TEDMED 2013
Kelli Swazey: Life that doesn't end with death
کێلی سوازی: ئەو ژیانەی کە بە مەرگ کۆتایی نایەت
Filmed:
Readability: 5.1
1,731,286 views
لە تانا تۆراجا، زەماوەندەکان و هاتنە دونیاکان ئەو کۆبوونەوە کۆمەڵایەتییانە نین کە کۆمەڵگەکە بەیەکەوە دەبەستێتەوە. لەم بەشەی ئەندەنۆسیادا، پرسە گەورە و زلەکان سەنتەری ژیانی کۆمەڵایەتی پێک دەهێنن. ئادەمیزادناس، کێلی سوازی، تیشک دەخاتە سەر ئەم کەلتورە، کە تیایدا لاشەی خزمە مردووەکان گرنگییان پێ دەدرێت تەنانەت بۆ چەندین ساڵیش دوای کۆچکردنییان. لە کاتێکدا کە ئەمە بە لای بیروباوەڕە ڕۆژئاواییەکانەوە سەیرە، ئەو دەڵێت، کە ڕەنگە ئەمە ڕەنگدانەوەیەکی ڕاستتری ئەو ڕاستییە بێت کەوا پەیوەندییەکانمان لەگەڵ خۆشەویستانماندا بەو ئاسانییە کۆتایی پێ نایەت لەگەڵ کۆتایی هاتنی هەناسەدان. لە تێدمێد وێنە گیراوە
Kelli Swazey - Anthropologist
Kelli Swazey examines how religious and spiritual practices form group identity, and play a vital role in structuring the interactions of individuals within a culture. Full bio
Kelli Swazey examines how religious and spiritual practices form group identity, and play a vital role in structuring the interactions of individuals within a culture. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I think it's safe to say
0
458
1818
پێم وابێت دەتوانم بڵێم
00:14
that all humans will be intimate with death
1
2276
3984
هەموو مرۆڤەکان لە مردن نزیک دەبنەوە
00:18
at least once in their lives.
2
6260
2840
.بە لایەنی کەمەوە جارێک لە ژیانیاندا
00:21
But what if that intimacy began
3
9100
2017
بەڵام ئەی ئەگەر ئەو نزیکبوونەوەیە
00:23
long before you faced your own transition
4
11117
2289
زۆر لە پێش ڕووبەڕوونەوەی
خۆت بۆ ئەو گواستنەوەیە
خۆت بۆ ئەو گواستنەوەیە
00:25
from life into death?
5
13406
2794
لە ژیانەوە بۆ مەرگ دەستی پێکرد؟
00:28
What would life be like
6
16200
1929
ژیان چۆن دەبوو
00:30
if the dead literally lived alongside you?
7
18129
3596
ئەگەر مردووەکان بە مانای وشە
لە تەنیشتتدا بژیانایە؟
لە تەنیشتتدا بژیانایە؟
00:33
In my husband's homeland
8
21725
1926
لە نیشتیمانی هاوسەرەکەمدا
00:35
in the highlands of Sulawesi island
9
23651
2680
لە ناوچە شاخاوییەکانی دورگەی سولاوەیسی
00:38
in eastern Indonesia,
10
26331
2027
،لە ڕۆژهەڵاتی ئەندەنۆسیادا
00:40
there is a community of people that experience death
11
28358
2469
کۆمەڵەیەک لە خەڵک هەن
کە ئەزمونی مردن دەکەن
کە ئەزمونی مردن دەکەن
00:42
not as a singular event
12
30827
2621
وەکو تاکە ڕووداوێک نا
00:45
but as a gradual social process.
13
33448
3752
.بەڵکو وەک پڕۆسەیەکی کۆمەڵایەتی بەرەبەرە
00:49
In Tana Toraja,
14
37200
1797
،لە تانا تۆراجا
00:50
the most important social moments in people's lives,
15
38997
3038
گرنگترین ساتە کۆمەڵایەتییەکان
،لە ژیانی خەڵکەکەدا
،لە ژیانی خەڵکەکەدا
00:54
the focal points of social and cultural interaction
16
42035
3346
خاڵی سەنتەری بەیەکگەیشتنە
کۆمەڵایەتی و کەلتورییەکان
کۆمەڵایەتی و کەلتورییەکان
00:57
are not weddings or births or even family dinners,
17
45381
4715
زەماوەند و لە دایکبوون و
،تەنانەت خوانە خێزانییەکانیش نین
،تەنانەت خوانە خێزانییەکانیش نین
01:02
but funerals.
18
50096
2494
.بەڵکو پرسەکانن
01:04
So these funerals are characterized
19
52590
2329
ئەم پرسانە دەناسرێنەوە بە
01:06
by elaborate rituals
20
54919
1911
نەریتی درێژەپێدراو
01:08
that tie people in a system of reciprocal debt
21
56830
3515
کە خەڵکەکە لە سیستمی
قەرزی ئاڵوگۆڕدا دەبەستێتەوە
قەرزی ئاڵوگۆڕدا دەبەستێتەوە
01:12
based on the amount of animals --
22
60345
2137
--لەسەر بنەمای ژمارەی ئاژەڵەکان
01:14
pigs, chickens and, most importantly, water buffalo --
23
62482
4994
بەراز، مریشک، گرنگترینیشیان
--گامێشی ئاوی
--گامێشی ئاوی
01:19
that are sacrificed and distributed
24
67476
2683
کە دەکرێنە قوربانی ودابەشدەکرێن
01:22
in the name of the deceased.
25
70159
2767
.لە پێناو کۆچکردووەکەدا
01:24
So this cultural complex surrounding death,
26
72926
3737
بۆیە ئەم ئاڵۆزییە کەلتورییەی
،مەرگی دەورەداوە
،مەرگی دەورەداوە
01:28
the ritual enactment of the end of life,
27
76663
3628
،ئەم یاسا دانانە نەریتییە بۆ کۆتایی ژیان
01:32
has made death the most visible
28
80291
2580
مردنی کردووە بە بەرچاوترین
و سەرنجڕاکێشترین
و سەرنجڕاکێشترین
01:34
and remarkable aspect of Toraja's landscape.
29
82871
4829
.دیمەنی تۆراجا
01:39
Lasting anywhere from a few days
30
87700
2428
بە بەردەوامییان بۆ ماوەی چەن ڕۆژێک
01:42
to a few weeks,
31
90128
1840
،یان چەند هەفتەیەک
01:43
funeral ceremonies are a raucous affair,
32
91968
3142
،مەراسیمی پرسەکان ڕووداوی گەورەن
01:47
where commemorating someone who's died
33
95110
3042
کە تیایدا یادکردنەوەی کەسێک کە مردووە
01:50
is not so much a private sadness
34
98152
2591
خەمێکی تایبەتی نییە
01:52
but more of a publicly shared transition.
35
100743
5068
.بەڵکو زیاتر گوێزرانەوەیەکی ئاشکرایە
01:57
And it's a transition that's just as much
36
105811
2401
و گواستنەوەیەکە ئەوەندە سەبارەت
02:00
about the identity of the living
37
108212
2202
بە ناسنامەی زیندوبوونە
02:02
as it is about remembrance of the dead.
38
110414
3813
.کە سەبارەت بە بەبیرهێنانەوەی مردووە
02:06
So every year, thousands of visitors
39
114227
2494
بۆیە هەموو ساڵێک، هەزارەها سەردانیکەر
02:08
come to Tana Toraja to see, as it were,
40
116721
2564
دێنە تانا تۆراجا بۆ بینینی
02:11
this culture of death,
41
119285
2064
،ئەم کەلتورەی مردنە
02:13
and for many people these grandiose ceremonies
42
121349
3586
و بۆ زۆر کەس ئەم مەراسیمە مەزنانە
02:16
and the length of the ceremonies
43
124935
2758
و ماوەی مەراسیمەکە
02:19
are somehow incommensurable
44
127693
2744
بە جۆرێک لە جۆرەکان
بە هەمان شێوە ناپێورێت
بە هەمان شێوە ناپێورێت
02:22
with the way that we face our own mortality in the West.
45
130437
4923
لەگەڵ ئەو شێوەیەی ئێمە ڕووبەڕووی
.مردنمان دەبینەوە لە ڕۆژئاوا
.مردنمان دەبینەوە لە ڕۆژئاوا
02:27
So even as we share death as a universal experience,
46
135360
5914
،بۆیە هەرچەندە مەرگ ئەزموونێکی گەردوونییە
02:33
it's not experienced the same way the world over.
47
141274
4142
بەڵام بە هەمان شێوە ئەزموون
.ناکرێت لە سەرانسەری دنیادا
.ناکرێت لە سەرانسەری دنیادا
02:37
And as an anthropologist,
48
145416
2268
،و وەکو ئادەمیزادناسێک
02:39
I see these differences in experience
49
147684
2462
دەبینم ئەم جیاوازییانە لە ئەزموونەکەدا
02:42
being rooted in the cultural and social world
50
150146
4749
لەو جیهانە کەلتوری و
کۆمەڵایەتییەدا ڕەگی داکوتاوە
کۆمەڵایەتییەدا ڕەگی داکوتاوە
02:46
through which we define the phenomena around us.
51
154895
5176
کە ئێمە دیاردەکانی
.دەوروبەرمانی پێدەناسێنین
.دەوروبەرمانی پێدەناسێنین
02:52
So where we see an unquestionable reality,
52
160071
4885
بۆیە لەو شوێنەی ئێمە
،ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگر دەبینین
،ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگر دەبینین
02:56
death as an irrefutable biological condition,
53
164956
4923
ئەویش مەرگە وەکو
،حاڵەتێکی بایۆلۆجیی بێ مشتومڕ
،حاڵەتێکی بایۆلۆجیی بێ مشتومڕ
03:01
Torajans see the expired corporeal form
54
169879
3305
تۆراجاییەکان ئەو شێوازە بەسەرچوونەی لەش
03:05
as part of a larger social genesis.
55
173184
3812
وەکو بەشێک لە بنەڕەتێکی
.کۆمەڵایەتی گەورەتر دەبینن
.کۆمەڵایەتی گەورەتر دەبینن
03:08
So again, the physical cessation of life
56
176996
4796
بۆیە دووبارە، ئەو وەستانە مادییەی ژیان
03:13
is not the same as death.
57
181792
2949
.هەمان شت نییە لەگەڵ مەرگدا
03:16
In fact, a member of society is only truly dead
58
184741
3583
لە ڕاستیا، تاکێکی کۆمەڵگە
تەنها کاتێک بە ڕاستی مردووە
تەنها کاتێک بە ڕاستی مردووە
03:20
when the extended family can agree upon
59
188324
3434
کاتێک خانەوادەکەی
پێی قایلدەبن و
پێی قایلدەبن و
03:23
and marshal the resources necessary
60
191758
2344
سەرچاوە پێویستەکان کۆدەکەنەوە
03:26
to hold a funeral ceremony
61
194102
1786
بۆ گێڕانی مەراسیمی پرسەکە
03:27
that is considered appropriate in terms of resources
62
195888
3652
کە لە ڕووی پێداویستییەکانەوە
بە شایستە دابنرێت
بە شایستە دابنرێت
03:31
for the status of the deceased.
63
199540
2695
.بۆ پێگەی کۆچکردووەکە
03:34
And this ceremony has to take place
64
202235
2272
دەبێت ئەم مەراسیمە لەبەرچاو
03:36
in front of the eyes of the whole community
65
204507
2162
هەموو کۆمەڵگەکەدا بکرێت
03:38
with everyone's participation.
66
206669
2607
.بە بەشداری هەمووان
03:41
So after a person's physical death,
67
209276
2870
،بۆیە دوای مردنە جەستەییەکەی کەسێک
03:44
their body is placed in a special room
68
212146
2739
لاشەکەیان دەخرێتە ژورێکی تایبەتەوە
03:46
in the traditional residence, which is called the tongkonan.
69
214885
3056
لە ناو نشینگە نەریتییەکەیانەوە
.(کە پێی دەڵین (تۆنگکۆنان
.(کە پێی دەڵین (تۆنگکۆنان
03:49
And the tongkonan is symbolic
70
217941
2148
و تۆنگکۆنانەکە سمبولێکە
03:52
not only of the family's identity
71
220089
4102
نەک تەنها بۆ ناسنامەی خێزانەکە
03:56
but also of the human life cycle from birth to death.
72
224191
3697
بەڵکو بۆ سوڕی ژیانی مرۆڤ
.لە لەدایکبوونەوە بۆ مردن
.لە لەدایکبوونەوە بۆ مردن
03:59
So essentially, the shape of the building
73
227888
1899
بۆیە بەشێوەیەکی بنەڕەتی
شکڵی ئەو بینایەی
شکڵی ئەو بینایەی
04:01
that you're born into is the shape
74
229787
2044
کە تیایدا لە دایکبوویت
04:03
of the structure which carries you
75
231831
1894
شکڵی ئەو شتەیە کە دەتباتە
04:05
to your ancestral resting place.
76
233725
3696
.ئارامگەی باووباپیرانت
04:09
Until the funeral ceremony,
77
237421
2280
،هەتا مەراسیمی پرسەکە
04:11
which can be held years after a person's physical death,
78
239701
4947
کە دەکرێت ساڵانێک دوای مردنی
،جەستەیی کەسەکە ئەنجامبدرێت
،جەستەیی کەسەکە ئەنجامبدرێت
04:16
the deceased is referred to as "to makala," a sick person,
79
244648
5715
کۆچکردووەکە پێی دەگوترێت
،(تۆ مەقالا'' (کەسیکی نەخۆش''
،(تۆ مەقالا'' (کەسیکی نەخۆش''
04:22
or "to mama," a person who is asleep,
80
250363
4343
،(یان ''تۆ ماما''، (کەسێک کە نوستووە
04:26
and they continue to be a member of the household.
81
254706
3783
.و هەر یەکێکن لە ئەندامانی خێزانەکە
04:30
They are symbolically fed and cared for,
82
258489
3359
بە شێوەیەکی هێماگەری خواردنیان
،پێ دەدرێت و گرنگیان پێدەدرێت
،پێ دەدرێت و گرنگیان پێدەدرێت
04:33
and the family at this time
83
261848
1882
و خێزانەکەشی لەم ماوەیەدا
04:35
will begin a number of ritual injunctions,
84
263730
2913
،کۆمەڵێک فەرمانی ڕێوڕەسمیی دەست پێدەکەن
04:38
which communicates to the wider community around them
85
266643
2962
ئەوە دەگەیەنێت بە کۆمەڵگە
گەورەکەی دەوروبەریان
گەورەکەی دەوروبەریان
04:41
that one of their members is undergoing the transition
86
269605
2822
کە یەکێک لەوان بە
پرۆسەی گواستنەوەدا دەڕوات
پرۆسەی گواستنەوەدا دەڕوات
04:44
from this life into the afterlife
87
272427
3035
لەم ژیانەوە بۆ ژیانەکەی تر
04:47
known as Puya.
88
275462
2260
.کە بە پویا ناسراوە
04:49
So I know what some of you must be thinking right now.
89
277722
2722
دەزانم هەندێک لە ئێوە بیر
.لە چی دەکەنەوە ئێستا
.لە چی دەکەنەوە ئێستا
04:52
Is she really saying that these people live
90
280444
2776
هەر بەڕاستی ئەو دەڵێت کە ئەم خەڵکانە''
04:55
with the bodies of their dead relatives?
91
283220
3068
''لەگەڵ لاشەی خزمە مردووەکانیان دەژین؟
04:58
And that's exactly what I'm saying.
92
286288
3072
.بەڵێ ئەوە ڕێک ئەوەیە کە دەیڵێم
05:01
But instead of giving in to the sort of visceral reaction
93
289360
3480
بەڵام لە بری ئەوەی ڕێگە بدەین
ئەم کاردانەوە هەناوییەمان هەبێت
ئەم کاردانەوە هەناوییەمان هەبێت
05:04
we have to this idea of proximity to bodies,
94
292840
3538
باشترە لەگەل ئەم بیرۆکەی
،نزیکبوونە لە لاشە
،نزیکبوونە لە لاشە
05:08
proximity to death,
95
296378
2134
،نزیکبوونەوە لە مەرگ
05:10
or how this notion just does not fit
96
298512
2520
یاخود چۆن ئەم بیروڕایە چۆن ناگونجێت
05:13
into our very biological or medical
97
301032
3252
لەگەڵ پێناسەی بایۆلۆجی و پزیشکیی ئێمە
05:16
sort of definition of death,
98
304284
2804
.بۆ مەرگ
05:19
I like to think about what the Torajan way
99
307088
3087
پێم خۆشە بیر بکەمەوە
لەوەی ڕێگە تۆراجاییەکە
لەوەی ڕێگە تۆراجاییەکە
05:22
of viewing death encompasses of the human experience
100
310175
4756
بۆ پیشاندانی مەرگ ئەو ئەزموونە
مرۆڤایەتییە دەگرێتە خۆی
مرۆڤایەتییە دەگرێتە خۆی
05:26
that the medical definition leaves out.
101
314931
5033
.کە لە پێناسە پزیشکییەکەدا نییە
05:31
I think that Torajans socially recognize
102
319964
3741
پێم وایە تۆراجاییەکان
بە کۆمەڵایەتییانە دەیناسنەوە
بە کۆمەڵایەتییانە دەیناسنەوە
05:35
and culturally express
103
323705
3130
و بە کەلتورییانە دەریدەبڕن
05:38
what many of us feel to be true
104
326835
2462
ئەو شتەی کە زۆربەمان هەست دەکەین ڕاستە
05:41
despite the widespread acceptance
105
329297
2424
سەرباری ئەو قبوڵکردنە باو و بڵاوەی
05:43
of the biomedical definition of death,
106
331721
4747
،بۆ پێناسە پزیشکییەکەی مردن هەیە
05:48
and that is that our relationships with other humans,
107
336468
3895
ئەوەش ئەوەیە کە پەیوەندیمان
،بە مرۆڤەکانی دیکەوە
،بە مرۆڤەکانی دیکەوە
05:52
their impact on our social reality,
108
340363
3506
کاریگەرییان لەسەر ڕاستیە کۆمەڵایەتیەکانمان
05:55
doesn't cease with the termination
109
343869
2476
کۆتایی نایەت لەگەڵ کۆتایی
05:58
of the physical processes of the body,
110
346345
3981
،پڕۆسە سروشتییەکانی لەشدا
06:02
that there's a period of transition
111
350326
2643
ماوەیەکی گواستنەوە هەیە
06:04
as the relationship between the living and the dead
112
352969
4221
تیایدا پەیوەندی نێوان مردوو و زینووەکان
06:09
is transformed but not ended.
113
357190
4853
.دەگۆڕێت بەڵام کۆتایی پێ نایەت
06:14
So Torajans express this idea of this enduring relationship
114
362043
4838
بۆیە تۆراجاییەکان فکری ئەم
پەیوەندییە بەردەوامە دەردەبڕن بە
پەیوەندییە بەردەوامە دەردەبڕن بە
06:18
by lavishing love and attention
115
366881
1842
نەخشاندنی خۆشەویستی و سەرنج
06:20
on the most visible symbol of that relationship,
116
368723
3270
،لەسەر بەرچاوترین هێمای ئەو پەیوەندییە
06:23
the human body.
117
371993
1777
.جەستەی مرۆڤ
06:25
So my husband has fond memories
118
373770
2824
هاوسەرەکەم بیرەوەری خۆشی هەیە
06:28
of talking to and playing with
119
376594
2546
لەگەڵ قسەکردن و یاریکردن لەگەڵ
06:31
and generally being around his deceased grandfather,
120
379140
3461
و بە شێوەیەکی گشتی مانەوەی
،لەگەڵ باپیرە کۆچکردووکەیدا
،لەگەڵ باپیرە کۆچکردووکەیدا
06:34
and for him there is nothing unnatural about this.
121
382601
3275
.و بۆ ئەو هیچ شتێکی ناسروشتی لەمەدا نییە
06:37
This is a natural part of the process
122
385876
2929
ئەمە بەشێکی سروشتی پرۆسەکەیە
06:40
as the family comes to terms with the transition
123
388805
3469
کە خێزانەکە دەگەنە ئەو گواستنەوەیە
06:44
in their relationship to the deceased,
124
392274
2692
،لە پەیوەندییەکەیاندا لەگەڵ کۆچکردووەکەدا
06:46
and this is the transition from relating to the deceased
125
394966
2489
ئەمەش گواستنەوەیە لە
بەسترانەوە بە کۆچکردووەکەوە
بەسترانەوە بە کۆچکردووەکەوە
06:49
as a person who's living
126
397455
2270
وەکو کەسێک کە دەژی
06:51
to relating to the deceased
127
399725
1902
بۆ بەسترانەوە بە کۆچکردووەکەوە
06:53
as a person who's an ancestor.
128
401627
1826
.وەکو کەسیک کە لە باپیرانە
06:55
And here you can see these wooden effigies
129
403453
2185
لێرەدا دەتوانن پەیکەرە دارینەکان ببینن
06:57
of the ancestors,
130
405638
1203
،کە هی باوباپیرەکانن
06:58
so these are people who have already been buried,
131
406841
1591
،ئەمانە کەسانێکن کە پێشتر نێژراون
07:00
already had a funeral ceremony.
132
408432
1466
پێشتر مەراسیمی پرسەیان بۆکراوە
07:01
These are called tau tau.
133
409898
2910
.پێیان دەوترێت تاو تاو
07:04
So the funeral ceremony itself
134
412808
2520
هەر مەراسیمی پرسەکە خۆی
07:07
embodies this relational perspective on death.
135
415328
3896
ئەم دیدگا پەیوەندیدارە
.بۆ مەرگ بەرجەستە دەکات
.بۆ مەرگ بەرجەستە دەکات
07:11
It ritualizes the impact of death on families
136
419224
4383
کاریگەری مردن لەسەر خێزانەکان و کۆمەڵگاکان
07:15
and communities.
137
423607
2223
.دەکات بە نەریت
07:17
And it's also a moment of self-awareness.
138
425830
3168
.هەروەها ساتێکی هۆشیاری خۆییە
07:20
It's a moment when people think about who they are,
139
428998
3129
ساتێکە تێیدا خەڵکی بیر
،دەکەنەوە دەربارەی ئەوەی کە کێن
،دەکەنەوە دەربارەی ئەوەی کە کێن
07:24
their place in society,
140
432127
3505
،پلەیان لە کۆمەڵگە
07:27
and their role in the life cycle
141
435632
2303
و ڕۆڵیان لە سوڕی ژیاندا
07:29
in accordance with Torajan cosmology.
142
437935
4193
،بە گوێرەی گەردونزانی تۆراجایی
07:34
There's a saying in Toraja
143
442128
1654
وتەیەک هەیە لە تۆراجا
07:35
that all people will become grandparents,
144
443782
3134
،کە هەموو خەڵکی دەبن بە داپیرە و باپیرە
07:38
and what this means is that after death,
145
446916
2381
،ئەمەش مانای ئەوە کە دوای مردن
07:41
we all become part of the ancestral line
146
449297
2849
هەمومان دەبینە بەشێک لە هێڵێکی باوباپیرانە
07:44
that anchors us between the past and the present
147
452146
3808
کە لە نێوان ڕابردوو و ئێستەدا ڕامان دەگرێت
07:47
and will define who our loved ones are into the future.
148
455954
4989
بۆ داهاتوو پێناسەی ئەوەمان
.دەکات کە خۆشەویستانمان کێن
.دەکات کە خۆشەویستانمان کێن
07:52
So essentially, we all become grandparents
149
460943
2789
بە شێوەیەکی بنەڕەتی، ئێمە
هەموومان دەبینە داپیرە و باپیرە
هەموومان دەبینە داپیرە و باپیرە
07:55
to the generations of human children
150
463732
2414
بۆ نەوەکانی ئەو منداڵانەی
07:58
that come after us.
151
466146
3014
.کە دوای خۆمان دێن
08:01
And this metaphor of membership
152
469160
2229
ئەم مێتافۆری ئەندامێتییە
08:03
in the greater human family
153
471389
2130
لە خێزانە مەزنەکەی مرۆڤایەتیدا
08:05
is the way that children also describe
154
473519
1845
ئەو ڕێگەیەیە کە منداڵان پێی
08:07
the money that they invest
155
475364
1578
ئەو پارەیەی کە دەیخەنە
08:08
in these sacrificial buffaloes
156
476942
1971
ئەم گامێشە قوربانیانەوە ،ڕووندەکەنەوە
08:10
that are thought to carry people's soul
157
478913
2042
کە پێیان وایە ڕۆحی مرۆڤەکانی هەڵگرتووە
08:12
from here to the afterlife,
158
480955
2170
،لێرەوە بۆ دنیاکەی تر
08:15
and children will explain
159
483125
1586
منداڵەکان باس لەوە دەکەن
08:16
that they will invest the money in this
160
484711
2579
کە ئەم پارەیە دەخەنە ئەمەوە
08:19
because they want to repay their parents
161
487290
2427
چونکە دەیانەوێت ئەوقەرزەی
دایک و باوکیان بدەنەوە
دایک و باوکیان بدەنەوە
08:21
the debt for all of the years their parents spent
162
489717
3245
لە بری ئەو هەموو ساڵانەی
ئەوان بەسەریان بردبوو
ئەوان بەسەریان بردبوو
08:24
investing and caring for them.
163
492962
2514
.و تەرخانیان کردبوو بۆ گرنگیدان بە ئەمان
08:27
But the sacrifice of buffalo
164
495476
2710
بەڵام گامێش کردنە قوربانی و
08:30
and the ritual display of wealth
165
498186
2687
پیشاندانی نەریتییانەی سەروەت و سامان
08:32
also exhibits the status of the deceased,
166
500873
3055
،پلە و پایەی مردووەکەش دەردەخات
08:35
and, by extension, the deceased's family.
167
503928
3292
.لە گەڵیشیدا، هی خێزانەکەشی
08:39
So at funerals, relationships are reconfirmed
168
507220
4128
بۆیە لە پرسەکاندا، پەیوەندییەکان
پشتڕاست دەکرێنەوە
پشتڕاست دەکرێنەوە
08:43
but also transformed
169
511348
2313
بەڵام دەشگوێزرێنەوە
08:45
in a ritual drama that highlights
170
513661
2640
لە ڕێوڕەسمێکدا کە
08:48
the most salient feature about death in this place:
171
516301
3778
دیارترین نیشانەی مردن
:لەم شوێنەدا دەخاتە ڕوو
:لەم شوێنەدا دەخاتە ڕوو
08:52
its impact on life and the relationships of the living.
172
520079
5266
کاریگەرییەکەی لەسەر ژیان
.و پەیوەندی نێوان زیندووەکان
.و پەیوەندی نێوان زیندووەکان
08:57
So all of this focus on death
173
525345
2815
ئەم هەموو تەرکیزە لەسەر مردن
09:00
doesn't mean that Torajans don't aspire
174
528160
2636
مانای ئەوە نییە کە تۆراجاییەکان هیوایان
09:02
to the ideal of a long life.
175
530796
2676
.بە بیرۆکەی ژیانێکی درێژ نییە
09:05
They engage in many practices
176
533472
2069
لە زۆر چالاکیدا بەشداری دەکەن
09:07
thought to confer good health
177
535541
2128
کە گوایە تەندروستییەکی باش و مانەوە
09:09
and survival to an advanced age.
178
537669
2864
.تا تەمەنێکی پێشکەوتوو دەبەخشێت
09:12
But they don't put much stock
179
540533
2167
بەڵام سەرمایەی زۆر نادەن لە پێناو
09:14
in efforts to prolong life in the face of debilitating illness
180
542700
4999
درێژکردنەوەی ژیان بە
ڕووبەرووبوونەوەی نەخۆشی لاوازکەر
ڕووبەرووبوونەوەی نەخۆشی لاوازکەر
09:19
or in old age.
181
547699
2655
.یان تەمەنی زۆر
09:22
It's said in Toraja that everybody has
182
550354
1863
لە تۆراجا دەوترێت کە هەموو کەس
09:24
sort of a predetermined amount of life.
183
552217
2737
.جۆرێک لە تەمەنی دیاریکراوی هەیە
09:26
It's called the sunga'.
184
554954
1978
.پێی دەوترێت سونگا
09:28
And like a thread, it should be allowed to unspool
185
556932
3068
وەکو دەزوویەک دەبێت
ڕێگەی پێ بدرێت بکرێتەوە
ڕێگەی پێ بدرێت بکرێتەوە
09:32
to its natural end.
186
560000
2940
.هەتا کۆتاییە سروشتییەکەی خۆی
09:34
So by having death as a part
187
562940
2548
بۆیە بوونی مەرگ وەک بەشێک لە
09:37
of the cultural and social fabric of life,
188
565488
4169
،بنیاتی کلتووری و کۆمەڵایەتی ژیان
09:41
people's everyday decisions about their health
189
569657
2973
کار دەکاتە سەر بڕیارە ڕۆژانەییەکانی
خەڵکی دەربارەی تەندروستی و
خەڵکی دەربارەی تەندروستی و
09:44
and healthcare are affected.
190
572630
3301
.پەرەپێدانی تەندروستی خۆیان
09:47
The patriarch of my husband's maternal clan,
191
575931
3127
،سەرگەورەی خێڵی هاوسەرەکەم
09:51
Nenet Katcha,
192
579058
2072
،نێنێت کاچا
09:53
is now approaching the age of 100, as far as we can tell.
193
581130
5653
ئەوەندەی ئێمە بزانین، ئێستا تەمەنی
.بەرەو ١٠٠ ساڵ دەڕوات
.بەرەو ١٠٠ ساڵ دەڕوات
09:58
And there are increasing signs
194
586783
2102
و نیشانەکان زۆرن
10:00
that he is about to depart on his own journey for Puya.
195
588885
4643
بۆ ئەوەی کەوا خەریکە گەشتەکەی
.خۆی بەرەو پویا دەست پێ دەکات
.خۆی بەرەو پویا دەست پێ دەکات
10:05
And his death will be greatly mourned.
196
593528
4931
.و مەرگی ئەو داخێکی زۆر گەورە دەبێت
10:10
But I know that my husband's family
197
598459
2216
بەڵام دەزانم کەوا خێزانی مێردەکەم
10:12
looks forward to the moment
198
600675
2218
چاوەڕێی ئەو ساتەن
10:14
when they can ritually display
199
602893
3657
کە تیایدا لە ڕێوڕەسمێکدا دەریدەبڕن
10:18
what his remarkable presence has meant to their lives,
200
606550
4733
کە چەندێک بوونی ئەو گرنگ و
،کاریگەر بووە لە ژیانیاندا
،کاریگەر بووە لە ژیانیاندا
10:23
when they can ritually recount
201
611283
1738
کە تیایدا نەریتییانە چیرۆکی
10:25
his life's narrative,
202
613021
2015
،ژیانی دەگێڕنەوە
10:27
weaving his story
203
615036
1764
بە تێهەڵکێشانی چیرۆکی ئەو
10:28
into the history of their community.
204
616800
4022
.لەگەڵ مێژووی کۆمەڵەگەیاندا
10:32
His story is their story.
205
620822
3832
.چیرۆکی ئەو چیرۆکی ئەوانە
10:36
His funeral songs will sing them a song about themselves.
206
624654
5772
گۆرانییەکانی پرسەکەی ئەو
.گۆرانی دەبن دەربارەی خۆیان
.گۆرانی دەبن دەربارەی خۆیان
10:42
And it's a story that has no discernible beginning,
207
630426
3785
،و چیرۆکێکە کە سەرەتایەکی ڕوونی نییە
10:46
no foreseeable end.
208
634211
2621
.کۆتاییەکی پێشبینیکراوی نییە
10:48
It's a story that goes on
209
636832
1936
چیرۆکێکە کە دەمێنێتەوە
10:50
long after his body no longer does.
210
638768
4652
.زۆر زیاتر لە مانەوەی جەستەی
10:55
People ask me if I'm frightened or repulsed
211
643420
4520
خەڵکی لێم دەپرسن کە ئایا دەترسم
10:59
by participating in a culture
212
647940
2720
لە بەشداریکردنم لە کلتورێکی وادا
11:02
where the physical manifestations of death
213
650660
2671
کە تیایدا دیاردەی مەرگ
11:05
greet us at every turn.
214
653331
1779
.لە هەموو سوچێکدا ڕوبەڕوومان دەبێتەوە
11:07
But I see something profoundly transformative
215
655110
3230
بەڵام من شتێکی تا بڵێی کاریگەر دەبینم لە
11:10
in experiencing death as a social process
216
658340
3415
ئەزموونکردنی مردن وەکو
پرۆسەیەکی کۆمەڵایەتی
پرۆسەیەکی کۆمەڵایەتی
11:13
and not just a biological one.
217
661755
3256
.نەک تەنها وەکو پڕۆسەیەکی بایۆلۆجی
11:17
In reality, the relationship between the living and the dead
218
665011
4064
لە ڕاستیدا، پەیوەندی نێوان
زیندوو و مردووەکان
زیندوو و مردووەکان
11:21
has its own drama in the U.S. healthcare system,
219
669075
3290
درامای خۆی هەیە لە سیستمی
،پەرەپێدانی تەندروستی ئەمریکادا
،پەرەپێدانی تەندروستی ئەمریکادا
11:24
where decisions about how long to stretch
220
672365
2543
کە تیایدا بڕیاردان سەبارەت
بەوەی تا چەنێک پەتی
بەوەی تا چەنێک پەتی
11:26
the thread of life are made based on our emotional
221
674908
3273
ژیانمان درێژبکەینەوە
بەستراوەتەوە بە پەیوەندییە
بەستراوەتەوە بە پەیوەندییە
11:30
and social ties with the people around us,
222
678181
2625
عاتفی و کۆمەڵایەتییەکانمانەوە
،لەگەڵ دەوروبەرماندا
،لەگەڵ دەوروبەرماندا
11:32
not just on medicine's ability to prolong life.
223
680806
5119
نەک تەنها توانای دەرمان
.بۆ درێژکردنەوەی ژیان
.بۆ درێژکردنەوەی ژیان
11:37
We, like the Torajans,
224
685925
2725
،ئێمە، وەکو تۆراجاییەکان
11:40
base our decisions about life
225
688650
2795
بڕیارەکانمان دەربارەی ژیان
لەسەر ئەو مانا و پێناسانە
لەسەر ئەو مانا و پێناسانە
11:43
on the meanings and the definitions
226
691445
3648
دامەزراون کە ئێمە
11:47
that we ascribe to death.
227
695093
2264
.داومانەتە پاڵ مەرگ
11:49
So I'm not suggesting that anyone in this audience
228
697357
3543
من پێشنیاری ئەوە ناکەم کە
هەموو کەسێک لەم گوێگرانە
هەموو کەسێک لەم گوێگرانە
11:52
should run out and adopt the traditions
229
700900
2232
ئەبێت ڕاکەن و نەریتەکانی تۆراجاییەکان
11:55
of the Torajans.
230
703132
1622
.وەربگرن
11:56
It might be a little bit difficult
231
704754
1592
لەوانەیە کەمێک قورس بێت
11:58
to put into play in the United States.
232
706346
3334
.کە جێبەجێبکرێت لە ئەمریکا
12:01
But I want to ask what we can gain
233
709680
1881
بەڵام دەمەوێت بپرسم کە دەتوانین
12:03
from seeing physical death not only as a biological process
234
711561
4439
چی بەدەستبهێنین لە نەبینینی مردنی
جەستەیی وەکو پڕۆسەیەکی بایۆلۆجی بە تەنها
جەستەیی وەکو پڕۆسەیەکی بایۆلۆجی بە تەنها
12:08
but as part of the greater human story.
235
716000
4492
بەڵکو بینینی وەکو بەشێک لە
.چیرۆکە مەزنەکەی مرۆڤایەتی
.چیرۆکە مەزنەکەی مرۆڤایەتی
12:12
What would it be like to look on
236
720492
2531
چی دەبێت کە بە خۆشەویستییەوە سەیری
12:15
the expired human form with love
237
723023
3449
فۆرمە بەسەرچووەکەی مرۆڤ بکەین
12:18
because it's so intimately a part of who we all are?
238
726472
3724
لەبەر ئەوەی زۆر بە قووڵی بەشێکە لە ئێمە؟
12:22
If we could expand our definition of death
239
730196
2887
گەر ئێمە بمانتوانیبا پێناسەی
خۆمان بۆ مەرگ فراوانتر بکەین
خۆمان بۆ مەرگ فراوانتر بکەین
12:25
to encompass life,
240
733083
2411
،بۆ چواردەورگرتنی ژیان
12:27
we could experience death as part of life
241
735494
3914
دەمانتوانی ئەزمونی مەرگ
بکەین وەکو بەشێک لە ژیان
بکەین وەکو بەشێک لە ژیان
12:31
and perhaps face death
242
739408
2262
و ڕەنگە بە شتێکی جیاواز لە ترس
12:33
with something other than fear.
243
741670
4463
.ڕووبەڕووی مەرگ ببوینایەتەوە
12:38
Perhaps one of the answers to the challenges
244
746133
2943
ڕەنگە یەکێک لە وەڵامەکان
بۆ ئەو بەرەنگارییانەی
بۆ ئەو بەرەنگارییانەی
12:41
that are facing the U.S. healthcare system,
245
749076
2853
،ڕوبەڕووی سیستمی تەندروستی ئەمریکا دەبنەوە
12:43
particularly in the end-of-life care,
246
751929
2426
،بە تایبەتی لە چاودێری لە کۆتایی ژیاندا
12:46
is as simple as a shift in perspective,
247
754355
3030
،هێندەی گۆڕانکارییەک لە دیدگەدا ئاسانە
12:49
and the shift in perspective in this case
248
757385
2017
و ئەو گۆڕانکارییە لە دیدگادا لەم حاڵەتەدا
12:51
would be to look at the social life of every death.
249
759402
5628
بریتییە لەوەی سەیری ژیانە کۆمەڵایەتییەکەی
.هەر مەرگێک بکەین
.هەر مەرگێک بکەین
12:57
It might help us recognize that the way we limit
250
765030
3485
لەوانەیە یارمەتیمان بدات لەوە
تێبگەین کە ئەو شێوەیەی ئێمە
تێبگەین کە ئەو شێوەیەی ئێمە
13:00
our conversation about death
251
768515
1676
گفتوگۆکانمان دەربارەی مەرگ
13:02
to something that's medical or biological
252
770191
3035
سنووردار دەکەین بۆ شتێک
کە پزیشکی و بایۆلۆجییە
کە پزیشکی و بایۆلۆجییە
13:05
is reflective of a larger culture that we all share
253
773226
3823
ڕەنگدانەوەی کلتورێکی گەورەترە
کە هەمومان هاوبەشی دەکەین
کە هەمومان هاوبەشی دەکەین
13:09
of avoiding death, being afraid of talking about it.
254
777049
5650
ئەویش سڵ کردنەوەیە لە
.مەرگ، ترسە لە باس کردنی
.مەرگ، ترسە لە باس کردنی
13:14
If we could entertain and value
255
782699
4440
گەر ئێمە بمانتوانیبا
چێژ ببینین لێی و قەدری
چێژ ببینین لێی و قەدری
13:19
other kinds of knowledge about life,
256
787139
3123
،جۆرەکانی تری زانیاری دەربارەی ژیان بگرین
13:22
including other definitions of death,
257
790262
3674
،لە نێویاندا پێناسەکانی دیکەی مەرگ
13:25
it has the potential to change the discussions
258
793936
2202
ئەوە توانای ئەوەی دەبێت
ئەو گفتوگۆیانە
ئەو گفتوگۆیانە
13:28
that we have about the end of life.
259
796138
3747
.بگۆڕێت کە دەربارەی کۆتایی ژیان دەیکەین
13:31
It could change the way that we die,
260
799885
4093
،دەتوانێت ئەو شێوەیە بگۆڕێت کە پێی دەمرین
13:35
but more importantly,
261
803978
2012
،بەڵام لە هەمووی گرنگتر
13:37
it could transform the way that we live.
262
805990
7102
دەتوانێت شێوازی
.ژیانکردنمان بگۆڕێت
.ژیانکردنمان بگۆڕێت
13:45
(Applause)
263
813101
4000
(چەپڵە)
ABOUT THE SPEAKER
Kelli Swazey - AnthropologistKelli Swazey examines how religious and spiritual practices form group identity, and play a vital role in structuring the interactions of individuals within a culture.
Why you should listen
Kelli Swazey is fascinated by two big questions: how do we know who we are, and how does our identity shape interactions with others? As a cultural anthropologist, Swazey has explored these ideas by researching how religion, spirituality and politics define society in Indonesia, where she has lived for more than 10 years. Swazey is currently a lecturer at the Center for Cross-Cultural and Religious Studies at Gadjah Mada University.
In her research, Swazey has looked at Christian-Muslim relations in North Sulawesi, documented Indonesian church services in New England and taken an interest in the funeral practices in Tana Toraja, located in eastern Indonesia. Her husband is an ethnic Torajan, and Swazey found herself fascinated by his stories of playing with his grandfather long after he was dead. Examinging the way Torajans make death a unique part of village life has deeply influenced her own thoughts on the end of life, she says. This is why she loves anthropology: because thinking about human difference has the power to teach us about ourselves.
Swazey has also embarked on an unusual cultural tour of Indonesia: she is learning to sing a song from every province.
Watch Swazey's TEDxUbud 2018 talk here.
Kelli Swazey | Speaker | TED.com