TED2019
Barbara J. King: Grief and love in the animal kingdom
Барбара Џеј Кинг: Тага и љубов во животинскиот свет
Filmed:
Readability: 3.7
1,825,903 views
Од орки што тагуваат до потресени слонови, биолошкиот антрополог Барбара Џеј Кинг е сведок на тага и љубов низ животинскиот свет. Во овој инспиративен монолог, таа ги образложува доказите во основата на нејзините верувања дека многу животни се способни за комплексни емоции, и сугерира начини на кои би можеле да ги третираме подобро - вклучително и секој пат кога јадеме. “Животните не тагуваат како нас, но ова не значи дека нивната тага не постои,“ - вели таа. Таа постои, и е интензивна, и можеме да ја видиме ако посакаме.“
Barbara J. King - Biological anthropologist, writer
As a writer on animal cognition and emotion, Barbara J. King seeks to motivate us all to be kinder to the animals we share the planet with. Full bio
As a writer on animal cognition and emotion, Barbara J. King seeks to motivate us all to be kinder to the animals we share the planet with. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'd like to tell you today
about an orca named Tahlequah.
about an orca named Tahlequah.
0
490
4252
Денес би сакала да зборувам
за една орка наречена Тахлека
за една орка наречена Тахлека
00:17
Tahlequah is also known
as J35 to scientists,
as J35 to scientists,
1
5361
3873
Меѓу научниците
Тахлека е исто така позната и како Ј35
Тахлека е исто така позната и како Ј35
00:21
because she swims with the J Pod
in the Salish Sea.
in the Salish Sea.
2
9258
3403
затоа што плива заедно со Ј-групата орки
во Салишкото море
во Салишкото море
00:24
These are the waters off of
British Columbia and Washington State.
British Columbia and Washington State.
3
12685
3739
Ова се водени патишта кај
Британската Колумбија и Вашингтон
Британската Колумбија и Вашингтон
00:28
Now, last year, in July 2018,
4
16987
3164
Минатата година, во Јули 2018
00:32
she was well along
in her 17-month pregnancy,
in her 17-month pregnancy,
5
20175
4216
таа беше при крај на нејзината
седумнаесет месечна бременост
седумнаесет месечна бременост
00:36
and scientists were very excited
6
24415
1991
и научниците беа многу возбудени
00:38
because no baby had survived
in this pod for three long years.
in this pod for three long years.
7
26430
5185
затоа што ниедно новороденче не преживеало
во оваа група во три долги години
во оваа група во три долги години
00:44
Now, orcas are also
known as killer whales.
known as killer whales.
8
32464
2967
Орките се исто така познати како
китови-убијци
китови-убијци
00:47
They're profoundly social
and profoundly intelligent beings.
and profoundly intelligent beings.
9
35455
4226
Тие се екстремно социјални и интелегентни
суштества
суштества
00:52
And scientists are very interested
in their behavior,
in their behavior,
10
40354
3480
И научниците се многу заинтересирани
за нивното однесување,
за нивното однесување,
00:55
because in their social networks,
they share habits, information
they share habits, information
11
43858
3778
затоа што во нивните социјални опкружувања
тие споделуваат навики, информации
тие споделуваат навики, информации
00:59
and even affection.
12
47660
1198
па дури и наклонетост.
01:00
They create true cultures of the ocean.
13
48882
3186
Тие градат вистински култури на океанот.
01:04
But this pod has been in trouble.
14
52839
2562
Но оваа група е во невоља.
01:08
The Chinook salmon that the orcas favor
has been way down in the region,
has been way down in the region,
15
56066
4657
Чинук лососот што орките го сакаат
го снемува во регионот
го снемува во регионот
01:12
and pollution has been up.
16
60747
1782
а се појавува загадувањето.
01:15
But on July 24th, Tahlequah
gave birth to a daughter,
gave birth to a daughter,
17
63344
5386
Но на 24ти Јули, Тахлека
роди ќерка
роди ќерка
01:20
and scientists were so excited
by this development.
by this development.
18
68754
3505
и научниците беа многу возбудени
за овој настан.
за овој настан.
01:24
But unfortunately, the same day --
in fact, shortly after birth --
in fact, shortly after birth --
19
72691
3975
За жал, истиот ден
набрзо по раѓањето
набрзо по раѓањето
01:28
the calf died.
20
76690
1282
новороденчето умрело.
01:31
Well, what happened next
electrified animal lovers
electrified animal lovers
21
79077
3045
Тоа што се случи следно
ги шокира љубителите на животни
ги шокира љубителите на животни
01:34
across the world,
22
82146
1648
низ целиот свет
01:35
because Tahlequah refused
to let her baby slip off into the water.
to let her baby slip off into the water.
23
83818
4611
затоа што Тахлека одби да го
пушти бебето во водата.
пушти бебето во водата.
01:40
She kept it on her body
and she swam with it.
and she swam with it.
24
88453
3268
Го чуваше на нејзиното тело
и пливаше со него.
и пливаше со него.
01:43
If it did fall off,
she would dive and rescue it,
she would dive and rescue it,
25
91745
4133
И ако некогаш паднало,
таа нуркала за да го спаси,
таа нуркала за да го спаси,
01:47
and she battled stiff currents to do this.
26
95902
2880
и се борела со сурови струи
за да го направи тоа.
за да го направи тоа.
01:51
Now, she kept this behavior up
27
99218
2153
Таа го задржа ова однесување
01:53
for 17 days,
28
101395
2697
17 дена
01:56
and during this time,
she swam over 1,000 miles.
she swam over 1,000 miles.
29
104116
3378
и за ова време
исплива повеќе од 1,000 километри.
исплива повеќе од 1,000 километри.
02:00
At that point, she let the little baby
slip off into the water.
slip off into the water.
30
108024
3940
На крајот, го пуштила малото бебе
во водата.
во водата.
02:04
So today, Tahlequah
swims on with the J Pod,
swims on with the J Pod,
31
112876
4379
Денес, Тахлека продолжува
да плива со Ј-групата орки
да плива со Ј-групата орки
02:09
but her grief still moves me.
32
117279
3294
но нејзината тага сè уште ме трогнува.
02:12
And I do believe that "grief"
is the right word to use.
is the right word to use.
33
120597
3579
И верувам дека ’тага’
е правилниот збор.
е правилниот збор.
02:16
I believe that grief
is the right word to use
is the right word to use
34
124200
2610
Верувам дека ’тага’ е вистинскиот збор
02:18
for numerous animals who mourn the dead.
35
126834
2940
за голем број животни кои
жалат по мртвите.
жалат по мртвите.
02:21
They may be friends or mates or relatives.
36
129798
2936
Тоа може да бидат пријатели или роднини.
02:25
Because these visible cues,
these behavioral cues,
these behavioral cues,
37
133127
3322
Затоа што овие видливи знаци,
знаци на однесување,
знаци на однесување,
02:28
tell us something about
an animal's emotional state.
an animal's emotional state.
38
136473
3266
ни кажуваат нешто за емоционалната
состојба на животното.
состојба на животното.
02:32
Now, for the last seven years,
39
140589
1456
Последните седум години,
02:34
I've been working to document
examples of animal grief --
examples of animal grief --
40
142069
3644
работам на пронаоѓање
примери на тага кај животни --
примери на тага кај животни --
02:37
in birds, in mammals,
41
145737
2138
кај птици, цицачи
02:39
in domesticated animals
and in wild animals --
and in wild animals --
42
147899
2976
кај припитомени
и диви животни,
и диви животни,
02:42
and I believe in the reality
of animal grief.
of animal grief.
43
150899
2983
и верувам во реалноста на
животинската тага.
животинската тага.
02:46
Now, I say it this way
44
154890
1533
Го кажувам ова
02:48
because I need to acknowledge
to you right up front
to you right up front
45
156447
2435
затоа што треба да признаам
02:50
that not all scientists agree with me.
46
158906
1975
дека не сите научници
се согласуваат со мене
се согласуваат со мене
02:53
And part of the reason, I think,
47
161287
2153
И мислам дека дел од причината
02:55
is because of what I call the "a-word."
48
163464
2631
е она што јас го нарекувам ’а-збор’.
02:58
The a-word is anthropomorphism,
49
166592
1759
А-зборот е антропоморфизам,
03:00
and historically,
it's been a big deterrent
it's been a big deterrent
50
168375
2001
и историски гледано,
е голема пречка
е голема пречка
03:02
to recognizing animal emotions.
51
170400
2252
при препознавањето на
емоции кај животните.
емоции кај животните.
03:05
So, anthropomorphism is when
we project onto other animals
we project onto other animals
52
173095
4200
Антропоморфизам е кога на животните
ги препишуваме
ги препишуваме
03:09
our capacities or our emotions.
53
177319
2804
нашите капацитети или емоции.
03:12
And we can all probably
think of examples of this.
think of examples of this.
54
180634
3535
Веројатно сите можеме да смислиме
примери за ова.
примери за ова.
03:16
Let's say we have a friend who tells us,
55
184193
2348
Да речеме дека имаме пријател
што ни вели,
што ни вели,
03:18
"My cat understands everything I say."
56
186565
3183
“Мојата мачка разбира сѐ што ке кажам.“
03:22
Or, "My dog, he's so sweet.
57
190355
2816
Или, “Моето куче е толку слатко.
03:25
he ran right across the yard this morning
towards a squirrel,
towards a squirrel,
58
193195
2938
Утрово трчаше преку дворот кон
една верверичка,
една верверичка,
03:28
and I know he just wants to play."
59
196157
1699
и знам дека само сака да си игра.“
03:30
Well, maybe.
60
198435
1546
Па, можеби.
03:32
Or maybe not.
61
200744
1165
А можеби и не.
03:33
I'm skeptical about claims like those.
62
201933
2318
Сум скептична за ваквите тврдења.
03:37
But animal grief is different,
63
205202
1995
Но, тагата кај животните е различна,
03:39
because we're not trying
to read an animal's mind.
to read an animal's mind.
64
207221
2866
затоа што ние не се обидуваме
да читаме мисли на животните.
да читаме мисли на животните.
03:42
We're looking at visible cues of behavior
65
210111
2403
Гледаме кон видливите знаци на однесување
03:44
and trying to interpret them
with some meaning.
with some meaning.
66
212538
2397
и пробуваме да ги интерпретираме
со некое значење.
со некое значење.
03:47
Now, it's true -- scientists
often push back at me,
often push back at me,
67
215406
2883
Сега, вистина е дека научниците
често ми се спротиставуваат,
често ми се спротиставуваат,
03:50
and they'll say,
68
218313
1152
и ке речат,
03:51
"Ah, look, the animal might be stressed,
69
219489
2244
“Гледај, животното може да е под стрес,
03:53
or maybe the animal's just confused
70
221757
1777
или пак само е збунето
03:55
because his or her routine
has been disrupted."
has been disrupted."
71
223558
2644
затоа што нејзината или неговата рутина
била променета.“
била променета.“
03:58
But I think that this overworry
about anthropomorphism
about anthropomorphism
72
226935
4342
Но мислам дека оваа грижа за
антропоморфизмот
антропоморфизмот
04:03
misses a fundamental point.
73
231301
2503
промашува фундаментална поента.
04:05
And that is that animals
can care very deeply for each other,
can care very deeply for each other,
74
233828
3807
А тоа е дека животните може да се
грижат длабоко едни за други,
грижат длабоко едни за други,
04:09
maybe they even love each other.
75
237659
1693
можеби и се сакаат.
04:11
And when they do,
76
239376
1363
И тогаш
04:12
a survivor's heart
can be pierced by a death.
can be pierced by a death.
77
240763
3533
срцето на преживеаниот
е прободено од нечија смрт.
е прободено од нечија смрт.
04:17
Let's face it:
78
245013
1237
Ајде да се соочиме
со тоа дека;
со тоа дека;
04:18
if we deny evolutionary continuity,
79
246274
2809
ако го негираме континуитетот
на еволуцијата
на еволуцијата
04:21
we are really missing out
on embracing part of ourselves.
on embracing part of ourselves.
80
249107
3720
ние навистина пропуштаме
да прифатиме дел од себе.
да прифатиме дел од себе.
04:25
So yes, I believe in the reality
of animal grief,
of animal grief,
81
253603
2667
И да, верувам во реалноста
на тага кај животните,
на тага кај животните,
04:28
and I also think that if we recognize it,
82
256294
2479
и исто така мислам дека ако ја
препознаваме
препознаваме
04:30
we can make the world
a better place for animals,
a better place for animals,
83
258797
2646
можеме да го направиме светот
подобро место за животни,
подобро место за животни,
04:33
a kinder place for animals.
84
261467
2163
пољубезно место за животните.
04:36
So let me tell you a little bit more
about animal grief.
about animal grief.
85
264362
3102
Дозволете ми да ви кажам малку повеќе
за тагата кај животните.
за тагата кај животните.
04:40
I'm going to start in Kenya.
86
268341
2218
Ќе почнам со Кенија.
04:43
You see here there's
an elephant named Eleanor
an elephant named Eleanor
87
271027
2928
Тука гледате еден слон наречен Еленор
04:45
who came one day with bruised legs,
88
273979
2978
што еден ден дојде со помодрени нозе,
04:48
and she collapsed.
89
276981
1881
и колабираше.
04:50
You see on the left
90
278886
1197
Погледете лево
04:52
that another female named Grace
came to her right away
came to her right away
91
280107
3737
друга женка наречена Грејс
веднаш дојде до неа
веднаш дојде до неа
04:55
and, using her own trunk, propped her up,
92
283868
2503
и користејќи ја својата сурла,
ја подигна нагоре,
ја подигна нагоре,
04:58
tried to get her up on her feet.
93
286395
1788
обидувајќи се да ја стане на нозе.
05:00
And she did succeed,
94
288207
1195
И успеа,
05:01
but then Eleanor collapsed again.
95
289426
2258
но Еленор повторно падна.
05:04
At this point, Grace became
visibly distressed,
visibly distressed,
96
292236
3374
Грејс стана видливо вознемирена,
05:07
and she prodded the body,
and she vocalized.
and she vocalized.
97
295634
3259
го побутнуваше телото
и вокализираше.
и вокализираше.
05:11
Eleanor collapsed again,
98
299906
1391
Еленор пак падна,
05:13
and unfortunately, she did die.
99
301321
2272
и за жал, таа умре.
05:16
What you see on the right is a female
from another family named Maui,
from another family named Maui,
100
304036
4645
Она што го гледате десно е женка
од друго семејство наречена Мауи,
од друго семејство наречена Мауи,
05:20
who came after the death,
and she stayed at the body.
and she stayed at the body.
101
308705
2873
која дојде по смртта,
и остана со телото.
и остана со телото.
05:23
She held a vigil there,
and she even rocked in distress
and she even rocked in distress
102
311602
3412
Таа таму бдееше и
се тресеше вознемирено
се тресеше вознемирено
05:27
over the body.
103
315038
1602
над телото.
05:28
So the scientists watching the elephants
104
316664
2503
Научниците кои ги гледаа слоновите
05:31
kept close observation on Eleanor's body
105
319191
3464
внимателно го набљудуваа телото на Еленор
05:34
for seven days.
106
322679
1605
седум дена.
05:36
And during those seven days,
107
324308
1486
И за време на тие седум дена,
05:37
a parade of elephants came
108
325818
2051
дошла цела парада на слонови
05:39
from five different families.
109
327893
1930
од пет различни семејства.
05:42
Now, some were just curious,
110
330266
1925
Некои беа само љубопитни,
05:44
but others carried out behaviors
111
332215
1542
но другите покажуваа однесување
05:45
that I really believe
should be classified as grief.
should be classified as grief.
112
333781
3439
за кое верувам дека
треба да се класифицира како тага.
треба да се класифицира како тага.
05:50
So what does grief look like?
113
338447
1805
И како изгледа таа тага?
05:52
It can be rocking, as I said, in distress.
114
340870
3022
Може да биде, како што кажав,
вознемирено тресење.
вознемирено тресење.
05:55
It can also be social withdrawal,
115
343916
1910
Може да биде социјално повлекување,
05:57
when an animal just takes
himself or herself away from friends
himself or herself away from friends
116
345850
4045
каде што животното се отргнува
себеси подалеку од пријателите
себеси подалеку од пријателите
06:01
and stays by themselves,
117
349919
2587
и останува само
06:04
or a failure to eat or sleep properly,
118
352530
2611
Може да биде неправилно јадење и спиење ,
06:07
sometimes a depressed posture
or vocalization.
or vocalization.
119
355165
3432
некогаш и депресивно држење на телото и
вокализација.
вокализација.
06:11
It can be very helpful
for those of us studying this
for those of us studying this
120
359311
2894
Би било од помош,
за тие што го проучуваме ова
за тие што го проучуваме ова
06:14
to be able to compare the behavior
of a survivor before death
of a survivor before death
121
362229
4354
да можеме да споредиме однесување
на преживеано животно пред смрт
на преживеано животно пред смрт
06:18
and after death,
122
366607
1221
и после,
06:19
because that increases the rigor
of our interpretation.
of our interpretation.
123
367852
3314
бидејќи тоа би ја зголемило
строгоста на нашата интерпретација.
строгоста на нашата интерпретација.
06:23
And I can explain this to you
124
371722
1404
Можам да ви го објаснам ова
06:25
by talking about two ducks
named Harper and Kohl.
named Harper and Kohl.
125
373150
4446
со тоа што ке ви зборам за две патки
наречени Харпер и Кол.
наречени Харпер и Кол.
06:30
So we're into birds now.
126
378217
1631
Значи сега зборуваме за птици.
06:32
So Harper and Kohl were raised
at a foie gras factory,
at a foie gras factory,
127
380403
3218
Харпер и Кол израснаа во
foie gras фабрика,
foie gras фабрика,
06:35
and they were treated cruelly.
128
383645
1941
каде што беа сурово третирани.
06:37
Foie gras does involve
force-feeding of birds.
force-feeding of birds.
129
385610
2908
Foie gras опфаќа принудно хранење
на птици.
на птици.
06:40
So this hurt their bodies, and their
spirits were not in good shape, either.
spirits were not in good shape, either.
130
388971
3667
Ова ги повредува нивните тела, а
и нивните духови не се во добра состојба.
и нивните духови не се во добра состојба.
06:44
But thankfully, they were rescued
by a farm sanctuary in upstate New York.
by a farm sanctuary in upstate New York.
131
392662
4662
Но за среќа, тие беа спасени од страна на
едно фармско засолниште од горен Њујорк.
едно фармско засолниште од горен Њујорк.
06:49
And for four years, they stabilized,
and they were fast friends.
and they were fast friends.
132
397348
3715
И за четири години, тие се стабилизираа
и брзо се спријателија.
и брзо се спријателија.
06:53
They often took themselves
to a small pond on the property.
to a small pond on the property.
133
401087
3487
Често одеа до едно мало езерце
на имотот.
на имотот.
06:57
Then, Kohl started to have
really intractable pain in his legs,
really intractable pain in his legs,
134
405711
4050
И тогаш, Кол се здоби со непостојана болка
во нозете,
во нозете,
07:01
and it was clear to the sanctuary
that he had to be euthanized humanely,
that he had to be euthanized humanely,
135
409785
4079
и им беше јасно во засолништето,
дека треба да биде хумано еутанизиран,
дека треба да биде хумано еутанизиран,
07:05
and he was.
136
413888
1429
и тоа се случи.
07:07
But then the sanctuary workers
did a brilliant thing,
did a brilliant thing,
137
415341
2587
Но тогаш вработените
направија нешто брилијантно,
направија нешто брилијантно,
07:09
because they brought Harper
to the body to see.
to the body to see.
138
417952
3622
затоа што го донесоа Харпер
да го види телото.
да го види телото.
07:14
And at first, Harper prodded
the body of his friend,
the body of his friend,
139
422015
3035
Прво Харпер го подбуцна телото на
својот пријател,
својот пријател,
07:17
but then he laid himself over it,
140
425074
3229
и потоа легна преку него
07:20
and he stayed there
for over an hour with his friend.
for over an hour with his friend.
141
428327
3032
и остана таму
повеќе од еден час.
повеќе од еден час.
07:23
And in the weeks after,
142
431996
2941
И во наредните неколку недели
07:26
he had a hard time.
143
434961
1696
тој мина низ тешко време.
07:28
He would go back to that same pond
where he had been with Kohl,
where he had been with Kohl,
144
436681
3148
Одел до истото езерце каде што
имале одено со Кол,
имале одено со Кол,
07:31
and he didn't want any other friends.
145
439853
2115
и тој не сакал други
07:34
And within two months, he died as well.
146
442536
2534
Во рок од два месеци, и тој умре.
07:38
Now, I'm happy to say
147
446307
1306
Среќно може да кажам
07:39
that not all grieving animals
have this sorrowful outcome.
have this sorrowful outcome.
148
447637
3821
дека не сите животни кои тагуваат
имаат ваков тажен исход.
имаат ваков тажен исход.
07:43
Last summer, I flew to Boston
to visit my adult daughter, Sarah.
to visit my adult daughter, Sarah.
149
451482
4424
Минатото лето, летав до Бостон
да ја посетам мојата ќерка Сара.
да ја посетам мојата ќерка Сара.
07:48
I was with my husband Charlie.
150
456375
1513
Бев со мојот сопруг Чарли.
07:49
I really needed a break from work.
151
457912
2810
Навистина ми требаше пауза од работа.
07:53
But I succumbed,
and I checked my work email.
and I checked my work email.
152
461508
3474
Но подлегнав и го проверив
мојот емаил за работа.
мојот емаил за работа.
07:57
You know how that is.
153
465006
1157
Знаете како оди тоа.
07:58
And there was a communication
about a dejected donkey.
about a dejected donkey.
154
466187
4321
И имаше муабет
за едно отфрлено магаре.
за едно отфрлено магаре.
08:03
Now, as an anthropologist,
this wasn't what I expected,
this wasn't what I expected,
155
471153
2695
Како антрополог
ова не го очекував.
ова не го очекував.
08:05
but there it was, and I'm glad I read it.
156
473872
2028
но таму беше, и мило ми е што го прочитав.
08:07
Because a donkey named Lena
had gone to another farm sanctuary,
had gone to another farm sanctuary,
157
475924
4162
Затоа што магаре наречено Лена
отишло во друго фармско засолниште,
отишло во друго фармско засолниште,
08:12
this one in Alberta, Canada,
158
480110
2194
во Алберта, Канада,
08:14
as the only donkey there,
159
482328
2044
и како единственото магаре таму
08:17
and had trouble making friends
for that reason.
for that reason.
160
485150
2690
имаше проблеми со стекнување
друштво.
друштво.
08:19
But she eventually did make friends
with an older horse named Jake,
with an older horse named Jake,
161
487864
3203
Но евентуално се здружи со
еден постар коњ наречен Џејк,
еден постар коњ наречен Џејк,
08:23
and for three years they were inseparable.
162
491091
2994
и три години беа неразделни.
08:26
But the reason the email came
was that Jake, at age 32, the horse,
was that Jake, at age 32, the horse,
163
494109
3874
Но причината поради која го добив емаилот
беше дека коњот Џејк, на возраст од 32
беше дека коњот Џејк, на возраст од 32
08:30
had become gravely ill
and had to be put down,
and had to be put down,
164
498007
3315
тешко се разболел и морало
да биде еутанизиран
да биде еутанизиран
08:33
and this is what was going on.
165
501765
3063
и тогаш тоа се случило.
08:36
This is Lena standing on Jake's grave.
166
504852
2571
Ова е Лена како стои на гробот на Џејк.
08:39
She didn't want to come in at night.
She didn't want to come in for food.
She didn't want to come in for food.
167
507447
3476
Не сакаше да влегува навечер.
Не сакаше да влегува ни за храна.
Не сакаше да влегува ни за храна.
08:42
She didn't want to come in for water.
168
510947
1855
Не сакаше да влезе ни за вода.
08:44
She pawed at the grave,
she brayed in distress,
she brayed in distress,
169
512826
2985
Го галеше гробот,
испушташе звуци на вознемиреност
испушташе звуци на вознемиреност
08:47
and there she stood.
170
515835
1682
и таму остануваше.
08:50
So we talked and we brainstormed.
171
518292
2478
Зборевме и дискутиравме.
08:52
What do you do for an animal like this?
172
520794
2362
Што би правел за животно како ова?
08:55
And we talked about the role of time,
173
523180
2315
И разговаравме за улогата на времето,
08:57
of extra love and kindness from people
174
525519
2667
дополнителната љубов и љубезност од луѓето
09:00
and of urging her to make a new friend.
175
528210
2814
и дали да ја натераме да се спријатели
повторно.
повторно.
09:03
And here's where her trajectory does
diverge from that of Harper the duck,
diverge from that of Harper the duck,
176
531048
4725
И еве каде нејзината траекторија се
разминува со онаа на патката Харпер,
разминува со онаа на патката Харпер,
09:07
because she did make a new friend,
177
535797
1901
затоа што таа си најде нов пријател,
09:09
and sanctuary workers wrote back
and said it worked out well.
and said it worked out well.
178
537722
2980
вработените од засолништето ми пишаа
и кажаа дека сѐ е во ред.
и кажаа дека сѐ е во ред.
09:14
Now sometimes, scientists
supplement observation
supplement observation
179
542052
3425
Понекогаш, научниците го
надополнуваат набљудувањето
надополнуваат набљудувањето
09:17
with hormonal analysis.
180
545501
1880
со хормонална анализа.
09:19
There's an example of a group
of scientists in Botswana,
of scientists in Botswana,
181
547976
2831
Пример е една група научници од Боцвана,
09:22
who took fecal material from baboons
and compared two different groups.
and compared two different groups.
182
550831
4549
која споредила фекална материја од бабуни
од две различни групи.
од две различни групи.
09:27
The first group were females
who had witnessed a predator attack
who had witnessed a predator attack
183
555404
4108
Првата група биле женки кои
биле сведоци на напад од грабливец
биле сведоци на напад од грабливец
09:31
and lost someone in that attack,
184
559536
2489
и изгубиле некого при тој напад,
09:34
and the second group were females
who had witnessed an attack
who had witnessed an attack
185
562049
2859
втората група биле женки кои
биле сведоци на напад
биле сведоци на напад
09:36
but had not lost someone.
186
564932
1789
но не изгубиле никого.
09:38
And the stress hormones
were way up in that first group.
were way up in that first group.
187
566745
2739
И бројот на стрес хормони
беше зголемен во првата група.
беше зголемен во првата група.
09:41
But here's the thing:
188
569895
1242
Но еве во што е работата;
09:43
the scientists didn't just
call them "stressed baboons,"
call them "stressed baboons,"
189
571161
2739
научниците не ги нарекоа
бабуни под стрес,
бабуни под стрес,
09:45
they called them "bereaved baboons,"
190
573924
2227
туку ужалени бабуни
09:48
and in part, that's because
of the observations that they made.
of the observations that they made.
191
576175
3985
заради набљудувањата кои ги направија.
09:52
For example, this mother-daughter
pair were very close,
pair were very close,
192
580184
2970
На пример, една мајка и ќерка
беа многу зближени,
беа многу зближени,
09:55
and then the daughter
was killed by a lion.
was killed by a lion.
193
583178
2220
и ќерката беше убиена од еден лав.
09:58
The mother removed herself
from all her friends,
from all her friends,
194
586118
2686
Мајката тогаш се оддалечи од
сите
сите
10:00
from her grooming networks,
and just stayed by herself for weeks --
and just stayed by herself for weeks --
195
588828
3623
од своите друштвени мрежи,
остана сама со недели--
остана сама со недели--
10:05
bereavement --
196
593298
1428
жалост--
10:06
and she then slowly recovered.
197
594750
2724
и потоа полека почна да се опоравува.
10:11
So we have bereaved baboons.
198
599055
2462
Значи, имаме бабуни кои жалат.
10:13
Will science tell us someday
about bereaved bees?
about bereaved bees?
199
601918
3810
Дали некој ден науката ќе ни каже
за ужалени пчели?
за ужалени пчели?
10:17
Will we hear about frogs who mourn?
200
605752
3063
Дали ќе чуеме за жаби кои тагуваат?
10:21
I don't think so, and I think the reason
is because animals really need
is because animals really need
201
609443
3560
Мислам дека не, и мислам дека причината
е затоа што на животните им требаат
е затоа што на животните им требаат
10:25
one-to-one, close relationships
for that to happen.
for that to happen.
202
613027
3189
блиски еден-на-еден односи
за тоа да се случи.
за тоа да се случи.
10:28
I also know that circumstance matters,
and personality matters.
and personality matters.
203
616763
4602
Исто така знам дека околностите се важни
и дека карактерот е од големо значење.
и дека карактерот е од големо значење.
10:33
I have documented
cats and dogs who grieve,
cats and dogs who grieve,
204
621389
2738
Имам документирано
мачки и кучиња кои тажат,
мачки и кучиња кои тажат,
10:36
our companion animals,
205
624151
1830
нашите животни-придружници,
10:38
but I also interacted with a woman
who was extremely bothered
who was extremely bothered
206
626005
2899
но зборев и со жена на која
многу и пречеше
многу и пречеше
10:40
because her dog wasn't grieving.
207
628928
2223
што нејзиното куче не тагувало.
10:43
She said to me, "The first dog
in the house has died.
in the house has died.
208
631888
3163
Ми кажа,“Првото куче во куќата умре.
10:47
The second animal does not
seem concerned, the second dog.
seem concerned, the second dog.
209
635075
3058
Второто не изгледа загрижено.
10:50
What is wrong with him?"
210
638157
1713
Што не е во ред со него? “
10:51
(Laughter)
211
639894
1448
(смеа)
10:53
And as I listened to her,
212
641366
2026
И додека ја слушав,
10:55
I realized that this dog was now
the only animal in the household,
the only animal in the household,
213
643416
3699
сфатив дека тоа куче е единственото
животно во куќата,
животно во куќата,
10:59
and as far as he was concerned,
that was a pretty good deal.
that was a pretty good deal.
214
647139
3179
и што се однесува до него,
тоа е доста добра ситуација.
тоа е доста добра ситуација.
11:03
So circumstances matter.
215
651079
2289
Околностите се важни.
11:06
Now, in any case, animals
are not going to grieve
are not going to grieve
216
654716
2666
Во било кој случај,
животните нема да тагуваат
животните нема да тагуваат
11:09
exactly like we do.
217
657406
1849
исто како што ние тагуваме.
11:11
We have human creativity.
218
659279
1757
Ние ја имаме човечката креативност.
11:13
We paint our grief, dance our grief,
219
661060
3653
Ние ја сликаме нашата тага, играме
со нашата тага,
со нашата тага,
11:16
write our grief.
220
664737
1801
пишуваме за нашата тага.
Ниe исто така можеме да
жалиме по луѓе кои не сме ги запознале
жалиме по луѓе кои не сме ги запознале
11:18
We also can grieve for people
we've never met,
we've never met,
221
666562
2873
11:21
across space and time.
222
669459
2047
низ просторот и времето.
11:23
I felt this strongly when I went to Berlin
223
671530
2661
Силно го почувствував ова
кога бев во Берлин
кога бев во Берлин
11:26
and I stood at the Holocaust Memorial.
224
674215
2526
кај меморијалот за Холокаустот.
11:29
Animals don't grieve exactly like we do,
225
677428
2312
Животните не тагуваат исто како нас,
11:31
but this doesn't mean
that their grief isn't real.
that their grief isn't real.
226
679764
2752
но ова не значи
дека нивната тага не постои.
дека нивната тага не постои.
11:34
It is real, and it's searing,
227
682540
3117
Таа постои и е силна,
11:37
and we can see it if we choose.
228
685681
2401
и можеме да ја видиме ако сакаме.
11:41
Now, I've lost both my parents.
229
689495
2416
Ги изгубив моите родители.
11:43
I lost a very dear friend
at a young age from AIDS.
at a young age from AIDS.
230
691935
3674
Изгубив многу драга личност
од СИДА, на млада возраст.
од СИДА, на млада возраст.
11:48
I believe most likely most of you
here have lost someone.
here have lost someone.
231
696220
4714
Верувам дека повеќето од вас
тука имат изгубено некого.
тука имат изгубено некого.
11:52
And I have found it a genuine comfort,
232
700958
3086
И искрено во тоа наоѓам удобност,
11:56
a solace, to know that we aren't
the only beings on this earth
the only beings on this earth
233
704068
4738
утеха, знаејќи дека не сме единствените
суштества на планетата
суштества на планетата
12:00
who feel love and grief.
234
708830
2421
кои чувствуваат љубов и тага.
12:04
And I think this is important.
235
712058
1577
И верувам дека ова е важно.
12:06
I also think we can take
this a step further,
this a step further,
236
714173
2413
И мислам дека можеме да одиме
чекор понапред,
чекор понапред,
12:08
and we can realize
that the reality of animal grief
that the reality of animal grief
237
716610
2764
и да сфатиме дека
постоењето на тага кај животните
постоењето на тага кај животните
12:11
can help us be better
and do better for animals.
and do better for animals.
238
719398
3873
може да ни помогне нам
и ние да им помогнеме на животните.
и ние да им помогнеме на животните.
12:15
This is already happening with Tahlequah,
239
723295
2503
Ова се случува со Тахлека,
12:17
because the United States and Canada have
renewed their talks with greater urgency
renewed their talks with greater urgency
240
725822
5111
затоа што САД и Канада итно ги
засилија нивните обиди
засилија нивните обиди
12:22
for how to help the orcas,
241
730957
1524
да им помогнат на орките
12:24
how to restore the Chinook salmon
242
732505
2053
со тоа што ке го вратат
Чинук лососот
Чинук лососот
12:26
and how to help with the water pollution.
243
734582
2028
и ќе помогнат со загадената вода.
12:29
We can also see that if grief is real,
244
737057
2728
Ако тагата кај животните е вистинска
тогаш може да видиме
тогаш може да видиме
12:31
there's tremendous
plausibility to the notion
plausibility to the notion
245
739809
2550
дека има големи шанси
12:34
that animals feel a whole range of things.
246
742383
2964
животните да чувствуваат голем број
нешта
нешта
12:37
So we could look at joy,
sadness, even hope.
sadness, even hope.
247
745868
3916
Можеме да ги земеме предвид
среќата, тагата па дури и надежта.
среќата, тагата па дури и надежта.
12:42
And if we do that,
248
750292
1932
И ако го сториме тоа,
12:44
here's how we can start
to think about the world.
to think about the world.
249
752248
2287
еве како ќе можеме да
размислуваме за светот.
размислуваме за светот.
12:46
We can look at orcas and say,
250
754559
2379
Ќе можеме да ги погледнеме орките
и да кажеме дека,
и да кажеме дека,
12:48
we know they grieve,
we know they feel their lives,
we know they feel their lives,
251
756962
2706
знаеме дека тагуваат,
знаеме дека чувствуваат
знаеме дека чувствуваат
12:51
and we can refuse to confine them
to small tanks in theme parks
to small tanks in theme parks
252
759692
5417
и ќе престанеме да ги ограничуваме
во тематските паркови
во тематските паркови
12:57
and make them perform
for our entertainment.
for our entertainment.
253
765133
3179
и да ги тераме да играат
за наша забава.
за наша забава.
13:00
(Applause)
254
768336
2159
(аплауз)
13:02
Thank you.
255
770519
2290
Ви благодарам.
13:04
We can look at elephants
and say, yes, they grieve,
and say, yes, they grieve,
256
772833
3051
Ќе можеме да ги видиме слоновите
и да кажеме, да, и тие тагуваат
и да кажеме, да, и тие тагуваат
13:07
and we can renew our efforts
against international trophy hunting
against international trophy hunting
257
775908
3744
и ке ги засилиме напорите
против меѓународниот спортски лов
против меѓународниот спортски лов
13:11
and against poaching.
258
779676
1539
и ловокрадството.
13:13
(Applause)
259
781239
2038
(аплауз)
13:15
Thank you.
260
783301
1554
Фала ви.
13:16
And we can look at our closest
living relatives, monkeys and apes,
living relatives, monkeys and apes,
261
784879
3416
И ќе можеме да ги видиме нашите
најблиски роднини, мајмуните
најблиски роднини, мајмуните
13:20
and know yes they grieve,
they feel their lives,
they feel their lives,
262
788319
2966
и ќе знаеме дека да,
и тие чувствуваат
и тие чувствуваат
13:23
so they don't deserve to be confined
263
791309
2497
и не заслужуваат да бидат заробени
13:25
in highly invasive biomedical experiments
264
793830
3309
во инвазивни биомедицински експерименити
13:29
year after year.
265
797163
1611
со години.
13:31
And, you know --
266
799393
1153
И знаете--
13:32
(Applause)
267
800570
1238
(аплауз)
13:33
the ducks Harper and Kohl,
they tell us something too.
they tell us something too.
268
801832
3478
патките Харпер и Кол,
и од нив можеме да заклучиме нешто.
и од нив можеме да заклучиме нешто.
13:37
They help us connect the dots
and realize that what we eat
and realize that what we eat
269
805334
3646
Можат да ни помогнат да сфатиме
дека она што го јадеме
дека она што го јадеме
13:41
affects how animals live.
270
809004
2242
влијае врз животот на животните.
13:43
And it's not just foie gras,
and it's not just ducks.
and it's not just ducks.
271
811270
3496
И не е само „фоа гра“,
и не се само патките.
и не се само патките.
13:46
We can think about pigs and chickens
and cows in factory farms,
and cows in factory farms,
272
814790
5444
Тука се и свињите, кокошките
и кравите во фабричките фарми
и кравите во фабричките фарми
13:52
and we can know.
273
820258
1158
за кои го знаеме истото.
13:53
I can tell you the science is real
that these animals feel, too.
that these animals feel, too.
274
821440
3948
Науката потврдила
дека и овие животни чувствуваат.
дека и овие животни чувствуваат.
13:57
So every single time
we choose a plant-based meal,
we choose a plant-based meal,
275
825412
4520
Така што, секој пат кога ке одбереме
оброк од растително потекло,
оброк од растително потекло,
14:01
we are contributing
to reducing animal suffering.
to reducing animal suffering.
276
829956
3737
придонесуваме за смалување
на страдањето кај животните.
на страдањето кај животните.
14:06
(Applause)
277
834379
2891
(аплауз)
14:09
So yes, I believe in the reality
of animal grief.
of animal grief.
278
837294
4635
Верувам во постоењето на
тага кај животните.
тага кај животните.
14:13
I believe in the reality of animal love,
279
841953
2185
Верувам во постоењето на љубов
кај животните,
кај животните,
14:16
and I think it is time for us humans
280
844162
2510
и мислам дека е време
14:18
to recognize that
we don't own these things.
we don't own these things.
281
846696
2673
да сфатиме дека ние не ги
поседуваме овие нешта.
поседуваме овие нешта.
14:21
And when we see that,
282
849836
1530
И кога ке го сфатиме тоа,
14:23
we have an opportunity to make the world
so much better for animals,
so much better for animals,
283
851390
3814
ќе имаме можност да го направиме светот
подобро место за животните,
подобро место за животните,
14:27
a kinder world, a gentler world,
284
855228
2303
помил, понежен свет,
14:29
and along the way, we might
just save ourselves, too.
just save ourselves, too.
285
857555
4497
и на тој начин, можеби
ќе се спасиме и самите себеси.
ќе се спасиме и самите себеси.
14:34
Thank you so much.
286
862076
1492
Ви благодарам многу.
14:35
(Applause)
287
863592
1601
(аплауз)
14:37
Thank you. Thank you.
288
865217
1763
Фала ви. Фала ви.
14:39
(Applause)
289
867004
1829
(аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Barbara J. King - Biological anthropologist, writerAs a writer on animal cognition and emotion, Barbara J. King seeks to motivate us all to be kinder to the animals we share the planet with.
Why you should listen
Barbara J. King writes and speaks about the thinking and feeling abilities of animals ranging from our closest living relatives, monkeys and apes, to orcas and octopuses. In her own words: "After 28 years of teaching anthropology at the College of William and Mary, I’m now a full-time freelance science writer and speaker. My husband and I care for homeless cats and spend all the time we can in nature. For work, I’ve observed baboons in Kenya, and gorillas and bonobos in captivity, and for pleasure bison in Yellowstone. I focus on how the science of animal cognition and emotion might help animals.
"My books take up topics ranging from animal grief to who (not what) we eat and how religion evolved, tied together by my focus on animals. I wrote weekly for six years for NPR about science, and my work has appeared in Scientific American, Aeon and Undark magazines. I love giving public science talks and I am active daily on Twitter @bjkingape."
King is the author of How Animals Grieve, Personalities on the Plate and Evolving God.
Barbara J. King | Speaker | TED.com