TEDGlobal 2005
Steven Levitt: Surprising stats about child carseats
ستێڤن لێڤیت : باس لە کوشنی منداڵان دەکات بۆ ئۆتۆمبیلەکان
Filmed:
Readability: 3
1,039,922 views
ستێڤین لێڤیت، چەند داتایەک دەخاتە ڕوو کە ئەوە نیشان دەدەات کوشنی منداڵان لە سەیارەدا هێندەی پشتێنی سەلامەتی گرنگ نی یە بۆ پاراستنی گیانی منداڵان لە کاتی ڕووداوی هاتوچۆدا
Steven Levitt - Economist
Steven Levitt's eye-opening Freakonomics took economic theory into the real world of suburban parenting and urban drug gangs, turning conventional wisdom upside-down. Full bio
Steven Levitt's eye-opening Freakonomics took economic theory into the real world of suburban parenting and urban drug gangs, turning conventional wisdom upside-down. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
Once upon a time, there was a dread disease that afflicted children.
0
0
5000
ڕۆژێک لە ڕۆژان، نەخۆشیەکی ترسناک بوو بە هەڕەشە بۆ سەر ژیانی منداڵان .
00:23
And in fact, among all the diseases that existed in this land,
1
5000
4000
لە ڕاستیدا ، لە ناو هەموو ئەو نەخۆشیانەی کە لەم ووڵاتەدا هەبوون
00:27
it was the worst. It killed the most children.
2
9000
3000
خراپترینیان بوو و بووە هۆی مردنی زۆربەی مناڵان .
00:30
And along came a brilliant inventor, a scientist,
3
12000
3000
لەو کاتەدا داهێنەر و زانایاکی بە توانا
00:33
who came up with a partial cure for that disease.
4
15000
3000
توانی چارەسەرێکی بەشی ( جزئی ) بۆ ئەم نەخۆشیە بدۆزێتەوە .
00:36
And it wasn't perfect. Many children still died,
5
18000
4000
بەڵام ئەم چارەسەرە یەکجاری نەبوو . وە لە دوای ئەوەش هێشتا چەندین منداڵ مردن .
00:40
but it was certainly better than what they had before.
6
22000
3000
بەڵام بە دڵنیاییەوە بارودۆخەکە لە پیشتر باشتر بوو چونکە بوونی چارەسەرێک ئەگەر چی یەکجاریش نەبێت لە نەبوونی باشترە .
00:43
And one of the good things about this cure was that it was free,
7
25000
6000
یەکێک لە تایبەتمەندیەکانی ئەم چارەسەرە ئەوە بوو کە زۆر هەرزان بوو
00:49
virtually free, and was very easy to use.
8
31000
2000
، وە بەکارهێنانیشی ئاسان بوو .
00:51
But the worst thing about it was that you couldn't use it
9
33000
3000
بەڵام گەورەترین کێشەی ئەم چارەسەرە ئەوە بوو کە نەدەتوانرا
00:54
on the youngest children, on infants, and on one-year-olds.
10
36000
4000
بۆ مناڵی زۆر بچووک یان منالی شیرەخۆر و مناڵی یەک ساڵ بەکاربهێنرێت .
00:58
And so, as a consequence, a few years later,
11
40000
2000
بۆیە لە دەرئەنجامی ئەمەدا و دوای چەند ساڵێکی کەم،
01:00
another scientist -- perhaps maybe this scientist
12
42000
2000
زانایەکی تر کە ڕەنگە بە ئەندازەی
01:02
not quite as brilliant as the one who had preceded him,
13
44000
4000
زاناکەی یەکەم جار بە توانا نەبوبێت
01:06
but building on the invention of the first one --
14
48000
2000
بەڵام بە پشت بەستن بە داهێنانەکەی زانای یەکەم
01:08
came up with a second cure.
15
50000
3000
توانی چارەسێکی تر بۆ ئەم نەخۆشیە بدۆزێتەوە.
01:11
And the beauty of the second cure for this disease
16
53000
3000
لایەنی باشی دووەم چارەسەر
01:14
was that it could be used on infants and one-year-olds.
17
56000
4000
ئەوە بوو کە دەتوانرا بۆ مناڵی شیرە خۆر و مناڵی یەک سالیش بەکاربهێنرێت .
01:18
And the problem with this cure was it was very expensive,
18
60000
5000
بەڵام گرفتی ئەم چارەسەرەیان ئەوە بوو کە نرخەکەی زۆر گران بوو
01:23
and it was very complicated to use.
19
65000
1000
وە بەکارهێنانی زۆر قورس بوو .
01:24
And although parents tried as hard as they could to use it properly,
20
66000
4000
لەگەل ئەوەی کە دایک و باوکی مناڵەکان ئەوپەری هەوڵی خۆیان ئەدا تا بتوانن بە شێوەیەکی ڕاست و دروست بەکاری بهێنن,
01:28
almost all of them ended up using it wrong in the end.
21
70000
4000
بەڵام زۆربەی زۆریان هەڵەیان ئەکرد لە بەکارهێنانی دا .
01:32
But what they did, of course, since it was so complicated and expensive,
22
74000
3000
لەبەر گرانی نرخ و قورسی بەکارهێنانی,
01:35
they only used it on the zero-year-olds and the one-year-olds.
23
77000
3000
تەنها بۆ منداڵی یەک ساڵ و خوار تەمەنی یەک سال یان بەکار دەهێنا.
01:38
And they kept on using the existing cure that they had
24
80000
3000
وە پاشان بەردەوام بوون لەسەر بەکارهێنانی
01:41
on the two-year-olds and up.
25
83000
1000
ئەو چارەسەرەی کە هەبوو بۆ مندالی دوو ساڵ و بەرەو سەر .
01:42
And this went on for quite some time. People were happy.
26
84000
2000
ئەم چارەسەر کردنە بەردەوام بوو بۆ ماوەیەکی زۆر و خەلکی دڵخۆشبوون .
01:44
They had their two cures. Until a particular mother,
27
86000
3000
بەم شێوەیە خەڵکی دوو جۆر چارەسەریان لەبەر دەست دا بوو . هەتا
01:47
whose child had just turned two, died of this disease.
28
89000
5000
ئەو کاتەی منداڵێک کە تازە تەمەنی بوو بوو بە ٢ سال بە هۆی ئەم نەخۆشیەوە مرد .
01:52
And she thought to herself, "My child just turned two,
29
94000
4000
دایکی منادلەکە بیری کردەوەو ووتی '' مندالەکەم تازە بوو بوو بە دوو سال
01:56
and until the child turned two, I had always used
30
98000
4000
و هەتا پێش ئەو تەمەنە من هەمیشە
02:00
this complicated, expensive cure, you know, this treatment.
31
102000
5000
ئەم چارەسەرە گران و ئالۆزەم بەکاردەهێنا.
02:05
And then the child turned two, and I started using
32
107000
1000
پاشان کە منداڵەکە بوو بە دوو ساڵ دەستم کرد بە بەکارهێنانی
02:06
the cheap and easy treatment, and I wonder" --
33
108000
3000
چارەسەرە هەرزان و ئاسانەکە ، پێم سەیرە . ''
02:09
and she wondered, like all parents who lose children wonder --
34
111000
2000
دایکەکە بە هەمان شێوەی دایک و باوکەکانی تر پرسیاری ئەوەی لا دروست بوو
02:11
"if there isn't something that I could have done,
35
113000
2000
'' چی ئەبوو ئەگەر نەم توانیایە هیچ شتێک بکەم
02:13
like keep on using that complicated, expensive cure."
36
115000
4000
بۆ نموونە بەردەوام بوون لەسەر بەکارهێنانی ئەو چارەسەرە گران و ئالۆزە . ''
02:17
And she told all the other people, and she said,
37
119000
3000
بە هەموو خەلکەکەی ووت
02:20
"How could it possibly be that something
38
122000
2000
'' چۆن ئەبێت شتێکی
02:22
that's cheap and simple works as well as something
39
124000
3000
هەرزان و سادە هەمان کاریگەری
02:25
that's complicated and expensive?"
40
127000
2000
شتێکی گران و ئالۆزی ( لە بەکارهێنان ) دا هەبێت ؟ ''
02:27
And the people thought, "You know, you're right.
41
129000
2000
خەڵکەکە بیریان کردەوەو وتیان '' راست دەکەیت
02:29
It probably is the wrong thing to do to switch
42
131000
2000
ڕەنگە دوور کەوتنەوە لە بەکارهێنانی چارەسەرە گرانەکە و ڕوو کردنە
02:31
and use the cheap and simple solution."
43
133000
3000
بەکارهێنانی چارەسەرە هەرزان و سادەکە کارێکی هەڵە بێت .''
02:34
And the government, they heard her story and the other people,
44
136000
3000
حکومەت هەواڵەکەی بیست
02:37
and they said, "Yeah, you're right, we should make a law.
45
139000
3000
خەڵکەکە و حکومەت راستی قسەی ژنەکەیان دووپات کردەوەو حکومەت بڕیاری
02:40
We should outlaw this cheap and simple treatment
46
142000
2000
دا کە بەکارهێنانی چارەسەرە سادە و هەرزانەکە قەدەغە بکات
02:42
and not let anybody use this on their children."
47
144000
3000
و رێگە نەدەن کە هیچ کەس بۆ مناڵەکانی خۆی بەکاری بهێنێ .
02:45
And the people were happy. They were satisfied.
48
147000
2000
خەڵکەکە دڵخۆش و ڕزای بوون
02:47
For many years this went along, and everything was fine.
49
149000
3000
بۆ ماوەی چەند ساڵێک بارودۆخەکە بەم شێوەیە بەردەوام بوو وە هەموو شتێ باش بوو .
02:50
But then along came a lowly economist, who had children himself,
50
152000
5000
دواتر ئابووری ناسێکی پلە نزم کە خاوەنی جەند مناڵێک بوو
02:55
and he used the expensive and complicated treatment.
51
157000
7000
چارەسەرە گران و ئاڵۆزەکەی بەکارهێنا .
03:02
But he knew about the cheap and simple one.
52
164000
2000
بەڵام دەربارەی چارەسەرە هەرزان و سادەکەش شتی ئەزانی
03:04
And he thought about it, and the expensive one
53
166000
2000
و بیری لێئەکردەوە . بە نیسبەت ئەوەوە چارەسەرە گرانەکە
03:06
didn't seem that great to him. So he thought,
54
168000
3000
زۆر کاریگەر نەبوو . بۆیە ووتی
03:09
"I don't know anything about science, but I do know something about data,
55
171000
3000
'' من دەربارەی زانست هیچ زانیاریم نیە بەڵام شتێک لەسەر داتاو زانیاری ئەزانم
03:12
so maybe I should go and look at the data
56
174000
2000
بۆیە ڕەنگە وا پێویست بکات سەیرێکی داتاکان بکەم
03:14
and see whether this expensive and complicated treatment
57
176000
4000
و تەئکید بکەمەوە و بزانم کە ئایا ئەم رێگە چارە گران و ئالۆزە
03:18
actually works any better than the cheap and simple one."
58
180000
3000
هەر بەڕاستی کاریگەری باشترە لە چارەسەرە هەرزان و سادەکە . ''
03:21
And lo and behold, when he went through the data,
59
183000
2000
شتێکی سەیر ڕوویدا کاتێک کە بەناو داتاکان دا دەگەڕا
03:23
he found that it didn't look like the expensive, complicated
60
185000
3000
بۆی دەرکەوت کە شتەکە بەو شێوەیە نیە و
03:26
solution was any better than the cheap one,
61
188000
3000
چارەسەرە گران و ئاڵۆزەکە بە هیچ شێوەیەک باشتر نیە لە چارەسەرە هەرزانەکە
03:29
at least for the children who were two and older --
62
191000
2000
هەر نەبێت بۆ ئەو منداڵانەی کە دوو ساڵ و بەرەوسەر بوون
03:31
the cheap one still didn't work on the kids who were younger.
63
193000
3000
لەگەڵ ئەوەشدا چارەسەرە هەرزانەکە کاریگەری نەبوو لەسەر ئەو منداڵانەی کە تەمەنیان لە دوو ساڵ کەمتر بوو .
03:34
And so, he went forth to the people and he said,
64
196000
4000
بۆیە بە خێرایی چووە ناو خەڵک و ووتی
03:38
"I've made this wonderful finding:
65
200000
2000
'' من شتێکی زۆر سەرنج ڕاکێشم بۆ دەرکەوتووە:
03:40
it looks as if we could just use the cheap and simple solution,
66
202000
3000
وا دیارە ئێمە دەتوانین تەنها چارەسەرە هەرزانەکە بەکاربهێنین
03:43
and by doing so we could save ourselves 300 million dollars a year,
67
205000
3000
و بەو شێوەیە دەتوانین ساڵانە ٣٠٠ ملیۆن دۆلار پاشەکەوت بکەین
03:46
and we could spend that on our children in other ways."
68
208000
2000
و دەتوانین ئەو بڕە پارەیە لە کۆمەڵێک شتی تردا سەرف بکەین بۆ مندالەکانمان . ''
03:48
And the parents were very unhappy, and they said,
69
210000
4000
دایک و باوکەکان زۆر دلتەنگ بوون و ووتیان
03:52
"This is a terrible thing, because how can the cheap and easy thing
70
214000
2000
'' ئەمە شتێکی ترسناکە، چۆن ئەگونجێت شتێکی سادەو هەرزان
03:54
be as good as the hard thing?" And the government was very upset.
71
216000
4000
بە هەمان شێوەی شتێکی ئالۆز و گران باش بێت ؟ وە حکومەتیش زۆر تووڕە و دلگران بوو لەم هەواڵە .
03:58
And in particular, the people who made this expensive solution
72
220000
3000
بە تایبەتی ئەو کەسانەی کە بژێویان لەسەر چارەسەرە گرانەکە بوو
04:01
were very upset because they thought,
73
223000
2000
زۆر تووڕە بوون چونکە ئەیان ووت
04:03
"How can we hope to compete with something that's essentially free?
74
225000
3000
'' ئێمە چۆن بتوانین کێبڕکێی شتێکی ئاوا زۆر هەرزان بکەین ؟
04:06
We would lose all of our market."
75
228000
2000
بازاڕو ئیشەکەمان لەدەست ئەدەین .''
04:08
And people were very angry, and they called him horrible names.
76
230000
3000
خەڵک زۆر تووڕە بوون و بە ناوی ناخۆش بانگیان ئەکرد .
04:11
And he decided that maybe he should leave the country
77
233000
3000
ئابووری ناسەکە وای هەست ئەکرد کە ڕەنگە پێویست بێت بۆ ماوەی چەند ڕۆژێک ووڵات جێبهێلێت
04:14
for a few days, and seek out some more intelligent,
78
236000
4000
وهەندێک کەسی زیرەکتر
04:18
open-minded people in a place called Oxford,
79
240000
3000
و مێشک کراوە تر بدۆزێتەوە لە شوێنێک بە ناوی ئۆکسفۆرد
04:21
and come and try and tell the story at that place.
80
243000
3000
و هەوڵ بدات چیرۆکەکەیان بۆ بگێڕێتەوە لەو شوێنەدا .
04:24
And so, anyway, here I am. It's not a fairy tale.
81
246000
4000
بەهەر حاڵ، من وا لێرەم . ئەمە چیرۆكێکی خەیاڵی نیە
04:28
It's a true story about the United States today,
82
250000
2000
بەڵکو چیرۆکیکی راستەقینەیە دەربارەی ئەمڕۆی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
04:30
and the disease I'm referring to is actually
83
252000
3000
وە ئەو نەخۆشیەی باسی ئەکەم
04:33
motor vehicle accidents for children.
84
255000
3000
ئەوڕووداوانەی ئۆتۆمبێلە کە منداڵان تیایاندا دەبنە قوربانی .
04:36
And the free cure is adult seatbelts, and the expensive cure --
85
258000
6000
ڕێگە چارە هەرزانەکە بریتیە لە پشتێنی سەلامەتی وە ڕێگەچارە گرانەکەش
04:42
the 300-million-dollar-a-year cure -- is child car seats.
86
264000
4000
واتە چارەسەرە ٣٠٠ ملیۆن دۆلاریەکە بریتیە لە شوێنی دانیشتن ( کوشن )ی سەیارەی تایبەت بە مندالان .
04:46
And what I'd like to talk to you about today
87
268000
2000
ئەمڕۆ حەز دەکەم باسی
04:48
is some of the evidence why I believe this to be true:
88
270000
3000
هەندێک بەڵگە بکەم کە ڕوونی دەکاتەوە بۆچی
04:51
that for children two years old and up,
89
273000
2000
شوێنی دانیشتن ( کوشن )ی سەیارە هیچ سودێکی سەلمێندراوی راستەقینەی نیە
04:53
there really is no real benefit -- proven benefit -- of car seats,
90
275000
5000
بۆ منداڵی تەمەن دوو ساڵ و بەرەو سەر
04:58
in spite of the incredible energy
91
280000
5000
سەرەڕای ئەو هەوڵ و ماندوبون و ووزە زۆرەی
05:03
that has been devoted toward expanding the laws
92
285000
3000
کە تەرخان کراوە بە مەبەستی پەرەپێدان و فراوان کردنی یاساکان و وە
05:06
and making it socially unacceptable
93
288000
2000
هەول دان بۆ ئەوەی بەکارهێنانی قایشی سەلامەتی بۆ منداڵان لە ڕووی کۆمەلایەتیەوە
05:08
to put your children into seatbelts. And then talk about why --
94
290000
5000
بە کارێکی ناپەسەند سەیر بکرێت
05:13
what is it that makes that true?
95
295000
1000
و چی وای کردوە کە ئەوەی من دەیڵێم راست دەربچێت ؟
05:14
And then, finally talk a little bit about a third way,
96
296000
3000
لە کۆتایی دا بە کورتی باس لە رێگە چارەی سێ هەم دەکەم
05:17
about another technology, which is probably better than anything we have,
97
299000
3000
کە بریتیە لە تەکنیکێک کە لەوانەیە باشتربێت لە هەموو ڕێگە چارەسەرەکانی تر لە بەر دەستمانن
05:20
but which -- there hasn't been any enthusiasm for adoption
98
302000
3000
بەڵام ئەم ڕێگەیە تا ئێستا زۆر لە لایەن خەڵکەوە بەکار نەهاتووە
05:23
precisely because people are so enamored
99
305000
2000
لەبەر ئەوەی خەڵکی زیاتر ڕێگە چارەی کوشنەکەیان
05:25
with the current car seat solution. OK.
100
307000
3000
لا پەسەند و باشە.
05:28
So, many times when you try to do research on data,
101
310000
3000
زۆر جار کە دەتەوێت لێکۆڵینەوە بکەیت لەسەر داتاکان
05:31
it records complicated stories -- it's hard to find in the data.
102
313000
4000
لێکۆڵینەوەکە ڕوداو و چیرۆکی زۆر ئالۆزی تێ دەکەوێت بە شێوەیەک کە دەست کەوتنی ئەو شتەی مەبەستتە قورس ئەبێت .
05:35
It doesn't turn out to be the case when you look at seatbelts versus car seats.
103
317000
3000
بەڵام ئەمە ڕوونادات کاتێک وورد دەبیتەوە لە پشتێنی سەلامەتی و بەراوردی دەکەیت بە کوشن .
05:38
So the United States keeps a data set
104
320000
2000
ویلایەتە یەکگرتووەکان داتای لەسەر هەموو
05:40
of every fatal accident that's happened since 1975.
105
322000
3000
ئەو روداوە کوشندانە کۆکردۆتەوە کە لە سالڵی ١٩٧٥ و بە دواوە روویان داوە .
05:43
So in every car crash in which at least one person dies,
106
325000
3000
بۆیە هەموو ئەو روداوانەی کە تیایاندا بە لایەنی کەمەوە کەسێک دەبێتە قوربانی
05:46
they have information on all of the people.
107
328000
2000
ئەمان زانیاریان لەسەر هەموو قوربانیەکان هەیە .
05:48
So if you look at that data -- it's right up on the National Highway
108
330000
3000
بۆیە کاتێک سەیری داتاکان دەکەیت کە لە پێگەی ئیدارەی سەلامەتی گواستنەوەی هێلە نیشتمانیە گشتیەکان
05:51
Transportation Safety Administration's website --
109
333000
2000
( National Highway Transportation Safety Administration )
بڵاو کراوەتەوە
بڵاو کراوەتەوە
05:53
you can just look at the raw data,
110
335000
2000
و لێیان ورد دەبیتەوە دەبینیت کە تەنها کۆمەڵێک بەڵگەی
05:55
and begin to get a sense of the limited amount of evidence
111
337000
4000
زۆر کەم هەن لەسەر سوودی کوشن
05:59
that's in favor of car seats for children aged two and up.
112
341000
3000
بۆ مندالی دوو ساڵ و بەرەو سەر .
06:02
So, here is the data. Here I have, among two- to six-year-olds --
113
344000
4000
لێرە داتاکانمان لەبەردەستە، کە ئاماژە بەوە دەکات بە شێوەیەکی گشتی کەس کوشن بەکارناهێنیت
06:06
anyone above six, basically no one uses car seats,
114
348000
2000
بۆ مندالی تەمەن ٢-٦ سال و سەروی ٦ ساڵیش
06:08
so you can't compare -- 29.3 percent of the children who are unrestrained
115
350000
6000
بۆیە ناتوانیت بەرورد بکەیت .
06:14
in a crash in which at least one person dies, themselves die.
116
356000
4000
29.3 % ی ئەو منداڵانەی بە پشتێنی سەلامەتی نابەسترێنەوە دەبنە قوربانی لەو روداوانەی کە تیایاندا کەسێک یان زیاتر دەمرێت.
06:18
If you put a child in a car seat, 18.2 percent of the children die.
117
360000
5000
ڕێژەی % ١٨.٢ ی ئەو مندالانەی لەسەر کوشن دادەنرێن دەبنە قوربانی لە ڕوداوەکان دا .
06:23
If they're wearing a lap-and-shoulder belt, in this raw data,
118
365000
2000
ئەو مندالانەی کە پشتێنی سەلامەتی بە تەواوی (ران و سنگ یان بگرێت ) بەکاردەهێنن رێژەی مردن تیایاندا دەگاتە % ١٩.٤
06:25
19.4 percent die. And interestingly, wearing a lap-only seatbelt,
119
367000
5000
بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەرانە! ئەو منداڵانەی کە تەنها نیوەی پشتێنەکە بەکاردێنن و تەنها ڕانیان ئەبەستنەوە ن.
06:30
16.7 percent die. And actually, the theory tells you
120
372000
2000
بە ڕێژەی % ١٦.٧ دەمرن . بە پێی تیۆریەکە، بەکارهێنانی پشتێنی سەلامەتی
06:32
that the lap-only seatbelt's got to be worse
121
374000
3000
تەنها بۆ بەستنەوەی ڕانەکان خراپترە لەوەی کە پشتێنەکە
06:35
than the lap-and-shoulder belt. And that just reminds you
122
377000
1000
بە تەواوی بەکار بهێنرێت واتە ڕان و سنگ یش ببەستێتەوە. ئەمەش ئەوەمان بیر دەخاتەوە
06:36
that when you deal with raw data, there are hundreds
123
378000
2000
کاتێک کار لەسەر زانیاری سەرەتایی دەکەیت
06:38
of confounding variables that may be getting in the way.
124
380000
3000
سەدان ژمارە و دەرئەنجامی سەرەتایی هاوشێوەو سەر لێتێکدەر دێنە ڕێت.
06:41
So what we do in the study is -- and this is just presenting
125
383000
5000
بۆیە ئەوەی ئێمە دەیکەین تەنها پیشاندانی
06:46
the same information, but turned into a figure to make it easier.
126
388000
3000
هەمان زانیاریە بەڵام بە شێوەی خشتەیەک بۆ ئەوەی ئاسانتر و ڕوونتر بێت .
06:49
So the yellow bar represents car seats,
127
391000
3000
ستوونە زەردەکە نیشانەی کوشنە
06:52
the orange bar lap-and-shoulder, and the red bar lap-only seatbelts.
128
394000
4000
پرتەقالیەکە نیشانەی پشتێنی سەلامەتی ڕان و شانە و ستوونە سورەکە تەنها پشتێنی سەلامەتی ڕانە .
06:56
And this is all relative to unrestrained --
129
398000
2000
هەتا ستونەکە بەرزتر
06:58
the bigger the bar, the better. Okay.
130
400000
1000
بێت باشترە.
06:59
So, this is the data I just showed, OK?
131
401000
2000
ئەمە ئەو زانیاریانەیە کە کەمێک بەر لە ئێستا ئاماژەم پێدا .
07:01
So the highest bar is what you're striving to beat.
132
403000
3000
ئێمە کار بۆ ئەوە دەکەین کە بگەین بە بەرزترین ئەنجام .
07:04
So you can control for the basic things, like how hard the crash was,
133
406000
4000
بۆ ئەوەی بتوانین کۆنترۆلی کۆمەڵێک شتی بنەڕەتی بکەین وەک ئاستی بە‌هێزی روداوەکە
07:08
what seat the child was sitting in, etc., the age of the child.
134
410000
4000
تەمەنی مندالەکە و زانینی ئەو کوشنەی تیای دانیشتووە
07:12
And that's that middle set of bars.
135
414000
2000
کە هەموو ئەمانە لەو ٣ ستوونەی ناوەڕاستدا رون کراونەتەوە .
07:14
And so, you can see that the lap-only seatbelts
136
416000
3000
وەک لە خشتەکەدا دیارە ، بەکارهێنانی پشتێنی سەلامەتی تەنها بۆ
07:17
start to look worse once you do that.
137
419000
2000
بەستنەوەو گرتنی ڕان خراپترە لەوەی کە بۆ بەستنەوەی شان و ڕان بەکاربهێنرێت .
07:19
And then finally, the last set of bars,
138
421000
2000
لە دوایین بەشی خشتەکەدا کۆمەلە ستوونێک
07:21
which are really controlling for everything
139
423000
3000
هەن کەلە ڕێگەیانەوە کۆنتڕۆلی هەمو شتێک دەکرێت
07:24
you could possibly imagine about the crash,
140
426000
2000
و دەتوانیت زانیاری لەسەر
07:26
50, 75, 100 different characteristics of the crash.
141
428000
3000
نزیکەی ٧٥،٥٠ تاکو ١٠٠ تایبەتمەندی جیاوازی روداوەکە دەست بکەوێت.
07:29
And what you find is that the car seats and the lap-and-shoulder belts,
142
431000
3000
ئەوەش دیارە کە کاتێک هەول ئەدرێت ژیانی قوربانیان رزگار بکرێت ، زیانە
07:32
when it comes to saving lives, fatalities look exactly identical.
143
434000
4000
گیانیەکانی کوشن و پشتێنی سەلامەتی شان و ڕان هاوشێوەن .
07:36
And the standard error bands are relatively small around these estimates as well.
144
438000
4000
وە جیاوازیەکی زۆر کەم بەدی دەکرێت بەراورد بە پێوەرەکان
07:40
And it's not just overall. It's very robust
145
442000
3000
کە ئەمەش شتێکی ئاسایی یە
07:43
to anything you want to look at.
146
445000
2000
و لەهەموو شتێکدا ئەو جیاوازیانە هەیە.
07:45
One thing that's interesting: if you look at frontal-impact crashes --
147
447000
3000
شتێکی زۆر سەرنچ ڕاکێش، ئەگەر سەیرێکی ئەو روداوانە بکەین کە تیایدا پێشی ئۆتۆمبێلەکە
07:48
when the car crashes, the front hits into something --
148
450000
3000
بەر شتێک یان رویەک دەکەوێت
07:51
indeed, what you see is that the car seats look a little bit better.
149
453000
4000
دەبینین کە کوشنەکان کەمێک باشترن .
07:55
And I think this isn't just chance.
150
457000
2000
وە من وا هەست دەکەم کە ئەمە ڕێکەوت نیە .
07:57
In order to have the car seat approved,
151
459000
1000
بۆ ئەوەی کوشنێکی باش و پەسەندکراوت هەىێت
07:58
you need to pass certain federal standards,
152
460000
3000
پێویستە لەو مەرجانە دەربچیت کە حکومەتی ناوەندی دایناوە
08:01
all of which involve slamming your car into a direct frontal crash.
153
463000
5000
کە بریتیە لە تاقیکردنەوەی پێشی ئۆتۆمبێلەکە بە کێشانی بە روویەک یان شتێک دا
08:06
But when you look at other types of crashes, like rear-impact crashes,
154
468000
2000
بەڵام کاتێک سەیری جۆرە جیاوازەکانی تری پێکدادان دەکەیت بۆ نموونە پێکدادا ن و بەرکەوتن لە دواوە ،
08:08
indeed, the car seats don't perform as well.
155
470000
3000
دەرەکەویت کە کوشنەکان هیچ دەورێکی ئەوتۆیان نیە.
08:11
And I think that's because they've been optimized to pass,
156
473000
2000
وە پێم وایە لەبەر ئەوەیە
08:13
as we always expect people to do,
157
475000
2000
کە کوشنەکان پێشتر ئامادە کراون بۆ تاقی کردنەوە
08:15
to optimize relative to bright-line rules
158
477000
2000
ئەمەش هەمان ئەو شتەیە کە
08:17
about how affected the car will be.
159
479000
4000
ئێمە لە خەلكی چاوەروان دەکەین.
08:21
And the other thing you might argue is,
160
483000
1000
شتێکی تر کە لەوانەیە جێی مشتومر بێت ئەوەیە کە بڵیێت
08:22
"Well, car seats have got a lot better over time.
161
484000
2000
'' کوشنی سەیارەکان بە تێپەڕبونی کات زۆر باشتر بوون،
08:24
And so if we look at recent crashes --
162
486000
3000
بۆیە کاتێک سەیری ڕووداوەکانی
08:27
the whole data set is almost 30 years' worth of data --
163
489000
2000
ئەم ٣٠ سالەی دوایی ئەکەین
08:29
you won't see it in the recent crashes. The new car seats are far, far better."
164
491000
2000
هەست بەوە ناکەین . بەڵکو ئەوەی دیارە ئەوەیە
08:31
But indeed, in recent crashes the lap-and-shoulder seatbelts,
165
493000
4000
کە لە راستیدا پشتێنی سەلامەتی زۆر لە
08:35
actually, are doing even better than the car seats.
166
497000
3000
کوشنەکان کاریگەرترن و پێشکەوتنی زیاتریان بەخۆوە بینیوە . ''
08:38
They say, "Well, that's impossible, that can't be."
167
500000
3000
ئەڵێن شتی وا مەحالە و ناگونجێت
08:41
And the line of argument, if you ask parents, is,
168
503000
2000
بەڵام ئەگەر پرسیار لە دایکان و باوکان بکەیت ئەوان پێیان وایە راستە.
08:43
"But car seats are so expensive and complicated,
169
505000
3000
دەڵێن بەڵام کوشن زۆر لە
08:46
and they have this big tangle of latches,
170
508000
3000
پشتێنی سەلامەتی گرانترە
08:49
how could they possibly not work better than seatbelts
171
511000
3000
و دروست کردنیشی لەو ئالۆزترە چۆن
08:52
because they are so expensive and complicated?"
172
514000
2000
ئەگونجێت پشتێنی سەلامەتی لە کوشن باشتر بێت ؟
08:54
It's kind of an interesting logic,
173
516000
3000
ئەمەی خەڵک دەیڵین شتێکی مەنتیقیە بەڵام لەوە
08:57
I think, that people use. And the other logic, they say,
174
519000
3000
مەنتیقی تر ئەوەیە دیارە پشتێنی سەلامەتی باشترە ئەگینا
09:00
"Well, the government wouldn't have told us [to] use them
175
522000
2000
حکومەت بە خەڵکی نەدەوت
09:02
if they weren't much better."
176
524000
2000
کە بەکاری بهێنن .
09:04
But what's interesting is the government telling us to use them
177
526000
2000
بەڵام ئەو داوایەی حکومەت کە دەڵێت پشتێنی سەلامەتی بەکاربهێنرێت زۆر
09:06
is not actually based on very much.
178
528000
2000
کاری پێناکرێت.
09:08
It really is based on some impassioned pleas of parents
179
530000
3000
لە بری ئەوە خەڵک کوشن بەکاردەهێنن لەسەر ئەساسی
09:11
whose children died after they turned two,
180
533000
3000
هەست و سۆزی دایک و باوکی ئەو منداڵانەی لە دوای
09:14
which has led to the passage of all these laws -- not very much on data.
181
536000
4000
تەمەنی ٢ سالی مردوون کە ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی زۆر کار بە یاساکان نەکرێت
09:18
So you can only get so far, I think, in telling your story
182
540000
4000
زۆر ناچینە ناوەرۆکی بابەتەکەوە
09:22
by using these abstract statistics.
183
544000
2000
تەنها ئاماژە بە ئەو ئامارانە دەکەین.
09:24
And so I had some friends over to dinner, and I was asking --
184
546000
5000
ئێوارەیەک کۆمەڵێک هاوڕێم بانگهێشت کرد بۆ نانی ئێوارە
09:29
we had a cookout -- I was asking them what advice they might have for me
185
551000
3000
وە پرسیاری ئەوەم لێکردن بزانم چی بکەم باشە بۆ ئەوەی ئەو خاڵەی هەمە بیسەلمـێنم
09:32
about proving my point. They said, "Why don't you run some crash tests?"
186
554000
4000
و ئامۆژگاری چیم دەکەن لەو بارەوە .
09:36
And I said, "That's a great idea."
187
558000
2000
ووتیان '' بۆ ناچیت هەندێک تێست بکەیت؟ '' منیش بۆچونەکەیانم بە دل بوو .
09:38
So we actually tried to commission some crash tests.
188
560000
2000
دوای ئەوە هەوڵماندا کە چەند تێستێکی ئۆتۆمبێل بکەین .
09:40
And it turns out that as we called around to the independent
189
562000
5000
بۆ ئەو مەبەستە پەیوەندیمان کرد بە هەموو کۆمپانیاکانی
09:45
crash test companies around the country,
190
567000
3000
تێستی ئۆتۆمىێل لە سەرانسەری وڵاتدا
09:48
none of them wanted to do our crash test
191
570000
2000
بەڵام هیچ کامیان ئامادە نەبوون کارەکەمان بۆ بکەن
09:50
because they said, some explicitly, some not so explicitly,
192
572000
4000
چونکە بە قسەکانیاندا دیار بوو لە شتێک دەترسان و دەیان ووت
09:54
"All of our business comes from car seat manufacturers.
193
576000
2000
" هەموو سەرچاوەی کارەکەی ئێمە بریتیە لە بەرهەمهێنانی کوشن .
09:56
We can't risk alienating them by testing seatbelts relative to car seats."
194
578000
4000
ناتوانین سەرکەشی وا بکەین و تێستی کوشن بکەین و بەراوردی بکەین بە پشتێنی سەلامەتی . ''
10:00
Now, eventually, one did. Under the conditions of anonymity,
195
582000
4000
بەڵام لە کۆتایی دا کۆمپانیایەک ئامادەیی خۆی نیشاندا بەو مەرجەی
10:04
they said they would be happy to do this test for us --
196
586000
3000
ناوەکەی ئاشکرا نەکەین و دلخۆشی خۆیان دەربڕی لەو بارەوە
10:07
so anonymity, and 1,500 dollars per seat that we crashed.
197
589000
5000
و داوای بڕی ١٥٠٠ دۆلاریان کرد بۆ هەر کوشنێک کە لە تێستەکەدا زیانی پێ بگات.
10:12
And so, we went to Buffalo, New York,
198
594000
2000
چووین بۆ بەفلۆ لە نیویۆرک
10:14
and here is the precursor to it.
199
596000
2000
و وەک لە وێنەکەدا دیارە ئەو
10:16
These are the crash test dummies,
200
598000
2000
پەیکەرانە هی منداڵن وتایبەتن بە تێست
10:18
waiting for their chance to take the center stage.
201
600000
3000
وە لە چاوەروانی ئەوەدان لە تێستەکەدا بەکاربهێنرێن.
10:21
And then, here's how the crash test works.
202
603000
2000
ئەمەش دیمەنی چۆنێتی ئەنجامدانی تێستی پێکدادانەکەیە.
10:23
Here, they don't actually crash the entire car, you know --
203
605000
3000
لە تێستەکەدا ئۆتۆمبێلەکە بە تەواوی بەکارناهێنرێت
10:26
it's not worth ruining a whole car to do it.
204
608000
3000
چونکە وەک دەزانن تێستێک ئەوە ناهێنێت سەیارەیەکی تەواوی بۆ تێکبشکێنرێت.
10:29
So they just have these bench seats,
205
611000
1000
وەک دیارە کوشنەکان و پشتێنی سەلامەتیەکانیش
10:30
and they strap the car seat and the seatbelt onto it.
206
612000
2000
بەو قاعیدە ئاسنەوە جێگیر کراون.
10:32
So I just wanted you to look at this.
207
614000
2000
دەمویست سەیری ئەمە بکەن .
10:34
And I think this gives you a good idea of why parents think
208
616000
2000
وە پێم وایە ئەمە بەرچاو رونیەکتان دەەداتێ کە بۆچی دایکان و باوکان وا هەست دەکەن
10:36
car seats are so great. Look at the kid in the car seat.
209
618000
2000
کوشن زۆرباش و کاریگەرە . سەیری ئەو منداڵەی سەر ئەو کووشنەی پێشەوە بکەن
10:38
Does he not look content, ready to go,
210
620000
3000
ئایا دلخۆش و باش دیار نیەو ئامادەی ؟
10:41
like he could survive anything? And then, if you look at the kid in back,
211
623000
2000
هەموو شتێک نیە ؟ پاشان سەیری ئەو مندالەی دواوە بکەن
10:43
it looks like he's already choking before the crash even happens.
212
625000
3000
وەک ئەوە وایە کە تەنانەت بەر لە روداوەکە بخنکێت.
10:46
It's hard to believe, when you look at this, that
213
628000
3000
بروا کردن بەمە قورسە چونکە کاتێ سەیری مندالەکە دەکەیت
10:49
that kid in back is going to do very well when you get in a crash.
214
631000
2000
زۆر باش دیارە و وا دیار نیە کێشەی هەبێت کاتی روداوەکە.
10:51
So this is going to be a crash
215
633000
2000
ئێستا دیمەنی روداوەوەکە دەبینین
10:53
where they're going to slam this thing forward into a wall
216
635000
3000
کە تیایدا ئەو قاعیدەیە بە کوشنەکانی سەریەوە بەر دیوارێک دەکەوێت
10:56
at 30 miles an hour, and see what happens. OK?
217
638000
3000
بە خێرایی ٣٠ میل لە کاتژمێرێک دا وسەیر بکەن بزانن چی رودەدات .
10:59
So, let me show you what happens.
218
641000
2000
با نیشانتان بەم چی رودەدات
11:01
These are three-year-old dummies, by the way.
219
643000
3000
ئەو پەیکەرانە هی مندالی ٣ ساڵن
11:04
So here -- this is the car seat. Now watch two things:
220
646000
2000
ئەوەش دیمەنی کوشنەکەی پیشەوەیە سەرنجی ٢ شت بدەن
11:06
watch how the head goes forward,
221
648000
2000
سەرەتا سەرنج بدەن کە چۆن سەری مندالەکە بەرەو پێشەوە دەروات
11:08
and basically hits the knees -- and this is in the car seat --
222
650000
2000
و بەر ئەژنۆکان دەکەوێت
11:10
and watch how the car seat flies around, in the rebound, up in the air.
223
652000
5000
وە سەیر بکەن بزانن کوشنەکە چۆن لەجێی خۆی دەجولێت و پاش و پێش دەکات .
11:15
The car seat's moving all over the place.
224
657000
2000
کوشنەکە بە هەمو ئاراستەکاندا دەجولێت .
11:17
Bear in mind there are two things about this.
225
659000
2000
پێویستە ٢ شت لەبەر چاو بگیرێت
11:19
This is a car seat that was installed by someone
226
661000
3000
یەکەمیان ئەوەیە کە ئەم کوشنە کەسێک دایناوە
11:22
who has installed 1,000 car seats, who knew exactly how to do it.
227
664000
3000
کە ١٠٠٠ کوشنی داناوەو و تەواو شارەزای ئیشەکە بوەو زانیویەتی چۆن بیکات
11:25
And also it turned out these bench seats
228
667000
1000
وە دەریش کەوتوە بەستنەوەی کوشنەکان بەو
11:26
are the very best way to install car seats.
229
668000
3000
قاعیدەوە باشترین شێوازی چیگیرکردنی کوشنە .
11:29
Having a flat back makes it much easier to install them.
230
671000
3000
بونی ئەو پشتە تەختە ( فلات ) ە کاری جێگیر کردنی کوشنەکانی زۆر ئاسان کردوە
11:32
And so this is a test that's very much rigged in favor of the car seat,
231
674000
3000
وە دانانی کوشن بەو شێوەیە تەواو لە بەرژەوەندی کوشنەکەیەو زیاتر سودی کوشن دەر دەخات
11:35
OK? So, that kid in this crash fared very well.
232
677000
3000
بۆیە ئەو مندالەی پێشەوە سەرکەوتوبوو بەو شێوازەی پێویست بو کارەکەی خۆی کرد
11:38
The federal standards are
233
680000
2000
بە پێی ستانداردەکانی حکومەت ئەگەر بتەوێت کوشنەکانت پەسەند بکرێن
11:40
that you have to score below a 1,000
234
682000
2000
پێویستە کوشنەکان لە ١٠٠٠ خاڵ کەمتر
11:42
to be an approved car seat on this crash,
235
684000
2000
بەدەست بهێنیت لە تێستەکەدا
11:44
in some metric of units which are not important.
236
686000
4000
زۆر گرنگ نیە ئەگەر هەندێک زیاد و کەم هەبێت لە ژمارەکاندا
11:48
And this crash would have been about a 450.
237
690000
3000
وە ژمارەی بەدەسهاتوو لەم تێستەدا بریتیە لە ٤٥٠ خاڵ
11:51
So this car seat was actually an above-average car seat
238
693000
2000
بۆیە دەتوانین بلێین ئەم کوشنە لە کووشنێکی ئاسایی زیاترە
11:53
from Consumer Reports, and did quite well.
239
695000
2000
و زۆر سەرکەوتوو بوو لە تێستەکەدا
11:55
So the next one. Now, this is the kid, same crash,
240
697000
3000
لە هەمان روداوو هەمان تێست دا ئێستا سەرەی ئەو مندالەی دواوەیە
11:58
who is in the seatbelt. He hardly moves at all, actually,
241
700000
5000
کە بەروارد بەو مندالەی پێشەوە جێگیرەو کەمێک دەجوڵێت .
12:03
relative to the other child. The funny thing is,
242
705000
3000
ئەوەی جێی پێکەنینە ئەوەیە
12:06
the cam work is terrible because they've only set it up
243
708000
3000
کارکردنی کامێراکان زۆر ورد نیە ، چونکە تەنها بەو شێوەوەیەی جێگیرکراون
12:09
to do the car seats, and so, they actually don't even have a way
244
711000
2000
وێنەی رووداوەکە دەگرن و لە ڕاستیدا هیچ ڕێگەیەک نی یە
12:11
to move the camera so you can see the kid that's on the rebound.
245
713000
2000
کە کامێراکەی پێ بجوڵێنرێت و وێنەی منداڵەکە بگرێت
12:13
Anyway, it turns out that those two crashes, that actually
246
715000
4000
بەهەر حاڵ، لەتێستەکەدا خاڵی کوشنەکان جیاواز بوو
12:17
the three-year-old did slightly worse. So, he gets about a 500
247
719000
4000
ئەنجامی کوشنی منداڵەکەی دواوە کەمێک خراپ بو کە بریتی بوو لە ٥٠٠ خال
12:21
out of -- you know, on this range -- relative to a 400 and something.
248
723000
4000
.وە کوشنی پێشەوە ٤٠٠ خالی بەدەستهێنا
12:25
But still, if you just took that data from that crash
249
727000
3000
بەڵام لەگەل ئەوەشدا ئەگەر ئەنجامەکانی تێستەکە
12:28
to the federal government, and said, "I have invented a new car seat.
250
730000
3000
ببەیت بۆ حکومەتی ناوەندی و بلێیت کوشنێکی تازەم دا‌هێناوە و
12:31
I would like you to approve it for selling,"
251
733000
3000
ئەمەوێت پەسەندی بکەن و ریگەم بدەن بیفرۆشم
12:34
then they would say, "This is a fantastic new car seat, it works great.
252
736000
3000
ئەوا پێت دەڵێن ئەمە کوشنێکی زۆر باشە و سەرکەوتووە
12:37
It only got a 500, it could have gotten as high up as a 1,000."
253
739000
2000
تەنها٥٠٠ خالی بەدەست هێناوە لە کاتێکدا دەگونجا ١٠٠٠ خال بەدەست بهێنێت
12:39
And this seatbelt would have passed with flying colors
254
741000
3000
وە ئەو پشتێنی سەلامەتیە لە مەرجەکانی حکومەت دەردەچێت و
12:42
into being approved as a car seat.
255
744000
2000
ڕیگە دەدرێت بەکاربهێنرێت و بۆ کوشنەکان دادەنرێت
12:44
So, in some sense, what this is suggesting
256
746000
2000
ئەمەش بۆمان روون دەکاتەوە کە ئەوەی ژیانی مندالان
12:46
is that it's not just that people are setting up their car seats wrong,
257
748000
3000
دەخاتە مەترسیەوە تەنها هەلەی خەڵکی نیە لە چۆنێتی دانانی کوشنەکاندا
12:49
which is putting children at risk. It's just that, fundamentally,
258
751000
2000
بەڵکو بەشێوەیەکی سەرەکی
12:51
the car seats aren't doing much.
259
753000
2000
ئەوەیە کوشنەکان خۆیان زۆر دەوریکی ئەوتۆیان نیە ئەمە جگە لە هەلەی خەلکیش
12:53
So here's the crash. So these are timed at the same time,
260
755000
2000
ئەمەش وێنەی تێستەکەیە. وەک دیارە جوڵەکانیش سات بە سات تۆمار کراون
12:55
so you can see that it takes much longer with the car seat --
261
757000
2000
وەک دەبینیت جوڵانی منداڵەکە بۆ پێشەوەو پاشان
12:57
at rebound, it takes a lot longer --
262
759000
2000
بۆ دواوە کاتێکی زۆر دەخایەنێت
12:59
but there's just a lot less movement for child who's in the seatbelt.
263
761000
4000
بەلام ئەو منداڵەی کە لە دواوە دانیشتوە جولەی کەمترە لە چاو مندالەکەی پێشەوە
13:03
So, I'll show you the six-year-old crashes as well.
264
765000
2000
ئێستا دیمەنی روداوێک نیشان دەدەین کە هی منداڵی تەمەن ٦ سالە
13:05
The six-year-old is in a car seat, and it turns out
265
767000
5000
مندالە ٦ سالەکە لسەسەر ئەو کوشنەیە وا دەردەکەوێت
13:10
that looks terrible, but that's great. That's like a 400, OK?
266
772000
5000
کە ئەنجامەکەی باش نەبێت بەلام زۆر باشە و ٤٠٠ خال تۆمار دەکات . باشە ؟
13:15
So that kid would do fine in the crash.
267
777000
1000
مندالەکە لە روداوەکەدا باش دەبێت و
13:16
Nothing about that would have been problematic to the child at all.
268
778000
4000
توشی هیچ کێشەیەک ناىێت
13:20
And then here's the six-year-old in the seatbelt,
269
782000
3000
ئەمە منداڵە ٦ سالەکەیە
13:23
and in fact, they get exactly within, you know,
270
785000
2000
جیاوازیەکی کاتی زۆر کەم لە نێوان جوڵەی کوشنەکەو مندالەکەدا هەیە
13:25
within one or two points of the same. So really, for the six-year-old,
271
787000
4000
تەنها یەک دوو خاڵێک بوو، بۆیە بۆ منداڵە شەش ساڵانەکە
13:29
the car seat did absolutely nothing whatsoever.
272
791000
4000
کوشنەکە هیچ کاریگەریەکی ئەوتۆی نەبوو
13:33
That's some more evidence, so in some sense --
273
795000
3000
ئەمەش هەندێک بەلگەی ترە
13:36
I was criticized by a scientist, who said, "You could never publish
274
798000
4000
لە لایەن زانایەکەوە رەخنەی ئەوەم لێگیرا
13:40
a study with an n of 4," meaning those four crashes.
275
802000
2000
کە ناتوانم لێکۆڵینەوەیەک بڵاو بکەمەوە تەنها بە پشت بەستن بە ٤ رووداو .
13:42
So I wrote him back and I said, "What about an n of 45,004?"
276
804000
4000
نامەیەکم بۆ نوسیەوەو وتم ئەی چی دەڵێی دەربارەی ٤٥،٠٠٤ روداو ؟
13:46
Because I had the other 45,000 other real-world crashes.
277
808000
2000
چونکە من ٤٥٠٠٠ روداوم لابو کە هەر بەراستی رویان دابوو
13:48
And I just think that it's interesting that the idea
278
810000
4000
شتێکی زۆر سەرنج ڕاکێشە بەلامەوە کە ئابوری ناسەکان
13:52
of using real-world crashes, which is very much something
279
814000
2000
بەکارهێنانی نموونەی زیندو و واقعی
13:54
that economists think would be the right thing to do,
280
816000
2000
بە شتێکی راست دادەنێن لە کاتێکدا زاناکان
13:56
is something that scientists don't actually, usually think --
281
818000
2000
بە کارێکی ناراستی دادەنێن
13:58
they would rather use a laboratory,
282
820000
3000
زاناکان لە جیاتی ئەوە پێیان باشە
14:01
a very imperfect science of looking at the dummies,
283
823000
2000
تاقیگە بەکاربهێنن لە کاتێکدا تاقیگە ناتوانێ ئەو ئەنجامانەی تێستەکان بە راست و دروستی
14:03
than actually 30 years of data of what we've seen
284
825000
4000
بەدەست بهێنێت بە ئەندازەی ئەوەی زانیاری
14:07
with children and with car seats.
285
829000
3000
کۆکراوەی ماوەی ٣٠ ساڵ بەدەستی دەهێنێت
14:10
And so I think the answer to this puzzle
286
832000
4000
وە بۆیە من پێم وایە وەلامی ئەم پرسیارە
14:14
is that there's a much better solution out there,
287
836000
3000
ئەوەیە کە لە دەرەوەی تاقیگە چارەسەرێکی زۆر باشتر هەیە
14:17
that's gotten nobody excited because everyone
288
839000
3000
کە هیچ کەس پێی دل خۆش نیە چونکە بە پێچەوانەی پێشبینی و ویستی ئەوانەوەیە
14:20
is so delighted with the way car seats are presumably working.
289
842000
4000
کەوا هەست دەکەن کوشن کاریگەر و باشە
14:24
And if you think from a design perspective,
290
846000
3000
ئەگەر باس لە دیزاینیش بکەیت
14:27
about going back to square one, and say,
291
849000
2000
و بگەڕێیتەوە بۆ شێوە چوار گۆشەییەکە و بلێیت
14:29
"I just want to protect kids in the back seat."
292
851000
2000
'' من دەمەوێت پارێزگاری لەو منداڵانە بکەم کە لە کوشنی دواوە دادەنیشن . ''
14:31
I don't there's anyone in this room who'd say,
293
853000
2000
بروا ناکەم کەس لەم هۆلەدا هەبێت بلێت
14:33
"Well, the right way to start would be,
294
855000
1000
'' سەرەتا باشترین شت ئەوەیە
14:34
let's make a great seat belt for adults.
295
856000
3000
کە پشتێنی سەلامەتی بۆ گەورەکان دروست بکەین
14:37
And then, let's make this really big contraption
296
859000
2000
ئینجا با ئەم قاعیدە گەورەیە بخەینە ناو سەیارەکەوەو
14:39
that you have to rig up to it in this daisy chain."
297
861000
3000
بە زنجیر و شت قایمی کەین . ''
14:42
I mean, why not start -- who's sitting in the back seat anyway except for kids?
298
864000
3000
. مەبەستم ئەوەیە بۆ ئەمە بۆ ئەو کەسانە نەکەین کە لە دواوە دادەنیشن جگە لە مندالان ؟
14:45
But essentially, do something like this,
299
867000
3000
بەلام بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ دروست کردنی شتێکی لەم جۆرە
14:48
which I don't know exactly how much it would cost to do,
300
870000
2000
کە نازانم چەندی تێدەچێت ،
14:50
but there's no reason I could see
301
872000
1000
هیچ هۆکاریک نابینم تا زیاتری تێ بچێت
14:51
why this should be much more expensive than a regular car seat.
302
873000
2000
وەک لە کوشنێکی ئاسایی
14:53
It's just actually -- you see, this is folding up -- it's behind the seat.
303
875000
4000
ئەوە دیارە و خۆشتان دەیبینن کە وا لەسەر کوشنەکەیە
14:57
You've got a regular seat for adults, and then you fold it down,
304
879000
2000
هەر کوشنی ئاساییە کە بۆ کەسی گەورەیە و ئەو پارچەی لەسەرە کە دادەدرێتەوە بۆ مندال
14:59
and the kid sits on top, and it's integrated.
305
881000
2000
و مندالەکە لەسەری دادەنیشێت وە شتێکی زۆر پێشکەوتووشە
15:01
It seems to me that this can't be a very expensive solution,
306
883000
4000
وە بە بروای من ئەم ڕێگە چارەیە زۆر گران نیەو زۆری تێناچیت
15:05
and it's got to work better than what we already have.
307
887000
3000
و باشترە لەو چارەسەرانەی پێشتر بەکارمان هێناوە
15:08
So the question is, is there any hope for adoption of something like this,
308
890000
5000
پرسیارەکە ئەوەیە : ئایە هیچ ئومێد هەیە کە شتێکی لەم جۆرە کاری پێبکرێت
15:13
which would presumably save a lot of lives?
309
895000
2000
کە لەوانەیە ژیانی زۆر کەس رزگار بکات ؟
15:15
And I think the answer, perhaps, lies in a story.
310
897000
4000
وەلامەکەی رەنگە لە چیرٶکێک دا بێت
15:19
The answer both to why has a car seat been so successful,
311
901000
4000
وەلامی هەر دوو ئەو پرسیارە کە بۆچی کوشنێک ئەوەندە سەرکەوتو بووە و
15:23
and why this may someday be adopted or not,
312
905000
3000
بۆچی ئەم کوشنە رۆژێک لە رۆژان لەوانەیە بەکار بێت یان لەوانەیە بەکار نەیەت،
15:26
lies in a story that my dad told me, relating to when he was a doctor
313
908000
4000
لە چیرۆکێک دایە کە باوکم بۆی گێرامەوە ئەو کاتەی کە دکتۆر بوو لە هێزی ئاسمانی
15:30
in the U.S. Air Force in England. And this is a long time ago:
314
912000
3000
ئەمریکا لە بەریتانیا کە ماوەیەکی زۆر لەمەو بەرە
15:33
you were allowed to do things then you can't do today.
315
915000
2000
ڕێگە پیدراو بوویت هەندێک شت هەیە بیکەیت کە ئێستا ناتوانی بیکەیت
15:35
So, my father would have patients come in
316
917000
4000
باوکم هەندێک نەخۆشی هەبوو کە دەهاتن بۆ لای
15:39
who he thought were not really sick.
317
921000
3000
هەستی دەکرد بە راستی نەخۆش نین
15:42
And he had a big jar full of placebo pills that he would give them,
318
924000
4000
باوکم دەرمانێکی زۆری هەبوو کە دەیدا بە نەخۆشەکان و و پێی دەوتن
15:46
and he'd say, "Come back in a week, if you still feel lousy."
319
928000
3000
''لە ماوەی هەفتەیەکدا وەرنەوە ئەگەر هەست تان کرد هەر نەخۆشن . ''
15:49
OK, and most of them would not come back,
320
931000
1000
دوای ئەوە زۆربەیان نەدەگەرانەوە،
15:50
but some of them would come back.
321
932000
2000
بەلام هەندێکیان دەهاتنەوە
15:52
And when they came back, he, still convinced they were not sick,
322
934000
4000
کە دەهاتنەوە باوکم هەر بروای وابوو نەخۆش نین و ئەم جارەش قوتویەکی تر دەرمانی دەدانێ
15:56
had another jar of pills. In this jar were huge horse pills.
323
938000
5000
بەڵام دەرمانی دووەم جار حەپی تایبەت بە ئەسپ بوو
16:01
They were almost impossible to swallow.
324
943000
2000
حەپەکان ئەوەندە گەورە بوون کە قوتدانیان زەحمەت بوو
16:03
And these, to me, are the analogy for the car seats.
325
945000
4000
من وا لێی تیدەگەم کە ئەمەش وەک بابەتی کوشنەکە وایە
16:07
People would look at these and say, "Man, this thing is so big
326
949000
4000
نەخۆشەکان سەیری حەپەکەیان دەکردو دەیان ووت '' ئەم شتە زۆر
16:11
and so hard to swallow. If this doesn't make me feel better,
327
953000
2000
گەورەیەو و قوتدانی قورسە . چی دەبێت ئەگەر وام لێنەکات
16:13
you know, what possibly could?"
328
955000
3000
هەست بکەم باشترم ؟
16:16
And it turned out that most people wouldn't come back,
329
958000
2000
دوایی دەمانبینی زۆربەی نەخٶشەکان نەدەهاتنەوە ،
16:18
because it worked. But every once in a while,
330
960000
3000
لەبەر ئەوەی حەپەکە کاری خۆی کردو چاک بونەوە پێی . بەڵام جار هەبوو
16:21
there was still a patient convinced that he was sick,
331
963000
5000
نەخۆشێک کە هەستی دەکرد هێشتا نەخٶشە
16:26
and he'd come back. And my dad had a third jar of pills.
332
968000
3000
دەگەرایەوە . باوکیشم بۆ سێ هەم جار قوتویەک دەرمانی دەدایە
16:29
And the jar of pills he had, he said,
333
971000
2000
باوکم دەیوت ئەوە بچوکترین دەنکە حەپە
16:31
were the tiniest little pills he could find,
334
973000
3000
کە توانیویەتی بیدۆزێتەوە و
16:34
so small you could barely see them.
335
976000
2000
دەیوت ئەوەندە بچوکن کە بینینیان زەحمەتە
16:36
And he would say, listen, I know I gave you that huge pill,
336
978000
2000
دوایی بە نەخۆشەکەی دەوت '' گوێ بگرە ، دەزانم پێشتر حەپێکی گەورەم
16:38
that complicated, hard-to-swallow pill before,
337
980000
4000
دایتێ کە قوتدانی زۆر زەحمەت بوو،
16:42
but now I've got one that's so potent,
338
984000
2000
ئێستا جۆرە حەپێکم ماوە کە زۆر بەهێزو کاریگەرە
16:44
that is really tiny and small and almost invisible.
339
986000
2000
بەڵام زۆر وردو بچوکەو بینینی زۆر قورسە
16:46
It's almost like this thing here, which you can't even see."
340
988000
3000
وەک ئەو شتەی ئەو سەر وایە کە تەنانەت ناشی بینیت . ''
16:49
And it turned out that never,
341
991000
2000
بەڵام دوایی دەردەکەوت ئەسڵەن حەپە
16:51
in all the times my dad gave out this pill, the really tiny pill,
342
993000
3000
وردو بچوک و کاریگەرەکە بوونی نەبووە و باوکم هیچی نەدەدانێ
16:54
did anyone ever come back still complaining of sickness.
343
996000
3000
نەخۆشەکەش کە بە حسابی خۆی حەپەکەی خواردبو هەرگیز نەدەگەرایەوە تا باسی نەخۆشی بکات و چاک دەبۆوە
16:57
So, my dad always took that as evidence
344
999000
3000
باوکم بەردەوام ئەمەی بە نموونە دەهێنایەوە
17:00
that this little, teeny, powerful pill
345
1002000
4000
کە ئەو حەپە بچوک و بەهێزە
17:04
had the ultimate placebo effect. And in some sense, if that's the right story,
346
1006000
4000
ئەو کاریگەریە گەورەی هەبووە. کەم تا زۆر، ئەگەربەکارهێنانی ئەم چیرۆکە بۆ ئەو بابەتەی ئێستامان راست بێت
17:08
I think integrated car seats you will see, very quickly,
347
1010000
2000
پێم وایە زۆر بە خیرایی هەموو کەس دەبێتە خاوەنی ئەم جۆرە تازە پێشکەوتوەی کوشن
17:10
becoming something that everyone has. The other possible conclusion
348
1012000
4000
شتێکی تر کە ڕووی دابێت ئەوەیە
17:14
is, well, maybe after coming to my father three times,
349
1016000
3000
لەوانەیە هەندێک کەس هەبووبن دوای ئەوەی ٣ جار سەردانی باوکمیان کرد
17:17
getting sent home with placebos, he still felt sick,
350
1019000
2000
هێشتا هەستیان بە نەخۆشی کردبێت و،
17:19
he went and found another doctor.
351
1021000
2000
چوبێتن بۆ لای دکتۆرێکی تر . مەبەستم ئەوەیە ئەگونجێت هێشتا کەسانێک هەبن کە ئەم کوشنە تازەیان بە دل نەبێت و بە دوای چارەسەری تردا بگەڕێن
17:21
And that's completely possible. And if that's the case,
352
1023000
2000
وە ئەمە شتێکی تەواو چاوەروان کراوە . ئەگەر ئەمە رووبدات
17:23
then I think we're stuck with conventional car seats for a long time to come.
353
1025000
3000
پێم وایە لە داهاتودا بۆ ماوەیەکی زۆر هەر گیرۆدەی کوشنە تەقلیدیە کۆنەکان دەبین
17:26
Thank you very much.
354
1028000
1000
زۆر سوپاس
17:27
(Applause)
355
1029000
4000
چەپڵەی ئاماەبووان
17:31
(Audience: I just wanted to ask you, when we wear seatbelts
356
1033000
2000
یەکێک لە ئامادەبووان : ئەمەوێت پرسیارێک لە بەرێزت بکەم،
17:33
we don't necessarily wear them just to prevent loss of life,
357
1035000
3000
کاتێک پشتێنی سەلامەتی بەکاردەهێنین، تەنها بە مەبەستی ئەوە نیە لە روداوەکاندا گیان
17:36
it's also to prevent lots of serious injury.
358
1038000
2000
لە دەست نەدەین بەلکو بۆ ئەوەشە کەبە سەختی بریندار نەبین
17:38
Your data looks at fatalities. It doesn't look at serious injury.
359
1040000
4000
زانیاریەکانی تۆ تەنها باسی ئەوانە دەکات کە لە روداوەکان دا گیان لەدەست دەدەن . بەڵام باسی بریندار بوونی سەخت ناکەن
17:42
Is there any data to show that child seats
360
1044000
2000
هیچ زانیاریەکت هەیە باس لەوە بکات کە کوشنی تایبەت بە مندالان
17:44
are actually less effective, or just as effective as seatbelts
361
1046000
3000
بە ئەندازەی پشتێنی سەلامەتی یان کەمترلە پشتێنی سەلامەتی کاریگەرە لە کاتی
17:47
for serious injury? Because that would prove your case.)
362
1049000
2000
بریندار بوونی سەخت دا ؟ چونکە ئەمە ڕاستی قسەکانی تۆ دەسەلمینیت
17:49
Steven Levitt: Yeah, that's a great question. In my data, and in another data set
363
1051000
3000
ستیڤن لیڤیت : پرسیارێکی جوانە. لە زانیاریەکانی من و ئەو کۆمەڵە
17:52
I've looked at for New Jersey crashes,
364
1054000
3000
زانیاریەی تردا لە لەسەر روداوەکانی ویلایەتی نیو جێرسی سەیرم کردووە،
17:55
I find very small differences in injury.
365
1057000
4000
کۆمەڵێ جیاوازی زۆر بچووک لە برینداریەکاندا بەدی دەکەم
17:59
So in this data, it's statistically insignificant differences
366
1061000
2000
بۆیە لەم زانیاریانەدا، ریژەی جیاوازیەکان لە نێوان بریندار بوون بە هۆی
18:01
in injury between car seats and lap-and-shoulder belts.
367
1063000
4000
کوشن و بریندار بوونی پشتێنی سەلامەتی دا زۆر کەمە کە شایستەی باس نیە
18:05
In the New Jersey data, which is different,
368
1067000
1000
لە زانیاریەکانی نیو جیرسی دا کە جیاوازە
18:06
because it's not just fatal crashes,
369
1068000
3000
، چونکە تەنها لەسەر روداوە کوشندەکان نیە
18:09
but all crashes in New Jersey that are reported,
370
1071000
2000
بەلکو زانیاریە لەسەر هەموو روداوەکان کە تۆمار کراون،
18:11
it turns out that there is a 10 percent difference in injuries,
371
1073000
3000
دەردەکەوێت بە ڕێژەی % ١٠ جیاوازی لە برینداری دا هەیە
18:14
but generally they're the minor injuries.
372
1076000
2000
کە بە گشتی برینی سوک و لاوەکین
18:16
Now, what's interesting, I should say this as a disclaimer,
373
1078000
2000
شتێکی سەرنج ڕاکێش هەیە کە دەمەوێت بیڵێم بەڵام لێی بەرپرس نیم ،
18:18
there is medical literature that is very difficult to resolve with this other data,
374
1080000
5000
راپۆرتێکی پزیشکی هەیە کە لەگەل ئەوزانیاریەی پێشودا جیاوازە
18:23
which suggests that car seats are dramatically better.
375
1085000
4000
و بە پێی راپۆرتەکە کوشنەکان زۆر باشترن
18:27
And they use a completely different methodology that involves --
376
1089000
2000
ئەوانەی راپۆرتەکە ئامادە دەکەن رێگەی خۆیان بەکار دەهێنن کە ڕێگەیەکی تەواو جیاوازە
18:29
after the crash occurs, they get from the insurance companies
377
1091000
3000
ئەویش ئەوەیە دوای روداوەکە، لە لایەن کۆمپانیاکانی دلنیاییەوە ناوی ئەو کەسانەیان
18:32
the names of the people who were in the crash,
378
1094000
2000
پێدەدرێت کە لە روداوەکەدا بوون
18:34
and they call them on the phone,
379
1096000
1000
دوای ئەوە ئەمانیش پەیوەندیان پێوە دەکەن و
18:35
and they asked them what happened.
380
1097000
1000
لێیان دەپرسن چی روویدا
18:36
And I really can't resolve, yet,
381
1098000
3000
هێشتا ناتوانم بریار بدەم کە ئایا ئەوەی ئەوان دەیکەن شێوازێکی راستە یان نا
18:39
and I'd like to work with these medical researchers
382
1101000
2000
حەز دەکەم کار لەگەل ئەر توێژەرە پزیشکیانەدا
18:41
to try to understand how there can be these differences,
383
1103000
3000
بکەم و تێبگەم بزانم چۆن دەگونجێت ئەو جیاوازیانە هەێت
18:44
which are completely at odds with one another.
384
1106000
3000
کە تەواو نامۆن بە یەکتر
18:47
But it's obviously a critical question.
385
1109000
3000
بەلام دیارە کە ئەمە پرسیارێکی رەخنەییە
18:50
The question is even if -- are there enough serious injuries
386
1112000
3000
پرسیارەکە ئەوەیە کە ئایا ئەوەندە بریدار بوونی سەخت هەیە
18:53
to make these cost-effective? It's kind of tricky.
387
1115000
3000
تا ئەمە ئەو هەموو پارەیەی شایستە بێت ؟ پرسیارێکی هەلخەلەتینەرە
18:56
Even if they're right, it's not so clear
388
1118000
2000
تەنانات ئەگەر راستێش بکەن زۆر روون نیە
18:58
that they're so cost-effective.
389
1120000
1000
کە پارەیان زۆر تێدەچێت
ABOUT THE SPEAKER
Steven Levitt - EconomistSteven Levitt's eye-opening Freakonomics took economic theory into the real world of suburban parenting and urban drug gangs, turning conventional wisdom upside-down.
Why you should listen
With his 2005 book Freakonomics (co-authored with Stephen Dubner, a writer who profiled him for the New York Times), Steven Levitt carried hardcore economic method into the squishy real world and produced a pop-culture classic. Freakonomics is both an economics textbook and a series of cautionary tales about the fallacy of conventional wisdom. Levitt examines the links between real-world events, and finds many instances where the data simply doesn't back up popular belief.
He asks provocative questions: If selling crack is so lucrative, why do dealers live with their mothers? Does parental doting really improve children's test scores? Did New York City's crime rate really drop because of police tactics (or population trends)? His controversial answers stir debate, and sometimes backlash.
Steven Levitt | Speaker | TED.com