TEDGlobal 2007
Corneille Ewango: A hero of the Congo forest
Corneille Ewango - bohater lasu w Kongo
Filmed:
Readability: 3.7
495,523 views
Botanik Corneille Ewango opowiada o swojej pracy w Parku Narodowym Okapi w Kotlinie Konga oraz swojej bohaterskiej działalności na rzecz ochrony parku przed kłusownikami, górnikami i zaciekłymi wojnami domowymi.
Corneille Ewango - Botanist and activist
As a botanist at the Okapi Wildlife Reserve in the Congo basin, Corneille Ewango has faced down poachers and soldiers who threaten this delicate and vital ecosystem. Full bio
As a botanist at the Okapi Wildlife Reserve in the Congo basin, Corneille Ewango has faced down poachers and soldiers who threaten this delicate and vital ecosystem. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I don't speak English.
0
0
2000
Nie mówię po angielsku.
00:14
I start speaking English, learning English, about a year ago.
1
2000
4000
Zacząłem uczyć się angielskiego rok temu.
00:18
I speak French and I grew up with French, so my English is Franglais.
2
6000
7000
Mówię po francusku oraz dorastałem mówiąc po francusku, więc mój język to "frangielski".
00:25
I'm born in the Western Congo, in an area around here,
3
13000
5000
Urodziłem się w tym regionie w zachodnim Kongo,
00:30
and then went to university in Kisangani.
4
18000
5000
a potem poszedłem na uniwersytet w Kisangani.
00:35
And after I finished, I went to this area, the Ituri Forest.
5
23000
4000
Po jego ukończeniu przyjechałem tutaj, do lasu Ituri.
00:39
But what I've been doing --
6
27000
2000
A jak do tego doszło?
00:41
when I was about 14, I grew in my uncle's house.
7
29000
7000
kiedy miałem ok. 14 lat, wychowywałem się w domu mojego wuja.
00:48
And my father was a soldier,
8
36000
3000
Mój ojciec był żołnierzem,
00:51
and my uncle was a fisherman and also a poacher.
9
39000
4000
a mój wuj rybakiem i kłusownikiem.
00:55
What I've been doing from 14 to 17 was,
10
43000
5000
Od 14. do 17.roku życia
01:00
I was assisting them collecting ivory tusk, meat
11
48000
7000
pomagałem im zbierać kły słoni, mięso
01:07
and whatever they were killing, poaching, hunting in the forest,
12
55000
4000
i wszystko to, co upolowali w lesie.
01:11
bring it in the main city to get access to the market.
13
59000
4000
oraz przewozić to do głównego miasta na targ.
01:16
But finally, I got myself involved.
14
64000
4000
W końcu sam się w to zaangażowałem.
01:20
Around 17 to 20 years, I became, myself, a poacher.
15
68000
6000
Od 17. do 20. roku życia sam byłem kłusownikiem.
01:27
And I wanted to do it, because -- I believed -- to continue my studies.
16
75000
5000
Chciałem nim być, ponieważ miałem nadzieję na kontynuowanie studiów.
01:32
I wanted to go to university, but my father was poor, my uncle even.
17
80000
4000
Chciałem iść na uniwersytet, ale mój ojciec i wuj byli biedni.
01:36
So, I did it.
18
84000
2000
Więc robiłem to.
01:38
And for three to four years, I went to university.
19
86000
4000
Poszedłem na uniwersytet na trzy, cztery lata.
01:42
For three times, I applied to biomedical science, to be a doctor.
20
90000
5000
Trzy razy próbowałem dostać się na biomedycynę, by zostać lekarzem.
01:48
I didn't succeed.
21
96000
2000
Nie udało mi się.
01:50
I was having my inscriptions, my admission to biology.
22
98000
4000
Dostałem się na biologię.
01:55
And I said, "No way, I'm not doing it.
23
103000
2000
Ale powiedziałem sobie: nie ma mowy, nie będę się tym zajmował.
01:57
My family's poor, my area don't have better health care.
24
105000
4000
Moja rodzina jest biedna, a w mojej okolicy nie ma dobrej opieki zdrowotnej.
02:01
I want to be a doctor to serve them."
25
109000
2000
Chcę być lekarzem, żeby im pomagać.
02:03
Three times, that means three years, and I start getting old.
26
111000
5000
Trzy lata, zaczynałem się starzeć.
02:08
I say, "Oh, no, I continue."
27
116000
2000
Powiedziałem sobie: o nie, robię to dalej.
02:10
So, I did tropical ecology and plant botany.
28
118000
5000
Skończyłem ekologię tropikalną i botanikę.
02:16
When I finished, I went to the Ituri Forest for my internship.
29
124000
4000
Po studiach wyjechałem na staż do lasu Ituri.
02:20
It's where I really getting passion with what I'm doing
30
128000
4000
To tam zaraziłem się pasją do tego co robię
02:24
right up to now -- I'm standing in front of you --
31
132000
4000
do dzisiaj, kiedy stoję tu przed wami
02:28
doing botany and wildlife conservation.
32
136000
3000
zajmując się botaniką i ochroną dzikiej przyrody.
02:32
That time the Ituri Forest was created as a forest reserve
33
140000
4000
Las Ituri był wówczas rezerwatem
02:36
with some animals and also plants.
34
144000
5000
z kilkoma gatunkami zwierząt i roślin.
02:41
And the training center there was built
35
149000
2000
Zbudowano tam centrum szkoleniowe
02:43
around the scientific Congolese staff
36
151000
5000
dla kongijskich,
02:48
and some American scientists also.
37
156000
3000
a także amerykańskich naukowców.
02:51
So, the Okapi Faunal Reserve protects number --
38
159000
3000
W Parku Narodowym Okapi chroni się
02:54
I think that is the largest number of elephants
39
162000
4000
moim zdaniem największą liczbę słoni,
02:58
we have right now in protected areas in Congo.
40
166000
3000
jaka obecnie znajduje się na obszarze chronionym w Kongo.
03:01
It has also chimpanzees.
41
169000
2000
Są tam również szympanse.
03:03
And it has been named Okapi Faunal Reserve
42
171000
3000
Park nazwano Parkiem Narodowym Okapi
03:06
because of this beautiful creature.
43
174000
3000
z powodu tego pięknego stworzenia.
03:09
That is a forest giraffe.
44
177000
2000
To okapi.
03:11
I think you guys know it quite well.
45
179000
3000
Myślę, że całkiem dobrze ją Państwo znają.
03:14
Here we have savanna giraffes,
46
182000
2000
Jest też żyrafa,
03:16
but through evolution we have this forest giraffe
47
184000
5000
ale dzięki ewolucji mamy okapi,
03:21
that lives only in Congo.
48
189000
2000
które żyje tylko w Kongo.
03:23
It has also some beautiful primates.
49
191000
3000
Jest też kilka wspaniałych naczelnych.
03:26
Thirteen species -- highest diversity we can find in one single area in Africa.
50
194000
7000
Trzynaście gatunków - największa różnorodność, którą możemy spotkać w jednym regionie Afryki,
03:33
And it has the Ituri Forest itself --
51
201000
3000
i które są w samym lesie Ituri -
03:36
about 1,300 species of plants, so far known.
52
204000
5000
ok. 1300 gatunków znanych do tej pory roślin .
03:41
I joined the Wildlife Conservation Society, working there, in 1995,
53
209000
6000
Dołączyłem do pracującego tam Wildlife Conservation Society w 1995 roku,
03:47
but I started working with them as a student in 1991.
54
215000
3000
ale zacząłem z nimi pracować jako student w 1991 roku.
03:50
I was appointed as a teaching assistant at my university
55
218000
5000
Na uniwersytecie dostałem stanowisko asystenta dydaktycznego,
03:55
because I accomplished with honor.
56
223000
4000
ponieważ ukończyłem studia z wyróżnieniem.
03:59
But I didn't like the way -- the instruction I got was very poor.
57
227000
5000
Ale nie podobało mi się to, że niewiele się tam nauczyłem.
04:04
And I wanted to be formed to a training center and a research center.
58
232000
4000
Chciałem pracować w centrum naukowym i badawczym.
04:08
With the end of the dictatorship regime of Mobutu Sese Seko,
59
236000
5000
Z końcem reżimu dyktatury Mobutu Sese Seko,
04:13
that most of you know, life became very, very difficult.
60
241000
5000
o którym większość z Państwa słyszała, życie stało się bardzo, bardzo ciężkie.
04:18
And the work we have been doing
61
246000
2000
A nasza praca
04:20
was completely difficult to do and to achieve it.
62
248000
4000
była bardzo trudna do wykonania.
04:24
When Kabila started his movement to liberate Congo,
63
252000
5000
Kiedy Kabila rozpoczął swój ruch wyzwolenia Konga,
04:30
so Mobutu soldiers started moving and retreated.
64
258000
4000
żołnierze Mobutu zaczęli się wycofywać
04:34
So they started fleeing from the east to the west.
65
262000
4000
i uciekać ze wschodu na zachód.
04:38
And the Okapi Faunal Reserve is there,
66
266000
3000
Park Narodowy Okapi znajduje się tutaj,
04:41
so there was a road from Goma, somewhere here,
67
269000
5000
a gdzieś tutaj była droga z Gomy,
04:46
and coming like this.
68
274000
2000
która biegła tędy.
04:48
So they might go through, pass through the Okapi Faunal Reserve.
69
276000
5000
Tak więc mogli oni przejść przez Park Narodowy Okapi.
04:53
Congo has five of the world's richest sites of protected area,
70
281000
6000
W Kongo znajduje się pięć najbogatszych obszarów chronionych,
04:59
and the Okapi Faunal Reserve is one of them.
71
287000
3000
a Park Narodowy Okapi jest jednym z nich.
05:02
So soldier was fleeing in the Okapi Faunal Reserve.
72
290000
3000
Tak więc żołnierze uciekali przez Park Narodowy Okapi
05:05
On their way, they looted everything.
73
293000
4000
i plądrowali wszystko na swojej drodze.
05:09
Torture, wars -- oh, my God, you can't believe.
74
297000
3000
Tortury, wojny, mój Boże, nie uwierzą Państwo.
05:12
Every person was looking his way -- where to go, we don't know.
75
300000
5000
Każdy szukał drogi ucieczki.
05:17
And it was for us, the young, the first time really
76
305000
3000
Dla nas, młodych, był to pierwszy raz
05:20
we hear the language of war, of guns.
77
308000
5000
kiedy usłyszeliśmy język wojny i broni.
05:25
And even people who faced the rebellion of 1963,
78
313000
5000
Nawet ludzie, którzy doświadczyli buntu w 1963 roku.
05:30
after our independence, they didn't believe what was happening.
79
318000
5000
po odzyskaniu przez nas niepodległości nie mogli uwierzyć w to, co się działo.
05:36
They were killing people. They were doing whatever they want
80
324000
2000
Żołnierze zabijali ludzi i robili to co chcieli,
05:38
because they have power.
81
326000
2000
ponieważ mieli władzę.
05:40
Who have been doing that?
82
328000
2000
Kto to robił?
05:42
Young children. Child soldiers.
83
330000
3000
Małe dzieci. Dzieci-żołnierze.
05:45
You can't ask him how old he is because he has guns.
84
333000
5000
Nie można było się ich zapytać ile mają lat, bo mieli broń.
05:50
But I was from the west, working in the east.
85
338000
3000
Ale ja byłem z zachodu i pracowałem na wschodzie.
05:53
I even [at] that time was not speaking Swahili.
86
341000
3000
Nawet nie mówiłem wtedy w Suahili.
05:57
And when they came, they looted everything.
87
345000
2000
Kiedy przybyli, plądrowali wszystko.
05:59
You can't speak Lingala because Lingala was from Mobutu,
88
347000
4000
Nie można było używać języka Lingala, ponieważ był to język Mobutu,
06:03
and everyone speaking Lingala is soldier.
89
351000
3000
a każdy kto mówi w tym języku jest żołnierzem.
06:06
And I was from the same area to him.
90
354000
2000
Ja byłem z tego samego regionu co on.
06:08
All my friends said, we are leaving because we are a target.
91
356000
3000
Wszyscy moi przyjaciele mówili: wyjeżdżamy stąd, bo jesteśmy ich celem.
06:11
But I'm not going to the east, because I don't know Swahili.
92
359000
4000
Powiedziałem, że nie jadę na wschód, bo nie znam Suahili.
06:15
I stay. If I go, I will be killed.
93
363000
2000
Zostaję. Jeśli pojadę, zabiją mnie.
06:17
I can't go back to my area -- it's more than 1,000 kilometers [away].
94
365000
4000
Nie mogę wrócić do siebie - to ponad 1000 kilometrów.
06:21
I stayed after they looted everything.
95
369000
3000
Zostałem po tym, jak wszystko splądrowali.
06:24
We have been doing research on botany,
96
372000
3000
Prowadziliśmy badania botaniczne
06:27
and we have a small herbarium of 4,500 sheets of plants.
97
375000
6000
oraz małe herbarium z 4500 stronami roślin.
06:33
We cut, we dry and we packed them,
98
381000
2000
Ścinaliśmy je, suszyliśmy
06:35
we mounted them on a folder.
99
383000
3000
i umieszczaliśmy w folderach,
06:38
Purpose: so that we start them for agriculture,
100
386000
4000
żeby zacząć je hodować dla rolnictwa,
06:42
for medicine, for whatever, and for science,
101
390000
3000
medycyny i nauki,
06:45
for the study of the flora and the change of the forest.
102
393000
4000
żeby prowadzić badania flory i zmian zachodzących w lesie.
06:49
That is people moving around, that's even Pygmies.
103
397000
3000
To są ludzie, którzy przemieszczają się z miejsca na miejsce, to nawet Pigmeje.
06:52
And this is a bright guy, hard-working person, and Pygmy.
104
400000
7000
A to inteligentny, pracowity człowiek z Pigmejami.
06:59
I've been working with him about 10 years.
105
407000
3000
Pracuję z nim ok.10 lat.
07:02
And with soldiers, they went to the forest for poaching elephants.
106
410000
5000
Wraz żołnierzami poszedł to lasu kłusować na słonie.
07:07
Because he's Pygmy, he knows how to track elephants in the forest.
107
415000
4000
Wie jak tropić słonie w lesie, ponieważ jest Pigmejem.
07:11
He has been attacked by a leopard and they abandon him in the forest.
108
419000
6000
Gdy został zaatakowany przez lamparta, zostawili go w lesie.
07:17
They came to told me, I have to save him.
109
425000
3000
Przyszli do mnie i powiedzieli, że muszę go ratować.
07:20
And what I did, I gave him just antibiotics
110
428000
3000
Podałem mu tylko antybiotyki,
07:23
that we care for tuberculosis.
111
431000
4000
które mieliśmy na gruźlicę.
07:27
And fortunately, I saved his life.
112
435000
3000
Na szczęście uratowałem mu życie.
07:30
And that was the language of the war.
113
438000
4000
To był język wojny.
07:34
Everywhere there has been constant extraction of mineral,
114
442000
5000
Wszędzie wydobywano minerały,
07:39
killing animals, the logging timbers and so on.
115
447000
4000
zabijano zwierzęta, wycinano drzewa, itd.
07:43
And what of important things --
116
451000
2000
I co ważne,
07:45
I think all of you here have a cell phone.
117
453000
3000
myślę, że każdy z Państwa ma telefon komórkowy.
07:48
That mineral has killed a lot:
118
456000
2000
Ten minerał zabił wielu ludzi -
07:50
five millions of Congolese have gone because of this
119
458000
4000
pięć milionów Kongijczyków zmarło przez
07:54
Colombo-Tantalite -- they call it Coltan --
120
462000
3000
kolumbit-tantalit, zwany koltanem.
07:57
that they use it to make cell phones
121
465000
3000
Jest używany do wyrobu telefonów komórkowych.
08:00
and it has been in that area, all over in Congo. Extraction,
122
468000
5000
Wydobywa się go w tym regionie, w całym Kongu
08:05
and good, big business of the war.
123
473000
3000
i w czasie wojny jest to wielkie przedsięwzięcie.
08:08
And what I did for the first war, after we have lost everything,
124
476000
6000
Kiedy straciliśmy wszystko
08:14
I have to save something, even myself, my life and life of the staff.
125
482000
4000
musiałem coś ocalić, choćby siebie, moje życie i życie załogi.
08:18
I buried some of our new vehicle engines, I buried it to save it.
126
486000
6000
Zakopałem jeden z naszych nowych silników, aby go zachować.
08:24
And some of equipment went with them,
127
492000
2000
Część sprzętu schowałem
08:26
on the top of the canopy, to save it.
128
494000
2000
w koronie drzewa.
08:28
He's not collecting plants, he's going to save our equipment
129
496000
3000
On nie zbiera roślin, on chowa nasz sprzęt
08:31
on the canopy.
130
499000
2000
na drzewie.
08:33
And with the material that's left --
131
501000
2000
A kolekcje roślinne, które zostały,
08:35
because they wanted to destroy it, to burn it,
132
503000
3000
ponieważ chcieli je zniszczyć i spalić,
08:38
they didn't understand it, they didn't go to school --
133
506000
2000
nie rozumieli tego, nie chodzili do szkoły,
08:40
I packed it.
134
508000
2000
spakowałem.
08:42
And that is me, going to, hurrying to Uganda,
135
510000
4000
To ja w drodze do Ugandy,
08:46
to try to save that 4,000 material,
136
514000
3000
aby zabezpieczyć te 4000 okazów,
08:49
with people carrying them on the bikes, bicycles.
137
517000
5000
z ludźmi, którzy wiozą go na rowerach.
08:54
And after that, we succeeded.
138
522000
2000
Udało się nam.
08:56
I housed that 4,000 material at the herbarium of Makerere University.
139
524000
5000
Przechowywaliśmy te 4000 okazów w herbarium na Uniwersytecie Makarere.
09:01
And after the war, I have been able to bring it back home,
140
529000
4000
Po wojnie mogliśmy zabrać je do domu
09:05
so that we continue our studies.
141
533000
2000
i kontynuować nasze badania.
09:07
The second war came while we didn't expect it.
142
535000
4000
Druga wojna nadeszła wtedy, gdy się jej nie spodziewaliśmy.
09:11
With friends, we had been sitting and watching match football,
143
539000
4000
Siedzieliśmy z przyjaciółmi, oglądaliśmy mecz piłki nożnej
09:15
and having some good music with WorldSpace radio,
144
543000
4000
i słuchaliśmy muzyki w radiu Worldspace,
09:19
when it started, I think.
145
547000
2000
kiedy się zaczęła.
09:21
So, it was so bad.
146
549000
3000
To było straszne.
09:24
We heard that now from the east again the war started,
147
552000
3000
Słyszeliśmy, że na wschodzie znowu jest wojna
09:27
and it's going fast.
148
555000
2000
i szybko się rozprzestrzenia.
09:29
This time I think Kabila will go in place of, as he did with Mobutu.
149
557000
5000
Tym razem przybędzie w to miejsce, tak jak zrobił to Mobutu.
09:34
And the reserve was a target to the rebels.
150
562000
4000
Rezerwat był celem dla buntowników.
09:38
Three different movements and two militia acting in the same area
151
566000
6000
Trzy różne ruchy i dwa wojska działające na tym samym terenie
09:44
and competing for natural resources.
152
572000
3000
i rywalizujące o bogactwa naturalne.
09:47
And there was no way to work.
153
575000
2000
Nie można było pracować.
09:49
They destroy everything.
154
577000
2000
Niszczyli wszystko.
09:51
Poaching -- oh, no way.
155
579000
2000
Kłusownictwo? Nie ma mowy.
09:53
And that's the powerful men. We have to meet and to talk to them.
156
581000
6000
Ale byli to potężni ludzie - musieliśmy się z nimi spotkać i porozmawiać.
09:59
What's the regulation of the reserve
157
587000
2000
O tym jaki jest regulamin rezerwatu
10:01
and what is the regulation of the parks?
158
589000
2000
i regulamin parków.
10:03
And they can't do what they are doing.
159
591000
3000
I że nie mogą robić tego co robią.
10:06
So we went to meet them.
160
594000
2000
Więc poszliśmy się z nimi spotkać.
10:08
That is Coltan extraction, gold mining.
161
596000
4000
To wydobywanie koltanu, poszukiwanie złota.
10:12
So, we started talking with them,
162
600000
2000
Więc zaczęliśmy z nimi rozmawiać
10:14
convincing them that we are in a protected area.
163
602000
2000
i przekonywać ich, że znajdujemy się na obszarze chronionym.
10:16
There are regulations
164
604000
2000
Istnieje regulamin,
10:18
that it's prohibited to do logging, mining and poaching, specifically.
165
606000
6000
który zabrania zwłaszcza wycinania drzew, górnictwa i kłusownictwa.
10:24
But they said, "You guys,
166
612000
2000
Ale powiedzieli nam: "Wy,
10:26
you think that soldiers who are dying are not important,
167
614000
4000
wy myślicie, że żołnierze, którzy giną są nieistotni
10:30
and your animals you are protecting are most important.
168
618000
5000
i że zwierzęta, które chronicie są najważniejsze.
10:35
We don't think so.
169
623000
2000
My tak nie uważamy.
10:37
We have to do it, because to let our movement advance."
170
625000
4000
Musimy to robić, by nasz ruch mógł się rozwijać".
10:41
I say, "No way, you are not going to do it here."
171
629000
3000
Powiedziałem: "Nie ma mowy, nie zrobicie tego".
10:44
We started talking with them and I was negotiating.
172
632000
3000
Zaczęliśmy z nimi rozmawiać, a potem negocjować.
10:47
Tried to protect our equipment, tried to protect our staff
173
635000
5000
Staraliśmy się chronić nasz sprzęt, pracowników
10:52
and the villages of about 1,500 people.
174
640000
4000
i wioski, gdzie żyło ok. 1500 ludzi.
10:56
And we continued.
175
644000
2000
I kontynuowaliśmy to.
10:58
But I was doing that, negotiating with them.
176
646000
3000
Ja negocjowałem z nimi,
11:01
Sometimes we are having meeting
177
649000
2000
czasami się spotykaliśmy.
11:03
and they are talking with Jean-Pierre Bemba,
178
651000
2000
Rozmawiali z Jeanem-Pierre'em Bemba,
11:05
with Mbusa Nyamwisi, with Kabila, and I'm there.
179
653000
4000
Mbusą Nyamwisim, Kabilą, byłem tam też ja.
11:09
Sometimes, they talk to my own language, that is, Lingala.
180
657000
3000
Czasami mówili w moim języku, czyli Lingala.
11:12
I hear it and what strategy they are doing, what they are planning.
181
660000
4000
Słyszałem jak mówią o swojej strategii, o tym co planują.
11:16
Sometimes, they are having a helicopter
182
664000
2000
Czasem używali helikoptera,
11:18
to supply them with ammunition and so on.
183
666000
2000
którym dostarczano im amunicję, itp.
11:20
They used me to carry that, and I was doing counting,
184
668000
5000
Pomagałem im to nosić, i w tym czasie szacowałem
11:25
what comes from where, and where, and where.
185
673000
2000
co pochodziło skąd.
11:27
I had only this equipment -- my satellite phone, my computer
186
675000
6000
Miałem jedynie ten sprzęt - mój telefon satelitarny, komputer
11:33
and a plastic solar panel -- that I hide it in the forest.
187
681000
6000
i plastikowy panel słoneczny, który ukryłem w lesie.
11:39
And every time, daily, after we have meeting,
188
687000
4000
Po każdym spotkaniu,
11:43
what compromise we have, whatever,
189
691000
4000
kompromisie, który osiągalismy,
11:47
I go, I write a short email, send it.
190
695000
2000
wysyłałem krótkiego maila.
11:50
I don't know how many people I had on my address.
191
698000
4000
Nie wiem do ilu osób miałem adresy,
11:54
I sent the message: what is going about the progress of the war
192
702000
4000
ale wysyłałem wiadomość o tym jak postępuje wojna
11:58
and what they are planning to do.
193
706000
2000
i co zamierzają zrobić.
12:00
They started suspecting that what we do on the morning,
194
708000
4000
Zaczęli podejrzewać, że to co robimy rano
12:04
and the afternoon, it's on the news, BBC, RFI.
195
712000
3000
i popołudniu pokazują w wiadomościach w BBC i RFI.
12:07
(Laughter)
196
715000
1000
(śmiech)
12:08
Something might be going on.
197
716000
2000
Coś mogło się wydarzyć.
12:10
And one day, we went for a meeting.
198
718000
2000
Pewnego dnia poszliśmy na spotkanie.
12:12
(Applause)
199
720000
2000
(aplauz)
12:14
Sorry.
200
722000
3000
Przepraszam.
12:18
One day, we went to meet the Chief Commander.
201
726000
2000
Pewnego dnia poszliśmy spotkać się głównodowodzącym.
12:20
He had the same iridium cell phone like me.
202
728000
3000
Miał taki sam telefon z iridium jak ja.
12:23
And he asked me, "Do you know how to use this?"
203
731000
2000
Zapytał mnie: "Wiesz jak tego używać?"
12:25
I said, "I have never seen it.
204
733000
2000
Odpowiedziałem: "Nigdy tego nie widziałem.
12:27
(Laughter)
205
735000
1000
(śmiech)
12:28
I don't know."
206
736000
2000
Nie wiem".
12:30
And I had mine on my pocket.
207
738000
2000
Swój telefon miałem w kieszeni.
12:32
So, it was a chance that they trusted me a lot.
208
740000
2000
Była szansa, że mi ufali.
12:34
They didn't -- they was not looking on me.
209
742000
2000
Nie sprawdzali mnie.
12:36
So I was scared.
210
744000
2000
Bardzo się bałem.
12:38
And when we finished the meeting, I went to return it in the forest.
211
746000
4000
Kiedy spotkanie się skończyło, wróciliśmy do lasu.
12:42
And I was sending news, doing whatever,
212
750000
4000
Wysyłałem wiadomości,
12:46
reporting daily to the U.N., to UNESCO, to our institution in New York,
213
754000
5000
zdając relacje ONZ, UNESCO, naszej instytucji w Nowym Jorku
12:51
what have been going.
214
759000
2000
z tego co się działo.
12:53
And for that, they have been having big pressure to leave, to free the area.
215
761000
5000
Dlatego czuli presję, że muszą odejść, aby uwolnić ten region,
12:58
Because there was no way --
216
766000
2000
ponieważ nie było wyjścia -
13:00
whatever they do, it's known the same time.
217
768000
2000
za każdym razem wiedzieliśmy co robią.
13:02
During the first two rebellions, they killed all animals in the zoo.
218
770000
5000
Podczas dwóch pierwszych buntów zabili wszystkie zwierzęta w zoo.
13:07
We have a zoo of 14 Okapis, and one of them was pregnant.
219
775000
4000
W naszym zoo było czternaście okapi, a jedna samica była w ciąży.
13:11
And during the war, after a week of heavy war, fighting in the area,
220
779000
6000
Podczas wojny, po tygodniu ciężkich walk
13:17
we succeeded: we had the first Okapi.
221
785000
2000
udało nam się - mieliśmy pierwsze okapi.
13:19
This is the only trouser and shirt remind me of this.
222
787000
3000
To jedyne spodnie i T-shirt, które mi o tym przypominają.
13:22
This is not local population, this is rebels.
223
790000
3000
To nie jest lokalna ludność, to rebelianci.
13:25
They are now happy sending the news
224
793000
2000
Teraz z radością wysyłają wiadomość,
13:27
that they have protected the Okapi with the war,
225
795000
2000
że uchronili okapi przed wojną,
13:29
because we sent the news that they are killing
226
797000
3000
ponieważ my wysłaliśmy informację, że zabijają
13:32
and poaching everywhere.
227
800000
1000
i kłusują wszędzie.
13:33
After a week, we celebrated the birthday of that Okapi,
228
801000
5000
Po tygodniu świętowaliśmy narodziny okapi.
13:38
they killed an elephant, just 50 meters to the area
229
806000
4000
Rebelianci zabili słonia tylko 50 metrów od okolicy,
13:42
where the zoo, where Okapi was born.
230
810000
3000
w której znajdowało się zoo, gdzie urodziło się okapi.
13:45
And I was mad.
231
813000
1000
Byłem wściekły.
13:46
I oppose it -- that they are now going to dissect it,
232
814000
2000
Byłem przeciwny przeprowadzeniu przez nich sekcji
13:48
until I do my report and then I see the Chief Commander.
233
816000
6000
dopóki nie zrobię raportu i nie zobaczę się z głównodowodzącym.
13:54
And I succeeded.
234
822000
2000
Udało mi się.
13:56
The elephant just decayed and they just got the tusks.
235
824000
5000
Słoń się rozkładał, a oni zabrali kły.
14:01
What we are doing after that -- that was the situation of the war --
236
829000
5000
Po tym co się stało, czyli po wojnie
14:06
we have to rebuild.
237
834000
2000
musieliśmy wszystko odbudować.
14:08
I had some money. I was paid 150 dollars.
238
836000
3000
Miałem trochę pieniędzy - zapłacono mi 150 dolarów.
14:11
I devoted half of it to rebuild the herbarium,
239
839000
6000
Połowę przeznaczyłem na odbudowę herbarium,
14:17
because we didn't have good infrastructure to start plants.
240
845000
3000
ponieważ infrastruktura nie pozwalała na uprawianie roślin.
14:20
Wildlife Conservation Society more dealing with plants.
241
848000
4000
Wildlife Conservation Society zajmowało się nimi.
14:24
I started this with 70 dollars,
242
852000
3000
Zacząłem z kwotą 70 dolarów
14:27
and start fundraising money to where I've been going.
243
855000
4000
i zbierałem pieniądze wszędzie, gdzie tylko pojechałem.
14:31
I had opportunity to go all over,
244
859000
2000
Mogłem pojechać wszędzie tam,
14:33
where herbarium for my African material is.
245
861000
3000
gdzie było herbarium zainteresowane afrykańskimi roslinami..
14:36
And they supported me a bit, and I built this.
246
864000
5000
Dostałem wsparcie i zbudowałem je.
14:41
Now, it's doing work to train young Congolese.
247
869000
5000
Teraz szkolą się tam młodzi Kongijczycy.
14:46
And also, what one of the speciality we are doing,
248
874000
3000
Specjalizujemy się również
14:49
my design is tracking the global warming effect on biodiversity,
249
877000
6000
w badaniu wpływu globalnego ocieplenia na bioróżnorodność
14:55
and what the impacts of the Ituri Forest is playing to uptake carbon.
250
883000
5000
oraz wpływu lasu Ituri na pochłanianie węgla.
15:00
This is one of the studies we are doing on a 40-hectare plot,
251
888000
3000
To jedno z badań, które prowadzimy na obszarze 40 hektarów,
15:04
where we have tagged trees and lianas from one centimeters,
252
892000
4000
gdzie oznaczaliśmy drzewa i liany
15:08
and we are tracking them.
253
896000
2000
i badaliśmy je.
15:10
We have now data of about 15 years,
254
898000
4000
Obecnie mamy dane z 15 lat,
15:14
to see how that forest is contributing to the carbon reductions.
255
902000
7000
by zobaczyć jak las przyczynia się do redukcji ilości węgla.
15:21
And that is -- I think it's difficult for me.
256
909000
5000
Jest to dla mnie trudne.
15:26
This is a very embarrassing talk, I know.
257
914000
2000
To bardzo krępujące, wiem.
15:29
I don't know where to start, where to finish it.
258
917000
3000
Nie wiem gdzie mam zacząć, a gdzie skończyć.
15:32
When I was thinking to come here,
259
920000
2000
Kiedy myślałem o przyjściu tutaj
15:34
what best title I wanted to say to my talk, I didn't find this.
260
922000
5000
i o najlepszym tytule mojego przemówienia, nie udało mi się go znaleźć.
15:39
But now I think that I would have titled it, "The Language of Guns."
261
927000
5000
Ale teraz myślę, że mógłby to być tytuł "Język broni".
15:44
Where are you people?
262
932000
2000
Gdzie jesteście?
15:46
Now we are talking about reconstitution, rebuild Africa.
263
934000
5000
Mówimy teraz o odbudowie Afryki.
15:51
But is gun industries a tool to rebuild, or is it a game?
264
939000
8000
Ale czy przemysł zbrojeniowy to narzędzie odbudowy czy gra?
15:59
I think we see the war like a game --
265
947000
5000
Myślę, że postrzegamy wojnę jako grę -
16:04
like soccer, football.
266
952000
2000
jak piłka nożna.
16:06
Everybody is happy, but see what it's doing,
267
954000
5000
Każdy jest szczęśliwy, ale zobaczcie co czyni,
16:11
see what is going in Darfur.
268
959000
2000
co dzieje się w Darfurze.
16:13
Now we say, oh, my God.
269
961000
1000
Mowimy "mój Boże".
16:14
See what the wars in Rwanda.
270
962000
2000
Popatrzcie na wojny w Ruandzie.
16:16
That's because of the language of guns.
271
964000
4000
To przez język broni.
16:20
I don't think that someone may blame Google,
272
968000
4000
Nie sądzę, by ktoś mógł obwiniać Google,
16:24
because it's doing the right things,
273
972000
3000
ponieważ czyni dobrze,
16:27
even if people like Al-Qaeda are using Google
274
975000
3000
nawet jeśli ludzie z Al-Kaidy używają go,
16:30
to connect between them.
275
978000
2000
by się ze sobą kontaktować.
16:32
But it's serving millions for the best.
276
980000
3000
Służy milionom jak najlepiej.
16:35
But what is doing with gun industries?
277
983000
3000
A co robi przemysł zbrojeniowy?
16:38
Thank you.
278
986000
2000
Dziękuję.
16:40
(Applause)
279
988000
5000
(aplauz)
16:45
Chris Anderson: Thank you, thank you.
280
993000
2000
Dziękuję. Dziękuję.
16:47
Just wait over there.
281
995000
2000
Proszę zaczekać.
16:50
It's an amazing story.
282
998000
2000
To wspaniała historia.
16:52
I suspect a lot of people here have the same question I have.
283
1000000
4000
Podejrzewam, że wiele osób mam takie samo pytanie jak ja.
16:57
How can we help you?
284
1005000
5000
Jak możemy Panu pomóc?
17:02
Corneille Ewango: That's really embarrassing questions.
285
1010000
3000
To naprawdę krępujące pytania.
17:06
I think that now I feel nervous.
286
1014000
2000
Chyba jestem zdenerwowany.
17:08
And I think, helping us, people are acting sometimes by ignorance.
287
1016000
6000
Myślę, że ludzie pomagając nam działają czasem przez ignorancję.
17:14
I did it myself.
288
1022000
2000
Ja sam tak robiłem.
17:16
If I know when I was young,
289
1024000
2000
Gdybym w młodości wiedział
17:18
that [by] killing an elephant, I'm destroying biodiversity,
290
1026000
3000
że zabijając słonia niszczę bioróżnorodność
17:21
I would not have done it.
291
1029000
2000
nie zrobiłbym tego.
17:23
Many, many of you have seen the talents of Africans,
292
1031000
4000
Wielu z Państwa widziało talenty Afrykańczyków,
17:27
but there are few who are going to school.
293
1035000
4000
ale niewielu z nich chodzi do szkoły.
17:31
Many are dying because of all those kind of pandemics,
294
1039000
5000
Wielu umiera z powodu wszystkich rodzajów pandemii.
17:36
HIV, malaria, poverty, not going to school.
295
1044000
5000
HIV, malaria, ubóstwo.
17:41
What you can assist us, it's by building capacities.
296
1049000
4000
Mogą Państwo pomóc dawać ludziom więcej możliwości.
17:45
How many have got opportunity like me
297
1053000
2000
Jak wiele osób miało taką możliwość jak ja,
17:47
to go to U.S., do a master's?
298
1055000
2000
by wyjechać do USA i uzyskać tytuł magistra?
17:49
And go -- now, I'm in the Netherlands to do a Ph.D.
299
1057000
3000
Teraz robię doktorat w Holandii.
17:52
But many of them are just here, because they don't have money.
300
1060000
3000
Ale wielu z nich jest tam, ponieważ nie mają pieniędzy.
17:55
And they can't go even to university.
301
1063000
3000
Nie mogą nawet iść na uniwersytet.
17:58
They can't even attain the bachelor's degree.
302
1066000
3000
Nie mogą nawet uzyskać tytułu licencjata.
18:01
Building capacities for the young generation
303
1069000
4000
Dawanie młodym więcej możliwośći działania,
18:05
is going to make a better generation
304
1073000
2000
da szansę na lepsze pokolenie
18:07
and a better future tomorrow for Africa.
305
1075000
3000
i lepsze jutro dla Afryki.
18:10
CA: Thank you, thank you.
306
1078000
1000
CA: Dziękuję.
18:11
(Applause)
307
1079000
2000
(aplauz)
ABOUT THE SPEAKER
Corneille Ewango - Botanist and activistAs a botanist at the Okapi Wildlife Reserve in the Congo basin, Corneille Ewango has faced down poachers and soldiers who threaten this delicate and vital ecosystem.
Why you should listen
Corneille Ewango grew up in a family of poachers and hunters -- it was simply a way of life in his village. But when he got the chance to go to school, he found a new mission -- to study and preserve the flora and fauna of his region, the Congo Basin forest. In his passion for the forest, Ewango found himself an unwitting hero, taking bold steps to secure its resources and convince warring parties to leave it in peace.
The Congo Basin's great forests are under pressure from many angles. Settlers look here for fresh farmland; miners look for deposits of valuable col-tan; and soldiers fight over the forests both as territory to be won and as a resource for bush meat (from the threatened okapi) and cooking charcoal. It's home to families of pygmies and herds of okapi -- and a treasure house of green, growing things.
Ewango won the Goldman Environmental Prize in 2005 for his work at the Okapi Faunal Reserve in the Democratic Republic of Congo, a World Heritage Site. He's now studying in the United States.
Corneille Ewango | Speaker | TED.com