Sabine Doebel: How your brain's executive function works -- and how to improve it
Sabine Doebel: သင့်ဦးနှောက်ရဲ့ စီမံခန့်ခွဲရေး အလုပ် အလုပ်လုပ်ပုံနှင့် ၎င်းကို တိုးတက်အောင် ပြုလုပ်နည်း။
Sabine Doebel studies the developing mind to understand how experience shapes our thinking and executive control skills. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
တစ်ခုရှိပါတယ်၊
ကားမောင်းသင်ခဲ့တာပါ။
ကိစ္စတစ်ခု မဟုတ်ခဲ့ဘူး။
when you first learned how to drive?
ဘယ်လိုမျိုးဆိုတာကို သင်မှတ်မိလား။
was so conscious and deliberate?
ဖြစ်တာ ဘယ်တုန်းကလဲ။
completely wiped out mentally.
သင်ခန်းစာတွေကနေ အိမ်ပြန်ပြန်လာတယ်။
I know that this is because I was using
စီမံခန့်ခွဲရေး အလုပ်ဆိုတာကို
called executive function.
ကျွန်မသိတယ်။
to consciously control our thoughts,
ရည်မှန်းချက်တွေအောင်မြင်ဖို့
to break away from habit,
ကြိုတင် စီစဉ်မှုတွေကို ဟန့်တားတဲ့
သုံးတဲ့အရာပါ။
when things go wrong.
အရှင်းဆုံး မြင်နိုင်တယ်။
poured orange juice on your cereal?
မတော်တဆ လိမ္မော်ရည် လောင်းချဖူးလား။
you've missed a meeting?
ရုတ်တရက် သတိရမိတာရော
on the way home from work
စတိုးဆိုင်မှာ ရပ်ဖို့စီစဉ်ပြီးမှ
instead on autopilot?
အိမ်ကိုတန်းမောင်းဖူးလား။
ခေါ်တယ်၊
in executive function.
သတိလစ်ဟင်းမှု ကြုံနေတာပါ။
every day in all aspects of our lives.
ဘဝရဲ့ ကဏ္ဍအားလုံးမှာနေ့စဉ်သုံးကြတယ်။
that it predicts all kinds of good things
ဒါက ကလေးဘဝနဲ့ ဟိုမှာဘက်က
mental and physical health,
အောင်မြင်မှု၊စိတ်နဲ့ရုပ်ပိုင်း ကျန်းမာမှု၊
are so interested in understanding it
အောင်လုပ်ဖို့ နည်းလမ်းတွေ ကြံဆရာမှာ
a huge self-improvement buzzword.
တိုးတက်ရေး ခေတ်ပေါ်စာလုံးဖြစ်လာခဲ့တယ်။
through brain-training iPhone apps
iPhone apps နဲ့ ကွန်ပြူတာ ဂိမ်းတွေ
like playing chess.
ဒါကို တိုးတက်အောင်လုပ်နိုင်တယ်လို့ပါ။
to train it in the lab
ဒါကိုလေ့ကျင့်ပေးဖို့ ကြိုးစားနေတယ်
and other things related to it,
တိုးတက်ဖို့ မျှော်လင့်ရင်းပေါ့
about executive function is all wrong.
ဒီလိုတွေပုံက လုံးဝ မှားတယ်။
executive function in a broad sense
သဘောမှာ စီမံခန့်ခွဲရေးအလုပ်ကို
exercising it in a narrow way,
လက်တွေဘဝ အခြေအနေတွေရဲ့အပြင်က
in which we actually use it.
လေ့ကျင့်မှု ပါဝင်လို့ပါ၊
function app on your phone,
အလုပ် အပ်ကို ကျွမ်းကျင်နိင်ပေမဲ့
pouring OJ on your Cheeerios twice a week.
လောင်းတာကိုရပ်ဖို့ ကူညီမှာတော့ မဟုတ်ဘူး။
your executive function
သင့်ဘဝအတွက် အရေးပါတဲ့
how it's influenced by context.
နားလည်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
that we use in the lab
အလုပ်ကို တိုင်းဖို့
in young children
စမ်းသပ်မှုတစ်ခုရှိတယ်၊
လို့ခေါ်ပါတယ်။
cards in one way --
ကဒ်တွေကို နည်းတစ်ခုနဲ့
အထပ်ထပ်ရွေးရပါတယ်။
ဒါနဲ့ရုန်းကန်ရတယ်။
keep sorting the cards in the old way
သူတို့ ဘာရွေးသင့်တယ်ဆိုတာ
them of what they should be doing.
နည်းဟောင်းနဲ့ပဲ ကဒ်တွေကို ဆက်ရွေးနေတယ်။
If it's red, put it here.
ဒီမှာထား။ အနီဆို၊ ဒီမှာထား။
a different game.
ကစားတော့မယ်နော်။
the color game anymore.
and all the trucks go here, OK?
ကုန်ကားတွေက ဒီကိုသွား၊ ရတယ်နော်။
ကုန်ကားတွေ ဒီသွား၊
ကုန်ကားတွေ ဒီသွား။
to use her executive function.
ပျက်ကွက်တဲ့အခါ အတော့ကို ရှင်းပါတယ်။
and others like it
အခြားသူတွေပါ ဒါကိုကြိုက်တယ်၊
her executive function outside of the lab?
ဆိုလိုတာလား။
she'll need to use executive function
ပုံသဏ္ဌာန်နဲ့ အရောင်ကြား ပြောင်းတာထက်
between shape and color.
စီမံခန့်ခွဲရေး အလုပ်ကို သုံးဖို့လိုမယ်။
from adding to multiplying
(သို့) ကစားတာကနေ ရှင်းလင်းတာ
to thinking about her friend.
ပြောင်းဖို့လိုလိမ့်မယ်။
depends on things
အကြောင်းအရာတွေပေါ် မူတည်တယ်၊
and what your peers are doing.
သင့်ရွယ်တူတွေ ဘာတွေလုပ်ဆိုတာမျိုးပေါ့။
on the strategies that you execute
စီမံခန့်ခွဲရေး အလုပ်ကို သုံးနေချိန်
in a particular situation.
ဗျူဟာတွေပေါ်မှာလည်း မူတည်ပါတယ်။
that context really matters.
အခြေအနေဟာ တကယ့်ကို အရေးပါတယ်။
from my research.
နမူနာတစ်ခုကို ပေးပါရေစေ။
to do the classic marshmallow test,
လုပ်ဖို့ ကလေးတစ်သိုက်ကို ခေါ်လာခဲ့တယ်။
of delay of gratification
လိုအပ်နိုင်တဲ့
a lot of executive function.
တိုင်းတာတာ တစ်ခုပါ။
ရွေးချယ်မှုတစ်ခုပေးတာပါ။
ချက်ချင်းရနိုင်တယ်။
to go to the other room
မုန့်ချိုတွေပိုရဖို့
that second marshmallow,
ဒုတိယ မုန့်ချိုကို တကယ်လိုချင်ပေမဲ့
How long can they wait?
ဘယ်လောက်ကြာကြာ သူတို့ စောင်နိုင်လဲ။
to look at the effects of context.
ကြည့်ဖို့ အလိမ်တစ်ခုထည့်လိုက်တယ်။
ကလေးတိုင်းကို ပြောခဲ့တယ်၊
a green T-shirt to wear.
ဝတ်ဖို့ပေးလိုက်တယ်။
waited for two marshmallows,
မု့န်ချိုတွေ စောင့်နေပြီး
for two marshmallows
တစ်ယောက်တည်းထားခဲ့ပြီး
to see how long they waited.
ဝက်ဘ်ကမ်ကနေ စောင့်ကြည့်တယ်။
မုန့်ချိုနှစ်ခုကို
for two marshmallows
that they'd never even met.
အရွယ်တူအဖွဲ့ရဲ့ လွှမ်းမိုးတာခံရတယ်။
I still didn't know
ဒီရလဒ်နဲ့ဆို
or if it was something deeper than that.
ဒီထက် ပိုနက်ရှိုင်းတာ တစ်ခုခုလားပေါ့။
I showed them pictures of pairs of kids,
တွေရဲ့ပုံတွေကို သူတို့ကို ပြခဲ့တယ်၊
likes to have things right away,
တစ်ယောက်ဟာ အရာတွေကို ချက်ချင်းလိုချင်တယ်၊
more of these things."
do you like more
ပိုသဘောကျလဲ၊
who believed that their group waited
ယုံကြည်တဲ့ကလေးတွေဟာ
who liked to wait for things.
အခြားကလေးတွေကို ပိုလိုလားတတ်တာပါ။
made them value waiting more.
ပိုစောင့်တာကို ပိုတန်ဖိုးထားစေတယ်။
စောင့်တာကို အကူရဖို့
to help themselves wait,
သုံးခဲ့တာဖြစ်နိုင်တယ်။
or turning away from the marshmallow
မုန့်ချိုတွေကနေ မျက်နှာလွှဲတာ
သီချင်းဆိုတာတို့ပေါ့။
is just how much context matters.
ဘယ်လောက် အရေးပါတယ် ဆိုတာကိုပြတာပါ။
had good executive function or bad,
ကောင်းတာ၊ ဆိုးတာ ရှိတာမဟုတ်ပဲ
helped them use it better.
အသုံးပြုဖို့ ကူညီပေးတာပါ။
for you and for your kids?
အတွက် ဘာကိုဆိုလိုတာလဲ။
to learn Spanish.
သင်ချင်တယ်ဆိုပါစို့။
with other people who also want to learn,
ကြိုးစားနိုင်ကာ
that you really like.
သူတွေဆို ပိုတောင်ကောင်းပါတယ်။
to use executive function.
သင့်ကို ပိုနှိုးဆော်စေပုံပါ။
your child do better on her math homework.
ပိုတော်ဖို့ ကူညီချင်တယ်ဆိုပါစို့။
to use executive function
စီမံခန့်ခွဲရေးလုပ်ငန်းကို သုံးဖို့
before she starts studying
သူ့ဖုန်းကို သိမ်းထားတာ
after studying for an hour.
သူ့ဘာသာ ဆုပေးဖို့ စီစဉ်တာတို့ပေါ့။
like context is everything.
ထင်စေချင်တာမဟုတ်ဘူး။
and it's shaped by numerous factors.
အကြောင်းရင်းများစွာနဲ့ ပုံသွင်းထားတာပါ။
your executive function
သင့်ရဲ့ စီမံခန့်ခွဲရေး အလုပ်
your goals matter more to you,
ပိုအရေးပါအောင်လုပ်နိုင်ပုံနဲ့
in that particular situation.
ဗျူးဟာတွေသုံးနိုင်ပုံပါ။
when they said, "Know thyself."
လို့ ပြောချိန်ဟာ အကောင်းဆုံးလို့ ထင်တယ်။
how context shapes your behavior
သင့်အပြုအမူကို ပုံသွင်းပေးပြီး
to change for the better.
အသုံးပြုနိုင်ပုံပါ။
ABOUT THE SPEAKER
Sabine Doebel - Cognitive scientistSabine Doebel studies the developing mind to understand how experience shapes our thinking and executive control skills.
Why you should listen
Sabine Doebel conducts research with children in an effort to understand the nature of the mind, with much of her work focusing on how children develop the cognitive abilities that serve us so well as adults, like controlling impulses, thinking ahead, and staying on task.
Doebel is an incoming assistant professor in the Department of Psychology at George Mason University in Fairfax, Virginia, where she will direct the brand new Developing Minds Lab. She earned her PhD from the Institute of Child Development at the University of Minnesota and subsequently was a postdoctoral fellow at the University of Colorado Boulder. Her research has been funded by the National Institutes of Health and published in Psychological Science, Cognition, Developmental Psychology and Child Development. A full list of her publications can be found here.
Doebel is also a passionate advocate of open science and has received funding from the National Science Foundation to help developmental scientists adopt transparency-enhancing practices that will allow them to build more easily on each other's work.
Sabine Doebel | Speaker | TED.com