TED2010
Jonathan Drori: Every pollen grain has a story
Jonathan Drori:Mỗi hạt phấn có 1 câu chuyện.
Filmed:
Readability: 4
473,125 views
Chúng ta hầu hết không mấy để ý tới phấn hoa, ngoại trừ khi bệnh sốt cỏ khô hoành hành. Nhưng qua lăng kính hiển vi, hạt phấn muôn màu muôn vẻ được bộc lộ --và đi được 1 quãng đường xa. Jonathan Drori cho chúng ta cái nhìn cận cảnh về vẻ đẹp tao nhã của các hạt thực vật li ti.
Jonathan Drori - Educator
Jonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn. Full bio
Jonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Thank you. I have two missions here today.
0
0
3000
Cám ơn. Hôm nay tôi có 2 nhiệm vụ.
00:18
The first is to tell you something about pollen, I hope,
1
3000
4000
Một là nói với các bạn về phấn hoa, và mong là
00:22
and to convince you that it's more than just something that gets up your nose.
2
7000
3000
có thể thuyết phục các bạn rằng phấn hoa không chỉ là thứ bạn chẳng may hít phải.
00:25
And, secondly, to convince you
3
10000
2000
Hai là thuyết phục các bạn
00:27
that every home really ought to have a scanning electron microscope.
4
12000
3000
rằng nhà nhà cần trang bị 1 máy hiển vi quét electron.
00:30
(Laughter)
5
15000
2000
(Tiếng cười)
00:32
Pollen is a flower's way of making more flowers.
6
17000
4000
Phấn hoa là cách 1 bông hoa sinh ra nhiều hoa hơn.
00:36
It carries male sex cells
7
21000
2000
Nó mang các tế bào đực
00:38
from one flower to another.
8
23000
2000
từ bông hoa này tới bông hoa khác.
00:40
This gives us genetic diversity,
9
25000
2000
Qua đó cho chúng ta đa dạng di truyền học,
00:42
or at least it gives the plants genetic diversity.
10
27000
2000
hoặc ít nhất tạo ra sự đa dạng di truyền ở thực vật.
00:44
And it's really rather better not to mate with yourself.
11
29000
4000
Và tốt hơn hết 1 cây không nên thụ phấn từ chính hạt phấn của nó.
00:48
That's probably true of humans as well, mostly.
12
33000
4000
Điều này cũng đúng với con người.
00:52
Pollen is produced by the anthers of flowers.
13
37000
2000
Phấn hoa được sinh ra từ bao phấn hoa.
00:54
Each anther can carry up to 100,000 grains of pollen,
14
39000
5000
Mỗi bao phấn chứa khoảng 100,000 hạt phấn.
00:59
so, it's quite prolific stuff.
15
44000
2000
Khá "sai phấn".
01:01
And it isn't just bright flowers
16
46000
2000
Và không chỉ các bông hoa rực rỡ mới có phấn
01:03
that have pollen; it's also trees and grasses.
17
48000
4000
mà cả cây và cỏ.
01:07
And remember that all our cereal crops are grasses as well.
18
52000
3000
Hãy nhớ các cây ngũ cốc cũng thuộc họ nhà cỏ.
01:12
Here is a scanning electron micrograph of a grain of pollen.
19
57000
4000
Đây là bức vi ảnh quét electron của 1 hạt phấn .
01:16
The little hole in the middle, we'll come to a bit later,
20
61000
3000
Cái lỗ nhỏ ở giữa thì lát nữa chúng ta sẽ bàn đến.
01:19
but that's for the pollen tube
21
64000
2000
Nhưng đó là cho ống phấn
01:21
to come out later on. A very tiny tube.
22
66000
2000
ra sau, 1 ống nhỏ xíu.
01:23
So, that's 20 micrometers across,
23
68000
2000
Nó có bề ngang rộng 20 micromet,
01:25
that pollen grain there.
24
70000
2000
hạt phấn đó đó.
01:27
That's about a 50th of a millimeter.
25
72000
2000
khoảng 1/50 mm.
01:29
But not all pollen is quite so simple looking.
26
74000
3000
Nhưng không phải phấn hoa nào trông cũng đơn giản thế.
01:32
This is Morina. This is a plant --
27
77000
3000
Đây là Morina, 1 loại cây
01:35
which I've always thought to be rather tedious --
28
80000
2000
mà tôi luôn nghĩ nó khá buồn tẻ,
01:37
named after Morin,
29
82000
2000
được đặt tên theo Morin,
01:39
who was an enterprising French gardener,
30
84000
2000
1 nhà làm vườn người Pháp có óc kinh doanh,
01:41
who issued the first seed catalog
31
86000
2000
là người đầu tiên đưa ra catalog hạt giống,
01:43
in 1621.
32
88000
2000
vào năm 1621.
01:45
But anyway, take a look at its pollen.
33
90000
3000
Hãy nhìn vào phấn hoa của nó.
01:49
This is amazing, I think.
34
94000
2000
Thật đáng kinh ngạc.
01:51
That little hole in the middle there is for the pollen tube,
35
96000
2000
Cái lỗ nhỏ ở giữa là cho ống phấn.
01:53
and when the pollen finds its special female spot
36
98000
3000
Khi phấn hoa tìm thấy chỗ thụ phấn của hoa cái
01:56
in another Morina flower,
37
101000
2000
1 bông hoa Morina khác,
01:58
just on the right species, what happens?
38
103000
3000
chỉ đúng với hoa cùng loài, chuyện gì sẽ xảy ra?
02:01
Like I said, pollen carries the male sex cells.
39
106000
3000
Như đã nói, phấn hoa mang các tế bào đực.
02:04
If you actually didn't realize that plants have sex,
40
109000
3000
Nếu bạn không nhận ra thực vật cũng có giống đực cái,
02:07
they have rampant, promiscuous
41
112000
2000
chúng có giới tính hung hăng, lăng nhăng
02:09
and really quite interesting and curious sex. Really.
42
114000
2000
và có giới tính khá tò mò, thú vị, thực vậy.
02:11
(Laughter) A lot.
43
116000
4000
(Tiếng cười)
02:15
My story is actually not about plant propagation,
44
120000
3000
Câu chuyện của tôi thực sự không phải về sự nhân giống thực vật,
02:18
but about pollen itself.
45
123000
2000
mà về chính phấn hoa.
02:20
"So, what are pollen's properties?" I hear you ask.
46
125000
3000
Tôi nghe thấy 1 số bạn hỏi, vậy đặc tính của phấn hoa là gì?
02:23
First of all, pollen is tiny. Yes we know that.
47
128000
2000
Trước hết, phấn hoa rất nhỏ. Vâng chúng ta đều biết.
02:25
It's also very biologically active,
48
130000
2000
Nó mang tính linh hoạt sinh học,
02:27
as anyone with hay fever will understand.
49
132000
2000
mà ai từng bị sốt cỏ khô sẽ hiểu.
02:29
Now, pollen from plants, which are wind-dispersed --
50
134000
3000
nào, phấn hoa từ các cây phân tán nhờ gió,
02:32
like trees and grasses and so on --
51
137000
3000
như cây cối và cỏ,etc..
02:35
tend to cause the most hay fever.
52
140000
2000
gây bệnh sốt cỏ khô nhiều nhất.
02:37
And the reason for that is they've got to chuck out
53
142000
2000
Và lý do là, chúng phải phân tán
02:39
masses and masses of pollen to have any chance
54
144000
2000
càng nhiều càng tốt để tăng cơ hội
02:41
of the pollen reaching another plant of the same species.
55
146000
4000
cho phấn hoa tiếp cận 1 cây khác cùng loài.
02:45
Here are some examples --
56
150000
2000
Đây là 1 vài ví dụ.
02:47
they're very smooth if you look at them --
57
152000
3000
Trông chúng rất mượt mà nếu nhìn những bức tranh này,
02:50
of tree pollen that is meant to be carried by the wind.
58
155000
3000
chụp phấn hoa của cây được phân tán nhờ gió.
02:53
Again -- this time, sycamore -- wind-dispersed.
59
158000
2000
Lần này là cây sung dâu, phân tán nhờ gió.
02:55
So, trees: very boring flowers,
60
160000
3000
Những cây này có hoa xấu mù,
02:58
not really trying to attract insects.
61
163000
3000
không thu hút được côn trùng.
03:01
Cool pollen, though.
62
166000
2000
Dù phấn hoa rất được.
03:03
This one I particularly like.
63
168000
2000
Tôi đặc biệt thích cây này.
03:05
This is the Monterey Pine, which has little air sacks
64
170000
3000
Đây là cây thông Monterey, có những túi khí nhỏ
03:08
to make the pollen carry even further.
65
173000
2000
để giúp phấn hoa vận chuyển xa hơn.
03:10
Remember, that thing is just about 30 micrometers across.
66
175000
4000
Hãy nhớ, hạt phấn đó chỉ có bề ngang khoảng 30 micromet .
03:14
Now, it's much more efficient if you can get insects to do your bidding.
67
179000
3000
Nào, nếu nhờ được côn trùng làm công việc thụ phấn thì sẽ hiệu quả hơn nhiều.
03:17
This is a bee's leg
68
182000
3000
Đây là 1 cái chân con ong,
03:20
with the pollen glommed onto it from a mallow plant.
69
185000
4000
có phấn hoa bao phủ từ 1 cây dưa.
03:24
And this is the outrageous and beautiful
70
189000
2000
Và đây là 1 bông hoa rất đẹp
03:26
flower of the mangrove palm.
71
191000
2000
hoa đước.
03:28
Very showy, to attract lots of insects to do its bidding.
72
193000
3000
Rất phô trương để thu hút nhiều côn trùng làm công việc thụ phấn cho nó.
03:31
The pollen has little barbs on it,
73
196000
2000
Phấn hoa có những sợi lông nhỏ
03:33
if we look.
74
198000
2000
nếu chúng ta quan sát kỹ.
03:35
Now, those little barbs
75
200000
2000
Nào, những sợi lông nhỏ đó
03:37
obviously stick to the insects well,
76
202000
3000
rõ ràng giúp bám chắc vào côn trùng,
03:40
but there is something else that we can tell from this photograph,
77
205000
2000
nhưng có 1 thứ khác chúng ta có thể nhận biết từ bức ảnh này,
03:42
and that is that you might be able to see a fracture line
78
207000
2000
và bạn có thể thấy 1 kẽ nứt
03:44
across what would be the equator of this, if it was the Earth.
79
209000
3000
ngang trông như đường xích đạo của trái đất.
03:47
That tells me that it's actually been fossilized, this pollen.
80
212000
3000
Nó cho tôi biết hạt phấn này là hóa thạch.
03:50
And I'm rather proud to say
81
215000
2000
Và tôi cảm thấy tự hào khi nói với các bạn
03:52
that this was found just near London, and that 55 million years ago
82
217000
3000
rằng nó được tìm thấy gần London, cách đây 55 triệu năm
03:55
London was full of mangroves.
83
220000
3000
London mọc đầy cây đước.
03:58
Isn't that cool?
84
223000
2000
Thật tuyệt phải không?
04:00
(Laughter)
85
225000
3000
(Tiếng cười)
04:03
Okay, so this is another species evolved to be dispersed by insects.
86
228000
3000
Vâng, đây là 1 loài khác nữa đã tiến hóa thành loài được phân tán nhờ côn trùng.
04:06
You can tell that from the little barbs on there.
87
231000
3000
Bạn có thể biết điều đó nhờ những sợi lông nhỏ ở đó.
04:09
All these pictures were taken with a scanning electron microscope,
88
234000
3000
Tất cả các bức ảnh này được chụp bằng máy quét electron hiển vi
04:12
actually in the lab at Kew Laboratories.
89
237000
2000
tại phòng thí nghiệm ở Kew Labs.
04:14
No coincidence that these were taken
90
239000
2000
Không phải tình cờ mà chúng được chụp
04:16
by Rob Kesseler, who is an artist,
91
241000
2000
bởi Rob Kessler, 1 nghệ sĩ.
04:18
and I think it's someone with a design and artistic eye
92
243000
3000
Và tôi nghĩ không phải trùng hợp mà ai đó có con mắt nghệ sĩ và thiết kế
04:21
like him that has managed to bring out the best in pollen.
93
246000
4000
như anh ấy lại có thể chụp được những bức đẹp nhất về phấn hoa.
04:25
(Laughter)
94
250000
2000
(Tiếng cười)
04:27
Now, all this diversity
95
252000
2000
Nào, sự đa dạng này,
04:29
means that you can look at a pollen grain
96
254000
2000
nghĩa là bạn có thể nhìn vào 1 hạt phấn
04:31
and tell what species it came from,
97
256000
3000
và nói được nó thuộc loài nào.
04:34
and that's actually quite handy if you
98
259000
2000
Và thật tiện lợi nếu bạn
04:36
maybe have a sample and you want to see where it came from.
99
261000
3000
có 1 mẫu và bạn muốn biết nó thuộc loài nào.
04:39
So, different species of plants
100
264000
2000
Vậy, những loài thực vật khác nhau
04:41
grow in different places,
101
266000
2000
mọc ở những nơi khác nhau,
04:43
and some pollen carries further than others.
102
268000
4000
và 1 số phấn hoa có thể đi xa hơn các loài khác.
04:47
So, if you have a pollen sample,
103
272000
3000
Thế nên nếu bạn có 1 mẫu phấn hoa
04:50
then in principle, you should be able to tell
104
275000
2000
thì theo nguyên tắc, bạn có thể nói
04:52
where that sample came from.
105
277000
2000
cái mẫu đó đến từ đâu.
04:54
And this is where it gets interesting for forensics.
106
279000
3000
Và đây là điều thú vị cho ngành pháp chứng.
04:59
Pollen is tiny. It gets on to things, and it sticks to them.
107
284000
4000
Phấn hoa nhỏ xíu, nó bay lung tung và bám vào các thứ.
05:03
So, not only does each type of pollen look different,
108
288000
2000
Nên, không chỉ mỗi loại phấn hoa trông khác nhau,
05:05
but each habitat has a different combination of plants.
109
290000
4000
mà mỗi môi trường sống có rất nhiều cây khác nhau chung sống,
05:09
A different pollen signature, if you like,
110
294000
2000
1 dấu hiệu phấn hoa khác nhau,
05:11
or a different pollen fingerprint.
111
296000
3000
hoặc 1 dấu vân tay phấn hoa khác nhau.
05:16
By looking at the proportions and combinations
112
301000
2000
Bằng cách xem xét tỉ lệ và sự pha trộn
05:18
of different kinds of pollen in a sample,
113
303000
3000
các loại phấn hoa khác nhau trong cùng 1 mẫu,
05:21
you can tell very precisely where it came from.
114
306000
3000
bạn có thể nói chính xác nó đến từ đâu.
05:24
This is some pollen embedded in a cotton shirt,
115
309000
3000
Đây là phấn hoa gắn trong 1 áo cotton,
05:27
similar to the one that I'm wearing now.
116
312000
3000
tương tự cái tôi đang mặc.
05:30
Now, much of the pollen will still be there
117
315000
2000
Nào, hầu hết các hạt phấn đều vẫn ở đó
05:32
after repeated washings.
118
317000
2000
sau khi bị giặt nhiều lần.
05:34
Where has it been?
119
319000
3000
Nó ở đâu?
05:37
Four very different habitats might look similar,
120
322000
2000
4 môi trường sống khác nhau có thể trông tương tự
05:39
but they've got very different pollen signatures.
121
324000
3000
nhưng chúng có dấu hiệu phấn hoa khác nhau.
05:42
Actually this one is particularly easy, these pictures were all taken
122
327000
2000
Thực ra cái này rất dễ. Những bức ảnh này được chụp
05:44
in different countries.
123
329000
2000
từ các nước khác nhau.
05:46
But pollen forensics can be very subtle.
124
331000
2000
Nhưng pháp chứng phấn hoa có thể rất mòng manh.
05:48
It's being used now to track
125
333000
2000
Nó hiện nay được sử dụng để lần theo dấu vết
05:50
where counterfeit drugs have been made,
126
335000
2000
thuốc giả được làm ở đâu,
05:52
where banknotes have come from,
127
337000
3000
tiền giấy đến từ đâu,
05:55
to look at the provenance of antiques
128
340000
2000
để tìm lai lịch của đồ cổ
05:57
and see that they really did come from the place
129
342000
2000
và xem chúng có xuất xứ như
05:59
the seller said they did.
130
344000
3000
người bán nói không.
06:02
And murder suspects have been tracked
131
347000
2000
Và những kẻ sát nhân bị tình nghi bị lần theo dấu vết
06:04
using their clothing,
132
349000
2000
qua quần áo,
06:06
certainly in the U.K., to within an area
133
351000
3000
ở U.K, trong phạm vi 1 vùng
06:09
that's small enough that you can send in tracker dogs
134
354000
2000
đủ nhỏ để dùng chó đánh hơi
06:11
to find the murder victim.
135
356000
2000
để tìm nạn nhân bị giết hại.
06:13
So, you can tell from a piece of clothing
136
358000
2000
Thế nên bạn có thể phân biệt từ 1 mẩu quần áo
06:15
to within about a kilometer or so,
137
360000
4000
trong vòng 1 km,
06:19
where that piece of clothing has been recently
138
364000
2000
nơi mà mẩu quần áo đó đã ở đó gần đây,
06:21
and then send in dogs.
139
366000
3000
và sau đo mang chó trinh sát đến.
06:24
And finally, in a rather grizzly way,
140
369000
3000
Và cuối cùng, trong 1 cách khá chấn động,
06:27
the Bosnia war crimes;
141
372000
2000
các tội ác chiến tranh ở Bosina.
06:29
some of the people brought to trial were brought to trial
142
374000
3000
Một số người phải ra hầu tòa
06:32
because of the evidence from pollen,
143
377000
2000
vì bằng chứng từ phấn hoa,
06:34
which showed that bodies had been buried,
144
379000
2000
cho thấy các xác người đã bị chôn,
06:36
exhumed and then reburied somewhere else.
145
381000
5000
sau đó bị khai quật và chôn lại ở chỗ khác.
06:41
I hope I've opened your eyes,
146
386000
2000
Tôi hy vọng đã làm rõ
06:43
if you'll excuse the visual pun, (Laughter)
147
388000
2000
nếu bạn thấy tranh ảnh hơi khó hiểu,
06:45
to some of pollen's secrets.
148
390000
2000
hy vọng các bạn đã rõ về các bí mật của phấn hoa.
06:47
This is a horse chestnut.
149
392000
2000
À, đây là hạt dẻ cười.
06:49
There is an invisible beauty all around us,
150
394000
2000
Xung quanh ta là 1 vẻ đẹp còn ẩn mình,
06:51
each grain with a story to tell ...
151
396000
2000
mỗi 1 hạt có 1 câu chuyện để kể,
06:53
each of us, in fact, with a story to tell
152
398000
2000
mỗi chúng ta, có 1 câu chuyện để kể,
06:55
from the pollen fingerprint that's upon us.
153
400000
3000
từ dấu tay phấn hoa trên chúng ta.
06:58
Thank you to the colleagues at Kew,
154
403000
2000
Cảm ơn các bạn và các đồng nghiệp ở Kew.
07:00
and thank you to palynologists everywhere.
155
405000
2000
Và cảm ơn các nhà nghiên cứu phấn hoa ở khắp mọi nơi.
07:02
(Applause)
156
407000
4000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Jonathan Drori - EducatorJonathan Drori commissioned the BBC's very first websites, one highlight in a long career devoted to online culture and educational media -- and understanding how we learn.
Why you should listen
Jonathan Drori has dedicated his career to media and learning. As the Head of Commissioning for BBC Online, he led the effort to create bbc.co.uk, the online face of the BBC (an effort he recalls fondly). He came to the web from the TV side of the BBC, where as an editor and producer he headed up dozens of television series on science, education and the arts.
After almost two decades at the BBC, he's now a director at Changing Media Ltd., a media and education consultancy, and is a visiting professor at University of Bristol, where he studies educational media and misperceptions in science. He continues to executive produce the occasional TV series, including 2004's award-winning "The DNA Story" and 2009's "Great Sperm Race." He is on the boards of the Royal Botanic Gardens and the Woodland Trust.
(Photo: Lloyd Davis/flickr)
Jonathan Drori | Speaker | TED.com