TEDGlobal 2007
Corneille Ewango: A hero of the Congo forest
Corneille Ewango: Người hùng rừng Congo
Filmed:
Readability: 3.7
495,523 views
Nhà thực vật học Corneille Ewango nói về công việc của anh ấy ở khu bảo tồn động vật Okapi tại vùng lưu vực Congo -- và công việc phi thường của anh ấy là bảo vệ khu vực khỏi nạn săn trộm, khai mỏ và những cuộc nội chiến đang hoành hành.
Corneille Ewango - Botanist and activist
As a botanist at the Okapi Wildlife Reserve in the Congo basin, Corneille Ewango has faced down poachers and soldiers who threaten this delicate and vital ecosystem. Full bio
As a botanist at the Okapi Wildlife Reserve in the Congo basin, Corneille Ewango has faced down poachers and soldiers who threaten this delicate and vital ecosystem. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I don't speak English.
0
0
2000
Tôi không nói tiếng Anh.
00:14
I start speaking English, learning English, about a year ago.
1
2000
4000
Tôi bắt đầu nói tiếng Anh ,
học tiếng Anh, khoảng một năm trước.
học tiếng Anh, khoảng một năm trước.
00:18
I speak French and I grew up with French, so my English is Franglais.
2
6000
7000
Tôi nói tiếng Pháp và lớn lên ở Pháp,
vì vậy tiếng Anh của tôi là Anh-Pháp.
vì vậy tiếng Anh của tôi là Anh-Pháp.
00:25
I'm born in the Western Congo, in an area around here,
3
13000
5000
Tôi sinh ở miền Tây Cộng hòa Congo,
tại một vùng quanh đây,
tại một vùng quanh đây,
00:30
and then went to university in Kisangani.
4
18000
5000
và rồi tôi học đại học ở Kisangani.
00:35
And after I finished, I went to this area, the Ituri Forest.
5
23000
4000
Và sau khi học xong,
tôi tới vùng này, rừng Ituri.
tôi tới vùng này, rừng Ituri.
00:39
But what I've been doing --
6
27000
2000
Nhưng những gì tôi làm --
00:41
when I was about 14, I grew in my uncle's house.
7
29000
7000
khi lên 14, tôi
lớn lên ở nhà của chú mình.
lớn lên ở nhà của chú mình.
00:48
And my father was a soldier,
8
36000
3000
Và bố tôi là một người lính,
00:51
and my uncle was a fisherman and also a poacher.
9
39000
4000
và chú tôi là ngư dân
và cũng là một thợ săn trộm.
và cũng là một thợ săn trộm.
00:55
What I've been doing from 14 to 17 was,
10
43000
5000
Những gì tôi làm
từ lúc 14 tuổi đến lúc 19 tuổi là,
từ lúc 14 tuổi đến lúc 19 tuổi là,
01:00
I was assisting them collecting ivory tusk, meat
11
48000
7000
tôi giúp họ thu lượm ngà voi, thịt
01:07
and whatever they were killing, poaching, hunting in the forest,
12
55000
4000
và bất kỳ con gì họ giết được,
trộm được, săn được trong rừng,
trộm được, săn được trong rừng,
01:11
bring it in the main city to get access to the market.
13
59000
4000
mang nó vào thành phố để tới chợ.
01:16
But finally, I got myself involved.
14
64000
4000
Nhưng cuối cùng, tôi đã tham gia vào.
01:20
Around 17 to 20 years, I became, myself, a poacher.
15
68000
6000
Trong 17 đến 20 năm, chính tôi
đã trở thành một kẻ săn trộm.
đã trở thành một kẻ săn trộm.
01:27
And I wanted to do it, because -- I believed -- to continue my studies.
16
75000
5000
Và tôi đã muốn làm điều đó, bởi vì
-- tôi tin -- để được tiếp tục việc học.
-- tôi tin -- để được tiếp tục việc học.
01:32
I wanted to go to university, but my father was poor, my uncle even.
17
80000
4000
Tôi muốn học lên đại học, nhưng
bố tôi nghèo, chú tôi cũng vậy.
bố tôi nghèo, chú tôi cũng vậy.
01:36
So, I did it.
18
84000
2000
Cho nên, tôi đã làm việc đó.
01:38
And for three to four years, I went to university.
19
86000
4000
Và trong vòng 3
đến 4 năm, tôi vào đại học.
đến 4 năm, tôi vào đại học.
01:42
For three times, I applied to biomedical science, to be a doctor.
20
90000
5000
Tới 3 lần, tôi nộp đơn vào ngành y,
để trở thành bác sĩ.
để trở thành bác sĩ.
01:48
I didn't succeed.
21
96000
2000
Tôi đã không thành công.
01:50
I was having my inscriptions, my admission to biology.
22
98000
4000
Tôi nộp hồ sơ và được
nhận vào ngành sinh vật học.
nhận vào ngành sinh vật học.
Và tôi tự nhủ: ''Không đâu,
mình sẽ không làm vậy''.
mình sẽ không làm vậy''.
01:55
And I said, "No way, I'm not doing it.
23
103000
2000
01:57
My family's poor, my area don't have better health care.
24
105000
4000
Nhà tôi nghèo, khu tôi ở không
có sự chăm sóc y tế khá hơn được.
có sự chăm sóc y tế khá hơn được.
02:01
I want to be a doctor to serve them."
25
109000
2000
Tôi muốn làm bác sĩ để phục vụ họ.''
02:03
Three times, that means three years, and I start getting old.
26
111000
5000
Ba lần, nghĩa là ba năm,
và tôi bắt đầu trưởng thành hơn.
và tôi bắt đầu trưởng thành hơn.
02:08
I say, "Oh, no, I continue."
27
116000
2000
Tôi nói: ''Oh, tiếp tục thôi.''
02:10
So, I did tropical ecology and plant botany.
28
118000
5000
Do đó, tôi đã nghiên cứu về thực vật học
và sinh thái học nhiệt đới.
và sinh thái học nhiệt đới.
02:16
When I finished, I went to the Ituri Forest for my internship.
29
124000
4000
Khi học xong, tôi đã tới
rừng Ituri để thực tập.
rừng Ituri để thực tập.
02:20
It's where I really getting passion with what I'm doing
30
128000
4000
Đó là nơi tôi thật sự đam mê
với những điều tôi đang làm
với những điều tôi đang làm
02:24
right up to now -- I'm standing in front of you --
31
132000
4000
cho đến giờ -- khi tôi
đứng trước các bạn --
đứng trước các bạn --
02:28
doing botany and wildlife conservation.
32
136000
3000
làm công tác bảo tồn thực vật học
và động vật hoang dã.
và động vật hoang dã.
02:32
That time the Ituri Forest was created as a forest reserve
33
140000
4000
Lúc này rừng Ituri đã được
gây dựng như một rừng bảo tồn
gây dựng như một rừng bảo tồn
02:36
with some animals and also plants.
34
144000
5000
với vài loại động vật và cả thực vật.
02:41
And the training center there was built
35
149000
2000
Và trung tâm huấn luyện
đã được xây ở đó
đã được xây ở đó
02:43
around the scientific Congolese staff
36
151000
5000
gần các nhân viên của
hội đồng khoa học Congo
hội đồng khoa học Congo
02:48
and some American scientists also.
37
156000
3000
và một vài nhà khoa học Mỹ nữa.
02:51
So, the Okapi Faunal Reserve protects number --
38
159000
3000
Vì vậy, hội đồng
Bảo tồn Động vật Okapi bảo vệ số lượng --
Bảo tồn Động vật Okapi bảo vệ số lượng --
02:54
I think that is the largest number of elephants
39
162000
4000
tôi nghĩ rằng đó là số voi lớn nhất
02:58
we have right now in protected areas in Congo.
40
166000
3000
chúng tôi có lúc này
tại những vùng được bảo vệ ở Congo.
tại những vùng được bảo vệ ở Congo.
03:01
It has also chimpanzees.
41
169000
2000
Có cả những con tinh tinh nữa.
03:03
And it has been named Okapi Faunal Reserve
42
171000
3000
Và nó đã được đặt tên
là Khu Bảo tồn Động vật Okapi
là Khu Bảo tồn Động vật Okapi
03:06
because of this beautiful creature.
43
174000
3000
chính vì sinh vật xinh đẹp này.
03:09
That is a forest giraffe.
44
177000
2000
Đây là hươu cao cổ sống ở rừng nhiệt đới.
03:11
I think you guys know it quite well.
45
179000
3000
Tôi nghĩ các bạn biết nó rất rõ.
03:14
Here we have savanna giraffes,
46
182000
2000
Ở đây chúng tôi có hươu cao cổ xavan,
03:16
but through evolution we have this forest giraffe
47
184000
5000
nhưng nhờ phát triển chúng tôi có
loài hươu cao cổ nhiệt đới
loài hươu cao cổ nhiệt đới
03:21
that lives only in Congo.
48
189000
2000
chỉ sống ở Congo này.
03:23
It has also some beautiful primates.
49
191000
3000
Nơi đây còn có vài
loài linh trưởng xinh đẹp.
loài linh trưởng xinh đẹp.
13 loài -- sự trù phú nhất chúng tôi
có thể thấy tại một vùng ở châu Phi.
có thể thấy tại một vùng ở châu Phi.
03:26
Thirteen species -- highest diversity we can find in one single area in Africa.
50
194000
7000
03:33
And it has the Ituri Forest itself --
51
201000
3000
Và rừng Ituri sở hữu điều đó --
03:36
about 1,300 species of plants, so far known.
52
204000
5000
khoảng 1,300 loài cây,
được biết gần đây.
được biết gần đây.
03:41
I joined the Wildlife Conservation Society, working there, in 1995,
53
209000
6000
Tôi đã gia nhập Hội Bảo tồn Động vật
hoang dã, làm việc ở đó, vào năm 1995
hoang dã, làm việc ở đó, vào năm 1995
nhưng tôi bắt đầu làm việc với họ
khi còn là sinh viên năm 1991.
khi còn là sinh viên năm 1991.
03:47
but I started working with them as a student in 1991.
54
215000
3000
03:50
I was appointed as a teaching assistant at my university
55
218000
5000
Tôi đã được bổ nhiệm làm
trợ giảng ở trường đại học
trợ giảng ở trường đại học
03:55
because I accomplished with honor.
56
223000
4000
bởi vì tôi đã hoàn thành việc học danh dự.
03:59
But I didn't like the way -- the instruction I got was very poor.
57
227000
5000
Nhưng tôi không thích cách họ giáo dục
-- tôi học được rất ít.
-- tôi học được rất ít.
04:04
And I wanted to be formed to a training center and a research center.
58
232000
4000
Và tôi đã muốn được vào một trung tâm
huấn luyện và một trung tâm khảo sát.
huấn luyện và một trung tâm khảo sát.
04:08
With the end of the dictatorship regime of Mobutu Sese Seko,
59
236000
5000
Với sự chấm dứt nền độc tài
của tổng thống Mobutu Sese Seko,
của tổng thống Mobutu Sese Seko,
04:13
that most of you know, life became very, very difficult.
60
241000
5000
mà hầu hết các bạn đều biết,
đời sống trở nên cực kỳ khó khăn.
đời sống trở nên cực kỳ khó khăn.
04:18
And the work we have been doing
61
246000
2000
Và công việc chúng tôi đã và đang làm
04:20
was completely difficult to do and to achieve it.
62
248000
4000
hoàn toàn không dễ thành công.
04:24
When Kabila started his movement to liberate Congo,
63
252000
5000
Khi tổng thống Kabila bắt đầu đánh
vào Cộng hòa Dân chủ Congo,
vào Cộng hòa Dân chủ Congo,
04:30
so Mobutu soldiers started moving and retreated.
64
258000
4000
thì quân của Mobutu cũng bắt đầu rút quân.
04:34
So they started fleeing from the east to the west.
65
262000
4000
Bọn chúng bắt đầu thoát thân
từ miền đông tới miền tây.
từ miền đông tới miền tây.
04:38
And the Okapi Faunal Reserve is there,
66
266000
3000
Và Khu bảo tồn Thực vật Okapi nằm ngay đó,
04:41
so there was a road from Goma, somewhere here,
67
269000
5000
nên đã có một con đường từ Goma,
một nơi ở đây,
một nơi ở đây,
04:46
and coming like this.
68
274000
2000
và ra đời như vậy.
04:48
So they might go through, pass through the Okapi Faunal Reserve.
69
276000
5000
Có lẽ chúng đã ngang qua
Khu Bảo tồn Thực vật Okapi.
Khu Bảo tồn Thực vật Okapi.
04:53
Congo has five of the world's richest sites of protected area,
70
281000
6000
Congo có năm trong số những vùng miền
giàu có nhất khu vực được bảo vệ,
giàu có nhất khu vực được bảo vệ,
04:59
and the Okapi Faunal Reserve is one of them.
71
287000
3000
và Khu Bảo tồn Thực vật
Okapi là một trong số đó.
Okapi là một trong số đó.
05:02
So soldier was fleeing in the Okapi Faunal Reserve.
72
290000
3000
Quân lính đã thoát thân
vào Khu Bảo tồn Thực vật Okapi.
vào Khu Bảo tồn Thực vật Okapi.
05:05
On their way, they looted everything.
73
293000
4000
Trên đường, chúng cướp bóc mọi thứ.
05:09
Torture, wars -- oh, my God, you can't believe.
74
297000
3000
Tra tấn, chiến tranh -- oh, Chúa ơi,
các bạn hẳn không tin đâu.
các bạn hẳn không tin đâu.
05:12
Every person was looking his way -- where to go, we don't know.
75
300000
5000
Ai cũng đều tìm đường trốn --
đi đâu, chúng tôi không biết.
đi đâu, chúng tôi không biết.
05:17
And it was for us, the young, the first time really
76
305000
3000
Và chính chúng tôi,
người trẻ, lần đầu thật sự
người trẻ, lần đầu thật sự
05:20
we hear the language of war, of guns.
77
308000
5000
nghe về ngôn ngữ
của chiến tranh, súng đạn.
của chiến tranh, súng đạn.
05:25
And even people who faced the rebellion of 1963,
78
313000
5000
Và thậm chí những
ai kinh qua trận bạo loạn năm 1963,
ai kinh qua trận bạo loạn năm 1963,
05:30
after our independence, they didn't believe what was happening.
79
318000
5000
sau độc lập, họ còn
không tin vào những gì đã diễn ra.
không tin vào những gì đã diễn ra.
Bọn chúng giết người.
Chúng làm điều gì chúng muốn
Chúng làm điều gì chúng muốn
05:36
They were killing people. They were doing whatever they want
80
324000
2000
05:38
because they have power.
81
326000
2000
bởi vì chúng có sức mạnh.
05:40
Who have been doing that?
82
328000
2000
Những ai đã và đang làm điều đó?
05:42
Young children. Child soldiers.
83
330000
3000
Thiếu niên. Lính thiếu niên.
05:45
You can't ask him how old he is because he has guns.
84
333000
5000
Bạn không thể hỏi tuổi
cậu ta vì cậu ta có súng.
cậu ta vì cậu ta có súng.
05:50
But I was from the west, working in the east.
85
338000
3000
Nhưng tôi tới từ miền tây,
làm việc ở miền đông.
làm việc ở miền đông.
05:53
I even [at] that time was not speaking Swahili.
86
341000
3000
Lúc này tôi thậm chí
còn không nói tiếng Swahili.
còn không nói tiếng Swahili.
05:57
And when they came, they looted everything.
87
345000
2000
Và khi chúng đến,
chúng cướp mọi thứ.
chúng cướp mọi thứ.
05:59
You can't speak Lingala because Lingala was from Mobutu,
88
347000
4000
Bạn không thể nói tiếng Lingala
vì Lingala xuất phát từ Mobutu,
vì Lingala xuất phát từ Mobutu,
06:03
and everyone speaking Lingala is soldier.
89
351000
3000
và ai nói tiếng Lingala thì là lính.
Và tôi cùng quê với cậu ta.
06:06
And I was from the same area to him.
90
354000
2000
Tất cả bạn bè tôi đã nói rằng, chúng tôi
rời đi vì chúng tôi là mục tiêu.
rời đi vì chúng tôi là mục tiêu.
06:08
All my friends said, we are leaving because we are a target.
91
356000
3000
06:11
But I'm not going to the east, because I don't know Swahili.
92
359000
4000
Nhưng tôi sẽ không tới miền đông,
vì tôi không biết tiếng Swahili.
vì tôi không biết tiếng Swahili.
06:15
I stay. If I go, I will be killed.
93
363000
2000
Tôi ở lại. Nếu đi, tôi sẽ bị giết.
06:17
I can't go back to my area -- it's more than 1,000 kilometers [away].
94
365000
4000
Tôi không thể quay trở lại chỗ
của mình -- hơn 1,000 kilomet [cách xa].
của mình -- hơn 1,000 kilomet [cách xa].
06:21
I stayed after they looted everything.
95
369000
3000
Tôi đã ở lại sau khi
chúng cướp bóc mọi thứ.
chúng cướp bóc mọi thứ.
06:24
We have been doing research on botany,
96
372000
3000
Chúng tôi đã khảo sát về thực vật,
06:27
and we have a small herbarium of 4,500 sheets of plants.
97
375000
6000
và chúng tôi có một
bộ sưu tập nhỏ 4,500 mẫu cây khô.
bộ sưu tập nhỏ 4,500 mẫu cây khô.
06:33
We cut, we dry and we packed them,
98
381000
2000
Chúng tôi cắt, làm khô và đóng gói chúng,
06:35
we mounted them on a folder.
99
383000
3000
chúng tôi ép chúng vào một tập.
06:38
Purpose: so that we start them for agriculture,
100
386000
4000
Mục đích: để chúng tôi
dùng vào nông nghiệp,
dùng vào nông nghiệp,
06:42
for medicine, for whatever, and for science,
101
390000
3000
thuốc men, bất kỳ ngành nào,
và cho khoa học
và cho khoa học
06:45
for the study of the flora and the change of the forest.
102
393000
4000
cho sự nghiên cứu hệ thực vật
và sự thay đổi của khu rừng.
và sự thay đổi của khu rừng.
06:49
That is people moving around, that's even Pygmies.
103
397000
3000
Đó là những người sống quanh đó,
kể cả tộc người lùn Pygmy.
kể cả tộc người lùn Pygmy.
06:52
And this is a bright guy, hard-working person, and Pygmy.
104
400000
7000
Và đây là một chàng trai thông minh,
một người chăm chỉ, và là người lùn Pygmy.
một người chăm chỉ, và là người lùn Pygmy.
06:59
I've been working with him about 10 years.
105
407000
3000
Tôi đã làm việc với anh ta khoảng 10 năm.
07:02
And with soldiers, they went to the forest for poaching elephants.
106
410000
5000
Và bọn lính, chúng
vào rừng để săn trộm voi.
vào rừng để săn trộm voi.
07:07
Because he's Pygmy, he knows how to track elephants in the forest.
107
415000
4000
Vì là người lùn Pygmy, anh ta biết cách
lần dấu những con voi trong rừng.
lần dấu những con voi trong rừng.
07:11
He has been attacked by a leopard and they abandon him in the forest.
108
419000
6000
Anh ta đã bị tấn công bởi một con báo
và họ cấm anh ta vào rừng.
và họ cấm anh ta vào rừng.
07:17
They came to told me, I have to save him.
109
425000
3000
Họ đến nói với tôi rằng,
tôi phải cứu anh ta.
tôi phải cứu anh ta.
07:20
And what I did, I gave him just antibiotics
110
428000
3000
Và tôi đã làm gì,
tôi chỉ cho anh ta dùng thuốc kháng sinh
tôi chỉ cho anh ta dùng thuốc kháng sinh
07:23
that we care for tuberculosis.
111
431000
4000
mà chúng tôi dùng cho bệnh lao.
07:27
And fortunately, I saved his life.
112
435000
3000
Và may mắn thay, tôi đã cứu sống anh ta.
07:30
And that was the language of the war.
113
438000
4000
Và đó là ngôn ngữ của chiến tranh.
07:34
Everywhere there has been constant extraction of mineral,
114
442000
5000
Nơi nào cũng có nạn khai khoáng liên miên,
07:39
killing animals, the logging timbers and so on.
115
447000
4000
giết chóc động vật, đốn gỗ và v.v..
07:43
And what of important things --
116
451000
2000
Và điều quan trọng,
07:45
I think all of you here have a cell phone.
117
453000
3000
tôi nghĩ tất cả các bạn
ở đây đều có điện thoại di động.
ở đây đều có điện thoại di động.
07:48
That mineral has killed a lot:
118
456000
2000
Ngành khai khoáng này đã giết nhiều người:
07:50
five millions of Congolese have gone because of this
119
458000
4000
năm triệu dân Congo đã chết vì
07:54
Colombo-Tantalite -- they call it Coltan --
120
462000
3000
quặng Colombo-Tantalite này
-- họ gọi nó là Coltan
-- họ gọi nó là Coltan
07:57
that they use it to make cell phones
121
465000
3000
mà họ dùng để tạo ra điện thoại di động.
08:00
and it has been in that area, all over in Congo. Extraction,
122
468000
5000
và nó đã âm ỉ ở vùng đất này,
trên khắp Congo. Nạn khai khoáng,
trên khắp Congo. Nạn khai khoáng,
08:05
and good, big business of the war.
123
473000
3000
và cả phi vụ kinh doanh lớn,
béo bở của chiến tranh.
béo bở của chiến tranh.
08:08
And what I did for the first war, after we have lost everything,
124
476000
6000
Và điều tôi đã làm trong trận chiến
đầu tiên, sau khi chúng tôi mất tất cả,
đầu tiên, sau khi chúng tôi mất tất cả,
08:14
I have to save something, even myself, my life and life of the staff.
125
482000
4000
tôi phải cứu vớt gì đó, kể cả chính tôi,
cuộc sống của tôi và cả các nhân viên nữa.
cuộc sống của tôi và cả các nhân viên nữa.
08:18
I buried some of our new vehicle engines, I buried it to save it.
126
486000
6000
tôi đã chôn một vài
động cơ xe, tôi chôn để cứu nó.
động cơ xe, tôi chôn để cứu nó.
08:24
And some of equipment went with them,
127
492000
2000
Và một vài thiết bị đi cùng với chúng,
08:26
on the top of the canopy, to save it.
128
494000
2000
trên ngọn cây, để cứu nó.
Anh ta không thu nhặt cây trồng,
anh ta cứu thiết bị của chúng tôi
anh ta cứu thiết bị của chúng tôi
08:28
He's not collecting plants, he's going to save our equipment
129
496000
3000
08:31
on the canopy.
130
499000
2000
trên ngọn cây.
08:33
And with the material that's left --
131
501000
2000
Và với vật liệu còn lại --
08:35
because they wanted to destroy it, to burn it,
132
503000
3000
vì chúng muốn phá hủy nó, đốt nó,
chúng không hiểu nó,
chúng không được ăn học tử tế --
chúng không được ăn học tử tế --
08:38
they didn't understand it, they didn't go to school --
133
506000
2000
08:40
I packed it.
134
508000
2000
tôi đã gói nó lại.
08:42
And that is me, going to, hurrying to Uganda,
135
510000
4000
Và tôi, sắp sửa, vội vã tới Uganda,
08:46
to try to save that 4,000 material,
136
514000
3000
để cố cứu 4,000 tư liệu này,
08:49
with people carrying them on the bikes, bicycles.
137
517000
5000
bằng việc mọi người
vận chuyển chúng bằng xe đạp.
vận chuyển chúng bằng xe đạp.
08:54
And after that, we succeeded.
138
522000
2000
Và sau đó, chúng tôi đã thành công.
08:56
I housed that 4,000 material at the herbarium of Makerere University.
139
524000
5000
Tôi cất 4,000 mẫu tư liệu này ở
phòng mẫu cây của Đại học Makerere.
phòng mẫu cây của Đại học Makerere.
09:01
And after the war, I have been able to bring it back home,
140
529000
4000
Và sau chiến tranh,
tôi đã có thể mang nó về nhà,
tôi đã có thể mang nó về nhà,
để chúng tôi tiếp tục
việc nghiên cứu của mình.
việc nghiên cứu của mình.
09:05
so that we continue our studies.
141
533000
2000
09:07
The second war came while we didn't expect it.
142
535000
4000
Cuộc chiến thứ hai xảy ra
khi chúng tôi không hề ngờ tới.
khi chúng tôi không hề ngờ tới.
09:11
With friends, we had been sitting and watching match football,
143
539000
4000
Cùng với bạn bè, chúng tôi đã
cùng ngồi và xem những trận bóng,
cùng ngồi và xem những trận bóng,
09:15
and having some good music with WorldSpace radio,
144
543000
4000
và tận hưởng chút âm nhạc
hay ho trên đài WorldSpace,
hay ho trên đài WorldSpace,
09:19
when it started, I think.
145
547000
2000
khi nó bắt đầu, tôi nghĩ.
09:21
So, it was so bad.
146
549000
3000
Vậy nên, thật là tồi tệ.
Chúng tôi nghe rằng lúc này đây
từ phía đông chiến tranh được châm ngòi,
từ phía đông chiến tranh được châm ngòi,
09:24
We heard that now from the east again the war started,
147
552000
3000
09:27
and it's going fast.
148
555000
2000
và nó đang diễn ra nhanh chóng.
09:29
This time I think Kabila will go in place of, as he did with Mobutu.
149
557000
5000
Lúc này tôi nghĩ rằng quân của Kaliba sẽ
đánh tới, như anh ấy đã làm với Mobutu.
đánh tới, như anh ấy đã làm với Mobutu.
09:34
And the reserve was a target to the rebels.
150
562000
4000
Và khu bảo tồn là
mục tiêu của quân phiến loạn.
mục tiêu của quân phiến loạn.
09:38
Three different movements and two militia acting in the same area
151
566000
6000
Ba cánh quân khác nhau và hai toán dân
quân hoạt động trong cùng một vùng
quân hoạt động trong cùng một vùng
09:44
and competing for natural resources.
152
572000
3000
và tranh giành tài nguyên thiên nhiên.
09:47
And there was no way to work.
153
575000
2000
Và đã không có cách nào hữu hiệu.
09:49
They destroy everything.
154
577000
2000
Chúng tàn phá mọi thứ.
09:51
Poaching -- oh, no way.
155
579000
2000
Săn trộm -- oh, không được rồi.
Và đó chính là bọn quyền lực. Chúng tôi
đã phải gặp và nói chuyện với chúng.
đã phải gặp và nói chuyện với chúng.
09:53
And that's the powerful men. We have to meet and to talk to them.
156
581000
6000
09:59
What's the regulation of the reserve
157
587000
2000
Quy định của khu bảo tồn là gì
10:01
and what is the regulation of the parks?
158
589000
2000
và quy định của các công viên là gì?
10:03
And they can't do what they are doing.
159
591000
3000
Và chúng không thể làm
những gì chúng đang làm.
những gì chúng đang làm.
10:06
So we went to meet them.
160
594000
2000
Vì vậy chúng tôi đã đi gặp bọn chúng.
10:08
That is Coltan extraction, gold mining.
161
596000
4000
Đây là hoạt động khai
khoáng Coltan, là tệ đào vàng.
khoáng Coltan, là tệ đào vàng.
Vậy nên, chúng tôi bắt đầu
nói chuyện với bọn chúng,
nói chuyện với bọn chúng,
10:12
So, we started talking with them,
162
600000
2000
thuyết phục chúng rằng chúng tôi
đang ở trong vùng được bảo vệ.
đang ở trong vùng được bảo vệ.
10:14
convincing them that we are in a protected area.
163
602000
2000
10:16
There are regulations
164
604000
2000
Có những điều lệ
10:18
that it's prohibited to do logging, mining and poaching, specifically.
165
606000
6000
rằng đốn gỗ, khai mỏ
và săn trộm bị cấm.
và săn trộm bị cấm.
10:24
But they said, "You guys,
166
612000
2000
Nhưng họ nói rằng, ''Các anh,
10:26
you think that soldiers who are dying are not important,
167
614000
4000
các anh nghĩ rằng binh lính
đang ngã xuống không quan trọng,
đang ngã xuống không quan trọng,
10:30
and your animals you are protecting are most important.
168
618000
5000
và động vật các anh
đang bảo vệ là quan trọng nhất.
đang bảo vệ là quan trọng nhất.
10:35
We don't think so.
169
623000
2000
Chúng tôi không nghĩ vậy.
10:37
We have to do it, because to let our movement advance."
170
625000
4000
Chúng tôi phải làm điều đó,
để hùng mạnh hơn.''
để hùng mạnh hơn.''
10:41
I say, "No way, you are not going to do it here."
171
629000
3000
Tôi nói, ''Không đời nào, các
anh sẽ không làm điều đó ở đây.''
anh sẽ không làm điều đó ở đây.''
10:44
We started talking with them and I was negotiating.
172
632000
3000
Chúng tôi bắt đầu nói chuyện
với chúng và tôi đã thương lượng.
với chúng và tôi đã thương lượng.
10:47
Tried to protect our equipment, tried to protect our staff
173
635000
5000
Cố gắng bảo vệ thiết bị của mình,
cố gắng bảo vệ nhân viên của mình
cố gắng bảo vệ nhân viên của mình
10:52
and the villages of about 1,500 people.
174
640000
4000
và ngôi làng hơn 1,500 dân.
10:56
And we continued.
175
644000
2000
Và chúng tôi đã tiếp tục.
10:58
But I was doing that, negotiating with them.
176
646000
3000
Nhưng tôi đang làm điều đó,
thương lượng với chúng.
thương lượng với chúng.
11:01
Sometimes we are having meeting
177
649000
2000
Thỉnh thoảng chúng tôi gặp mặt
và chúng đang nói chuyện với
tổng thống Jean-Pierre Bemba,
tổng thống Jean-Pierre Bemba,
11:03
and they are talking with Jean-Pierre Bemba,
178
651000
2000
11:05
with Mbusa Nyamwisi, with Kabila, and I'm there.
179
653000
4000
với bộ trưởng Mbusa Nyamwisi,
với tổng thống Kabila, và tôi ở đó.
với tổng thống Kabila, và tôi ở đó.
Thỉnh thoảng, chúng nói chuyện bằng
tiếng mẹ đẻ của tôi, tiếng Lingala.
tiếng mẹ đẻ của tôi, tiếng Lingala.
11:09
Sometimes, they talk to my own language, that is, Lingala.
180
657000
3000
11:12
I hear it and what strategy they are doing, what they are planning.
181
660000
4000
Tôi nghe nó và chiến lược
chúng đang lên, điều chúng kế hoạch.
chúng đang lên, điều chúng kế hoạch.
Thỉnh thoảng, chúng lên
kế hoạch chiếc trực thăng
kế hoạch chiếc trực thăng
11:16
Sometimes, they are having a helicopter
182
664000
2000
11:18
to supply them with ammunition and so on.
183
666000
2000
mang đầy đạn dược và v.v..
11:20
They used me to carry that, and I was doing counting,
184
668000
5000
Chúng dùng tôi để mang số đạn đó,
và tôi đã thử làm phép tính,
và tôi đã thử làm phép tính,
11:25
what comes from where, and where, and where.
185
673000
2000
cái gì đến từ đâu, và từ đâu, và từ đâu.
11:27
I had only this equipment -- my satellite phone, my computer
186
675000
6000
Tôi chỉ có thiết bị này -- chiếc
điện thoại vệ tinh, máy tính
điện thoại vệ tinh, máy tính
11:33
and a plastic solar panel -- that I hide it in the forest.
187
681000
6000
và một tấm năng lượng mặt trời
bằng nhựa -- tôi giấu trong rừng.
bằng nhựa -- tôi giấu trong rừng.
11:39
And every time, daily, after we have meeting,
188
687000
4000
Và mỗi lần, ngày ngày,
sau khi chúng tôi gặp nhau,
sau khi chúng tôi gặp nhau,
11:43
what compromise we have, whatever,
189
691000
4000
những dàn xếp của chúng tôi,
hay thứ bất kỳ,
hay thứ bất kỳ,
11:47
I go, I write a short email, send it.
190
695000
2000
tôi đi, viết một email ngắn, gửi nó.
11:50
I don't know how many people I had on my address.
191
698000
4000
Tôi không biết tôi có bao nhiêu
tên liên lạc trong danh bạ.
tên liên lạc trong danh bạ.
11:54
I sent the message: what is going about the progress of the war
192
702000
4000
Tôi đã gửi đi tin nhắn: Điều sắp
xảy ra với tiến trình chiến tranh
xảy ra với tiến trình chiến tranh
11:58
and what they are planning to do.
193
706000
2000
và điều chúng sắp sửa tiến hành.
12:00
They started suspecting that what we do on the morning,
194
708000
4000
Chúng bắt đầu nghi ngờ những gì
chúng tôi làm vào buổi sáng,
chúng tôi làm vào buổi sáng,
12:04
and the afternoon, it's on the news, BBC, RFI.
195
712000
3000
và buổi chiều, nó ngay
trên tin tức, đài BBC, RFI đó thôi.
trên tin tức, đài BBC, RFI đó thôi.
12:07
(Laughter)
196
715000
1000
(Cười)
12:08
Something might be going on.
197
716000
2000
Điều gì đó có lẽ sắp xảy ra.
Và một ngày nọ, chúng tôi đã
tiến tới cuộc gặp chính thức.
tiến tới cuộc gặp chính thức.
12:10
And one day, we went for a meeting.
198
718000
2000
12:12
(Applause)
199
720000
2000
(Vỗ tay)
12:14
Sorry.
200
722000
3000
Xin lỗi.
Một ngày nọ, chúng tôi
đã đến gặp vị Tổng chỉ huy.
đã đến gặp vị Tổng chỉ huy.
12:18
One day, we went to meet the Chief Commander.
201
726000
2000
12:20
He had the same iridium cell phone like me.
202
728000
3000
Ông ta có chiếc
di động Iriddi giống tôi.
di động Iriddi giống tôi.
Và ông ta đã hỏi tôi,
''Anh biết cách sử dụng cái này chứ?''
''Anh biết cách sử dụng cái này chứ?''
12:23
And he asked me, "Do you know how to use this?"
203
731000
2000
12:25
I said, "I have never seen it.
204
733000
2000
Tôi nói, ''Tôi chưa bao giờ thấy nó cả.
12:27
(Laughter)
205
735000
1000
(Cười)
12:28
I don't know."
206
736000
2000
Tôi không biết.''
12:30
And I had mine on my pocket.
207
738000
2000
Và tôi có một cái trong túi.
Nên, đó là một
cơ hội để họ thật tin tưởng tôi.
cơ hội để họ thật tin tưởng tôi.
12:32
So, it was a chance that they trusted me a lot.
208
740000
2000
Họ không làm thế --
họ không đoái hoài tới tôi.
họ không đoái hoài tới tôi.
12:34
They didn't -- they was not looking on me.
209
742000
2000
12:36
So I was scared.
210
744000
2000
Cho nên tôi đã lo sợ.
12:38
And when we finished the meeting, I went to return it in the forest.
211
746000
4000
Và khi chúng tôi kết thúc cuộc gặp,
tôi đã mang nó trở lại vào rừng.
tôi đã mang nó trở lại vào rừng.
12:42
And I was sending news, doing whatever,
212
750000
4000
Và tôi đã gửi tin, làm bất cứ điều gì,
12:46
reporting daily to the U.N., to UNESCO, to our institution in New York,
213
754000
5000
thuật lại ngày ngày cho tờ U.N, UNESCO,
viện nghiên cứu của chúng tôi ở New York,
viện nghiên cứu của chúng tôi ở New York,
12:51
what have been going.
214
759000
2000
về những gì đã xảy ra.
12:53
And for that, they have been having big pressure to leave, to free the area.
215
761000
5000
Và chính vì điều đó, chúng bị buộc phải
rút quân, để lập lại hòa bình cho khu vực.
rút quân, để lập lại hòa bình cho khu vực.
12:58
Because there was no way --
216
766000
2000
Bởi vì không còn cách nào khác --
13:00
whatever they do, it's known the same time.
217
768000
2000
cho dù chúng làm gì, sẽ đều bị lộ ngay.
13:02
During the first two rebellions, they killed all animals in the zoo.
218
770000
5000
Suốt hai cuộc bạo loạn đầu tiên,
chúng đã giết tất cả động vật ở sở thú.
chúng đã giết tất cả động vật ở sở thú.
13:07
We have a zoo of 14 Okapis, and one of them was pregnant.
219
775000
4000
Chúng tôi có một sở thú gồm 14 con hươu
đùi vằn, và một trong số đó đang có mang.
đùi vằn, và một trong số đó đang có mang.
Và suốt cuộc chiến, sau một tuần chiến
tranh khốc liệt, chiến đấu trong vùng,
tranh khốc liệt, chiến đấu trong vùng,
13:11
And during the war, after a week of heavy war, fighting in the area,
220
779000
6000
chúng tôi đã chiến thắng: chúng
tôi giành lại vườn thú Okapi đầu tiên.
tôi giành lại vườn thú Okapi đầu tiên.
13:17
we succeeded: we had the first Okapi.
221
785000
2000
13:19
This is the only trouser and shirt remind me of this.
222
787000
3000
Đây là bộ quần áo gợi nhắc tôi nhớ về nó.
13:22
This is not local population, this is rebels.
223
790000
3000
Đây không phải là dân địa phương,
đây là quân phiến loạn.
đây là quân phiến loạn.
13:25
They are now happy sending the news
224
793000
2000
Chúng giờ đây nhởn nhơ gửi đi thông tin
rằng chúng đã bảo vệ
Okapi bằng chiến tranh
Okapi bằng chiến tranh
13:27
that they have protected the Okapi with the war,
225
795000
2000
13:29
because we sent the news that they are killing
226
797000
3000
bởi chúng tôi đã truyền tin rằng
chúng đang giết chóc
chúng đang giết chóc
13:32
and poaching everywhere.
227
800000
1000
và săn trộm khắp nơi.
13:33
After a week, we celebrated the birthday of that Okapi,
228
801000
5000
Sau một tuần, chúng tôi tổ chức
sinh nhật cho vườn thú Okapi,
sinh nhật cho vườn thú Okapi,
13:38
they killed an elephant, just 50 meters to the area
229
806000
4000
bọn chúng đã giết một con voi,
chỉ cách khu vực 50 mét
chỉ cách khu vực 50 mét
13:42
where the zoo, where Okapi was born.
230
810000
3000
nơi sở thú, nơi Okapi ra đời.
13:45
And I was mad.
231
813000
1000
Và tôi đã điên lên.
Tôi phản đối --
rằng giờ chúng định chia nhỏ sở thú,
rằng giờ chúng định chia nhỏ sở thú,
13:46
I oppose it -- that they are now going to dissect it,
232
814000
2000
13:48
until I do my report and then I see the Chief Commander.
233
816000
6000
cho đến khi tôi làm tường trình
và lên gặp vị Tổng chỉ huy.
và lên gặp vị Tổng chỉ huy.
13:54
And I succeeded.
234
822000
2000
Và tôi đã thành công.
13:56
The elephant just decayed and they just got the tusks.
235
824000
5000
Con voi chỉ mới phân hủy và
chúng chỉ mới lấy đi cặp ngà.
chúng chỉ mới lấy đi cặp ngà.
14:01
What we are doing after that -- that was the situation of the war --
236
829000
5000
Những gì chúng tôi làm sau đó --
trong thời chiến --
trong thời chiến --
14:06
we have to rebuild.
237
834000
2000
chúng tôi phải tái kiến thiết.
14:08
I had some money. I was paid 150 dollars.
238
836000
3000
Tôi có một số tiền.
Tôi đã được trả 150 đô.
Tôi đã được trả 150 đô.
14:11
I devoted half of it to rebuild the herbarium,
239
839000
6000
Tôi đã hiến phân nửa
để xây lại phòng mẫu cây,
để xây lại phòng mẫu cây,
14:17
because we didn't have good infrastructure to start plants.
240
845000
3000
bởi vì chúng tôi không có cơ sở
hạ tầng tốt để gieo giống.
hạ tầng tốt để gieo giống.
14:20
Wildlife Conservation Society more dealing with plants.
241
848000
4000
Hội Bảo tồn Động vật Hoang dã
xoay xở tốt hơn với những cái cây.
xoay xở tốt hơn với những cái cây.
14:24
I started this with 70 dollars,
242
852000
3000
Tôi bắt đầu với 70 đô,
14:27
and start fundraising money to where I've been going.
243
855000
4000
và bắt đầu gây quỹ tại
những nơi tôi đã tới.
những nơi tôi đã tới.
14:31
I had opportunity to go all over,
244
859000
2000
Tôi có cơ hội đi khắp,
14:33
where herbarium for my African material is.
245
861000
3000
nơi có nhà mẫu cây
cho tư liệu châu Phi của tôi.
cho tư liệu châu Phi của tôi.
14:36
And they supported me a bit, and I built this.
246
864000
5000
Và họ phần nào ủng hộ tôi,
và tôi đã xây nơi này.
và tôi đã xây nơi này.
14:41
Now, it's doing work to train young Congolese.
247
869000
5000
Giờ, đến lúc làm công việc huấn luyện
những công dân Congo trẻ tuổi.
những công dân Congo trẻ tuổi.
Và hơn nữa, một trong số
điều đặc biệt chúng tôi đang thực hiện,
điều đặc biệt chúng tôi đang thực hiện,
14:46
And also, what one of the speciality we are doing,
248
874000
3000
dự án của tôi đang theo dấu tác động
nóng lên toàn cầu tới đa dạng sinh học,
nóng lên toàn cầu tới đa dạng sinh học,
14:49
my design is tracking the global warming effect on biodiversity,
249
877000
6000
14:55
and what the impacts of the Ituri Forest is playing to uptake carbon.
250
883000
5000
và những tác động của rừng Ituri
đối với sự trao đổi các-bon.
đối với sự trao đổi các-bon.
Đây là một trong số nghiên cứu chúng tôi
đang làm trên một mảnh đất 40 hecta,
đang làm trên một mảnh đất 40 hecta,
15:00
This is one of the studies we are doing on a 40-hectare plot,
251
888000
3000
15:04
where we have tagged trees and lianas from one centimeters,
252
892000
4000
nơi chúng tôi đã đánh dấu cây
và dây leo từ lúc chúng 1 centimet,
và dây leo từ lúc chúng 1 centimet,
15:08
and we are tracking them.
253
896000
2000
và chúng tôi đang theo dấu chúng.
15:10
We have now data of about 15 years,
254
898000
4000
Giờ chúng tôi có
dữ liệu của khoảng 15 năm,
dữ liệu của khoảng 15 năm,
15:14
to see how that forest is contributing to the carbon reductions.
255
902000
7000
để thấy được khu rừng này đang đóng góp
thế nào vào việc giảm thiểu khí các-bon.
thế nào vào việc giảm thiểu khí các-bon.
15:21
And that is -- I think it's difficult for me.
256
909000
5000
Và điều đó -- tôi nghĩ thật khó với tôi.
15:26
This is a very embarrassing talk, I know.
257
914000
2000
Tôi biết, đây là cuộc
nói chuyện đầy bỡ ngỡ.
nói chuyện đầy bỡ ngỡ.
15:29
I don't know where to start, where to finish it.
258
917000
3000
Tôi không biết bắt đầu
từ đâu, kết thúc ở đâu.
từ đâu, kết thúc ở đâu.
15:32
When I was thinking to come here,
259
920000
2000
Khi tôi chuẩn bị tâm lý để đến đây,
15:34
what best title I wanted to say to my talk, I didn't find this.
260
922000
5000
tựa đề tốt nhất cho cuộc nói chuyện
của mình, tôi đã không tìm ra.
của mình, tôi đã không tìm ra.
15:39
But now I think that I would have titled it, "The Language of Guns."
261
927000
5000
Nhưng giờ đây tôi nghĩ là tôi
sẽ đặt tên nó, ''Ngôn ngữ của Súng đạn.''
sẽ đặt tên nó, ''Ngôn ngữ của Súng đạn.''
15:44
Where are you people?
262
932000
2000
Các bạn ở đâu?
15:46
Now we are talking about reconstitution, rebuild Africa.
263
934000
5000
Bây giờ chúng ta đang nói về
sự tái xây dựng, tái kiến thiết châu Phi.
sự tái xây dựng, tái kiến thiết châu Phi.
Nhưng công nghiệp súng đạn có là công
cụ để tái kiến thiết, hay một cuộc chơi?
cụ để tái kiến thiết, hay một cuộc chơi?
15:51
But is gun industries a tool to rebuild, or is it a game?
264
939000
8000
15:59
I think we see the war like a game --
265
947000
5000
Tôi nghĩ chúng ta coi
chiến tranh như một cuộc chơi --
chiến tranh như một cuộc chơi --
16:04
like soccer, football.
266
952000
2000
như bóng đá, túc cầu.
16:06
Everybody is happy, but see what it's doing,
267
954000
5000
Ai cũng vui vẻ, nhưng
nhìn mà xem việc gì đang xảy ra,
nhìn mà xem việc gì đang xảy ra,
16:11
see what is going in Darfur.
268
959000
2000
xem điều gì đang diễn ra ở Darfur.
Giờ thử nói,
oh, Chúa ơi.
oh, Chúa ơi.
16:13
Now we say, oh, my God.
269
961000
1000
16:14
See what the wars in Rwanda.
270
962000
2000
Nhìn xem chiến tranh ở Rwanda.
16:16
That's because of the language of guns.
271
964000
4000
Đều là vì ngôn ngữ của súng đạn.
16:20
I don't think that someone may blame Google,
272
968000
4000
Tôi không nghĩ ai đó
có thể buộc tội Google,
có thể buộc tội Google,
16:24
because it's doing the right things,
273
972000
3000
bởi vì nó đang làm những điều đúng đắn,
16:27
even if people like Al-Qaeda are using Google
274
975000
3000
thậm chí những tổ chức
như Al-Qaeda đang dùng Google
như Al-Qaeda đang dùng Google
16:30
to connect between them.
275
978000
2000
để kết nối giữa chúng.
16:32
But it's serving millions for the best.
276
980000
3000
Nhưng nó đang mang lại
những gì tốt nhất cho hàng triệu người.
những gì tốt nhất cho hàng triệu người.
16:35
But what is doing with gun industries?
277
983000
3000
Nhưng điều gì đang diễn ra với
nền công nghiệp súng đạn?
nền công nghiệp súng đạn?
16:38
Thank you.
278
986000
2000
Cảm ơn.
16:40
(Applause)
279
988000
5000
(Vỗ tay)
16:45
Chris Anderson: Thank you, thank you.
280
993000
2000
Chris Anderson: Cảm ơn, cảm ơn.
16:47
Just wait over there.
281
995000
2000
Hãy chờ ở đó.
16:50
It's an amazing story.
282
998000
2000
Đó là một câu chuyện đáng kinh ngạc.
16:52
I suspect a lot of people here have the same question I have.
283
1000000
4000
Tôi đoán nhiều người
ở đây có cùng câu hỏi với tôi.
ở đây có cùng câu hỏi với tôi.
16:57
How can we help you?
284
1005000
5000
Chúng tôi có thể giúp anh thế nào đây?
17:02
Corneille Ewango: That's really embarrassing questions.
285
1010000
3000
Corneille Ewango: Đó là những
câu hỏi thật sự làm tôi bối rối.
câu hỏi thật sự làm tôi bối rối.
17:06
I think that now I feel nervous.
286
1014000
2000
Tôi nghĩ lúc này mình cảm thấy lo lắng.
và tôi nghĩ, khi giúp chúng tôi, người ta
đôi lúc hành động trong thiếu hiểu biết.
đôi lúc hành động trong thiếu hiểu biết.
17:08
And I think, helping us, people are acting sometimes by ignorance.
287
1016000
6000
17:14
I did it myself.
288
1022000
2000
Chính tôi đã ở trong tình huống đó.
17:16
If I know when I was young,
289
1024000
2000
Nếu tôi ý thức được khi còn trẻ,
rằng [bằng] việc giết một con voi,
tôi đang hủy hoại sự đa dạng sinh học,
tôi đang hủy hoại sự đa dạng sinh học,
17:18
that [by] killing an elephant, I'm destroying biodiversity,
290
1026000
3000
17:21
I would not have done it.
291
1029000
2000
tôi đã sẽ không làm việc đó.
17:23
Many, many of you have seen the talents of Africans,
292
1031000
4000
Rất nhiều trong số các bạn
đã chứng kiến các nhân tài của châu Phi,
đã chứng kiến các nhân tài của châu Phi,
17:27
but there are few who are going to school.
293
1035000
4000
nhưng chỉ ít người được đến trường.
17:31
Many are dying because of all those kind of pandemics,
294
1039000
5000
Nhiều người đang chết dần chết mòn vì
tất cả những loại đại dịch này,
tất cả những loại đại dịch này,
17:36
HIV, malaria, poverty, not going to school.
295
1044000
5000
HIV, sốt rét, thất học.
17:41
What you can assist us, it's by building capacities.
296
1049000
4000
Những gì bạn có thể giúp chúng tôi,
đó là bằng việc tạo dựng những tiềm lực.
đó là bằng việc tạo dựng những tiềm lực.
17:45
How many have got opportunity like me
297
1053000
2000
Bao nhiêu người nhận được cơ hội giống tôi
17:47
to go to U.S., do a master's?
298
1055000
2000
tới Mỹ, học cử nhân?
17:49
And go -- now, I'm in the Netherlands to do a Ph.D.
299
1057000
3000
Và hãy đi đi -- ngay bây giờ,
tôi đang ở Hà Lan để học thạc sỹ.
tôi đang ở Hà Lan để học thạc sỹ.
17:52
But many of them are just here, because they don't have money.
300
1060000
3000
Nhưng nhiều người trong số họ
chỉ ở đây, vì họ không có tiền.
chỉ ở đây, vì họ không có tiền.
17:55
And they can't go even to university.
301
1063000
3000
Và họ thậm chí không thể vào đại học.
17:58
They can't even attain the bachelor's degree.
302
1066000
3000
Họ thậm chí không thể lấy bằng tú tài.
18:01
Building capacities for the young generation
303
1069000
4000
Tạo dựng tiềm lực cho thế hệ trẻ
18:05
is going to make a better generation
304
1073000
2000
là khiến một thế hệ tốt đẹp hơn
18:07
and a better future tomorrow for Africa.
305
1075000
3000
và một tương lai ngày mai
tươi sáng hơn cho châu Phi.
tươi sáng hơn cho châu Phi.
18:10
CA: Thank you, thank you.
306
1078000
1000
CA: Cảm ơn, cảm ơn.
18:11
(Applause)
307
1079000
2000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Corneille Ewango - Botanist and activistAs a botanist at the Okapi Wildlife Reserve in the Congo basin, Corneille Ewango has faced down poachers and soldiers who threaten this delicate and vital ecosystem.
Why you should listen
Corneille Ewango grew up in a family of poachers and hunters -- it was simply a way of life in his village. But when he got the chance to go to school, he found a new mission -- to study and preserve the flora and fauna of his region, the Congo Basin forest. In his passion for the forest, Ewango found himself an unwitting hero, taking bold steps to secure its resources and convince warring parties to leave it in peace.
The Congo Basin's great forests are under pressure from many angles. Settlers look here for fresh farmland; miners look for deposits of valuable col-tan; and soldiers fight over the forests both as territory to be won and as a resource for bush meat (from the threatened okapi) and cooking charcoal. It's home to families of pygmies and herds of okapi -- and a treasure house of green, growing things.
Ewango won the Goldman Environmental Prize in 2005 for his work at the Okapi Faunal Reserve in the Democratic Republic of Congo, a World Heritage Site. He's now studying in the United States.
Corneille Ewango | Speaker | TED.com