TED2007
Hans Rosling: New insights on poverty
Hans Rosling zbulon njohuri të reja lidhur me varfërinë
Filmed:
Readability: 3.1
3,769,031 views
Hulumtuesi Hans Rosling përdor veglat e tij të bukura për prezentim të të dhënave për të treguar se shtetet po nxjerrin veten nga varfëria. Ai demonstron Rrugën e Dollarit, duke i krahasuar amvisnitë me nivele të ndryshme të të ardhurave në mbarë botën. Mandej bën diçka krejtësisht të mahnitshme.
Hans Rosling - Global health expert; data visionary
In Hans Rosling’s hands, data sings. Global trends in health and economics come to vivid life. And the big picture of global development—with some surprisingly good news—snaps into sharp focus. Full bio
In Hans Rosling’s hands, data sings. Global trends in health and economics come to vivid life. And the big picture of global development—with some surprisingly good news—snaps into sharp focus. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
I told you three things last year.
0
0
2000
Ju kam dëftuar tri gjëra vitin e kaluar.
00:27
I told you that the statistics of the world
1
2000
3000
Ju kam thënë se statistikat e botës
00:30
have not been made properly available.
2
5000
3000
nuk janë vënë në dispozicion si duhet.
00:33
Because of that, we still have the old mindset
3
8000
2000
Për këtë arsye akoma kemi konceptin e vjetër
00:35
of developing in industrialized countries, which is wrong.
4
10000
3000
të vendeve në zhvillim dhe atyre të industrializuara, që është gabim.
00:39
And that animated graphics can make a difference.
5
14000
4000
Dhe grafikat e animuara mund ta dëshmojnë dallimin.
00:44
Things are changing
6
19000
2000
Gjërat po ndryshojnë.
00:46
and today, on the United Nations Statistic Division Home Page,
7
21000
4000
Dhe sot në webfaqen e departamentit të statistikave të Kombeve të Bashkuara,
00:50
it says, by first of May, full access to the databases.
8
25000
3000
thuhet se, prej një majit, do të ketë qasje të plotë në baza të të dhënave.
00:55
(Applause)
9
30000
3000
(Duartrokitje)
00:58
And if I could share the image with you on the screen.
10
33000
4000
Dhe nëse mund ta ndaj pamjen me ju në ekran.
01:03
So three things have happened.
11
38000
1000
Tri gjëra kanë ndodhë.
01:04
U.N. opened their statistic databases,
12
39000
3000
O.K.B. ka hapur bazat e të dhënave statistikore,
01:07
and we have a new version of the software
13
42000
4000
dhe ne kemi një verzion të ri të softwareit
01:11
up working as a beta on the net,
14
46000
2000
që punon në internet,
01:13
so you don't have to download it any longer.
15
48000
2000
kështuqë nuk keni nevojë ta shkarkoni më.
01:16
And let me repeat what you saw last year.
16
51000
2000
Më lejoni të përsëris atë që keni parë vitin e kaluar.
01:18
The bubbles are the countries.
17
53000
1000
Fluskat janë shtetet.
01:19
Here you have the fertility rate -- the number of children per woman --
18
54000
4000
Këtu keni shkallën e plleshmërisë - numrin e fëmijëve për grua -
01:23
and there you have the length of life in years.
19
58000
3000
dhe këtu keni kohëzgjatjen e jetës në vite.
01:27
This is 1950 -- those were the industrialized countries,
20
62000
3000
Kjo është 1950 - këto janë vendet e industrializuara,
01:30
those were developing countries.
21
65000
1000
këto vendet në zhvillim.
01:31
At that time there was a "we" and "them."
22
66000
2000
Në atë kohë ka ekzistuar koncepti ne dhe ata.
01:33
There was a huge difference in the world.
23
68000
2000
Ka pasur dallime të mëdha në botë.
01:35
But then it changed, and it went on quite well.
24
70000
4000
Por pastaj gjërat ndryshuan, dhe shkoi mjaft mirë.
01:39
And this is what happens.
25
74000
1000
Dhe kjo është ajo që ndodhi.
01:41
You can see how China is the red, big bubble.
26
76000
3000
Mund të shihni si Kina, është fluska e madhe e kuqe;
01:44
The blue there is India.
27
79000
1000
e kaltëra është India.
01:45
And they go over all this -- I'm going to try to be
28
80000
3000
Do të mundohem të jem
01:48
a little more serious this year in showing you
29
83000
2000
pak më serioz këtë vit duke ju treguar
01:50
how things really changed.
30
85000
2000
se si gjërat ndryshuan me të vërtetë.
01:53
And it's Africa that stands out as the problem down here, doesn't it?
31
88000
3000
Dhe është Afrika që bjen në sy si problem këtu poshtë, apo jo?
01:56
Large families still, and the HIV epidemic
32
91000
3000
Familje të mëdha akoma, dhe epidemia HIV
01:59
brought down the countries like this.
33
94000
2000
i bjen poshtë vendet si këto.
02:01
This is more or less what we saw last year,
34
96000
3000
Kjo është pakashumë ajo që pamë vjet.
02:04
and this is how it will go on into the future.
35
99000
2000
dhe kjo është si do të zhvillohet në të ardhmen.
02:07
And I will talk on, is this possible?
36
102000
2000
Dhe do të flas, nëse kjo është e mundshme?
02:09
Because you see now, I presented statistics that don't exist.
37
104000
3000
Sepse tash mund të shihni, kam prezentuar statistika që nuk ekzistojnë.
02:13
Because this is where we are.
38
108000
2000
Sepse kjo është ku jemi.
02:15
Will it be possible that this will happen?
39
110000
3000
A do të jetë e mundshme që kjo të ndodh?
02:19
I cover my lifetime here, you know?
40
114000
2000
Këtu mbuloj tërë jetën time, e kuptoni?
02:21
I expect to live 100 years.
41
116000
2000
Pres të jetoj 100 vjet.
02:23
And this is where we are today.
42
118000
2000
Dhe kjo është ku jemi sot.
02:25
Now could we look here instead at the economic situation in the world?
43
120000
7000
Tash mund të shikojme në vend të kësaj gjendjen ekonomike në botë?
02:33
And I would like to show that against child survival.
44
128000
5000
Dhe dua t'jua tregoj atë, krahasuar me mbijetesën e foshnjave.
02:38
We'll swap the axis.
45
133000
1000
Do t'i shkëmbejmë boshtet:
02:40
Here you have child mortality -- that is, survival --
46
135000
4000
këtu keni vdekshmërine e foshnjeve -- gjegjësisht, mbijetesën --
02:44
four kids dying there, 200 dying there.
47
139000
2000
katër fëmijë duke vdekur këtu, 200 duke vdekur atje.
02:47
And this is GDP per capita on this axis.
48
142000
2000
Dhe kjo është GDP per capita në këtë bosht.
02:50
And this was 2007.
49
145000
3000
Dhe kjo ishte 2007.
02:53
And if I go back in time, I've added some historical statistics --
50
148000
4000
Nëse kthehemi mbrapa në kohë, kam futur disa statistika historike --
02:57
here we go, here we go, here we go -- not so much statistics 100 years ago.
51
152000
6000
qe pra, qe pra, qe pra -- nuk ka shumë statistika 100 vjet më parë.
03:03
Some countries still had statistics.
52
158000
2000
Disa vende akoma kishin statistika.
03:05
We are looking down in the archive,
53
160000
2000
Këtu gjurmojmë thellë në arkiva.
03:07
and when we are down into 1820,
54
162000
4000
dhe ku jemi thellë në vitin 1820.
03:11
there is only Austria and Sweden that can produce numbers.
55
166000
4000
janë vetëm Austria dhe Suedia që mund të prodhojnë numra.
03:15
(Laughter)
56
170000
3000
(Të qeshura)
03:18
But they were down here. They had 1,000 dollars per person per year.
57
173000
4000
Por ato janë këtu poshtë, kishin 1000 dollar për person në vjet.
03:22
And they lost one-fifth of their kids before their first birthday.
58
177000
3000
Dhe ato humbnin një të pestën e fëmijëve para ditëlindjes së parë.
03:26
So this is what happens in the world, if we play the entire world.
59
181000
3000
Kjo është ajo që ndodh në botë, nëse e luajmë tërë botën,
03:29
How they got slowly richer and richer,
60
184000
3000
si u bënë ngadalë më të pasura dhe më të pasura,
03:32
and they add statistics.
61
187000
1000
dhe ato shtojnë statistika.
03:33
Isn't it beautiful when they get statistics?
62
188000
2000
A nuk është e bukur kur ka statistika?
03:35
You see the importance of that?
63
190000
2000
E shihni rëndësinë e tyre?
03:37
And here, children don't live longer.
64
192000
2000
Dhe këtu, fëmijët nuk jetojnë më gjatë.
03:39
The last century, 1870, was bad for the kids in Europe,
65
194000
4000
Shekulli i fundit, 1870, ishte i keq për fëmijët në Europë,
03:43
because most of this statistics is Europe.
66
198000
2000
Sepse shumica e këtyre statistikave janë Europë,
03:45
It was only by the turn of the century
67
200000
3000
Vetëm në kapërcyell të shekullit
03:48
that more than 90 percent of the children survived their first year.
68
203000
3000
më shumë se 90 përqind të fëmijëve mbijetuan vitin e parë.
03:51
This is India coming up, with the first data from India.
69
206000
3000
Kjo është India duke u ngjitur, me të dhënat e para nga India.
03:54
And this is the United States moving away here, earning more money.
70
209000
5000
Dhe këto janë Shtetet e Bashkuara duke ikur këtu, duke fituar më shumë para.
03:59
And we will soon see China coming up in the very far end corner here.
71
214000
5000
Dhe së shpejti do ta shohim Kinën duke hipur nga këndi këtu.
04:04
And it moves up with Mao Tse-Tung getting health,
72
219000
2000
Dhe ngjitet lartë me Mao Cedunin që bjen shëndet,
04:06
not getting so rich.
73
221000
1000
pa u bërë fort i pasur.
04:07
There he died, then Deng Xiaoping brings money.
74
222000
3000
Këtu vdes ai, mandej Deng Ksiaoping bjen para,
04:10
It moves this way over here.
75
225000
1000
Lëviz këndej dhe vjen këtu.
04:12
And the bubbles keep moving up there,
76
227000
2000
Dhe fluskat ngjiten lartë,
04:14
and this is what the world looks like today.
77
229000
2000
Dhe kështu duket bota sot.
04:16
(Applause)
78
231000
6000
(Duartrokitje)
04:22
Let us have a look at the United States.
79
237000
3000
Le t'i shikojmë Shtetet e Bashkuara.
04:25
We have a function here -- I can tell the world, "Stay where you are."
80
240000
3000
Këtu kemi një funksion -- Mund t'i them botës, "Rri aty ku je."
04:29
And I take the United States -- we still want to see the background --
81
244000
3000
Dhe i marr Shtetet e Bashkuara -- duam ta shohim sfondin edhe më tutje --
04:32
I put them up like this, and now we go backwards.
82
247000
3000
I vendos kështu, dhe tash kthehemi mbrapsht.
04:35
And we can see that the United States
83
250000
3000
Dhe mund të shohim se Shtetet e Bashkuara
04:38
goes to the right of the mainstream.
84
253000
3000
shkojnë djathtas nga rrjedha e përgjithshme.
04:41
They are on the money side all the time.
85
256000
2000
Ato gjenden në anën e parave gjatë gjithë kohës.
04:44
And down in 1915, the United States was a neighbor of India --
86
259000
5000
Dhe këtu poshtë më 1915, Shtetet e Bashkuara ishin fqinj të Indisë --
04:50
present, contemporary India.
87
265000
2000
të Indisë së sotme.
04:52
And that means United States was richer,
88
267000
2000
Dhe kjo do të thotë se Shtetet e Bashkuara ishin më të pasura,
04:54
but lost more kids than India is doing today, proportionally.
89
269000
4000
por humbnin më shumë fëmijë se India sot, përpjestimisht.
04:59
And look here -- compare to the Philippines of today.
90
274000
3000
Dhe shikoni këtu -- krahasoni me Filipinet sot.
05:02
The Philippines of today has almost the same economy
91
277000
3000
Filipinet sot kanë pothuajse të njejtën ekonomi
05:06
as the United States during the First World War.
92
281000
2000
si Shtetet e Bashkuara gjatë Luftës së Parë Botërore.
05:08
But we have to bring United States forward quite a while
93
283000
4000
Por duhet ti sjellim Shtetet e Bashkuara akoma më përpara në kohë
05:12
to find the same health of the United States
94
287000
3000
për të gjetur të njejtin sistem shëndetësor
05:15
as we have in the Philippines.
95
290000
1000
siç e kemi në Filipine.
05:17
About 1957 here, the health of the United States
96
292000
3000
Diku nga viti 1957 këtu, shëndetësia në Shtetet e Bashkuara
05:20
is the same as the Philippines.
97
295000
2000
është e njejtë si në Filipine.
05:22
And this is the drama of this world which many call globalized,
98
297000
3000
Dhe kjo është drama e kësaj bote, të cilën shumë e quajnë të globalizuar,
05:25
is that Asia, Arabic countries, Latin America,
99
300000
3000
që Azia, vendet Arabe, Amerika Latine
05:28
are much more ahead in being healthy, educated,
100
303000
5000
janë shumë më përpara në të qenit të shëndetshëm, të edukuar
05:33
having human resources than they are economically.
101
308000
3000
në pasuri të burimeve njerëzore se sa në ekonomi.
05:36
There's a discrepancy in what's happening today
102
311000
2000
Ka një diskrepancë në atë se çka ndodh sot
05:38
in the emerging economies.
103
313000
2000
në ekonomitë gufuese.
05:40
There now, social benefits, social progress,
104
315000
4000
Qe pra, benefitet speciale, përparimi shoqëror
05:44
are going ahead of economical progress.
105
319000
3000
ecin më përpara se përparimi ekonomik.
05:47
And 1957 -- the United States had the same economy as Chile has today.
106
322000
6000
Dhe 1957 -- Shtetet e Bashkuara kanë ekonomi të njejtë si Kili sot.
05:54
And how long do we have to bring United States
107
329000
3000
Dhe sa do të na duhet që t'i sjellim Shtetet e Bashkuara
05:57
to get the same health as Chile has today?
108
332000
2000
të ketë shëndetin e njejtë si Kili sot?
06:00
I think we have to go, there -- we have 2001, or 2002 --
109
335000
5000
Mendoj se duhet të shkojmë, qe -- ku e kemi 2001, apo 2002 --
06:05
the United States has the same health as Chile.
110
340000
2000
Shtetet e Bashkuara kanë të njejtin shëndet si Kili.
06:07
Chile's catching up!
111
342000
1000
Kili po e zë hapin!
06:09
Within some years Chile may have better child survival
112
344000
2000
Për disa vjet Kili mund të ketë mbijetesë më të lartë të foshnjave
06:11
than the United States.
113
346000
2000
se Shtetet e Bashkuara.
06:13
This is really a change, that you have this lag
114
348000
3000
Ky është vërtetë ndryshim, që kemi këtë prapambetje
06:16
of more or less 30, 40 years' difference on the health.
115
351000
5000
prej rreth 30, 40 vitesh diferencë në shëndetësi.
06:21
And behind the health is the educational level.
116
356000
2000
Dhe pas shëndetësisë është niveli i arsimit.
06:23
And there's a lot of infrastructure things,
117
358000
2000
Dhe ka shumë gjëra tjera infrastrukturore,
06:25
and general human resources are there.
118
360000
3000
dhe burimet e përgjithshme njerëzore janë këtu.
06:28
Now we can take away this --
119
363000
3000
Tash mund ta heqim këtë --
06:31
and I would like to show you the rate of speed,
120
366000
4000
dhe dua t'ju tregoj shkallën e shpejtësisë,
06:35
the rate of change, how fast they have gone.
121
370000
3000
shkallën e ndryshimit, sa shpejtë kanë shkuar.
06:38
And we go back to 1920, and I want to look at Japan.
122
373000
7000
Dhe kthehemi në vitin 1920, dhe dua të shikoj Japoninë.
06:46
And I want to look at Sweden and the United States.
123
381000
3000
Dhe dua të shikoj Suedinë dhe Shtetet e Bashkuara.
06:49
And I'm going to stage a race here
124
384000
2000
Dhe do ta vendos një garë këtu
06:51
between this sort of yellowish Ford here
125
386000
3000
në mes të Fordit si të verdhë këtu
06:54
and the red Toyota down there,
126
389000
2000
dhe Toyotas të kuqe atje,
06:56
and the brownish Volvo.
127
391000
2000
dhe Volvos së murrme.
06:58
(Laughter)
128
393000
2000
(Qeshje)
07:00
And here we go. Here we go.
129
395000
2000
Dhe shkojmë tash, shkojmë.
07:02
The Toyota has a very bad start down here, you can see,
130
397000
3000
Toyota ka start të dobët këtu poshtë, siç mund ta shihni,
07:05
and the United States Ford is going off-road there.
131
400000
3000
Fordi nga Shtetet e Bashkuara doli nga udha këtu.
07:08
And the Volvo is doing quite fine.
132
403000
1000
Volvoja po ecën mirë.
07:09
This is the war. The Toyota got off track, and now
133
404000
2000
Kjo është lufta. Toyota doli nga shtegu, dhe tash
07:11
the Toyota is coming on the healthier side of Sweden --
134
406000
3000
Toyota po vjen në anën e shëndetshme të Suedisë --
07:14
can you see that?
135
409000
1000
a po e shihni?
07:15
And they are taking over Sweden,
136
410000
1000
Dhe po e tejkalojnë Suedinë,
07:16
and they are now healthier than Sweden.
137
411000
2000
dhe tash janë më të shëndoshë se Suedia.
07:18
That's the part where I sold the Volvo and bought the Toyota.
138
413000
2000
Këtu është pjesa kur unë shita Volvon dhe bleva Toyotën.
07:20
(Laughter)
139
415000
3000
(Qeshje)
07:23
And now we can see that the rate of change was enormous in Japan.
140
418000
4000
Dhe tash mund të shohim se shkalla e ndryshimit ishte tejet e lartë në Japoni.
07:27
They really caught up.
141
422000
2000
Me të vërtetë e zunë hapin.
07:29
And this changes gradually.
142
424000
2000
Dhe kjo ndryshon gradualisht.
07:31
We have to look over generations to understand it.
143
426000
3000
Duhet të shikojmë nëpër gjenerata që ta kuptojmë.
07:34
And let me show you my own sort of family history --
144
429000
5000
Më lejoni t'jua tregoj historinë time familjare --
07:39
we made these graphs here.
145
434000
2000
kemi bërë këto grafika këtu.
07:41
And this is the same thing, money down there, and health, you know?
146
436000
4000
Dhe këtu kemi të njejtën gjë, paratë këtu poshtë dhe shëndeti, si ta them?
07:45
And this is my family.
147
440000
2000
Dhe kjo është familja ime.
07:48
This is Sweden, 1830, when my great-great-grandma was born.
148
443000
4000
Kjo është Suedia, 1830, kur u lind stër-stër-gjyshja ime.
07:53
Sweden was like Sierra Leone today.
149
448000
2000
Suedia ishte si Sierra Leone sot.
07:56
And this is when great-grandma was born, 1863.
150
451000
3000
Dhe kjo është kur u lind stër-gjyshja, më 1863.
08:00
And Sweden was like Mozambique.
151
455000
2000
Suedia ishte si Mozambiku.
08:02
And this is when my grandma was born, 1891.
152
457000
2000
Dhe kjo është kur u lind gjyshja ime, më 1891.
08:04
She took care of me as a child,
153
459000
2000
Ajo kujdesej për mua kur isha i vogël,
08:06
so I'm not talking about statistic now --
154
461000
2000
kështuqë tash nuk po flas për statistika --
08:08
now it's oral history in my family.
155
463000
2000
tash është në historinë e familjes sime.
08:11
That's when I believe statistics,
156
466000
1000
Kjo është kur filloj t'u besoj statistikave,
08:12
when it's grandma-verified statistics.
157
467000
3000
kur jane statistika të vërtetuara nga gjyshja.
08:15
(Laughter)
158
470000
3000
(Qeshje)
08:18
I think it's the best way of verifying historical statistics.
159
473000
3000
Mendoj se është mënyra më e mirë e vërtetimit të statistikave historike.
08:21
Sweden was like Ghana.
160
476000
1000
Suedia ishte si Gana.
08:22
It's interesting to see the enormous diversity
161
477000
3000
Është interesante të shohësh diverzitetin e madh
08:25
within sub-Saharan Africa.
162
480000
2000
brenda Afrikës nën-Sahara.
08:28
I told you last year, I'll tell you again,
163
483000
2000
Ju kam thënë vitin e kaluar, dhe do t'ju them sërish,
08:30
my mother was born in Egypt, and I -- who am I?
164
485000
3000
nëna ime u lind në Egjipt, ndërsa unë -- kush jam unë?
08:33
I'm the Mexican in the family.
165
488000
1000
Unë jam meksikani në familje.
08:35
And my daughter, she was born in Chile,
166
490000
2000
Ndërsa vajza ime, u lind në Kil,
08:37
and the grand-daughter was born in Singapore,
167
492000
2000
mbesa u lind në Singapor,
08:39
now the healthiest country on this Earth.
168
494000
2000
sot vendi më i shëndoshë në tërë rruzullin.
08:41
It bypassed Sweden about two to three years ago,
169
496000
2000
e tejkaloi Suedinë para dy-tre vjetësh,
08:43
with better child survival.
170
498000
2000
me mbijetesë më të lartë të foshnjave.
08:45
But they're very small, you know?
171
500000
1000
Por janë shumë të vegjël, apo jo.
08:46
They're so close to the hospital we can never
172
501000
2000
Ata janë aq afër spitalit sa që ne nuk mund
08:48
beat them out in these forests.
173
503000
1000
t'i mundim nëpër këto pyje.
08:49
(Laughter)
174
504000
3000
(Qeshje)
08:52
But homage to Singapore.
175
507000
1000
Por respekt për Singaporin.
08:53
Singapore is the best one.
176
508000
2000
Singapori janë më të mirët sot.
08:55
Now this looks also like a very good story.
177
510000
4000
Tash edhe kjo duket si një tregim i mirë.
08:59
But it's not really that easy, that it's all a good story.
178
514000
4000
Por nuk është edhe aq lehtë, se e tërë kjo është tregim i mirë.
09:03
Because I have to show you one of the other facilities.
179
518000
3000
Sepse më duhet t'ju tregoj një tjetër mundësi.
09:06
We can also make the color here represent the variable --
180
521000
5000
Mund ta bëjmë ngjyrën këtu që ta paraqesë variablën --
09:11
and what am I choosing here?
181
526000
1000
dhe çka do të zgjedh këtu?
09:12
Carbon-dioxide emission, metric ton per capita.
182
527000
4000
Emitimin e dioksid-karbonit, tona metrik për kokë banori.
09:17
This is 1962, and United States was emitting 16 tons per person.
183
532000
5000
Kjo është 1962, dhe Shtetet e Bashkuara po emitonin 16 tona për kokë.
09:22
And China was emitting 0.6,
184
537000
2000
Ndërsa Kina po emitonte 0.6,
09:24
and India was emitting 0.32 tons per capita.
185
539000
4000
India po emitonte 0.32 tona per capita.
09:28
And what happens when we moved on?
186
543000
3000
Dhe çka ndodh kur shkojmë më tutje?
09:31
Well, you see the nice story of getting richer
187
546000
2000
Eh, e shihni që tregimi i këndshëm i pasurimit
09:33
and getting healthier --
188
548000
1000
dhe rritjes së shëndetit --
09:34
everyone did it at the cost of emission of carbon dioxide.
189
549000
5000
të gjithë e bënë këtë në kurriz të emitimit të dioksid-karbonit.
09:39
There is no one who has done it so far.
190
554000
3000
Nuk ka asnjë që nuk e ka bërë deri tash.
09:42
And we don't have all the updated data
191
557000
3000
Dhe nuk i kemi të gjitha shënimet e freskëta
09:45
any longer, because this is really hot data today.
192
560000
3000
sepse sot kjo është temë e nxehtë.
09:48
And there we are, 2001.
193
563000
2000
Dhe ja ku jemi më 2001.
09:51
And in the discussion I attended with global leaders, you know,
194
566000
4000
Dhe në diskutimin ku mora pjesë me liderët globalë, e dini,
09:55
many say now the problem is that the emerging economies,
195
570000
4000
shumë prej tyre sot thonë, se problemi janë ekonomitë gufuese,
09:59
they are getting out too much carbon dioxide.
196
574000
3000
ato po nxjerrin tepër shumë dioksid-karboni.
10:02
The Minister of the Environment of India said,
197
577000
2000
Ministri i Mjedisit i Indisë pat thënë,
10:04
"Well, you were the one who caused the problem."
198
579000
3000
"Paj, ju jeni ata që e keni shkaktuar problemin.
10:07
The OECD countries -- the high-income countries --
199
582000
3000
Vendet e OZhBE (OECD) -- vendet me të ardhura të larta --
10:10
they were the ones who caused the climate change.
200
585000
2000
ato e kishin shkaktuar ndryshimin e klimës.
10:13
"But we forgive you, because you didn't know it.
201
588000
2000
Por ne jua falim, sepse nuk e keni ditur.
10:15
But from now on, we count per capita.
202
590000
3000
Por që tash, do të numrojmë për kokë banori.
10:18
From now on we count per capita.
203
593000
2000
Prej tash numrojmë për kokë banori.
10:20
And everyone is responsible for the per capita emission."
204
595000
3000
Dhe secili është përgjegjës për emitimin për kokë banori."
10:23
This really shows you, we have not seen good economic
205
598000
3000
Kjo vërtet ju tregon se nuk kemi parë zhvillim të mirë ekonomik
10:26
and health progress anywhere in the world
206
601000
2000
dhe përparim shëndetësor kudoqoftë në botë
10:28
without destroying the climate.
207
603000
4000
pa e shkatërruar klimën.
10:33
And this is really what has to be changed.
208
608000
2000
Dhe kjo është ajo që duhet të ndryshojë.
10:36
I've been criticized for showing you a too positive image of the world,
209
611000
3000
Më kanë kritikuar se kam paraqitur imazh shumë pozitiv të botës,
10:39
but I don't think it's like this.
210
614000
2000
por nuk mendoj se është i tillë.
10:41
The world is quite a messy place.
211
616000
2000
Bota është një vend shumë i ngatërruar.
10:43
This we can call Dollar Street.
212
618000
2000
Këtë mund ta quajmë Rruga e Dollarit.
10:45
Everyone lives on this street here.
213
620000
2000
Të gjithë jetojnë në këtë rrugë këtu.
10:47
What they earn here -- what number they live on --
214
622000
3000
Atë që e fitojnë këtu -- te cili numër jetojnë --
10:50
is how much they earn per day.
215
625000
1000
është sa fitojnë në ditë.
10:51
This family earns about one dollar per day.
216
626000
3000
Kjo familje fiton një dollar në ditë.
10:55
We drive up the street here,
217
630000
1000
Vazhdojmë kësaj rruge këndej,
10:56
we find a family here which earns about two to three dollars a day.
218
631000
4000
gjejmë një familje që fiton rreth dy deri tre dollarë në ditë.
11:00
And we drive away here -- we find the first garden in the street,
219
635000
3000
Dhe vazhdojme këndej -- e gjejmë oborrin e parë në rrugë,
11:03
and they earn 10 to 50 dollars a day.
220
638000
2000
dhe këta fitojnë 10 deri 50 dollarë në ditë.
11:05
And how do they live?
221
640000
2000
Si jetojnë këta?
11:07
If we look at the bed here, we can see
222
642000
3000
Nëse shikojmë shtratin këtu, mund të shohim
11:10
that they sleep on a rug on the floor.
223
645000
3000
se flejnë në batanie në dysheme.
11:13
This is what poverty line is --
224
648000
2000
Kjo është linja e varfërisë --
11:15
80 percent of the family income is just to cover the energy needs,
225
650000
3000
80 përqind e të ardhurave shkon për të mbuluar nevojat energjetike të familjes,
11:18
the food for the day.
226
653000
2000
bukën e përditshme.
11:20
This is two to five dollars. You have a bed.
227
655000
3000
Këtu është 2 deri 5 dollarë, këtu kemi shtrat.
11:23
And here it's a much nicer bedroom, you can see.
228
658000
2000
Dhe këtu kemi dhomë të fjetjes shumë më të bukur.
11:26
I lectured on this for Ikea, and they wanted to see
229
661000
2000
Kam mbajtë lekcion për këtë për Ikea'n, ata donin të shihnin
11:28
the sofa immediately here.
230
663000
2000
kauçin menjëherë këtu.
11:30
(Laughter)
231
665000
2000
(Qeshje)
11:32
And this is the sofa, how it will emerge from there.
232
667000
4000
Dhe këtu është kauçi, si do të dalë nga këtu.
11:36
And the interesting thing, when you go around here in the photo panorama,
233
671000
3000
Dhe gjëja interesante, nëse sillemi këtu në foton panoramë,
11:39
you see the family still sitting on the floor there.
234
674000
2000
e shihni familjen akoma duke u ulur në dysheme,
11:41
Although there is a sofa,
235
676000
2000
megjithëse kemi kauç.
11:43
if you watch in the kitchen, you can see that
236
678000
2000
Nëse i lëshojmë një sy kuzhinës, mund të shihni
11:45
the great difference for women does not come between one to 10 dollars.
237
680000
5000
që ndryshimi i madh për gratë nuk vjen në mes të 1 dhe 10 dollarë.
11:50
It comes beyond here, when you really can get
238
685000
2000
Vjen këtu përtej, kur vërtetë mund të keni
11:52
good working conditions in the family.
239
687000
3000
kushte të mira pune në familje.
11:55
And if you really want to see the difference,
240
690000
2000
Dhe nëse vërtetë doni të shihni dallimin,
11:57
you look at the toilet over here.
241
692000
2000
shikoni te banjoja këndej.
11:59
This can change. This can change.
242
694000
2000
Kjo mund të ndryshojë, kjo mund të ndryshojë.
12:01
These are all pictures and images from Africa,
243
696000
3000
Të gjitha këto janë pamje nga Afrika,
12:04
and it can become much better.
244
699000
2000
dhe mund të bëhet shumë më mirë.
12:07
We can get out of poverty.
245
702000
2000
Mund të dalim nga varfëria.
12:09
My own research has not been in IT or anything like this.
246
704000
3000
Hulumtimi im nuk ishte në TI apo diçka të ngjashme.
12:12
I spent 20 years in interviews with African farmers
247
707000
3000
Kam kaluar 20 vjet me intervistim të farmerëve afrikanë
12:15
who were on the verge of famine.
248
710000
3000
që ishin në zgripth të urisë.
12:18
And this is the result of the farmers-needs research.
249
713000
2000
Dhe kjo ishte rezultati i hulumtimit të nevojave të farmerëve.
12:20
The nice thing here is that you can't see
250
715000
2000
E bukura këtu është se nuk mund të shihni
12:22
who are the researchers in this picture.
251
717000
2000
kush janë hulumtuesit në këtë tablo.
12:24
That's when research functions in poor societies --
252
719000
3000
Kjo është kur hulumtimi funksionon për shoqëri --
12:27
you must really live with the people.
253
722000
2000
duhet të jetoni bashkë me njerëzit.
12:31
When you're in poverty, everything is about survival.
254
726000
4000
Kur jeni në varfëri, gjithçka sillet rreth mbijetesës.
12:35
It's about having food.
255
730000
2000
Merremi me sigurimin e ushqimit.
12:37
And these two young farmers, they are girls now --
256
732000
2000
Nërsa këto dy farmere të reja, janë vajza tash --
12:39
because the parents are dead from HIV and AIDS --
257
734000
4000
sepse prindërit kanë vdekur nga HIV AIDS --
12:43
they discuss with a trained agronomist.
258
738000
2000
diskutojnë me një agronom të shkolluar.
12:45
This is one of the best agronomists in Malawi, Junatambe Kumbira,
259
740000
4000
Ky është një nga agronomët më të mirë në Malawi, Junatambe Kumbira,
12:49
and he's discussing what sort of cassava they will plant --
260
744000
2000
dhe ai diskuton çfarë lloji të maniokës do të mbjellin --
12:51
the best converter of sunshine to food that man has found.
261
746000
4000
shndërruesi më i fortë i dritës së diellit në ushqim që e ka zbuluar njeriu
12:55
And they are very, very eagerly interested to get advice,
262
750000
3000
Dhe ata janë shumë të etshëm të marrin një këshillë,
12:58
and that's to survive in poverty.
263
753000
3000
për të mbijetuar varfërinë.
13:01
That's one context.
264
756000
1000
Ky është një kontekst.
13:02
Getting out of poverty.
265
757000
2000
Të dalësh nga varfëria.
13:04
The women told us one thing. "Get us technology.
266
759000
3000
Gratë na thanë një gjë. "Na sillni teknologji.
13:07
We hate this mortar, to stand hours and hours.
267
762000
3000
E urrejmë këtë kazmë, qëndrimin orë mbas ore.
13:10
Get us a mill so that we can mill our flour,
268
765000
3000
Na sillni një mulli, që të mund ta bluajmë miellin tonë,
13:13
then we will be able to pay for the rest ourselves."
269
768000
3000
atëherë do të mund të paguajmë të gjitha të tjerat vetë."
13:16
Technology will bring you out of poverty,
270
771000
3000
Teknologjia mund t'ju nxjerr nga varfëria
13:19
but there's a need for a market to get away from poverty.
271
774000
4000
por lypset një treg për të dalë nga varfëria.
13:23
And this woman is very happy now, bringing her products to the market.
272
778000
3000
Dhe kjo grua tash është e lumtur, që mund t'i sjell prodhimet e veta në treg.
13:26
But she's very thankful for the public investment in schooling
273
781000
2000
Por është shumë mirënjohëse për investimet publike në edukim
13:28
so she can count, and won't be cheated when she reaches the market.
274
783000
3000
në mënyrë që të llogaris se nuk do të mashtrohet kur të dalë në treg.
13:31
She wants her kid to be healthy, so she can go to the market
275
786000
3000
Ajo do që fëmija i saj të jetë i shëndoshë, që të mund të dalë në treg
13:34
and doesn't have to stay home.
276
789000
2000
dhe të mos ngujohet në shtëpi.
13:36
And she wants the infrastructure -- it is nice with a paved road.
277
791000
3000
Dhe ajo e do infrastrukturën -- është më mirë me rrugë të shtruar
13:39
It's also good with credit.
278
794000
2000
Ka të mira edhe nga kreditë.
13:41
Micro-credits gave her the bicycle, you know.
279
796000
3000
Mikrokreditë ia kanë mundësuar biçikletën,
13:44
And information will tell her when to go to market with which product.
280
799000
3000
Dhe informacioni i thotë kur të dalë me cilin prodhim në treg
13:47
You can do this.
281
802000
2000
Kjo mund të bëhet.
13:49
I find my experience from 20 years of Africa is that
282
804000
3000
Kjo është përvoja ime 20 vjeçare në Afrikë
13:52
the seemingly impossible is possible.
283
807000
3000
ajo që në dukje është e pamundur, është e mundur.
13:55
Africa has not done bad.
284
810000
2000
Afrika nuk ka kaluar keq.
13:57
In 50 years they've gone from a pre-Medieval situation
285
812000
3000
Për 50 vjet kanë kapërcyer nga situata paramesjetare
14:00
to a very decent 100-year-ago Europe,
286
815000
3000
në një Europë të para 100 vjetëve,
14:03
with a functioning nation and state.
287
818000
3000
me një shtet e komb funksional.
14:06
I would say that sub-Saharan Africa has done best in the world
288
821000
3000
Do të thosha se Afrika nën Sahara ka përparuar më së miri në botë
14:09
during the last 50 years.
289
824000
1000
gjatë 50 viteve të fundit.
14:10
Because we don't consider where they came from.
290
825000
2000
Sepse nuk e marrim parasysh prej nga kanë ardhur.
14:12
It's this stupid concept of developing countries
291
827000
3000
Është koncepti i dobët i vendeve në zhvillim
14:15
that puts us, Argentina and Mozambique together 50 years ago,
292
830000
3000
që na bashkon Argjentinën dhe Mozambikun 50 vjet më parë,
14:18
and says that Mozambique did worse.
293
833000
2000
dhe na thotë se Mozambiku kaloi keq.
14:21
We have to know a little more about the world.
294
836000
2000
Duhet të dijmë pak më shumë për botën.
14:23
I have a neighbor who knows 200 types of wine.
295
838000
3000
Kam një fqinj që i njeh 200 lloje të verërave.
14:26
He knows everything.
296
841000
1000
Ai i di të gjitha.
14:27
He knows the name of the grape, the temperature and everything.
297
842000
2000
I di emrat e llojeve të rrushit, temperaturën dhe gjithçka tjetër.
14:29
I only know two types of wine -- red and white.
298
844000
3000
Unë i njoh vetëm dy lloje të verës -- të kuqe dhe të bardhë.
14:32
(Laughter)
299
847000
2000
(Qeshje)
14:34
But my neighbor only knows two types of countries --
300
849000
2000
Por komshiu im i njeh vetëm dy lloje të vendeve --
14:36
industrialized and developing.
301
851000
2000
të industrializuara dhe në zhvillim
14:38
And I know 200, I know about the small data.
302
853000
3000
Ndërsa unë i njoh 200, unë di të dhëna të vogla.
14:41
But you can do that.
303
856000
1000
Por edhe ju mund ta bëni këtë.
14:42
(Applause)
304
857000
5000
(Duartrokitje)
14:47
But I have to get serious. And how do you get serious?
305
862000
2000
Por duhet të bëhem më serioz. Por si të bëhesh serioz?
14:49
You make a PowerPoint, you know?
306
864000
2000
E bën një PowerPoint?
14:51
(Laughter)
307
866000
5000
(Qeshje)
14:56
Homage to the Office package, no?
308
871000
2000
Homazh pakos Office apo jo?
15:00
What is this, what is this, what am I telling?
309
875000
2000
Ç'është kjo, ç'është kjo që po ju tregoj?
15:02
I'm telling you that there are many dimensions of development.
310
877000
3000
Po ju tregoj se ka shumë dimenzione të zhvillimit.
15:05
Everyone wants your pet thing.
311
880000
2000
Secili e do të preferuarin e vet.
15:07
If you are in the corporate sector, you love micro-credit.
312
882000
3000
Nëse jeni në sektorin e biznesit, i doni mikro-kreditë.
15:10
If you are fighting in a non-governmental organization,
313
885000
2000
Nëse po luftoni në sektorin joqeveritar,
15:12
you love equity between gender.
314
887000
3000
e doni barazinë mes gjinive.
15:15
Or if you are a teacher, you'll love UNESCO, and so on.
315
890000
2000
Nëse jeni mësues, e doni UNESCO'n e kështu me rradhë.
15:17
On the global level, we have to have more than our own thing.
316
892000
2000
Në nivel global, na duhet pak më shumë se e jona.
15:19
We need everything.
317
894000
2000
Na duhet gjithçka.
15:21
All these things are important for development,
318
896000
2000
Të gjitha këto janë të rëndësishme për zhvillimin,
15:23
especially when you just get out of poverty
319
898000
2000
sidomos nëse sapo jeni duke dalë nga varfëria
15:25
and you should go towards welfare.
320
900000
3000
dhe ia keni mësyer mirëqenies.
15:28
Now, what we need to think about
321
903000
2000
Tash, ajo që duhet ta kemi parasysh
15:30
is, what is a goal for development,
322
905000
3000
është, cili është qëllimi i zhvillimit,
15:33
and what are the means for development?
323
908000
1000
dhe cilat janë mjetet për t'u zhvilluar?
15:34
Let me first grade what are the most important means.
324
909000
3000
Më lejoni që fillimisht të vlerësoj mjetet më të rëndësishme.
15:38
Economic growth to me, as a public-health professor,
325
913000
2000
Rritja ekonomike për mua si profesor i shëndetit publik,
15:40
is the most important thing for development
326
915000
4000
është më e rëndësishmja për zhvillim,
15:44
because it explains 80 percent of survival.
327
919000
2000
sepse shpjegon 80% të mbijetesës.
15:47
Governance. To have a government which functions --
328
922000
3000
Qeverisja. Të kesh qeveri funksionale --
15:50
that's what brought California out of the misery of 1850.
329
925000
4000
kjo është ajo që nxori Kaliforninë nga mjerimi në vitin 1850.
15:54
It was the government that made law function finally.
330
929000
3000
Ishte qeveria ajo që bëri ligjin të funksionojë në fund të fundit.
15:58
Education, human resources are important.
331
933000
2000
Edukimi, burimet njerëzore janë të rëndësishme.
16:00
Health is also important, but not that much as a mean.
332
935000
4000
Shëndetësia është gjithashtu e rëndësishme, por jo aq si mjet.
16:04
Environment is important.
333
939000
2000
Ambienti është i rëndësishëm.
16:06
Human rights is also important, but it just gets one cross.
334
941000
2000
Të drejta e njeriut janë të rëndësishme, por marrin vetëm një kryq.
16:08
Now what about goals? Where are we going toward?
335
943000
3000
Tash si është puna me qëllimet? Kah po shkojmë?
16:11
We are not interested in money.
336
946000
2000
Nuk jemi të interesuar për para.
16:13
Money is not a goal.
337
948000
1000
Paratë nuk janë cak.
16:14
It's the best mean, but I give it zero as a goal.
338
949000
3000
Është mjeti më i mirë, por si cak ia jap një zero.
16:18
Governance, well it's fun to vote in a little thing,
339
953000
3000
Qeverisja, është gallatë të votosh në një vend të vogël,
16:21
but it's not a goal.
340
956000
2000
por nuk është cak.
16:23
And going to school, that's not a goal, it's a mean.
341
958000
4000
Dhe të shkosh në shkollë, është cak, por nuk është mjet.
16:27
Health I give two points. I mean it's nice to be healthy
342
962000
2000
Shëndetësisë ia jap dy pikë. Mendoj se është mirë të jesh i shëndoshë
16:29
-- at my age especially -- you can stand here, you're healthy.
343
964000
2000
-- sidomos në moshën time -- mund të qëndrosh këtu se ke shëndet.
16:31
And that's good, it gets two plusses.
344
966000
2000
Pra është mirë, merr dy plusa.
16:33
Environment is very, very crucial.
345
968000
2000
Ambienti është kyç me të vërtetë.
16:35
There's nothing for the grandkid if you don't save up.
346
970000
2000
Nuk mbetet gjë për nipin nëse nuk e ruan.
16:37
But where are the important goals?
347
972000
2000
Por ku janë caqet e rëndësishme?
16:39
Of course, it's human rights.
348
974000
2000
Natyrisht, janë të drejtat e njeriut.
16:41
Human rights is the goal,
349
976000
2000
Të drejtat e njeriut janë cak,
16:43
but it's not that strong of a mean for achieving development.
350
978000
3000
por nuk janë mjet aq i fortë për të arritur zhvillimin.
16:47
And culture. Culture is the most important thing, I would say,
351
982000
4000
E kultura. Kultura është gjëja më kryesore, do të thosha,
16:51
because that's what brings joy to life.
352
986000
2000
sepse ajo sjell kënaqësi në jetë.
16:53
That's the value of living.
353
988000
2000
Ajo është vlera e jetës.
16:55
So the seemingly impossible is possible.
354
990000
3000
Kështu ajo që në dukje është e pamundur, bëhet e mundur.
16:58
Even African countries can achieve this.
355
993000
2000
Madje edhe vendet Afrikane mund ta mbërrijnë këtë.
17:01
And I've shown you the shot where the seemingly impossible is possible.
356
996000
6000
Dhe ju kam treguar se në dukje e pamundura është e mundur.
17:07
And remember, please remember my main message,
357
1002000
4000
Dhe mbani në mend, ju lutem mbani në mend porosinë time kryesore,
17:11
which is this: the seemingly impossible is possible.
358
1006000
3000
që është: ajo që duket e pamundur është e mundur.
17:14
We can have a good world.
359
1009000
2000
Mund ta kemi një botë të mirë.
17:16
I showed you the shots, I proved it in the PowerPoint,
360
1011000
3000
Ju kam treguar pikat, e kam vërtetuar me PowerPoint,
17:19
and I think I will convince you also by culture.
361
1014000
6000
dhe mendoj se do t'ju bind edhe simbas kulturës.
17:25
(Laughter)
362
1020000
4000
(Qeshje)
17:29
(Applause)
363
1024000
1000
(Duartrokitje)
17:30
Bring me my sword!
364
1025000
2000
Ma sillni shpatën!
17:36
Sword swallowing is from ancient India.
365
1031000
5000
Kapërdirja e shpatës vjen nga India e lashtë.
17:41
It's a cultural expression that for thousands of years
366
1036000
5000
Është shprehje kulturore që ka frymëzuar për mijëra vjet
17:46
has inspired human beings to think beyond the obvious.
367
1041000
6000
qeniet njerëzore të mendojnë për atë që është matanë të dukshmes
17:52
(Laughter)
368
1047000
2000
(Qeshje)
17:54
And I will now prove to you that the seemingly impossible is possible
369
1049000
5000
Dhe do ta vërtetoj për ju se e pamundura në dukje është e mundur.
17:59
by taking this piece of steel -- solid steel --
370
1054000
3000
duke marrë këtë copë çeliku -- çelik i rrahur --
18:03
this is the army bayonet from the Swedish Army, 1850,
371
1058000
3000
është bajoneta e armatës suedeze e vitit 1850,
18:06
in the last year we had war.
372
1061000
2000
në vitin e fundit kishim luftë.
18:09
And it's all solid steel -- you can hear here.
373
1064000
3000
Është çelik i rrahur -- mund ta dëgjoni.
18:12
And I'm going to take this blade of steel,
374
1067000
6000
Dhe do ta marr këtë teh çeliku,
18:18
and push it down through my body of blood and flesh,
375
1073000
5000
dhe ta fus në trupin tim nga mishi dhe gjaku,
18:23
and prove to you that the seemingly impossible is possible.
376
1078000
4000
dhe ta dëshmoj për ju se në dukje e pamundura është e mundur.
18:28
Can I request a moment of absolute silence?
377
1083000
4000
A mund të kërkoj një moment qetësie absolute?
18:43
(Applause)
378
1098000
22000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Hans Rosling - Global health expert; data visionaryIn Hans Rosling’s hands, data sings. Global trends in health and economics come to vivid life. And the big picture of global development—with some surprisingly good news—snaps into sharp focus.
Why you should listen
Even the most worldly and well-traveled among us have had their perspectives shifted by Hans Rosling. A professor of global health at Sweden's Karolinska Institute, his work focused on dispelling common myths about the so-called developing world, which (as he pointed out) is no longer worlds away from the West. In fact, most of the Third World is on the same trajectory toward health and prosperity, and many countries are moving twice as fast as the west did.
What set Rosling apart wasn't just his apt observations of broad social and economic trends, but the stunning way he presented them. Guaranteed: You've never seen data presented like this. A presentation that tracks global health and poverty trends should be, in a word: boring. But in Rosling's hands, data sings. Trends come to life. And the big picture — usually hazy at best — snaps into sharp focus.
Rosling's presentations were grounded in solid statistics (often drawn from United Nations and World Bank data), illustrated by the visualization software he developed. The animations transform development statistics into moving bubbles and flowing curves that make global trends clear, intuitive and even playful. During his legendary presentations, Rosling took this one step farther, narrating the animations with a sportscaster's flair.
Rosling developed the breakthrough software behind his visualizations through his nonprofit Gapminder, founded with his son and daughter-in-law. The free software — which can be loaded with any data — was purchased by Google in March 2007. (Rosling met the Google founders at TED.)
Rosling began his wide-ranging career as a physician, spending many years in rural Africa tracking a rare paralytic disease (which he named konzo) and discovering its cause: hunger and badly processed cassava. He co-founded Médecins sans Frontièrs (Doctors without Borders) Sweden, wrote a textbook on global health, and as a professor at the Karolinska Institut in Stockholm initiated key international research collaborations. He's also personally argued with many heads of state, including Fidel Castro.
Hans Rosling passed away in February 2017. He is greatly missed.
Hans Rosling | Speaker | TED.com