր Թերեզայի իրավաբանը նրան կասեցման հայց չէր ուղարկել:

07:36

till he got a cease-and-desist
from Mother Teresa's lawyer.

163

431501

3713

Ահա մեր Գուադալուպեի Սուրբ Մարիամը, Ուաթսոնվիլի Սուրբ Մարիամը, փողոցի այն կողմում:

07:40

Here's Our Lady of Guadalupe and Our
Lady of Watsonville, just down the street,

164

435238

3738

07:43

or is it up the street from here?

165

439000

1604

Թե՞ այս մյուս կողմից է:

07:45

Tree bark is particularly good
because it's nice and grainy, branchy,

166

440628

3348

Ծառի կեղևը հատկապես հարմար է, քանի որ այն գեղեցիկ է, ճյուղավոր, անհարթ,

07:48

black-and-white splotchy and you can
get the pattern-seeking --

167

444000

3000

սև ու սպիտակ, բծերով, և կարելի է սկսել կաղապարներ փնտրելը...

մարդիկ կաղապար փնտրող կենդանի են:

07:51

humans are pattern-seeking animals.

168

447024

1952

07:53

Here's the Virgin Mary on the side
of a glass window in Sao Paulo.

169

449000

3563

Ահա Կույս Մարիամը պատուհանի ապակու վրա` Սան Պաուլոյում:

Ահա, Կույս Մարիամի հայտնությունը պանրով սենդվիչի վրա...

07:57

Here's when the Virgin Mary made
her appearance on a cheese sandwich --

170

452587

3414

որը ես բախտ եմ ունեցել բռնելու Լաս Վեգասի խաղատանը,

08:00

which I got to actually
hold in a Las Vegas casino --

171

456025

2490

իհարկե, չէ՞ որ սա Ամերիկան է:

08:03

of course, this being America.

172

458539

1537

/Ծիծաղ/

08:04

(Laughter)

173

460100

1525

08:06

This casino paid $28,500
on eBay for the cheese sandwich.

174

461649

4327

Այս խաղատունը eBay-ում 28,500 դոլար է վճարել այս պանիրով սենդվիչի համար:

08:10

(Laughter)

175

466000

1976

/Ծիծաղ/

08:12

But who does it really look like?
The Virgin Mary?

176

468000

2381

Բայց ո՞ւմ է այն իրականում նման. Կույս Մարիամի՞ն:

/Ծիծաղ/

08:15

(Laughter)

177

470405

1979

Այն մի տեսակ 1940-ականների տեսք ունի իր խորշած շրթունքներով:

08:17

It has that sort of
puckered lips, 1940s-era look.

178

472408

3865

Կույս Մարիամը Ֆլորիդայի Քլիարվոթեր /Clearwater/ քաղաքում:

08:21

Virgin Mary in Clearwater, Florida.

179

476297

1679

08:22

I actually went to see this one.

180

478000

1976

Այս մեկը ես ինքս եմ գնացել տեսել:

08:24

There was a lot of people there.

181

480000

1834

Շատ մարդ էր այնտեղ հավաքվել... հավատացյալները գալիս էին իրենց...

08:26

The faithful come in their wheelchairs
and crutches, and so on.

182

481858

4652

սայլակներով, հենակներով և այլն...

Մենք գնացինք, հետաքննեցինք:

08:31

We went down and investigated.

183

486534

1861

Որպեսզի չափը պատկերացնեք` ահա Դաուքինսը, ես և Զարմանալի Ռենդին,

08:33

Just to give you a size, that's Dawkins,
me and The Amazing Randi,

184

488419

3173

այս երկուսի կողքը, երկուսուկես հարկի չափ պատկեր:

08:36

next to this two,
two and a half story-sized image.

185

491616

2413

Այս բոլոր մոմերը... մարդիկ այստեղ հազարավոր մոմեր են վառել այս կապակցությամբ:

08:38

All these candles, thousands of candles
people had lit in tribute to this.

186

494053

3502

Մենք քայլեցինք դեպի ետնամաս, որպեսզի տեսնենք, թե ինչ է այնտեղ կատարվում

08:42

So we walked around the backside,
to see what was going on.

187

497579

2805

որտեղ պարզ դարձավ, որ ցնցուղի գլխիկով և արմավենու ծառի միջոցով

08:45

It turns out wherever there's
a sprinkler head and a palm tree,

188

500408

3331

կարելի է այդպիսի էֆեկտ ստանալ:

08:48

you get the effect.

189

503763

1213

08:49

Here's the Virgin Mary on the backside,
which they started to wipe off.

190

505000

3381

Ահա Կույս Մարիամը ետնամասում, որտեղ այն սկսել են ջնջել:

Երևի ամեն շենքին միայն մեկ հրաշք է հատկացված:

08:53

I guess you can only have
one miracle per building.

191

508405

2571

08:55

(Laughter)

192

511000

3333

/Ծիծաղ/

Արդյո՞ք սա Մարիամի հրաշքն է, թե՞ Մարջինը (The Simpsons):

08:59

So is it really a miracle of Mary,
or is it a miracle of Marge?

193

514357

3679

/Ծիծաղ/

09:02

(Laughter)

194

518060

1001

Կավարտեմ մեկ այլ օրինակով`

09:03

And now I'm going to finish up
with another example of this,

195

519085

3603

ձայնային պատրանքներ:

09:07

with auditory illusions.

196

522712

2777

Կա մի ֆիլմ` «Սպիտակ աղմուկ» ("White Noise")

09:10

There's this film, "White Noise,"
with Michael Keaton,

197

525513

2526

Մայքլ Քիթոնի հետ, որում հանգուցյալները խոսում են մեզ հետ:

09:12

about the dead talking back to us.

198

528063

2534

Ի դեպ, այս ամբողջ` հանգուցյալների հետ խոսելու երևույթը մի բարդ բան չէ:

09:15

By the way, the whole business of talking
to the dead is not that big a deal.

199

530621

3665

Պարզվում է` յուրաքանչյուրն էլ կարող է դա անել:

09:19

Anybody can do it, turns out.

200

534310

1485

Ամենաբարդը այնպես անելն է, որ նրանք մեզ պատասխանեն:

09:20

It's getting the dead to talk
back that's the really hard part.

201

535819

3088

/Ծիծաղ/

09:23

(Laughter)

202

538931

1098

Այս դեպքում, ենթադրաբար հետևյալ հաղորդագրությունները թաքնված են էլեկտրոնային ֆենոմենի մեջ:

09:24

In this case, supposedly, these messages
are hidden in electronic phenomena.

203

540053

3782

09:28

There's a ReverseSpeech.com web page
where I downloaded this stuff.

204

543859

3285

Կա մի կայք` ReverseSpeech.com, որտեղից որ ես ներբեռնել եմ սա:

Սա բոլորից ամենահայտնին է:

09:31

This is the most famous one
of all of these.

205

547168

3151

Սա հայտնի երգի նորմալ տարբերակն է:

09:35

Here's the forward version
of the very famous song.

206

550343

2801

09:37

(Music with lyrics)

207

553168

1071

09:39

If there's a bustle in your hedgerow
don't be alarmed now.

208

554263

5158

09:44

It's just a spring clean
for the May Queen.

209

560089

3795

09:50

Yes, there are two paths you
can go by, but in the long run,

210

565764

4987

09:56

There's still time to change
the road you're on

211

571870

3564

Սա կարելի է անդադար լսել, այդպես չէ՞:

10:03

Couldn't you just listen to that all day?

212

578733

2611

/Ծիծաղ/

Իսկ հիմա նույն կատարումը` հետընթաց տարբերակով:

10:06

All right, here it is backwards,

213

581368

1607

10:07

and see if you can hear the hidden
messages that are supposedly in there.

214

582999

4030

Փորձեք լսել այնտեղ ենթադրաբար գտնվող գաղտնի հաղորդագրությունը:

10:12

(Music with unintelligible lyrics)

215

587513

6778

10:26

(Lyrics) Satan!

216

601450

1294

10:27

(Unintelligible lyrics continue)

217

602768

6477

Ի՞նչ լսեցիք:

10:41

What did you get?
Audience: Satan!

218

616934

1620

(Հանդիսատես` Satan / Սատանա)

10:43

Satan. OK, at least we got "Satan".

219

618578

1712

Satan? Լավ, գոնե այդ բառը լսեցինք:

10:45

Now, I'll prime the auditory
part of your brain

220

620314

2302

Հիմա ես կուղղորդեմ ձեր գլխուղեղի լսողական հատվածը

10:47

to tell you what you're supposed
to hear, and then hear it again.

221

622640

3437

ասելով, թե ինչ պետք է ենթադրաբար լսեք և նորից կլսենք այն:

10:50

(Music with lyrics)

222

626101

3801

11:17

(Music ends)

223

652673

1086

/Ծիծաղ/

11:18

(Laughter)

224

653783

1207

/Ծափահարություններ/

11:19

(Applause)

225

655014

6389

Երբ ասում եմ, թե ի՞նչ է այնտեղ` դուք չեք կարող այն չլսել:

11:26

You can't miss it
when I tell you what's there.

226

661427

2549

11:28

(Laughter)

227

664000

3250

/Ծիծաղ/

Լավ, ես պատրաստվում եմ ավարտել մի փոքրիկ դրական և գեղեցիկ պատմությամբ:

11:32

I'm going to just end
with a positive, nice little story.

228

667274

4035

Skeptics-ը շահույթ չհետապնդող կրթական կազմակերպություն է:

11:36

The Skeptics is a nonprofit
educational organization.

229

671333

2845

Մենք միշտ հետևում ենք այն փոքր ու լավ բաներին, որ մարդիկ անում են:

11:39

We're always looking for little
good things that people do.

230

674202

2820

Անգլիայում մի փոփ երգչուհի կա:

11:41

And in England, there's a pop singer.

231

677046

2009

Անգլիայում մեր օրերի ամենահայտնի երգչուհիներից` Քեթի Մելուա /Katie Melua/:

11:43

One of the top popular singers
in England today, Katie Melua.

232

679079

3745

Նա մի գեղեցիկ երգ է գրել:

11:47

And she wrote a beautiful song.

233

682848

1528

2005-ին այն լավագույն հնգյակում էր և կոչվում է «Ինը միլիոն հեծանիվ Պեկինում» / Nine Million Bicycles in Beijing:

11:49

It was in the top five in 2005, called,
"Nine Million Bicycles in Beijing."

234

684400

5576

11:54

It's a love story -- she's sort
of the Norah Jones of the UK --

235

690000

3096

Երգչուհին կարծես Բրիտանիայի Նորա Ջոնսը լինի: Երգը սիրո մասին է

և այն մասին, թե որքան շատ է նա սիրում մի տղայի

11:57

about how she much loves her guy,

236

693120

1621

11:59

and compared to nine million
bicycles, and so forth.

237

694765

2476

և համեմատում է դա ինը միլիոն հեծանիվների հետ և այլն:

Երգի մեջ մի այսպիսի տող կա.

12:02

And she has this one passage here.

238

697265

2225

12:04

(Music)

239

699514

1036

♫ Մենք գտնվում ենք սահմանից 12 միլիարդ լուսատարի հեռու ♫

12:05

(Lyrics) We are 12 billion
light-years from the edge

240

700574

5771

♫ Սա ենթադրություն է ♫

12:11

That's a guess,

241

706369

2325

♫ Ոչ ոք չի կարող պնդել, որ դա այդպես է ♫

12:13

No one can ever say it's true,

242

708718

3711

♫ Սակայն ես գիտեմ, որ միշտ քեզ հետ կլինեմ ♫

12:17

But I know that I will always be with you.

243

712453

4603

Դե, բավականին գեղեցիկ է:

12:22

Michael Shermer: Well, that's nice.
At least she got it close.

244

717731

2965

Համենայն դեպս նրա ասածը իրականությանը մոտիկ է:

ԱՄՆ-ում կլիներ` «Մենք տիեզերքի ծայրից 6,000 լուսատարի ենք հեռու»

12:25

In America it'd be,
"We're 6,000 light years from the edge."

245

720720

2923

/Ծիծաղ/

12:28

(Laughter)

246

723667

1036

Իմ ընկեր Սայմոն Սինը, որը մասնիկների ֆիզիկայի մասնագետ է, այժմ գիտություն է դասավանդում,

12:29

But my friend, Simon Singh, the particle
physicist now turned science educator,

247

724727

3769

նա գրել է «Մեծ պայթյունը» գիրքը, և այլն:

12:33

who wrote the book
"The Big Bang," and so on,

248

728520

2127

Նա ամեն առիթ օգտագործում է, որպեսզի ճիշտ գիտություն քարոզի:

12:35

uses every chance he gets
to promote good science.

249

730671

2405

Այսպես, նա մի խմբագրական նյութ է գրել Բրիտանական The Guardian-ի համար, Քեթիի երգի մասին,

12:37

And so he wrote an op-ed piece
in "The Guardian" about Katie's song,

250

733100

3286

որտեղ նա ասել է, որ մենք ճշգրտորեն գիտենք, թե սահմանից որքան հեռու ենք գտնվում:

12:41

in which he said, well, we know exactly
how far from the edge.

251

736410

5036

Դա ոչ թե 12, այլ 13.7 միլիարդ լուսատարի է, և ամենևին էլ ենթադրություն չէ:

12:46

You know, it's 13.7 billion light years,
and it's not a guess.

252

741470

3818

Մենք ճշգրիտ սխալի սահմաններում կարող ենք ասել, որքան է հեռավորությունը:

12:50

We know within precise
error bars how close it is.

253

745312

4264

Այսպես, մենք կարող ենք ասել, որ թեև դա բացարձակ ճիշտ չէ, սակայն մոտ է իրականությանը:

12:54

So we can say, although not absolutely
true, it's pretty close to being true.

254

749600

3810

Պետք է նշել, որ Քեթին զանգեց նրան` խմբագրականի լույս տեսնելուց հետո:

12:58

And, to his credit, Katie called him up
after this op-ed piece came out, and said,

255

753434

4739

Եւ ասաց. «ես շատ ամաչում եմ:

13:02

"I'm so embarrassed.
I was in the astronomy club.

256

758197

2371

Ես աստղագիտության խմբակի անդամ եմ եղել, և պետք է ավելի լավ իմանայի»:

13:05

I should've known better."

257

760592

1278

Եւ փոփոխեց երգը:

13:06

And she re-cut the song.

258

761894

1222

Կվերջացնեմ երգի նոր տարբերակով:

13:07

So I will end with the new version.

259

763140

1848

♫ Մենք 13.7 միլիարդ լոսատարի ♫

13:09

(Music with lyrics)

260

765012

1264

13:11

We are 13.7 billion light years

261

766300

2421

♫ հեռավորության վրա ենք դիտարկելի տիեզերքի ծայրից ♫

13:13

from the edge of the observable universe.

262

768745

3491

♫ Եւ դա ճշգրիտ հաշվարկ է, լավ սահմանված սխալների սանդղակով ♫

13:17

That's a good estimate
with well-defined error bars.

263

772260

3769

♫ Եւ համաձայն հասանելի տեղեկատվության ♫

13:20

And with the available information,

264

776053

3152

♫ Ես կանխատեսում եմ, որ միշտ քեզ հետ կլինեմ ♫

13:24

I predict that I will always be with you.

265

779229

4343

/Ծափահարություններ/

13:28

(Laughter)

266

783596

1157

Լավ է, չէ՞:

13:29

How cool is that?

267

784777

1168

/Ծափահարություններ/

13:30

(Applause)

268

785969

2031

Translated by Arpiné Grigoryan
Reviewed by Armenuhy Hovakimyan

ABOUT THE SPEAKER

Michael Shermer - Skeptic
Michael Shermer debunks myths, superstitions and urban legends -- and explains why we believe them. Along with publishing Skeptic Magazine, he's author of Why People Believe Weird Things and The Mind of the Market.

Why you should listen

As founder and publisher of Skeptic Magazine, Michael Shermer has exposed fallacies behind intelligent design, 9/11 conspiracies, the low-carb craze, alien sightings and other popular beliefs and paranoias. But it's not about debunking for debunking's sake. Shermer defends the notion that we can understand our world better only by matching good theory with good science.

Shermer's work offers cognitive context for our often misguided beliefs: In the absence of sound science, incomplete information can powerfully combine with the power of suggestion (helping us hear Satanic lyrics when "Stairway to Heaven" plays backwards, for example). In fact, a common thread that runs through beliefs of all sorts, he says, is our tendency to convince ourselves: We overvalue the shreds of evidence that support our preferred outcome, and ignore the facts we aren't looking for.

He writes a monthly column for Scientific American, and is an adjunct at Claremont Graduate University and Chapman University. His latest book is The Believing Brain: From Ghosts and Gods to Politics and Conspiracies—How We Construct Beliefs and Reinforce Them as Truths. He is also the author of The Mind of the Market, on evolutionary economics, Why Darwin Matters: Evolution and the Case Against Intelligent Design, and The Science of Good and Evil. And his next book is titled The Moral Arc of Science.

More profile about the speaker
Michael Shermer | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Մայքլ Շերմերը տարօրինակ բաներին հավատալու մասին | TED Talk | TED.com