TEDSalon London 2010
Charles Leadbeater: Education innovation in the slums
چارلس لیدبیتەر: داهێنانی پەروەردەیی لە شوێنە هەژارنشینەکاندا
Filmed:
Readability: 4.2
899,600 views
چارلس لیدبیتەر چووە بۆ تەماشاکردنی شێوازە بنەڕەتییە نوێیەکانی پەروەردە - و لە شوێنە هەژارنشینەکانی ریۆ و کیبیرا بینیوێتی کە تیایدا هەژارترین مناڵانی جیهان رێگەی گوێزەرەوەی نوێیان دۆزیوەتەوە بۆ فێربون. ئەو دەڵێت هەمو قوتابخانەکان پێویستە بچنە سەر شێوازی ئەم قوتابخانە پچر پچڕ و نافەرمییە نوێیانە.
Charles Leadbeater - Innovation consultant
A researcher at the London think tank Demos, Charles Leadbeater was early to notice the rise of "amateur innovation" -- great ideas from outside the traditional walls, from people who suddenly have the tools to collaborate, innovate and make their expertise known. Full bio
A researcher at the London think tank Demos, Charles Leadbeater was early to notice the rise of "amateur innovation" -- great ideas from outside the traditional walls, from people who suddenly have the tools to collaborate, innovate and make their expertise known. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
It's a great pleasure to be here.
0
0
2000
شادییەکی گەورەیە کە لێرە ئامادەم
00:17
It's a great pleasure to speak after
1
2000
2000
شادمانییەکی گەورەیە کە قسەکەری پاش
00:19
Brian Cox from CERN.
2
4000
2000
برایان کۆکس بم کە لە سێرنەوە هاتووە
00:21
I think CERN is the home
3
6000
2000
بە بڕوای من سێرن ماڵی
00:23
of the Large Hadron Collider.
4
8000
3000
بەریەکخەری هادرۆنی گەورەیە
00:26
What ever happened to the Small Hadron Collider?
5
11000
3000
ئەی بەریەکخەری هادرۆنی بچوک چی لێ بەسەر هاتووە؟
00:29
Where is the Small Hadron Collider?
6
14000
3000
بەریەکخەری هادرۆنی بچوک لەکوێیە؟
00:32
Because the Small Hadron Collider once was the big thing.
7
17000
3000
چونکە بەریەکخەری هادرۆنی بچوک کاتی خۆی شتێکی گەورە بو
00:35
Now, the Small Hadron Collider
8
20000
3000
ئێستا بەریەکخەری هادرۆنی بچوک
00:38
is in a cupboard, overlooked and neglected.
9
23000
3000
لە کانتۆرێکدایە، پشتگوێخراوە و فەرامۆش کراوە
00:41
You know when the Large Hadron Collider started,
10
26000
3000
دەزانیت کاتێ بەریەکخەری هادرۆنی گەورە دەستی پێ کرد
00:44
and it didn't work, and people tried to work out why,
11
29000
3000
و کاری نەکرد، و خەڵک هەوڵیان دا هۆکارەکەی بدۆزنەوە
00:47
it was the Small Hadron Collider team
12
32000
3000
دەرکەوت تیمی بەریەکخەری هادرۆنی بچوک
00:50
who sabotaged it
13
35000
2000
تێکیان دابو
00:52
because they were so jealous.
14
37000
2000
چونکە زۆر بەغیل بون.
00:54
The whole Hadron Collider family
15
39000
2000
هەمو خێزانی بەریەکخەری هادرۆن
00:56
needs unlocking.
16
41000
2000
پێویستان بە کرانەوەیە
00:58
The lesson of Brian's presentation, in a way --
17
43000
3000
وانەیەک لە دەرخستنەکەی برایانەوە ئەوەیە
01:01
all those fantastic pictures --
18
46000
2000
- بەو هەمو وێنە نایابەوە -
01:03
is this really:
19
48000
2000
لە راستیدا ئەمەیە:
01:05
that vantage point determines everything that you see.
20
50000
3000
گۆشەنیگای تۆ بڕیار لەسەر ئەو شتە دەدات کە دەیبینیت
01:08
What Brian was saying was
21
53000
2000
ئەوەی برایان وتی ئەوە بو
01:10
science has opened up successively different vantage points
22
55000
2000
کە زانست بەردەوام گۆشەنیگای جیاواز دروست دەکات
01:12
from which we can see ourselves,
23
57000
2000
کە لێیانەوە دەتوانین خۆمان ببینین
01:14
and that's why it's so valuable.
24
59000
2000
و لەبەر ئەمەیە کە ئەوەندە بەنرخە
01:16
So the vantage point you take
25
61000
2000
کەواتە ئەو گۆشە نیگایەی تۆ هەڵی دەبژێریت
01:18
determines virtually everything that you will see.
26
63000
2000
بڕیار لەسەر هەمو ئەو شتانە دەدات کە دەیانبینیت
01:20
The question that you will ask
27
65000
2000
ئەو پرسیارەی کە دەیکەیت
01:22
will determine much of the answer that you get.
28
67000
3000
بڕیار لەسەر بەشێکی گەورەی ئەو وەڵامە دەدات کە بەدەستی دەهێنیت
01:25
And so if you ask this question:
29
70000
2000
و بۆیە ئەگەر تۆ دەپرسیت:
01:27
Where would you look to see the future of education?
30
72000
3000
ئایا تۆ بۆ بینینی داهاتوی پەروەردە تەماشای کوێ دەکەیت؟
01:30
The answer that we've traditionally given to that
31
75000
3000
ئەو وەڵامە تەقلیدییەی کە بۆ ئەم پرسیارە هەمانبو ئەوە بو
01:33
is very straightforward, at least in the last 20 years:
32
78000
2000
کە زۆر ئاسانە، بە لایەنی کەمەوە لە ٢٠ ساڵی دوایی دا:
01:35
You go to Finland.
33
80000
2000
دەچیت بۆ فینلەندا
01:37
Finland is the best place in the world to see school systems.
34
82000
3000
فینەندا باشترین شوێنی جیهانە بۆ بینینی سیستمی خوێندنگەکان
01:40
The Finns may be a bit boring and depressive and there's a very high suicide rate,
35
85000
3000
رەنگە فینلەندییەکان کەمێک بێزارکەر و خەمۆک بن و رێژەی خۆکوشتنیش زۆر بەرز بێت
01:43
but by golly, they are qualified.
36
88000
3000
بەڵام بە گشتی ئاستیان بەرزە
01:46
And they have absolutely amazing education systems.
37
91000
3000
و سیستمی پەروەردەکەیان زۆر سەرسوڕهێنەرە
01:49
So we all troop off to Finland,
38
94000
2000
بۆیە گەشتمان کرد بۆ فینلەندا
01:51
and we wonder at the social democratic miracle of Finland
39
96000
3000
و موعجیزەکەی سۆشیال دیموکراتیمان بینی لە فینلەندا
01:54
and its cultural homogeneity and all the rest of it,
40
99000
3000
ئەوەش هاوتایی کەلتوری و هەمو شتەکانی ترە
01:57
and then we struggle to imagine how we might
41
102000
2000
و پاشان کاتێ بیر لەوە دەکەینەوە کە چۆن دەتوانین
01:59
bring lessons back.
42
104000
2000
وانەی لێوە فێر ببین.
02:01
Well, so, for this last year,
43
106000
2000
بەم جۆرە، ئەم ساڵەی دوایی
02:03
with the help of Cisco who sponsored me,
44
108000
2000
بە یارمەتی سیسکۆ کە سپۆنسەری کردم
02:05
for some balmy reason, to do this,
45
110000
3000
بۆ چەند هۆکارێکی باش کە ئەم کارە بکەم
02:08
I've been looking somewhere else.
46
113000
2000
من تەماشای شوێنێکی ترم کرد.
02:10
Because actually radical innovation does sometimes
47
115000
3000
چونکە لە راستیدا نوێگەری بنەڕەتی هەندێ جار
02:13
come from the very best,
48
118000
2000
لە باشترین شتەکانەوە دێت
02:15
but it often comes from places
49
120000
2000
بەڵام زۆر جار لەو شوێنانەوە دێت
02:17
where you have huge need --
50
122000
2000
کە پێویستییەکی زۆرت هەیە
02:19
unmet, latent demand --
51
124000
2000
تێرنەکراون، داخوازی شاراوەن
02:21
and not enough resources for traditional solutions to work --
52
126000
3000
و سەرچاوەی پێویست لەبەر دەستدا نیە بۆ ئەنجامدانی چارەسەرە تەقلیدییەکان
02:24
traditional, high-cost solutions,
53
129000
2000
چارەسەرە تەقلیدییەکان و تێچو بەرزەکان
02:26
which depend on professionals,
54
131000
2000
کە پشت بە کەسانی پیشەیی دەبەستن
02:28
which is what schools and hospitals are.
55
133000
2000
کە قوتابخانە و نەخۆشخانەکان بەم جۆرەن
02:30
So I ended up in places like this.
56
135000
2000
بۆیە من چومە شوێنی لەم جۆرە
02:32
This is a place called Monkey Hill.
57
137000
3000
ئەم شوێنە پێی دەڵێن مەنکی هیڵ
02:35
It's one of the hundreds of favelas in Rio.
58
140000
3000
یەکێکە لە سەدان گەڕەکە هەژارنشینەکەی ریۆ
02:38
Most of the population growth of the next 50 years
59
143000
3000
زۆربەی گەشەی دانیشتوان لە ٥٠ ساڵی داهاتودا
02:41
will be in cities.
60
146000
2000
لە شارەکاندا رو دەدات
02:43
We'll grow by six cities of 12 million people a year
61
148000
3000
ئێمە لە ٦ شاردا ساڵانە 12 ملیۆن زیاد دەکەین
02:46
for the next 30 years.
62
151000
2000
تا 30 ساڵی تر
02:48
Almost all of that growth will be in the developed world.
63
153000
3000
بە نزیکەیی هەمو گەشەکە لە وڵاتە گەشەکردووەکاندا دەبێت
02:51
Almost all of that growth will be
64
156000
2000
بە نزیکەیی هەمو ئەو گەشەیە
02:53
in places like Monkey Hill.
65
158000
2000
لە شوێنی وەکو مەنکی هیڵ دا دەبێت
02:55
This is where you'll find the fastest growing
66
160000
2000
ئەمە ئەو شوێنەیە لە جیهاندا کە دەتوانیت خێرا ترین
02:57
young populations of the world.
67
162000
2000
گەشەی خەڵکی گەنجی تیا ببینیت
02:59
So if you want recipes to work --
68
164000
2000
بۆیە ئەگەر رەچەتەی کارکردنیت دەوێت
03:01
for virtually anything -- health, education,
69
166000
2000
بۆ هەمو جۆرە کارێک - تەندروستی، پەروەردە
03:03
government politics
70
168000
2000
سیاسەتی حکومەت
03:05
and education --
71
170000
2000
و پەروەردە
03:07
you have to go to these places.
72
172000
2000
پێویستە بچیت بۆ ئەم شوێنانە
03:09
And if you go to these places, you meet people like this.
73
174000
2000
و ئەگەر بچیت بۆ ئەم شوێنانە و کەسی لەم جۆرە دەبینیت.
03:11
This is a guy called Juanderson.
74
176000
2000
ئەمە کوڕێکە ناوی جواندرسۆنە
03:13
At the age of 14,
75
178000
2000
لە تەمەنی ١٤ ساڵیدا
03:15
in common with many 14-year-olds in the Brazilian education system,
76
180000
3000
وەکو زۆرێک لە ١٤ ساڵانەکانی ناو سیستمی پەروەردەی برازیلی
03:18
he dropped out of school.
77
183000
2000
وازی لە خوێندن هێنا
03:20
It was boring.
78
185000
2000
بێزارکەر بو
03:22
And Juanderson, instead, went into
79
187000
2000
لەبری ئەوە جواندرسۆن چووە ناو
03:24
what provided kind of opportunity and hope
80
189000
2000
شتێکەوە کە جۆرە هەل و هیوایەکی پێ دەبەخشی
03:26
in the place that he lived, which was the drugs trade.
81
191000
3000
لەو شوێنەی لێی دەژیا بازرگانی مادەی بێهۆشکەر هەبو
03:29
And by the age of 16, with rapid promotion,
82
194000
3000
و لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا، بە گەشەیەکی خێرا
03:32
he was running the drugs trade in 10 favelas.
83
197000
2000
بازرگانی مادەی بێهۆشکەری لە ١٠ گەڕەکی هەژارنشین دا بەڕێوە دەبرد
03:34
He was turning over 200,000 dollars a week.
84
199000
3000
هەفتانە زیاد لە 200 هەزار دۆلاری پەیدا دەکرد
03:37
He employed 200 people.
85
202000
2000
200 کەس کاریان بۆ دەکرد
03:39
He was going to be dead by the age of 25.
86
204000
2000
لە تەمەنی ٢٥ ساڵیدا دەکوژرا
03:41
And luckily, he met this guy,
87
206000
2000
و خۆشبەختانە ئەم پیاوەی بینی
03:43
who is Rodrigo Baggio,
88
208000
2000
کە ناوی رۆدریگۆ باجیۆیە
03:45
the owner of the first laptop to ever appear in Brazil.
89
210000
3000
کە خاوەنی یەکەم لاپتۆپ بووە لە بەرازیل
03:48
1994, Rodrigo started something
90
213000
2000
لە ساڵی 1994، رۆدریگۆ دەستی بە شتێک کرد
03:50
called CDI,
91
215000
2000
پێی دەوترێت سی دی ئای
03:52
which took computers
92
217000
2000
کە کۆمپیوتەر وەردەگرێت
03:54
donated by corporations,
93
219000
2000
کە لەلایەن کۆمپانیاکانەوە دەبەخشرێن
03:56
put them into community centers in favelas
94
221000
2000
و دەیاندەن بە ناوەندی کۆمەڵگەکانی ناو گەڕەکە هەژارنشینەکان
03:58
and created places like this.
95
223000
3000
و شوێنی لەم جۆرەی دروست کردووە
04:01
What turned Juanderson around
96
226000
2000
ئەوەی جواندرسۆنی گۆڕی
04:03
was technology for learning
97
228000
2000
تەکنەلۆجیای خوێندن بو
04:05
that made learning fun and accessible.
98
230000
2000
ئەوەی وایکرد فێربون خۆش و بەردەست بێت
04:07
Or you can go to places like this.
99
232000
2000
یاخود دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە
04:09
This is Kibera, which is the largest slum in East Africa.
100
234000
3000
ئەمە کیبیرایە، کە گەورەترین شوێنی هەژارنشینە لە خۆرهەڵاتی ئەفریقا
04:12
Millions of people living here,
101
237000
2000
ملیۆنەها کەس لێرە دەژین
04:14
stretched over many kilometers.
102
239000
2000
بە سەر چەندین کیلۆمەتر دا بڵاو بونەتەوە
04:16
And there I met these two,
103
241000
2000
و لەوێ من ئەم دو کەسەم بینی
04:18
Azra on the left, Maureen on the right.
104
243000
2000
عەزرا لە لای چەپەوە و ماورین لەلای راستەوە
04:20
They just finished their Kenyan certificate
105
245000
2000
ئەوان بەم دواییە کە بڕوانامە کینیاییەکەیان بەدەست هێنابو
04:22
of secondary education.
106
247000
2000
لە خوێندنی ناوەندیدا
04:24
That name should tell you that the Kenyan education system
107
249000
3000
ئەو ناوە دەبێ پێتان بڵێت کە سیستمی پەروەردەی کینیایی
04:27
borrows almost everything
108
252000
2000
بە نزیکەیی هەمو شتێکی وەرگرتووە
04:29
from Britain, circa 1950,
109
254000
3000
لە بریتانیاوە، پرۆگرامی ساڵی 1950
04:32
but has managed to make it even worse.
110
257000
3000
بەڵام توانیوێتی تەنانەت خراپتریشی بکات
04:35
So there are schools in slums like this.
111
260000
2000
لە شوێنە هەژارنشینەکاندا خوێندنگەی لەمجۆرە هەیە
04:37
They're places like this.
112
262000
2000
شوێنی لەم جۆرە هەیە
04:39
That's where Maureen went to school.
113
264000
2000
لێرەدا ماورین چو بۆ قوتابخانە
04:41
They're private schools. There are no state schools in slums.
114
266000
3000
ئەمانە قوتابخانەی تایبەتین. لە شوێنە هەژارنشینەکاندا قوتابخانەی حکومی نیە.
04:44
And the education they got was pitiful.
115
269000
3000
ئەو پەروەردەیەی بەدەستی دەهێنن جێی بەزەییە.
04:47
It was in places like this. This a school set up by some nuns
116
272000
3000
لە شوێنێکی لەمجۆرەدا. ئەم قوتابخانەیە لەلایەن چەند راهیبەیەکەوە دروست کراوە
04:50
in another slum called Nakuru.
117
275000
3000
لە شوێنێکی تری هەژارنشین بەناوی ناکورووەوە
04:53
Half the children in this classroom have no parents
118
278000
3000
نیوەی منداڵانی ئەم قوتابخانەیە دایک و باوکیان نیە
04:56
because they've died through AIDS.
119
281000
2000
چونکە بەهۆی ئەیدزەوە مردون
04:58
The other half have one parent
120
283000
2000
نیوەکەی تریان یەک بەخێوکەریان هەیە
05:00
because the other parent has died through AIDS.
121
285000
3000
چونکە ئەوی تریان بەهۆی ئەیدزەوە مردووە
05:03
So the challenges of education
122
288000
2000
کەواتە سەختییەکانی پەروەردە
05:05
in this kind of place
123
290000
2000
لە شوێنی لەم جۆرەدا
05:07
are not to learn the kings and queens of Kenya or Britain.
124
292000
3000
ئەوە نیە فێری شا و شاژنەکانی کینیا یاخود بریتانیا ببیت
05:10
They are to stay alive, to earn a living,
125
295000
3000
ئەوان دەبێت بە زیندویی بمێننەوە، نان پەیدا بکەن
05:13
to not become HIV positive.
126
298000
3000
دەبێت خۆیان لەوە بپارێزن توشی ڤایرۆسی HIVببن
05:16
The one technology that spans rich and poor
127
301000
3000
ئەو تاکە تەکنەلۆجیایە کە دەوڵەمەند و فەقیر دەگرێتەوە
05:19
in places like this
128
304000
2000
لە شوێنی وەکو ئەم شوێنەدا
05:21
is not anything to do with industrial technology.
129
306000
2000
هیچ پەیوەندییەکەی بە تەکنەلۆجیای پیشەسازییەوە نیە
05:23
It's not to do with electricity or water.
130
308000
2000
پەیوەندی بە ئاو و کارەباشەوە نیە
05:25
It's the mobile phone.
131
310000
2000
ئەوە تەلەفۆنی مۆبایلە
05:27
If you want to design from scratch
132
312000
2000
ئەگەر بتەوێ لە سەرەتاوە نەخشەسازی بکەیت
05:29
virtually any service in Africa,
133
314000
2000
بۆ هەر جۆرە خزمەتگوزارییەک لە ئەفریقا
05:31
you would start now with the mobile phone.
134
316000
3000
ئێستا لە تەلەفۆنی مۆبایلەوە دەست پێ دەکەیت
05:34
Or you could go to places like this.
135
319000
2000
یاخود دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە
05:36
This is a place called the Madangiri Settlement Colony,
136
321000
3000
ئەم شوێنە پێی دەوترێت کۆمەڵگەی نیشتەجێبونی مادانجیری
05:39
which is a very developed slum
137
324000
2000
کە شوێنێکی هەژارنشینی زۆر پەرەسەندووە
05:41
about 25 minutes outside New Delhi,
138
326000
3000
25 خولەک لە شاری دەلهییەوە دورە
05:44
where I met these characters
139
329000
2000
کە من ئەم کەسانەم لێ بینی
05:46
who showed me around for the day.
140
331000
2000
کە بە درێژاییە ئەو رۆژە شتیان نیشان دام
05:48
The remarkable thing about these girls,
141
333000
3000
شتێکی گرنگ لەبارەی ئەم کچانەوە ئەوەیە
05:51
and the sign of the kind of social revolution
142
336000
2000
کە نیشانەی شۆڕشی کۆمەڵایەتییشە
05:53
sweeping through the developing world
143
338000
2000
کە بەناو کۆمەڵگا گەشەسێنەکاندا رو دەدات
05:55
is that these girls are not married.
144
340000
3000
ئەوەیە کە ئەم کچانە شویان نەکردووە
05:58
Ten years ago, they certainly would have been married.
145
343000
2000
دە ساڵ لەمەوبەر بوایە بە دڵنیاییەوە شویان کردبو
06:00
Now they're not married, and they want to go on
146
345000
2000
ئێستا شویان نەکردووە و دەیانەوێ بەردەوام بن
06:02
to study further, to have a career.
147
347000
2000
زیاتر بخوێنن و کار بکەن
06:04
They've been brought up by mothers who are illiterate,
148
349000
3000
دایکیان کە پەروەردەی کردون نەخوێندەوار بووە
06:07
who have never ever done homework.
149
352000
3000
بۆ یەکجاریش ئەرکی خوێندنگەی لە ماڵەوە ئەنجام نەداوە
06:10
All across the developing world there are millions of parents --
150
355000
2000
لەناو وڵاتە گەشەسێنەکاندا ملیۆنەها دایک و باوک هەن
06:12
tens, hundreds of millions --
151
357000
2000
دەیان و سەدان ملیۆن دایک و باوک هەن
06:14
who for the first time
152
359000
2000
کە بۆ یەکەمجار
06:16
are with children doing homework and exams.
153
361000
3000
لەگەڵ ئەو مناڵانەدان کە ئەرکی خوێندنگە جێبەجێ دەکەن و تاقیکردنەوە ئەنجام دەدەن
06:19
And the reason they carry on studying
154
364000
2000
و هۆکاری ئەوەی لە خوێندنی بەردەوام دەبن
06:21
is not because they went to a school like this.
155
366000
2000
ئەوە بیە کە بیانەوێت بچن بۆ خوێندنگەی لەمجۆرە
06:23
This is a private school.
156
368000
2000
ئەمە خوێندنگەیەکی تایبەتە
06:25
This is a fee-pay school. This is a good school.
157
370000
2000
ئەم خوێندنگەیە بە پارەیە. ئەمە خوێندنگەیەکی باشە.
06:27
This is the best you can get
158
372000
2000
ئەمە باشترین خوێندنگەیە کە دەتوانیت بەدەستی بهێنیت
06:29
in Hyderabad in Indian education.
159
374000
3000
لە پەروەردەی حەیدەرئابادی هیندستان
06:32
The reason they went on studying was this.
160
377000
3000
هۆکاری بەردەوامبونیان لە خوێندن ئەمە بو.
06:35
This is a computer installed in the entrance to their slum
161
380000
3000
ئەمە کۆمپیوتەرێکە لە دەروازەی شوێنی نیشتەجێبونەکەیان دانراوە
06:38
by a revolutionary social entrepreneur
162
383000
2000
لەلایەن کەسایەتییەکی کۆمەڵایەتی شۆڕشگێڕییەوە
06:40
called Sugata Mitra
163
385000
2000
کە ناوی سوگاتا میترایە
06:42
who has conducted the most radical experiments,
164
387000
2000
کە بنەڕەتیترین ئەزمونەکانی ئەنجام داوە
06:44
showing that children, in the right conditions,
165
389000
3000
دەریخستووە کە مناڵان لە هەلومەرجی لەباردا
06:47
can learn on their own with the help of computers.
166
392000
3000
دەتوانن بە یارمەتی کۆمپیوتەر خۆیان فێر بکەن
06:50
Those girls have never touched Google.
167
395000
3000
ئەم کچانە هەرگیز گوگڵیان نەدیوە
06:53
They know nothing about Wikipedia.
168
398000
2000
هیچ لەبارەی ویکیپیدیاوە نازانن
06:55
Imagine what their lives would be like
169
400000
3000
دەبێت شێوازی ژیانیان چۆن بێت
06:58
if you could get that to them.
170
403000
2000
ئەگەر ئەوەیان پێ بگەیەنیت
07:00
So if you look, as I did,
171
405000
2000
بۆیە ئەگەر تۆش وەک من تەماشا بکەیت
07:02
through this tour,
172
407000
2000
بە درێژایی ئەم گەشتەدا
07:04
and by looking at about a hundred case studies
173
409000
3000
و بە تەماشاکردنی نزیکەی ١٠٠ لێکۆڵینەوە
07:07
of different social entrepreneurs
174
412000
2000
سەبارەت بە کەسایەتی بەهەڵپەی کۆمەڵایەتی جیاواز
07:09
working in these very extreme conditions,
175
414000
3000
کە لەم بارودۆخە زۆر سەختانەدا کاردەکەن
07:12
look at the recipes that they come up with for learning,
176
417000
3000
و تەماشای ئەو رەچەتانە بکەیت کە بۆ فێربون ئامادەیان کردووە
07:15
they look nothing like school.
177
420000
2000
ئەمانە هیچیان لە قوتابخانە ناچن
07:17
What do they look like?
178
422000
2000
ئەمانە لە چی دەچن؟
07:19
Well, education is a global religion.
179
424000
2000
باشە، پەروەردە ئایینێکی جیهانییە
07:21
And education, plus technology,
180
426000
2000
و پەروەردە لەگەڵ تەکنەلۆجیا
07:23
is a great source of hope.
181
428000
2000
سەرچاوەیەکی مەزنی هیوایە
07:25
You can go to places like this.
182
430000
3000
دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە
07:28
This is a school three hours outside of Sao Paulo.
183
433000
3000
ئەمە قوتابخانەیەکە ٣ کاتژمێر لە ساو پاولۆوە دورە
07:31
Most of the children there have parents who are illiterate.
184
436000
3000
زۆربەی مناڵانی ئەوێ دایک و باوکیان نەخوێندەوارن
07:34
Many of them don't have electricity at home.
185
439000
3000
زۆربەیان لەماڵەوە کارەبایان نیە
07:37
But they find it completely obvious
186
442000
3000
بەڵام تەواو لەلایان ئاشکرایە
07:40
to use computers, websites,
187
445000
2000
کە چۆن کۆمپیوتەر و ئینتەرنێت بەکاربهێنن
07:42
make videos, so on and so forth.
188
447000
2000
ڤیدیۆ دروست بکەن و تا دوایی.
07:44
When you go to places like this
189
449000
2000
کاتێ دەچیت بۆ شوێنی لەمجۆرە
07:46
what you see is that
190
451000
2000
ئەوەی دەیبینیت ئەوەیە
07:48
education in these settings
191
453000
3000
پەروەردە لەم هەلومەرجانەدا
07:51
works by pull, not push.
192
456000
2000
بە پاڵ ئیش دەکات نەک بە راکێشان
07:53
Most of our education system is push.
193
458000
2000
زۆربەی سیستمی پەروەردەکەمان پاڵ نانە.
07:55
I was literally pushed to school.
194
460000
2000
من بە راستی پاڵم پێوە نرا بچمە قوتابخانە
07:57
When you get to school, things are pushed at you:
195
462000
2000
کاتێ دەچیتە قوتابخانە پاڵت بە شتەوە دەنێن بەرەو تۆ:
07:59
knowledge, exams,
196
464000
2000
زانین، تاقیکردنەوەکان
08:01
systems, timetables.
197
466000
2000
سیستمەکان، خشتەکان.
08:03
If you want to attract people like Juanderson
198
468000
2000
ئەگەر بتەوێ کەسانی وەک جواندرسۆن رابکێشیت
08:05
who could, for instance,
199
470000
2000
کە بۆ نمونە دەتوانن
08:07
buy guns, wear jewelry,
200
472000
2000
چەک بکڕن، خشڵ بکەن بە خۆیانەوە
08:09
ride motorbikes and get girls
201
474000
2000
ماتۆڕ لێ بخوڕن و کچ پەیدا بکەن
08:11
through the drugs trade,
202
476000
2000
لە رێگەی بازرگانی مادەی بێهۆشکەرەوە
08:13
and you want to attract him into education,
203
478000
2000
و تۆ دەتەوێ رایبکێشیتە ناو پەروەردەوە
08:15
having a compulsory curriculum doesn't really make sense.
204
480000
3000
و پرۆگرامێکی زۆرەملێت هەیە کە هیچ مانایەکی نیە
08:18
That isn't really going to attract him.
205
483000
2000
ئەمە بەڕاستی سەرنجی راناکێشت
08:20
You need to pull him.
206
485000
2000
دەبێت رایبکێشیت
08:22
And so education needs to work by pull, not push.
207
487000
2000
بۆیە پەروەردە دەبێت بە راکێشان کار بکات نەک بە پاڵ پێوەنان
08:24
And so the idea of a curriculum
208
489000
3000
بۆیە بیرۆکەی پرۆگرامی خوێندن
08:27
is completely irrelevant in a setting like this.
209
492000
2000
لە هەلومەرجێکی لەم جۆرەدا بە تەواوی بێ سودە
08:29
You need to start education
210
494000
2000
پێویستە تۆ پەروەردەیەک دەست پێ بکەیت
08:31
from things that make a difference
211
496000
2000
لەو شتانەوە کە لە کات و شوێنی ئەواندا
08:33
to them in their settings.
212
498000
2000
گۆڕانکارییان بۆ دروست دەکات
08:35
What does that?
213
500000
2000
ئەوە چی دەکات؟
08:37
Well, the key is motivation, and there are two aspects to it.
214
502000
3000
باشە، کلیلەکە هاندانە، ئەوەش دو لایەنی هەیە
08:40
One is to deliver extrinsic motivation,
215
505000
3000
یەکەمیان ئەوەیە هاندانی دەرەکی بگەیەنێت
08:43
that education has a payoff.
216
508000
2000
کە بڵێت پەروەردە سودی هەیە
08:45
Our education systems all work
217
510000
3000
هەمو سیستمی پەروەردەی ئێمە
08:48
on the principle that there is a payoff,
218
513000
2000
لەسەر ئەو بنەمایە بنیاد نراوە کە دەڵێت سودت پێ دەگەیەنێت
08:50
but you have to wait quite a long time.
219
515000
2000
بەڵام دەبێت بە بێ دەنگی بۆ ماوەیەکی درێژ چاوەڕێ بکەیت
08:52
That's too long if you're poor.
220
517000
2000
ئەگەر تۆش هەژار بیت ئەم ماوەیە زۆرە.
08:54
Waiting 10 years for the payoff from education
221
519000
3000
دە ساڵ چاوەڕێ بکەیت بۆ ئەوەی پەروەردەکە سودت پێ بگەیەنێت
08:57
is too long when you need to meet daily needs,
222
522000
3000
ماوەیەکی زۆر درێژە ئەگەر تۆ پێویستت بە بەدەستهێنانی پێویستییە رۆژانەکان بێت
09:00
when you've got siblings to look after
223
525000
2000
کاتێ خوشک و برات هەبێت چاودێرییان بکەیت
09:02
or a business to help with.
224
527000
2000
یان کارێک کە یارمەتیدەری بیت
09:04
So you need education to be relevant and help people
225
529000
2000
کەواتە تۆ پێویستت بە پەروەردەیەکە کە پەیوەندیدار بێت و یارمەتی خەڵک بدات
09:06
to make a living there and then, often.
226
531000
3000
بۆ ئەوەی زۆرجار لەو کات و شوێنەدا نان پەیدا بکەن
09:09
And you also need to make it intrinsically interesting.
227
534000
3000
هەروەها پێویستە وا بکەیت لە روی ناوخۆییەوە سەرنجڕاکێش بێت
09:12
So time and again, I found people like this.
228
537000
3000
من جار لەدوای جار بینیومە خەڵک ئەمەی بەلاوە خۆشە.
09:15
This is an amazing guy, Sebastiao Rocha,
229
540000
3000
ئەمە کەسێکی سەرنجڕاکێشە، ناوی سێباستیۆ رۆچایە
09:18
in Belo Horizonte,
230
543000
2000
لە بێلۆ هۆریزۆنتە
09:20
in the third largest city in Brazil.
231
545000
2000
لە سێیەم گەورەترین شاری بەرازیلە.
09:22
He's invented more than 200 games
232
547000
2000
زیاد لە ٢٠٠ یاری داهێناوە
09:24
to teach virtually any subject under the sun.
233
549000
3000
بۆ ئەوەی لە ژێر تینی خۆرەتاودا هەمو بابەتێک فێر بکات
09:27
In the schools and communities
234
552000
2000
لەناو قوتابخانە و کۆمەڵگەکاندا
09:29
that Taio works in,
235
554000
2000
کە تایۆ کاریان تێدا دەکات
09:31
the day always starts in a circle
236
556000
2000
رۆژەکە لەناو بازنەیەکدا دەست پێ دەکات
09:33
and always starts from a question.
237
558000
3000
و هەمیشە لە پرسیارێکەوە دەست پێ دەکات
09:36
Imagine an education system that started from questions,
238
561000
3000
خەیاڵ لە سیستمێکی پەروەردەیی بکەرەوە کە لە پرسیارێکەوە دەست پێ بکات
09:39
not from knowledge to be imparted,
239
564000
2000
نەک کە زانینێکەوە کە پێویستی بە گەیاندن هەبێت
09:41
or started from a game, not from a lesson,
240
566000
3000
یان لە یارییەکەوە، نەک لە وانەیەکەوە
09:44
or started from the premise
241
569000
2000
یان لە گریمانەیەکەوە دەست پێ بکات
09:46
that you have to engage people first
242
571000
3000
کە پێویستە سەرەتا خەڵکی تیادا بەشدار بکەیت
09:49
before you can possibly teach them.
243
574000
2000
پێش ئەوەی هەوڵ بدەیت فێریان بکەیت.
09:51
Our education systems,
244
576000
2000
سیستمە پەروەردەییەکانی ئێمە
09:53
you do all that stuff afterward, if you're lucky,
245
578000
2000
ئەگەر بەختتە هەبێ هەمو ئەو شتانە لە کۆتاییدا دەکەیت
09:55
sport, drama, music.
246
580000
2000
وەرزش، شانۆ، مۆسیقا
09:57
These things, they teach through.
247
582000
3000
ئەم شتانە، لەمانەوە شت فێر دەکەن.
10:00
They attract people to learning
248
585000
2000
ئەمانە خەڵک بۆ فێربون رادەکێشن
10:02
because it's really a dance project
249
587000
2000
چونکە ئەمە لە راستیدا پرۆژەیەکی سەماکردنە
10:04
or a circus project
250
589000
2000
یان پرۆژەیەکی سێرکە
10:06
or, the best example of all --
251
591000
2000
یان، باشترین نمونە
10:08
El Sistema in Venezuela --
252
593000
2000
ئێل سێستێما لە فەنزوێلا
10:10
it's a music project.
253
595000
2000
ئەمە پرۆژەیەکی مۆسیقایە
10:12
And so you attract people through that into learning,
254
597000
2000
بەمەش خەڵک رادەکێشیت بۆ ناو فێربون.
10:14
not adding that on after
255
599000
2000
نەک زیادی بکەیت بۆ کۆتاییەکەی
10:16
all the learning has been done
256
601000
2000
هەمو فێربونەکە تەواو بووە
10:18
and you've eaten your cognitive greens.
257
603000
3000
و تۆ سەوزەواتە مەعریفییەکانی خۆتت خواردووە
10:21
So El Sistema in Venezuela
258
606000
2000
بەم شێوەیە ئیل سیستیما لە فەنزوێلا
10:23
uses a violin as a technology of learning.
259
608000
3000
کەمانچە وەک تەکنەلۆجیای فێربون بەکار دەهێنێت
10:26
Taio Rocha uses making soap
260
611000
3000
تایۆ رۆچا دروستکردنی سابون بەکار دەهێنێت
10:29
as a technology of learning.
261
614000
2000
وەک تەکنەلۆجیایەک بۆ فێربون.
10:31
And what you find when you go to these schemes
262
616000
2000
و کاتێ دەچیتە شوێنی لەم جۆرەوە
10:33
is that they use people and places
263
618000
2000
دەبینیت کە ئەوان خەڵک و شوێن بەکار دەهێنن
10:35
in incredibly creative ways.
264
620000
2000
بە شێوەیەکی زۆر داهێنەرانە
10:37
Masses of peer learning.
265
622000
2000
کۆمەڵێکی زۆر فێربونی ئاسۆیی
10:39
How do you get learning to people
266
624000
2000
چۆن خەڵک فێر دەکەیت
10:41
when there are no teachers,
267
626000
2000
کاتێ مامۆستا نەبێت
10:43
when teachers won't come, when you can't afford them,
268
628000
2000
کاتێ مامۆستاکان نەیەن، کاتێ پارەت نیە بیانهێنیت
10:45
and even if you do get teachers,
269
630000
3000
و تەنانەت ئەگەر مامۆستاکانیش بهێنیت
10:48
what they teach isn't relevant to the communities that they serve?
270
633000
3000
ئەوەی کە دەیڵێنەوە پەیوەندیدار نیە بەو کۆمەڵگایەوە کە کاری تیا دەکەن؟
10:51
Well, you create your own teachers.
271
636000
2000
باشە، تۆ مامۆستای خۆت دروست دەکەیت
10:53
You create peer-to-peer learning,
272
638000
2000
تۆ فێربونی هاوتایی - ئاسۆیی دروست دەکەیت
10:55
or you create para-teachers, or you bring in specialist skills.
273
640000
3000
یاخود نیمچە مامۆستا دروست دەکەیت، یان شارەزایی پسپۆڕەکان دەهێنیتە ناوەوە
10:58
But you find ways to get learning that's relevant to people
274
643000
3000
بەڵام چەند رێگەیەک دەدۆزیتەوە ئەو فێربونە بەدەست بهێنیت کە پەیوەندی بە خەڵکەکەوە هەبێت
11:01
through technology, people and places that are different.
275
646000
3000
لە رێگای تەکنەلۆجیاو، خەڵک و شوێنی جیاوازەوە.
11:04
So this is a school in a bus
276
649000
2000
ئەمە قوتابخانەی ناو پاصێکە
11:06
on a building site
277
651000
3000
لە شوێنی دروستکردندا
11:09
in Pune, the fastest growing city in Asia.
278
654000
3000
لە پیون، کە شارێکە خێراترین گەشەی هەیە لە ئاسیادا
11:12
Pune has 5,000 building sites.
279
657000
3000
پیون 5000 شوێنی دروستکردنی تێدایە
11:15
It has 30,000 children
280
660000
2000
30 هەزار مناڵ
11:17
on those building sites.
281
662000
2000
لەو شوێنی کارانەدان
11:19
That's one city.
282
664000
2000
ئەمە یەک شار
11:21
Imagine that urban explosion
283
666000
2000
بیر لە زیادبونە گەورەکەی شار بکە
11:23
that's going to take place across the developing world
284
668000
3000
کە لە وڵاتە گەشەسێنەکاندا رو دەدات
11:26
and how many thousands of children
285
671000
2000
و بزانە چەندین هەزار مناڵ
11:28
will spend their school years on building sites.
286
673000
2000
ساڵانی خوێندنیان لە شوێنی دروستکردن بەسەر دەبەن
11:30
Well, this is a very simple scheme
287
675000
2000
باشە ئەمە پرۆژەیەکی زۆر سادەیە
11:32
to get the learning to them through a bus.
288
677000
3000
کە لە رێگەی پاصێکەوە فێربونیان پێ بگەیەنیت
11:35
And they all treat learning,
289
680000
3000
و هەمویان مامەڵە لەگەڵ فێربوندا دەکەن
11:38
not as some sort of academic, analytical activity,
290
683000
3000
نەک وەکو چالاکییەکی ئەکادیمی و شیکاری
11:41
but as that's something that's productive,
291
686000
2000
بەڵکو وەکو شتێکی بەرهەمهێن
11:43
something you make,
292
688000
2000
شتێک کە تۆ دروستی دەکەیت
11:45
something that you can do, perhaps earn a living from.
293
690000
3000
شتێک کە دەتوانیت ئەنجامی بدەیت، رەنگە نانی پێ پەیدا بکەیت
11:48
So I met this character, Steven.
294
693000
3000
من ئەم کەسەم بینی کە ناوی ستیڤنە
11:51
He'd spent three years in Nairobi living on the streets
295
696000
3000
سێ ساڵی لە نایروبی بەسەر بردووە و لەسەر شەقامەکان ژیاوە
11:54
because his parents had died of AIDS.
296
699000
2000
چونکە دایک و باوکی بەهۆی ئەیدزەوە مردون
11:56
And he was finally brought back into school,
297
701000
2000
و دواجار برایەوە بۆ خوێندنگە
11:58
not by the offer of GCSEs,
298
703000
2000
نەک لە رێگەی خستنەڕوی GCSEەکانەوە
12:00
but by the offer of learning how to become a carpenter,
299
705000
3000
بەڵکو لە رێگەی خستنەڕوی ئەوەی فێر بێت چۆن ببێت بە دارتاش
12:03
a practical making skill.
300
708000
2000
کە شارەزاییەکی کرداری دروستکەرە
12:05
So the trendiest schools in the world,
301
710000
2000
بۆیە باوترین خوێندنگەی جیهان
12:07
High Tech High and others,
302
712000
2000
های تێک های و ئەوانی تر،
12:09
they espouse a philosophy of learning as productive activity.
303
714000
3000
ئەوان فەلسەفەی فێربون بەوە دادەنێن کە چالاکییەکی بەرهەمهێنە.
12:12
Here, there isn't really an option.
304
717000
2000
لیرە لە راستیدا هیچ بژاردەیەک نیە.
12:14
Learning has to be productive
305
719000
2000
فێربون پێویستە بەرهەمهێن بێت
12:16
in order for it to make sense.
306
721000
3000
بۆ ئەوەی مانادار بێت
12:19
And finally, they have a different model of scale,
307
724000
3000
و دواجار ئەمان پێودانگێکی جیاوازیان هەیە
12:22
and it's a Chinese restaurant model
308
727000
2000
و ئەمە مۆدێلی چێشتخانەیەکی چینییە
12:24
of how to scale.
309
729000
2000
کە چۆن پێوانە بکەیت
12:26
And I learned it from this guy,
310
731000
2000
و من لەم پیاوەوە فێر بوم
12:28
who is an amazing character.
311
733000
2000
کە کەسێکی سەرنجڕاکێشە.
12:30
He's probably the most remarkable social entrepreneur
312
735000
2000
رەنگە ئەم کەسە دیارترین چالاکی کۆمەڵایەتی بێت
12:32
in education in the world.
313
737000
2000
لە بواری پەروەردەدا لە سەرتاسەری جیهاندا
12:34
His name is Madhav Chavan,
314
739000
2000
ناوی مەدهەڤ چاڤانە
12:36
and he created something called Pratham.
315
741000
2000
شتێکی دروست کردووە بە ناوی پراتامەوە
12:38
And Pratham runs preschool play groups
316
743000
3000
پراتام تیپی یاری قۆناغی باخچەی ساوایان بەڕێوە دەبات
12:41
for, now, 21 million children in India.
317
746000
3000
بۆ 21 ملیۆن مناڵی هیندستان
12:44
It's the largest NGO in education in the world.
318
749000
3000
گەورەترین رێکخراوی ناحکومی بواری پەروەردەیە لە جیهاندا
12:47
And it also supports working-class kids going into Indian schools.
319
752000
3000
و هەروەها پشتگیری مناڵە ئیشکەرەکان دەکات بچنە قوتابخانەکانی هندستانەوە
12:50
He's a complete revolutionary.
320
755000
2000
شۆڕشگێڕێکی تەواوە
12:52
He's actually a trade union organizer by background,
321
757000
3000
پێشتر ئەم کەسە رێکخەرێکی یەکێتی بازرگانی بو
12:55
and that's how he learned the skills
322
760000
2000
و لێرەوە شارەزاییەکەی بەدەست هێناوە
12:57
to build his organization.
323
762000
2000
بۆ دروستکردنی ئەم رێکخراوە.
12:59
When they got to a certain stage,
324
764000
2000
کاتێ گەیشتنە ئاستێکی دیاریکراو
13:01
Pratham got big enough to attract
325
766000
2000
پراتام ئەوەندە گەورە بو بتوانێت
13:03
some pro bono support from McKinsey.
326
768000
2000
بڕێک پشتگیری لە مەکێنزییەوە بەدەست بهێنێت.
13:05
McKinsey came along and looked at his model and said,
327
770000
3000
مەکێنزی هاتە پێشەوە و تەماشای مۆدێلەکەی کردن و وتی
13:08
"You know what you should do with this, Madhav?
328
773000
2000
"دەزانی پێویستە چیمان لەگەڵدا بکەیت مەدهاڤ؟
13:10
You should turn it into McDonald's.
329
775000
2000
پێویستە بیگۆڕیت بۆ مەکدۆناڵد.
13:12
And what you do when you go to any new site
330
777000
2000
و کاتێ دەچیتە شوێنێکی نوێوە
13:14
is you kind of roll out a franchise.
331
779000
2000
پێویستە جۆرە لق بکەیتەوە.
13:16
And it's the same wherever you go.
332
781000
2000
و بۆ هەرکوێیەک بچیت بە هەمان شێوە بێت
13:18
It's reliable and people know exactly where they are.
333
783000
3000
ئەمە شتێکی متمانە پێکراوە و خەڵک دەزانێت بە تەواوی لە چ شوێنێکە.
13:21
And there will be no mistakes."
334
786000
2000
و هیچ هەڵەیەک رو نادات."
13:23
And Madhav said,
335
788000
2000
و مدهاڤ وتی
13:25
"Why do we have to do it that way?
336
790000
2000
"بۆچی دەبێت بەو جۆرە بیکەیت؟
13:27
Why can't we do it more like the Chinese restaurants?"
337
792000
3000
بۆچی زیاتر وەکە چێشتخانە چینییەکان نەیکەین؟"
13:30
There are Chinese restaurants everywhere,
338
795000
2000
لە هەمو جێگەیەک چێشتخانەی چینی هەن
13:32
but there is no Chinese restaurant chain.
339
797000
3000
بەڵام هیچ زنجیرە چێشتخانەیەکی چینی نیە.
13:35
Yet, everyone knows what is a Chinese restaurant.
340
800000
2000
بەڵام هەمو کەس دەزانێت چێشتخانەی چینی چیە.
13:37
They know what to expect, even though it'll be subtly different
341
802000
3000
دەزانن چاوەڕوانی چی بکەن، هەرچەندە کەمێک جیاوازی هەیە
13:40
and the colors will be different and the name will be different.
342
805000
2000
رەنگەکان جیاوازن و ناوەکان جیاوازن.
13:42
You know a Chinese restaurant when you see it.
343
807000
3000
کاتێ چێشتخانەیەکی چینی دەبینیت دەیناسیتەوە
13:45
These people work with the Chinese restaurant model --
344
810000
3000
ئەم کەسانە کار بە مۆدێلی چێشتخانەی چینی دەکەن -
13:48
same principles, different applications and different settings --
345
813000
3000
هەمان بنەما، جێبەجێکردنی جیاواز و هەلومەرجی جیاواز -
13:51
not the McDonald's model.
346
816000
2000
نەک بە شێوەی ماکدۆناڵد.
13:53
The McDonald's model scales.
347
818000
2000
مۆدێلی مەکدۆناڵد پێوانە دەکات.
13:55
The Chinese restaurant model spreads.
348
820000
3000
مۆدێلی چێشتخانەی چینی بڵاو دەکاتەوە.
13:58
So mass education
349
823000
2000
بۆیە فێرکردنی بەکۆمەڵ
14:00
started with social entrepreneurship
350
825000
2000
بە چالاکییەکی کۆمەڵایەتی دەستی پیکرد
14:02
in the 19th century.
351
827000
2000
لە سەدەی 19 دا.
14:04
And that's desperately what we need again
352
829000
2000
ئەمەش ئەو شتەیە کە دیسان زۆر پێویستمانە
14:06
on a global scale.
353
831000
2000
لەسەر ئاستی جیهانی.
14:08
And what can we learn from all of that?
354
833000
2000
ئێمە لە هەمو ئەمانەوە چی فێر دەبین؟
14:10
Well, we can learn a lot
355
835000
2000
باشە، زۆر شت فێر دەبین
14:12
because our education systems
356
837000
2000
چونکە سیستمی پەروەردەکەمان
14:14
are failing desperately in many ways.
357
839000
2000
بە شێوەیەکی خراپ لە زۆر رووەوە شکست دەهێنێت.
14:16
They fail to reach the people
358
841000
2000
لە گەیشتندا بەو خەڵکانە شکست دەهێنن
14:18
they most need to serve.
359
843000
2000
کە زۆرترین پێویستییان پێیەتی.
14:20
They often hit their target but miss the point.
360
845000
3000
زۆرجار بەر ئامانجەکە دەکەون بەڵام بەدەستی ناهێنن.
14:23
Improvement is increasingly
361
848000
2000
گەشەپێدان جار لەدوای جار
14:25
difficult to organize;
362
850000
2000
سەخت تر دەبێت؛
14:27
our faith in these systems, incredibly fraught.
363
852000
3000
و بڕوامان بەم سیستمانە بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر زۆرە.
14:30
And this is just a very simple way of
364
855000
2000
و ئەمە تەنیا رێگەیەکی زۆر سادەیە
14:32
understanding what kind of innovation,
365
857000
3000
بۆ تێگەیشتن لەوەی چ جۆرە داهێنانێک
14:35
what kind of different design we need.
366
860000
3000
و چ جۆرە نەخشەسازییەکی جیاوازمان پێویستە.
14:38
There are two basic types of innovation.
367
863000
2000
دو جۆر داهێنانی سەرەکیمان هەیە.
14:40
There's sustaining innovation,
368
865000
2000
داهێنانی بەردەوامی پێدەر
14:42
which will sustain an existing institution or an organization,
369
867000
3000
کە بەردەوامی دەداتە دامەزراوە و رێکخراوەکە،
14:45
and disruptive innovation
370
870000
2000
و هەروەها داهێنانی کۆتایی پێهێنەر
14:47
that will break it apart, create some different way of doing it.
371
872000
3000
کە کۆتایی بە کارەکە دەهێنێت و رێگەیەکی جیاواز بۆ جێبەجێکردنەکە دادەنێت.
14:50
There are formal settings --
372
875000
2000
هەلومەرجی فەرمی هەن-
14:52
schools, colleges, hospitals --
373
877000
2000
خوێندنگەکان، کۆلێجەکان و نەخۆشخانەکان-
14:54
in which innovation can take place,
374
879000
2000
کە تیایاندا داهێنان دەتوانێت روبدات
14:56
and informal settings -- communities,
375
881000
2000
و هەروەها هەلومەرجی نافەرمی - کۆمەڵگەکان
14:58
families, social networks.
376
883000
2000
خێزانەکان و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان.
15:00
Almost all our effort goes in this box,
377
885000
2000
بە نزیکەیی هەمو هەوڵەکانی ئێمە دەچنە ئەم خانەیەوە
15:02
sustaining innovation in formal settings,
378
887000
3000
داهێنانی بەردەوامی پێدەر لە هەلومەرجی فەرمیدا
15:05
getting a better version
379
890000
2000
بەدەستهێنانی شێوازێکی باشتری
15:07
of the essentially Bismarckian school system
380
892000
2000
سیستمی قوتابخانەکەی بسمارک
15:09
that developed in the 19th century.
381
894000
3000
کە لە سەدەی 19 دا دروست بو.
15:12
And as I said, the trouble with this is that,
382
897000
2000
وەک وتم کێشەی ئەمە لەوەدایە
15:14
in the developing world
383
899000
2000
کە لە وڵاتە گەشەسێنەکاندا
15:16
there just aren't teachers to make this model work.
384
901000
2000
مامۆستای لێ نیە کە ئەم مۆدێلە بخاتە کار
15:18
You'd need millions and millions of teachers
385
903000
3000
تۆ پێویستت بە ملیۆنەها مامۆستا هەیە
15:21
in China, India, Nigeria
386
906000
2000
لە چین، هیندستان و نێجیریا
15:23
and the rest of developing world to meet need.
387
908000
3000
و لە وڵاتانی تری گەشەسێندا بۆ ئەوەی ئەم پێویستییە تێر بکەیت.
15:26
And in our system, we know
388
911000
2000
و لە سیستمەکەی ئێمەدا، دەزانین
15:28
that simply doing more of this won't eat into
389
913000
3000
کە ئەنجامدانی زیاتری ئەم رێگەیە
15:31
deep educational inequalities,
390
916000
2000
نابێتە هۆی نایەکسانییەکی قوڵی پەروەردەیی
15:33
especially in inner cities
391
918000
2000
بەتایبەتی لە شارەکانی ناوەوەدا
15:35
and former industrial areas.
392
920000
2000
و لەو شوێنانەی کە پێشتر ناوچەی پیشەسازی بون
15:37
So that's why we need three more kinds of innovation.
393
922000
3000
بۆیە ئێمە پێویستمان بە سێ جۆری تری داهێنان هەیە.
15:40
We need more reinvention.
394
925000
2000
ئێمە پێویستمان بە دوبارە داهێنانی زیاتر هەیە.
15:42
And all around the world now you see
395
927000
2000
و لە سەرتاپای جیهاندا دەبینیت
15:44
more and more schools reinventing themselves.
396
929000
3000
کە ژمارەیەکی زۆر خوێندنگا خۆیان دا دەهێننەوە
15:47
They're recognizably schools, but they look different.
397
932000
3000
ئەمانە زانراوە کە قوتابخانەن، بەڵام جیاواز دەردەکەون.
15:50
There are Big Picture schools
398
935000
2000
قوتابخانەی بیگ پیکچە هەن
15:52
in the U.S. and Australia.
399
937000
2000
لە ئەمریکا و ئوسترالیا
15:54
There are Kunskapsskolan schools
400
939000
2000
قوتابخانە کونسپاسکۆلان هەن
15:56
in Sweden.
401
941000
2000
لە سوید.
15:58
Of 14 of them,
402
943000
3000
لە چواردەیان
16:01
only two of them are in schools.
403
946000
2000
تەنیا دوانیان لەناو قوتابخانەدان
16:03
Most of them are in other buildings not designed as schools.
404
948000
3000
زۆربەیان لە بینای تردان کە بۆ قوتابخانە دروست نەکراون
16:06
There is an amazing school in Northen Queensland
405
951000
2000
لە کوینسلاندی باکور قوتابخانەیەکی سەرنجڕاکێش هەیە
16:08
called Jaringan.
406
953000
2000
پێی دەوترێت جارینگن.
16:10
And they all have the same kind of features:
407
955000
2000
هەمویان یەک جۆر تایبەتمەندێتییان هەیە:
16:12
highly collaborative, very personalized,
408
957000
3000
زۆر هاوکارانە، زۆر تاکەکەسانە
16:15
often pervasive technology,
409
960000
3000
زۆرجار تەکنەلۆجیایەکی گشتگیر،
16:18
learning that starts from questions
410
963000
2000
فێربونێک کە لە پرسیارێکەوە دەست پێدەکات
16:20
and problems and projects,
411
965000
2000
لە کێشە و پرۆژەوە
16:22
not from knowledge and curriculum.
412
967000
2000
نەک لە زانین و پرۆگرامی خوێندنەوە.
16:24
So we certainly need more of that.
413
969000
2000
بۆیە بە دڵنیاییەوە زیاترمان لەمە دەوێت
16:26
But because so many of the issues in education
414
971000
3000
بەڵام لەبەر ئەوەی زۆرێک لە کێشەکانی پەروەردە
16:29
aren't just in school,
415
974000
2000
تەنیا لە قوتابخانەدا نیە
16:31
they're in family and community,
416
976000
2000
بەڵکو لە خێزان و لە کۆمەڵگەدان
16:33
what you also need, definitely,
417
978000
2000
بۆیە بەدڵیناییەوە شتێکی تریش کە پێویستتە
16:35
is more on the right hand side.
418
980000
2000
زیاتر لە دەستە راستتدایە
16:37
You need efforts to supplement schools.
419
982000
3000
تۆ پێویستت بە هەوڵدانە بۆ خوێندنگەی تەواوکاری
16:40
The most famous of these is Reggio Emilia in Italy,
420
985000
3000
بەناوبانگترین کەس لەم بوارەدا ریجیۆ ئیمیلیایە لە ئیتالیا
16:43
the family-based learning system
421
988000
3000
سیستمێکی پەروەردەییە لەسەر بنەمای خێزان
16:46
to support and encourage people in schools.
422
991000
3000
بۆ پشتگیری و هاندانی ئەو کەسانەی لە خوێندنگەن.
16:49
The most exciting is the Harlem Children's Zone,
423
994000
3000
سەرنجڕاکێشترین شت لە ناوچەی مناڵانی هارلم
16:52
which over 10 years, led by Geoffrey Canada,
424
997000
3000
کە زیاتر لە ١٠ ساڵ لەلایەن جێفری کاناداوە سەرۆکایەتی دەکرا
16:55
has, through a mixture of schooling
425
1000000
2000
ئەوە بو کە لەرێگەی تێکەڵەیەک لە پرۆژەی
16:57
and family and community projects,
426
1002000
2000
خوێندنگە و خێزان و کۆمەڵگەوە
16:59
attempted to transform not just education in schools,
427
1004000
3000
هەوڵی دا نەک هەر پەروەردە لە قوتابخانەدا بگۆڕێت
17:02
but the entire culture and aspiration
428
1007000
3000
بەڵکو هەمو کلتۆر و ئیلهامی
17:05
of about 10,000 families in Harlem.
429
1010000
3000
نزیکەی 10 هەزار خێزانی هارلم بگۆڕێت.
17:08
We need more of that
430
1013000
2000
ئێمە پێویستمان بە زیاتر لەمە هەیە
17:10
completely new and radical thinking.
431
1015000
2000
ئەمە بیرکردنەوەیەکی تەواو نوێ و بنەڕەتییە
17:12
You can go to places an hour away, less,
432
1017000
3000
دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی وەها کە کاتژمێرێک دورن یان کەمتر
17:15
from this room,
433
1020000
2000
لەم ژوورەوە
17:17
just down the road, which need that,
434
1022000
3000
هەر لەسەر رێگاکە، کە پێویستی بەوەیە
17:20
which need radicalism of a kind that we haven't imagined.
435
1025000
3000
کە پێویستی بە جۆرە بنەڕەتگەراییەک هەیە کە بە خەیاڵماندا نەهاتووە
17:23
And finally, you need transformational innovation
436
1028000
2000
و دوجار، پێویستت بە داهێنەرێتی گوێزەرەوە هەیە
17:25
that could imagine getting learning to people
437
1030000
2000
کە دەتوانێت خەیاڵ لە رێگەی تەواو نوێ و جیاواز بکاتەوە
17:27
in completely new and different ways.
438
1032000
3000
بۆ گەیاندنی فێربون بە خەڵک.
17:30
So we are on the verge, 2015,
439
1035000
3000
ئێمە لە ساڵی 2015 دا
17:33
of an amazing achievement,
440
1038000
3000
لەسەر لێواری دەستکەوتێکی نایابین
17:36
the schoolification of the world.
441
1041000
2000
کە بریتییە لە بەخوێندنگەکردنی جیهان
17:38
Every child up to the age of 15 who wants a place in school
442
1043000
3000
هەمو مناڵێک تا تەمەنی 15 ساڵان کە پێویستی بە خوێندنگە هەیە
17:41
will be able to have one in 2015.
443
1046000
2000
تا ساڵی 2015 ئەو هەلە بەدەست دەهێنێت
17:43
It's an amazing thing.
444
1048000
2000
ئەمە شتێکی سەرنجڕاکێشە
17:45
But it is,
445
1050000
2000
بەڵام،
17:47
unlike cars, which have developed
446
1052000
2000
بە پێچەوانە ئوتومبیلەکانەوە کە پەرەیان سەندووە
17:49
so rapidly and orderly,
447
1054000
2000
بە جۆرێکی زۆر خێرا و یەک بەدوای یەک
17:51
actually the school system is recognizably
448
1056000
3000
لە راستیدا بڕوا وایە کە سیستمی خوێندنگە
17:54
an inheritance from the 19th century,
449
1059000
2000
وەکو میراتییەک کە لەسەدەی 19وە ماوەتەوە
17:56
from a Bismarkian model of German schooling
450
1061000
3000
لە مۆدێلە بسمارکییەکەی خوێندنگەی ئەڵمانیا
17:59
that got taken up by English reformers,
451
1064000
3000
کە دواتر لەلایەن چاکسازە ئینگلیزەکانەوە وەرگیرا
18:02
and often by
452
1067000
3000
و زۆرجار لەلایەن
18:05
religious missionaries,
453
1070000
2000
مژدەبەخشە ئایینییەکانەوە،
18:07
taken up in the United States
454
1072000
2000
لە ئەمریکا بەکارهێنرا
18:09
as a force of social cohesion,
455
1074000
2000
وەکو هێزێکی یەکێتی کۆمەڵایەتی،
18:11
and then in Japan and South Korea as they developed.
456
1076000
3000
و پاشان لە ژاپۆن و کۆریای باشور کاتێ گەشەیان کرد.
18:14
It's recognizably 19th century in its roots.
457
1079000
2000
دەبینرێت کە رەگەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی 19
18:16
And of course it's a huge achievement.
458
1081000
2000
و بە دڵنیاییەوە ئەمە دەستکەوتێکی زەبەلاحە
18:18
And of course it will bring great things.
459
1083000
2000
و بە دڵیناییەوە شتی مەزن دەهێنێتە ئاراوە
18:20
It will bring skills and learning and reading.
460
1085000
3000
شارەزایی و فێربون و خوێندنەوە دەهێنێتە ئاراوە
18:23
But it will also lay waste to imagination.
461
1088000
3000
بەڵام خەیاڵ لەناو دەبات
18:26
It will lay waste to appetite. It will lay waste to social confidence.
462
1091000
3000
حەز لەناو دەبات. متمانەی کۆمەڵایەتی لەناو دەبات.
18:29
It will stratify society
463
1094000
2000
کۆمەڵگا دابەش دەکات بۆ چەند چینێک
18:31
as much as it liberates it.
464
1096000
2000
بە ئەندازەی ئەوەی کە کۆمەڵگە ئازاد دەکات.
18:33
And we are bequeathing to the developing world
465
1098000
2000
ئێمە ئەو سیستمی خوێندنگەیە بە وڵاتە گەشەسێنەکان دەبەخشین
18:35
school systems that they will now spend
466
1100000
3000
کە تا ئێستا
18:38
a century trying to reform.
467
1103000
2000
سەدەیەکە هەوڵی چاکسازی تێدا دەدەین.
18:40
That is why we need really radical thinking,
468
1105000
3000
لەبەر ئەمەیە پێویستمان بە بیرکردنەوەی بنەڕەتی هەیە
18:43
and why radical thinking is now
469
1108000
2000
و لەبەر ئەمەیە کە بیرکردنەوەی بنەڕەتی لە ئێستادا
18:45
more possible and more needed than ever in how we learn.
470
1110000
3000
لە بواری چۆنێتی فێربوندا لە هەمو کاتێک مومکینتیر و پێویستترە
18:48
Thank you. (Applause)
471
1113000
2000
سوپاس
-چەپڵە-
-چەپڵە-
ABOUT THE SPEAKER
Charles Leadbeater - Innovation consultantA researcher at the London think tank Demos, Charles Leadbeater was early to notice the rise of "amateur innovation" -- great ideas from outside the traditional walls, from people who suddenly have the tools to collaborate, innovate and make their expertise known.
Why you should listen
Charles Leadbeater's theories on innovation have compelled some of the world's largest organizations to rethink their strategies. A financial journalist turned innovation consultant (for clients ranging from the British government to Microsoft), Leadbeater noticed the rise of "pro-ams" -- passionate amateurs who act like professionals, making breakthrough discoveries in many fields, from software to astronomy to kite-surfing. His 2004 essay "The Pro-Am Revolution" -- which The New York Times called one of the year's biggest global ideas -- highlighted the rise of this new breed of amateur.
Prominent examples range from the mountain bike to the open-source operating system Linux, from Wikipedia to the Jubilee 2000 campaign, which helped persuade Western nations to cancel more than $30 billion in third-world debt. In his upcoming book, We-Think, Leadbeater explores how this emerging culture of mass creativity and participation could reshape companies and governments. A business reporter by training, he was previously an editor for the Financial Times, and later, The Independent, where, with Helen Fielding, he developed the "Bridget Jones' Diary" column. Currently, he is researching for Atlas of Ideas, a program that is mapping changes in the global geography of science and innovation.
Charles Leadbeater | Speaker | TED.com