TED2010
Jonathan Drori: Every pollen grain has a story
Jonathan Drori: Każde ziarno pyłku ma swoją historię
Filmed:
Readability: 4
473,125 views
Większość z nas na co dzień nie myśli o pyłkach, chyba że cierpimy na katar sienny. Ale mikroskopy odsłaniają ich olśniewające kolory i kształty, a dodatkowo dowiadujemy się, że pyłki są bardzo dobrymi podróżnikami. Jonathan Drori przybliża nam te drobinki zalotów w świecie roślin.
Jonathan Drori - Educator
Jonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn. Full bio
Jonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Thank you. I have two missions here today.
0
0
3000
Dziękuję. Mam dziś dwa zadania.
00:18
The first is to tell you something about pollen, I hope,
1
3000
4000
Chcę opowiedzieć o pyłkach i przekonać was,
00:22
and to convince you that it's more than just something that gets up your nose.
2
7000
3000
że są czymś więcej, niż tylko przyczyną kichania.
00:25
And, secondly, to convince you
3
10000
2000
Chcę was też przekonać,
00:27
that every home really ought to have a scanning electron microscope.
4
12000
3000
że każdy powinien mieć elektronowy mikroskop skaningowy.
00:30
(Laughter)
5
15000
2000
(Śmiech)
00:32
Pollen is a flower's way of making more flowers.
6
17000
4000
Dzięki pyłkowi, kwiaty robią nowe kwiaty.
00:36
It carries male sex cells
7
21000
2000
Przenosi między kwiatami
00:38
from one flower to another.
8
23000
2000
męskie komórki rozrodcze.
00:40
This gives us genetic diversity,
9
25000
2000
To daje roślinom różnorodność genetyczną.
00:42
or at least it gives the plants genetic diversity.
10
27000
2000
To daje roślinom różnorodność genetyczną.
00:44
And it's really rather better not to mate with yourself.
11
29000
4000
Naprawdę lepiej nie łączyć się w pary ze "swoimi".
00:48
That's probably true of humans as well, mostly.
12
33000
4000
Powiedziałbym, że dotyczy to też ludzi.
00:52
Pollen is produced by the anthers of flowers.
13
37000
2000
Pyłki produkują pylniki.
00:54
Each anther can carry up to 100,000 grains of pollen,
14
39000
5000
Każdy pylnik zawiera do 100 tys. ziaren pyłku,
00:59
so, it's quite prolific stuff.
15
44000
2000
bardzo dużo.
01:01
And it isn't just bright flowers
16
46000
2000
Nie tylko piękne kwiaty
01:03
that have pollen; it's also trees and grasses.
17
48000
4000
produkują pyłek, robią to też drzewa i trawy.
01:07
And remember that all our cereal crops are grasses as well.
18
52000
3000
Oczywiście, zboża to także trawy.
01:12
Here is a scanning electron micrograph of a grain of pollen.
19
57000
4000
To mikrofotografia ziarnka pyłku.
01:16
The little hole in the middle, we'll come to a bit later,
20
61000
3000
Małą dziurką pośrodku zajmiemy się później.
01:19
but that's for the pollen tube
21
64000
2000
Tam pojawi się łagiewka pyłkowa.
01:21
to come out later on. A very tiny tube.
22
66000
2000
Tam pojawi się łagiewka pyłkowa.
01:23
So, that's 20 micrometers across,
23
68000
2000
To ziarnko pyłku ma 20 mikrometrów średnicy.
01:25
that pollen grain there.
24
70000
2000
To ziarnko pyłku ma 20 mikrometrów średnicy,
01:27
That's about a 50th of a millimeter.
25
72000
2000
czyli ok. 1/50 milimetra.
01:29
But not all pollen is quite so simple looking.
26
74000
3000
Niektóre pyłki mają bardziej złożoną budowę.
01:32
This is Morina. This is a plant --
27
77000
3000
To morina, roślina raczej nieciekawa,
01:35
which I've always thought to be rather tedious --
28
80000
2000
To morina, roślina raczej nieciekawa,
01:37
named after Morin,
29
82000
2000
nazwana na cześć Morina,
01:39
who was an enterprising French gardener,
30
84000
2000
francuskiego ogrodnika,
01:41
who issued the first seed catalog
31
86000
2000
autora pierwszego katalogu nasion, z 1621 r.
01:43
in 1621.
32
88000
2000
autora pierwszego katalogu nasion, z 1621 r.
01:45
But anyway, take a look at its pollen.
33
90000
3000
Tak czy inaczej, spójrzcie na jej pyłek.
01:49
This is amazing, I think.
34
94000
2000
To niesamowite.
01:51
That little hole in the middle there is for the pollen tube,
35
96000
2000
Dziurka to miejsce na łagiewkę.
01:53
and when the pollen finds its special female spot
36
98000
3000
Co się dzieje, kiedy pyłek znajduje żeński punkt
01:56
in another Morina flower,
37
101000
2000
Co się dzieje, kiedy pyłek znajduje żeński punkt
01:58
just on the right species, what happens?
38
103000
3000
na kwiecie moriny tego samego gatunku?
02:01
Like I said, pollen carries the male sex cells.
39
106000
3000
Jak mówiłem, pyłek przenosi męskie komórki.
02:04
If you actually didn't realize that plants have sex,
40
109000
3000
Dla jasności - rośliny też uprawiają seks
02:07
they have rampant, promiscuous
41
112000
2000
i to gwałtowny, przypadkowy
02:09
and really quite interesting and curious sex. Really.
42
114000
2000
i całkiem interesujący.
02:11
(Laughter) A lot.
43
116000
4000
(Śmiech)
02:15
My story is actually not about plant propagation,
44
120000
3000
Jednak nie będę mówił o rozmnażaniu się roślin,
02:18
but about pollen itself.
45
123000
2000
ale o pyłkach jako takich.
02:20
"So, what are pollen's properties?" I hear you ask.
46
125000
3000
Więc co można powiedzieć o pyłku?
02:23
First of all, pollen is tiny. Yes we know that.
47
128000
2000
Wiadomo - to coś małego
02:25
It's also very biologically active,
48
130000
2000
i aktywnego biologicznie,
02:27
as anyone with hay fever will understand.
49
132000
2000
co wiedzą ofiary alergii.
02:29
Now, pollen from plants, which are wind-dispersed --
50
134000
3000
Uczulenie powodują zwykle
02:32
like trees and grasses and so on --
51
137000
3000
pyłki roślin wiatropylnych - drzew, traw itd.
02:35
tend to cause the most hay fever.
52
140000
2000
pyłki roślin wiatropylnych - drzew, traw itd.
02:37
And the reason for that is they've got to chuck out
53
142000
2000
To dlatego, że te rośliny
02:39
masses and masses of pollen to have any chance
54
144000
2000
muszą wyrzucić wiele pyłku,
02:41
of the pollen reaching another plant of the same species.
55
146000
4000
żeby dotrzeć do roślin tego samego gatunku.
02:45
Here are some examples --
56
150000
2000
Mamy tutaj kilka przykładów.
02:47
they're very smooth if you look at them --
57
152000
3000
Widać, że są bardzo gładkie,
02:50
of tree pollen that is meant to be carried by the wind.
58
155000
3000
a to dlatego, że ma przenosić je wiatr.
02:53
Again -- this time, sycamore -- wind-dispersed.
59
158000
2000
Tutaj mamy jawor.
02:55
So, trees: very boring flowers,
60
160000
3000
Kwiaty drzew są nudne,
02:58
not really trying to attract insects.
61
163000
3000
niezbyt starają się zainteresować owady.
03:01
Cool pollen, though.
62
166000
2000
Ale pyłek mają świetny.
03:03
This one I particularly like.
63
168000
2000
Ten mi się podoba.
03:05
This is the Monterey Pine, which has little air sacks
64
170000
3000
To sosna radiata - są pęcherzyki lotne,
03:08
to make the pollen carry even further.
65
173000
2000
które niosą pyłek daleko.
03:10
Remember, that thing is just about 30 micrometers across.
66
175000
4000
Pamiętajcie, tylko 30 mikrometrów średnicy.
03:14
Now, it's much more efficient if you can get insects to do your bidding.
67
179000
3000
Jest skuteczniej, kiedy pomagają owady.
03:17
This is a bee's leg
68
182000
3000
To noga pszczoły,
03:20
with the pollen glommed onto it from a mallow plant.
69
185000
4000
do której przyczepił się pyłek ślazu zaniedbanego.
03:24
And this is the outrageous and beautiful
70
189000
2000
A to ekstrawagancki kwiat nipy krzewinkowej.
03:26
flower of the mangrove palm.
71
191000
2000
A to ekstrawagancki kwiat nipy krzewinkowej.
03:28
Very showy, to attract lots of insects to do its bidding.
72
193000
3000
Zwraca na siebie uwagę, żeby przyciągnąć owady.
03:31
The pollen has little barbs on it,
73
196000
2000
Pyłek ma czepliwe kolce,
03:33
if we look.
74
198000
2000
Pyłek ma czepliwe kolce,
03:35
Now, those little barbs
75
200000
2000
które ułatwiają przyczepienie się do owada,
03:37
obviously stick to the insects well,
76
202000
3000
które ułatwiają przyczepienie się do owada,
03:40
but there is something else that we can tell from this photograph,
77
205000
2000
ale to nie wszystko.
03:42
and that is that you might be able to see a fracture line
78
207000
2000
Widać tu rowek,
03:44
across what would be the equator of this, if it was the Earth.
79
209000
3000
który otacza ziarno niczym równik.
03:47
That tells me that it's actually been fossilized, this pollen.
80
212000
3000
Stąd wiadomo, że ten pyłek to skamielina.
03:50
And I'm rather proud to say
81
215000
2000
I jestem dumny z faktu,
03:52
that this was found just near London, and that 55 million years ago
82
217000
3000
że znaleziono ją koło Londynu, więc 55 mln lat temu
03:55
London was full of mangroves.
83
220000
3000
Londyn był pełen kwiatów nipy.
03:58
Isn't that cool?
84
223000
2000
Fajnie, nie?
04:00
(Laughter)
85
225000
3000
(Śmiech)
04:03
Okay, so this is another species evolved to be dispersed by insects.
86
228000
3000
Ten gatunek też przystosował się do owadów.
04:06
You can tell that from the little barbs on there.
87
231000
3000
Możemy to stwierdzić po tych wypustkach.
04:09
All these pictures were taken with a scanning electron microscope,
88
234000
3000
Zdjęcia wykonał elektronowy mikroskop skaningowy
04:12
actually in the lab at Kew Laboratories.
89
237000
2000
w Kew Laboratories.
04:14
No coincidence that these were taken
90
239000
2000
Widać, że zrobił je artysta, Rob Kessler.
04:16
by Rob Kesseler, who is an artist,
91
241000
2000
Widać, że zrobił je artysta, Rob Kessler.
04:18
and I think it's someone with a design and artistic eye
92
243000
3000
To nie przypadek, że ktoś z duszą artystyczną
04:21
like him that has managed to bring out the best in pollen.
93
246000
4000
przedstawił pyłki z najbardziej fotogenicznej strony.
04:25
(Laughter)
94
250000
2000
(Śmiech)
04:27
Now, all this diversity
95
252000
2000
Przez taką różnorodność,
04:29
means that you can look at a pollen grain
96
254000
2000
patrząc na ziarnko pyłku
04:31
and tell what species it came from,
97
256000
3000
możemy stwierdzić, z jakiej rośliny pochodzi.
04:34
and that's actually quite handy if you
98
259000
2000
To przydaje się,
04:36
maybe have a sample and you want to see where it came from.
99
261000
3000
kiedy chcemy ustalić pochodzenie próbki.
04:39
So, different species of plants
100
264000
2000
Określone gatunki
04:41
grow in different places,
101
266000
2000
rosną w różnych miejscach,
04:43
and some pollen carries further than others.
102
268000
4000
a dodatkowo niektóre pyłki przenoszą się dalej od innych.
04:47
So, if you have a pollen sample,
103
272000
3000
Więc na podstawie samej próbki
04:50
then in principle, you should be able to tell
104
275000
2000
można stwierdzić, skąd pyłek pochodzi.
04:52
where that sample came from.
105
277000
2000
można stwierdzić, skąd pyłek pochodzi.
04:54
And this is where it gets interesting for forensics.
106
279000
3000
To przydaje się w ekspertyzie sądowej.
04:59
Pollen is tiny. It gets on to things, and it sticks to them.
107
284000
4000
Pyłek jest mały. Przykleja się do różnych rzeczy.
05:03
So, not only does each type of pollen look different,
108
288000
2000
Każdy pyłek jest inny,
05:05
but each habitat has a different combination of plants.
109
290000
4000
a każde każde środowisko zawiera inne rośliny,
05:09
A different pollen signature, if you like,
110
294000
2000
inny "pyłkowy podpis",
05:11
or a different pollen fingerprint.
111
296000
3000
inny "pyłkowy odcisk palca".
05:16
By looking at the proportions and combinations
112
301000
2000
Patrząc na proporcje pyłków w badanej próbce
05:18
of different kinds of pollen in a sample,
113
303000
3000
Patrząc na proporcje pyłków w badanej próbce
05:21
you can tell very precisely where it came from.
114
306000
3000
można precyzyjnie określić, skąd ona pochodzi.
05:24
This is some pollen embedded in a cotton shirt,
115
309000
3000
To pyłek na bawełnianej koszuli,
05:27
similar to the one that I'm wearing now.
116
312000
3000
podobnej do tej, którą mam na sobie.
05:30
Now, much of the pollen will still be there
117
315000
2000
Wiele pyłku pozostanie nawet po praniu.
05:32
after repeated washings.
118
317000
2000
Wiele pyłku pozostanie nawet po praniu.
05:34
Where has it been?
119
319000
3000
Gdzie ta koszula była?
05:37
Four very different habitats might look similar,
120
322000
2000
Cztery środowiska,
05:39
but they've got very different pollen signatures.
121
324000
3000
podobne, ale różniące się "podpisem pyłkowym".
05:42
Actually this one is particularly easy, these pictures were all taken
122
327000
2000
To było proste,
05:44
in different countries.
123
329000
2000
bo to 4 różne kraje.
05:46
But pollen forensics can be very subtle.
124
331000
2000
Ale pyłek rozróżnia więcej.
05:48
It's being used now to track
125
333000
2000
Ujawnia pochodzenie podrobionych leków,
05:50
where counterfeit drugs have been made,
126
335000
2000
Ujawnia pochodzenie podrobionych leków,
05:52
where banknotes have come from,
127
337000
3000
banknotów, oraz antyków,
05:55
to look at the provenance of antiques
128
340000
2000
pozwalając określić,
05:57
and see that they really did come from the place
129
342000
2000
czy sprzedawca ukrywa ich prawdziwe źródło.
05:59
the seller said they did.
130
344000
3000
czy sprzedawca ukrywa ich prawdziwe źródło.
06:02
And murder suspects have been tracked
131
347000
2000
Pyłek w ubraniu pomaga odnaleźć morderców.
06:04
using their clothing,
132
349000
2000
Pyłek w ubraniu pomaga odnaleźć morderców.
06:06
certainly in the U.K., to within an area
133
351000
3000
Zawęża się obszar pochodzenia pyłku do terenu,
06:09
that's small enough that you can send in tracker dogs
134
354000
2000
który mogą przeszukać psy gończe.
06:11
to find the murder victim.
135
356000
2000
który mogą przeszukać psy gończe.
06:13
So, you can tell from a piece of clothing
136
358000
2000
Kawałek ubrania
06:15
to within about a kilometer or so,
137
360000
4000
pozwala określić z dokładnością do 1 kilometra,
06:19
where that piece of clothing has been recently
138
364000
2000
gdzie ubranie przebywało
06:21
and then send in dogs.
139
366000
3000
i wysłać tam psy.
06:24
And finally, in a rather grizzly way,
140
369000
3000
A na koniec sprawa raczej niewesoła,
06:27
the Bosnia war crimes;
141
372000
2000
zbrodnie wojenne w Bośni.
06:29
some of the people brought to trial were brought to trial
142
374000
3000
Niektórzy z oskarżonych postawiono przed sądem
06:32
because of the evidence from pollen,
143
377000
2000
bo dowody pyłkowe
06:34
which showed that bodies had been buried,
144
379000
2000
pokazały, że ciała zakopano,
06:36
exhumed and then reburied somewhere else.
145
381000
5000
ekshumowano i pochowano gdzieś indziej.
06:41
I hope I've opened your eyes,
146
386000
2000
Mam nadzieję, że otworzyłem wam oczy,
06:43
if you'll excuse the visual pun, (Laughter)
147
388000
2000
to taki kalambur obrazkowy,
06:45
to some of pollen's secrets.
148
390000
2000
na tajemnice pyłków.
06:47
This is a horse chestnut.
149
392000
2000
To kasztanowiec, tak swoją drogą.
06:49
There is an invisible beauty all around us,
150
394000
2000
Otacza nas niewidoczne piękno,
06:51
each grain with a story to tell ...
151
396000
2000
każde ziarno ma historię,
06:53
each of us, in fact, with a story to tell
152
398000
2000
a pyłkowy podpis
06:55
from the pollen fingerprint that's upon us.
153
400000
3000
opowiada historię o każdym z nas.
06:58
Thank you to the colleagues at Kew,
154
403000
2000
Dziękuję kolegom z Kew.
07:00
and thank you to palynologists everywhere.
155
405000
2000
I wszystkim palinologom świata.
07:02
(Applause)
156
407000
4000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Drori - EducatorJonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn.
Why you should listen
Jonathan Drori has dedicated his career to media and learning. As the Head of Commissioning for BBC Online, he led the effort to create bbc.co.uk, the online face of the BBC (an effort he recalls fondly). He came to the web from the TV side of the BBC, where as an editor and producer he headed up dozens of television series on science, education and the arts.
After almost two decades at the BBC, he's now a director at Changing Media Ltd., a media and education consultancy, and is a visiting professor at University of Bristol, where he studies educational media and misperceptions in science. He continues to executive produce the occasional TV series, including 2004's award-winning "The DNA Story" and 2009's "Great Sperm Race." He is on the boards of the Royal Botanic Gardens and the Woodland Trust.
(Photo: Lloyd Davis/flickr)
Jonathan Drori | Speaker | TED.com