Jonathan Haidt: The moral roots of liberals and conservatives
ჯონათან ჰეიდტი: ლიბერალების და კონსერვატორების მორალური საფუძვლები
Jonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
ერთად მოგზაურობს იტალიაში. m
მიქელანჯელოს "დავითის" სანახავად
ქანდაკების პირისპირ აღმოჩნდებიან
ადამიანის იდეალური ფორმის სილამაზისგან.
უფრო დიდი ალბათობით ხმა ჯორჯ ბუშს
ერთნაირი პოლიტიკური სტერეოტიპები გვაქვს.
ეს სტერეოტიპი რეალობას შეესაბამება.
კონსერვატორებზე უფრო მეტად აქვთ
პიროვნული თვისება.
მეტი ღიაობა ახასიათებს,
ახალი იდეები, მოგზაურობა.
უსაფრთხო და საიმედო რამეები მოსწონთ.
ხელოვანები ბუღალტრებისგან ასე ძალიან.
რა წიგნის წაკითხვა ეყვარებათ მათ,
მაგრამ არა ისეთმა ვისაც თქვენ იცნობთ.
ასევე პოლიტიკაზეც.
რობერტ მაკკრეი ამბობს:
პროგრესული, მემრცხენე პოლიტიკური ხედვები.
და ცვალებად საზოგადოებას ემხრობიან"
ტრადიციული, მემარჯვენე ხედვები აქვთ"
რომლებშიც ხალხი ერთიანდება.
ჯგუფის აღწერლობა.
გლობალურ საზოგადოებაში,
და კულტურის ადამიანებს ელის,
შესწავლისკენ მიილტვის
მომავლის შექმნას იმედოვნებს?
ვინაა არის ლიბერალი
რომ TED-ელების უმეტესობა ლიბერალია?
ხართ ლიბერალი, ცენტრის მარცხნივ...
მესამე ვარიანტიც გექნებათ,
ლიბერტარიანელებიც არიან დარბაზში.
თუ ხართ ლიბერალი, ან ცენტრის მარცხნივ.
თუ თვლით რომ ლიბერტარიანელი ხართ.
რომ მარჯვნივ ხართ, ან კონსერვატორი.
დაახლოებით 8 ან 10.
მსოფლიოს შესწავლაა,
ამას უფრო გაართულებს.
და საერთო მორალი აქვს,
და როცა გუნდის ფსიქოლოგიას ეზიარები,
როგორც ეს 2004-ში მოხდა
ჩვენ თავს ვიმშვიდებთ.
ნახევარმა ამერიკამ სხვა გუნდს.
ან უბრალოდ სულელები არიან.
იმიტომ მისცა ხმა რესპუბლიკელებს,
მორალური მატრიცის მახეში აღმოჩნდით.
როგორც ფილმი: "მატრიცა".
რომ არჩევანის საშუალება მოგცეთ.
და თქვენ კომფორტულ ილუზიებში დარჩეთ,
და გამოხვიდეთ მორალური მატრიციდან.
მაგრამ აღარაა საჭირო.
ახალი გამოცდილების მიმართ
თქვენ კი გურმანები ხართ.
და ვნახოთ სად მივალთ.
რომ გონება დაბადებისას ცარიელი დაფაა.
ფიზიკურ და სოციალურ მსოფლიოზე
რომ რაღაცეები მარტივად შეისწავლონ
რაც კი მინახავს,
დიდად არაა გამოციდლებაზე დამოკიდებული.
რასაც შემდეგ გამოცდილება გადასინჯავს.
პირველად მონახაზში?
ჩემმა კოლეგამ კრეიგ ჯოსეფმა და მე
მსგავსებების დასადგენად.
საქმიანობის მიუხედავად საუბრობს?
და სხვადასხვა სახეობებშიც კი ხვდებით?
5 დამთხვევა.
ნეირონულად და ჰორმონალურად დაპროგრამებული
და თანაგრძნობას განაპირობებს.
და მოწყვლადების მიმართ
ძლიერ გრძნობებს აღძრავს.
ჩემს მიერ TED-ზე მოსმენილი
დაახლოებით 70% უდევს საფუძვლად.
სამართლიანობა / ურთიერთდახმარება.
ურთიერთდახმარება სხვა ცხოველებში,
"ოქროს წესი" ჰქვია
როგორც ბევრი რელიგიის
კარენ არმსტრონგისგან გვსმენია.
მორალური განცხადებების
ან ძალიან მცირერიცხოვანია, ან ნათესავური
ძალიან მრავალრიცხოვან ჯგუფებს,
და ჯგუფებად გაერთიანება შეუძლიათ,
საბრძოლველად ერთიანდებიან.
ისტორიიდან, ტომობრივი ფსიქოლოგიიდან მოდის.
იმდენად სასიამოვნოა,
იგივეა პორნოგრაფია სექსისთვის.
ჩვენს ძველისძველ სწრაფვებს გამოვცდით.
ძალაუფლება / პატივისცემა.
ორი წარმომადგენლის მორჩილებას ხედავთ.
იმდენად არ ეფუძნება ძალას და სისატიკეს,
მხოლოდ ქალის სექსუალობის დათრგუნვა არაა.
სექსის მორალიზებას ახდენენ,
დღეს-დღეობით
ან რისი მოთავსება გსურს საკუთარ სხეულში.
მორალური გონების
საუკეთესო კანდიდატი.
საუნივერსიტეტო ქალაქში იზრდება,
მისი პირველადი მონახაზი?
ლინჩბერგში, ვირჯინიაში დაიბადა?
სხვა მეტაფორა ვცადით.
მართლაც 5 ძირითადი პრინციპია,
აუდეიო ეკვალაიზერად წარმოვიდგინოთ,
განსხვავებულად დაყენება შეიძლება.
ჯესი გრეჰემმა და მე
რომელიც www.YourMorals.org-ზე განვათავსეთ.
და თქვენც შეგიძლიათ.
შუაში - ხალხი ზომიერი შეხედულებებით.
ზიანი და მზრუნველობა.
ვიდრე კონსერვატორებს.. ხაზი ქვემოთ მოდის.
მათ არაფერი ესაქმებათ მორალთან. უარვყოფ"
კონსერვატორი ხდება, მონაცემი მაღლა იწევს.
ახალი ზელანდია, დას. და აღმ. ევროპა,
აღმოსავლეთ და სამხრეთ აზია.
უფრო დახრილი ხაზითაა.
თუ რაა სამართლიანი
რომ ზიანი და სამართლიანობა მნიშვნელოვანია.
და სიწმინდეზეა.
რომ მას კითხვის დასმის სპეციფიკა არ ცვლის.
წარმოადგინათ ძაღლის შეძენა.
დამოუკიდებლად აზროვნებს
მეგობარად და თანასწორად აღიქვამს.
"ეი, მშვენიერია!"
"მოიტანე! თუ შეიძლება"
ეს არც ისე სასიამოვნოა.
რომ ძაღლი ძალიან ერთგულია
და უცხოსთან სწრაფად არ შინაურდება,
ძაღლები ერთგულები უნდა იყვნენ.
ნომინანტობის კანდიდატია.
და კონსერვატორებს შორის,
და პურიტანიზმის საფუძვლებია?
ეს არაჩვეულებრივი ტრიპტიქი შეიცავს:
ყველა ადამიანი და ცხოველი
არიან სადაც საჭიროა.
და ცხოველის ყველა ხვრელს.
ამაში 60-იანები ამოიცნოს
აუცილებლად 70-იანები მოყვება,
უფრო მტკივნეული ხდება.
წესრიგს ქაოსი მოსდევს.
ეს მხოლოდ ქრისტიანული წარმოსახვის ნაწილია,
უცნაური აკვიატება აქვთ,
რამდენიმე წლის წინ
მსგავსი განვითარებით,
ხალხი დილემის თამაშში ჩართეს.
აორმაგებს ამ თანხას,
და ისინი თავად
საკუთარი შემოწიროლობით.
გააკეთოს შემოწირულობა,
მუქთახორობის ცდუნება.
ნორმალურად თანამშრომლობს.
დაახლოებით ნახევარს გასცემს,
"იცი, სხვები ამდენს არ გასცემენ
ნორმალურიდან 0-თან ახლოს.
მეშვიდე წრეზე
ვინც შემოწირულობას არ აკეთებს"
სასჯელის შესახებ შეიტყობს,
პრობლემის გადაჭრაში ეს მეთოდი ამართლებს.
არაა საკმარისი.
ან ჭორიც რომ იყოს,
ადამიანები თანამშრომლობაში ჩართოთ.
რომელიც აჩვენებს რომ რელიგიაც კი
თანამშრომლობის და სოციალურობისკენ უბიძგებს
ევოლუციით განვითარდა
სხვა ჯგუფებთან შეჯიბრისას.
მე განსაკუთრებით რელიგია მაინტერესებს
რას გვიკეთებს ის ჩვენ და ჩვენთვის.
გრანდ კენიონია არაა.
წყალი, ქარი და დიდი დროა
გრანდ კენიონისნაირ ადგილებში
შემდეგ კი ამ დასახლებიდან ზოგიერთი
და ტენოჩტიტლანისნაირ ქალაქებად იქცა.
ასახსნელი ვიდრე გრანდ კენიონი.
რომ მათ ყველაფერი გამოიყენეს.
გახდა საჭირო იმისთვის,
სასარგებლოა ქვეჯგუფების არსებობა
რაღაც შიდა სტრუქტურის არსებობა
და უფრო ამაღლებულ მიზნებს მისდიონ
ამ საფუძვლებიდან.
და არა რიგითი ჯგუფის წევრობა"
"კითხვის ნიშნის ქვეშ დავაყენოთ ძალაუფლება"
განზრახვა აქვთ ამისთვის.
საკმაოდ რეპრესიული შეიძლება იყოს
ქალებისთვის, განსხვავებულებისთვის.
და ჩაგრულებს ესარჩლებიან.
ცვლილება და სამართალი,
"გეყოფა წუწუნი, დაიწყე რევოლუცია"
რევოლუცია კარგია.
იცავენ ინსტიტუციებს და ტრადიციებს.
მყოფებისთვის ზიანის ფასადაც კი.
რომ წესრიგი რთული მისაღწევია.
"ადამიანების შეზღუდულობა
მათ უფლებად უნდა მოვიაზროთ"
ქაოსის შემდეგ იყო.
შეუძლიათ წვლილის შეტანა,
ბალანსს ინარჩუნებენ,
გასასვლელი კარი ღია იქნება.
ყველა აზიურმა რელიგიამ მიაგნო.
მათ არ სძულთ ერთმანეთი.
როგორც ღამე და დღე
და შივა - გამანადგურებელი.
ორივე ეს ღმერთია ერთ სხეულში.
მოვიაზროთ.
და ისინი ერთად მუშაობენ.
არასდროს იყოთ რაღაცისკენ, ან წინააღმდეგ.
გონების ყველაზე უარესი დაავადებაა"
უპირატესად იგრძნოდეთ თავს,
ეთანხმებით ამას?
ბრძოლის გარეთ გასვლას?
და არც "წინააღმდეგ"?
და რელიგიების მიგნებებს
ევოლუციის შედეგად ჩამოყალიბდა,
სხვა ჯგუფების წინააღმდეგ დასაყოფად
დასაბრმავებლად.
ბრძოლის შეწყვეტისკენ მოგიწოდებთ?
და გაჩერებას გთავაზობთ?
ან წინააღმდეგ ბძროლის შეწყვეტას?
რომელიც ბევრს აკეთებს
უკეთესობისკენ შეცვალონ,
შევიტყვეთ მის ისტორიაში
არ შეიძლება უბრალოდ ეცე სიტყვებით:
ყველა თვლის რომ ის მართალია.
შეცვლას საჭიროებს
ბევრად უკეთესი გზა,
ჩვენი მორალური ფსიქოლოგიის გაგებაა.
მართლებად მიგვაჩნია და შემდეგ გადგომაა.
სენ-ცანის გახსენება.
მაშინაც თუ არ ეთანხმებით,
იმისთვის რასაც აკეთებს
ეს მთავარია მორალული თავმდაბლობისთვის.
ჩვეულებრივი მდგომარეობაა.
რომელიც მგზნებარედაა ჩართული
შეცვლის მცდელობებში,
მგზნებარე სწრაფვა ჭეშმარიტებისკენ
რომ ეს ჭეშმარიტებისკენ სწრაფვა,
უკეთეს მომავლად ვაქციოთ.
ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Haidt - Social psychologistJonathan Haidt studies how -- and why -- we evolved to be moral and political creatures.
Why you should listen
By understanding more about our moral psychology and its biases, Jonathan Haidt says we can design better institutions (including companies, universities and democracy itself), and we can learn to be more civil and open-minded toward those who are not on our team.
Haidt is a social psychologist whose research on morality across cultures led to his 2008 TED Talk on the psychological roots of the American culture war, and his 2013 TED Talk on how "common threats can make common ground." In both of those talks he asks, "Can't we all disagree more constructively?" Haidt's 2012 TED Talk explored the intersection of his work on morality with his work on happiness to talk about "hive psychology" -- the ability that humans have to lose themselves in groups pursuing larger projects, almost like bees in a hive. This hivish ability is crucial, he argues, for understanding the origins of morality, politics, and religion. These are ideas that Haidt develops at greater length in his book, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion.
Haidt joined New York University Stern School of Business in July 2011. He is the Thomas Cooley Professor of Ethical Leadership, based in the Business and Society Program. Before coming to Stern, Professor Haidt taught for 16 years at the University of Virginia in the department of psychology.
Haidt's writings appear frequently in the New York Times and The Wall Street Journal. He was named one of the top global thinkers by Foreign Policy magazine and by Prospect magazine. Haidt received a B.A. in Philosophy from Yale University, and an M.A. and Ph.D. in Psychology from the University of Pennsylvania.
Jonathan Haidt | Speaker | TED.com