TED2014
Ed Yong: Zombie roaches and other parasite tales
Ed Yong: İntihara meyilli cırcır böcekleri, zombi hamamböcekleri ve diğer parazit öyküleri
Filmed:
Readability: 4.9
1,829,488 views
Biz insanlar, özgür irademize ve bağımsızlığımıza bu kadar yüksek değer biçerken, belli belirsiz bir etkiyi gözden kaçırıyor olabiliriz. Bilim yazarlarından Ed Yong, bu muhteşem, olağanüstü ve bir o kadar da rahatsız edici konuşmada parazitlerin manipüle etme sanatını nasıl şaşılacak düzeyde mükemmelleştirdiklerini anlatıyor. Peki paraziter sizce bizi de etki altına alabiliyorlar mı? Çok büyük ihtimalle, evet.
Ed Yong - Science writer
Ed Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background. Full bio
Ed Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
A herd of wildebeests, a shoal of fish,
0
645
2551
Bir antilop sürüsü, bir balık sürüsü,
00:15
a flock of birds.
1
3196
1629
ya da bir kuş sürüsü...
00:16
Many animals gather in large groups
2
4825
2068
Birçok hayvan büyük gruplar halinde yaşar.
00:18
that are among the most wonderful spectacles
3
6893
1986
Bu, doğadaki en güzel
00:20
in the natural world.
4
8879
1718
manzaralardan biridir.
00:22
But why do these groups form?
5
10597
2724
Peki neden gruplar halinde yaşarlar?
00:25
The common answers include things like
6
13321
1637
Genellikle sayıca üstün oldukları için
00:26
seeking safety in numbers or hunting in packs
7
14958
2966
bunun güvenli olduğu, sürü halinde avlanmayı
00:29
or gathering to mate or breed,
8
17924
2496
ya da çiftleşmeyi sağladığı düşünülür.
00:32
and all of these explanations,
9
20420
1668
Bu açıklamaların tamamı,
00:34
while often true,
10
22088
1237
genelde doğru olsalar bile,
00:35
make a huge assumption about animal behavior,
11
23325
3043
varsayımlardan ibarettir:
Hayvanların hareketlerini
00:38
that the animals are in control of their own actions,
12
26368
3177
tayin edebildiklerini ve bedenlerini
00:41
that they are in charge of their bodies.
13
29545
2251
kontrol edebildiklerini farzederler.
00:43
And that is often not the case.
14
31796
3427
Aslında gerçekler pek de böyle değildir.
00:47
This is Artemia, a brine shrimp.
15
35223
2924
Bu Artemia, yani tuzlu su karidesi.
00:50
You probably know it better as a sea monkey.
16
38147
2764
Muhtemelen siz "su maymunu" olarak tanıyorsunuz.
00:52
It's small, and it typically lives alone,
17
40911
1995
Küçüktür ve genellikle yalnız yaşarlar.
00:54
but it can gather in these large red swarms
18
42906
3077
Ama büyük, kırmızı bir sürü halinde
00:57
that span for meters,
19
45983
2247
metrelerce yayılırlar.
01:00
and these form because of a parasite.
20
48230
3090
İşte bu görünüm parazitten kaynaklanmaktadır.
Bu karidese ise bir tenya bulaştı.
01:03
These shrimp are infected with a tapeworm.
21
51320
2686
01:06
A tapeworm is effectively a long, living gut
22
54006
2251
Tenyalar şerit gibi uzundur ve
01:08
with genitals at one end and
a hooked mouth at the other.
a hooked mouth at the other.
23
56257
2888
bir tarafta üreme organı, diğer tarafta kancalı ağzı vardır.
01:11
As a freelance journalist, I sympathize.
24
59145
2535
Serbest bir gazeteci olarak karidesin duygularını paylaşıyorum.
01:13
(Laughter)
25
61680
2155
(Kahkahalar)
01:15
The tapeworm drains nutrients from Artemia's body,
26
63835
2908
Tenya, Artemia'nın vücudundaki tüm besinleri emerken
01:18
but it also does other things.
27
66743
2077
başka şeyler de yapar:
01:20
It castrates them,
28
68820
1620
Onun üreme kabiliyetini elinden alır.
01:22
it changes their color from transparent to bright red,
29
70440
4718
Şeffaf olan rengini kıpkırmızı yapar.
01:27
it makes them live longer,
30
75158
1516
Aynı zamanda ömrünü uzatır.
01:28
and as biologist Nicolas Rode has found,
31
76674
2357
Biyolog Nicolas Rode'un keşfettiği gibi,
01:31
it makes them swim in groups.
32
79031
3359
onları gruplar halinde yüzmeye zorlar.
01:34
Why? Because the tapeworm,
like many other parasites,
like many other parasites,
33
82390
3452
Neden mi? Çünkü tenyalar da diğer parazitler gibi
01:37
has a complicated life cycle
34
85842
1581
farklı konaklarla dolu
01:39
involving many different hosts.
35
87423
2264
karmaşık bir hayat döngüsüne sahiptir.
01:41
The shrimp are just one step on its journey.
36
89687
2404
Karides, onun yolculuğunda sadece ilk adımdır.
01:44
Its ultimate destination is this,
37
92091
2612
Onun nihai hedefi budur:
01:46
the greater flamingo.
38
94703
1947
Flamingo...
01:48
Only in a flamingo can the tapeworm reproduce,
39
96650
3025
Tenya, sadece bir flamingonun içinde üreyebilir.
01:51
so to get there, it manipulates its shrimp hosts
40
99675
3289
Bu yüzden ona ulaşmak için karidesleri konak olarak kullanır.
01:54
into forming these conspicuous colored swarms
41
102964
3091
Onları dikkat çekici renkteki sürüler haline getirir.
01:58
that are easier for a flamingo to spot
42
106055
2717
Bu, flamingonun onları görebilmesini
02:00
and to devour,
43
108772
1559
ve bir çırpıda yutmasını kolaylaştırır.
02:02
and that is the secret of the Artemia swarm.
44
110331
2932
Artemia sürüsünün sırrı işte budur.
02:05
They aren't sociable through their own volition,
45
113263
2163
Kendi iradeleriyle toplanmıyorlar.
02:07
but because they are being controlled.
46
115426
2076
Aksine hükmediliyorlar.
02:09
It's not safety in numbers.
47
117502
1694
Burada kalabalık olmak fayda etmiyor.
02:11
It's actually the exact opposite.
48
119196
1859
Hatta zarar veriyor.
02:13
The tapeworm hijacks their brains and their bodies,
49
121055
3041
Tenya, onların beyinlerini ve vücutlarını gaspediyor
02:16
turning them into vehicles
50
124096
1396
ve flamingoya ulaşabileceği
02:17
for getting itself into a flamingo.
51
125492
3967
birer araç haline getiriyor.
02:21
And here is another example
52
129459
1430
Paraziter manipülasyona dair
02:22
of a parasitic manipulation.
53
130889
2526
bir başka örnek de bu.
02:25
This is a suicidal cricket.
54
133415
2976
Bu, intihara meyilli bir cırcır böceği.
02:28
This cricket swallowed the
larvae of a Gordian worm,
larvae of a Gordian worm,
55
136391
3304
Bu böcek, kılımsısolucanın ya da
02:31
or horsehair worm.
56
139695
1893
at kılı solucanının larvasını yuttu.
02:33
The worm grew to adult size within it,
57
141588
2156
Solucan, böceğin içinde yetişkin hale gelmiş durumda
02:35
but it needs to get into water in order to mate,
58
143744
3038
ama üreyebilmek için suya girmesi gerekiyor.
02:38
and it does that by releasing proteins
59
146782
2218
Bunun için böceğin aklını karıştıran
02:41
that addle the cricket's brain,
60
149000
2188
proteinleri açığa çıkarıyor
02:43
causing it to behave erratically.
61
151188
2164
ve böceğin düzensiz haraket etmesine neden oluyor.
02:45
When the cricket nears a body of water,
62
153352
1955
Cırcır böceği, yüzme havuzu gibi
02:47
such as this swimming pool,
63
155307
1619
bir su kaynağına ulaştığında
02:48
it jumps in and drowns,
64
156926
2257
suya atlıyor ve boğuluyor.
02:51
and the worm wriggles out
65
159183
1725
Solucan ise, çekirgenin ölü bedeninden
02:52
of its suicidal corpse.
66
160908
3856
sıyrılıp dışarı çıkıyor.
02:56
Crickets are really roomy. Who knew?
67
164764
3603
Cırcır böcekleri belki de düşündüğümüzden daha büyükler.
03:00
The tapeworm and the Gordian worm are not alone.
68
168367
3215
Tenyalar ve kıl solucanları, beyne hükmeden
03:03
They are part of an entire cavalcade
69
171582
1720
parazit ordusunun yalnızca bir bölümü.
03:05
of mind-controlling parasites,
70
173302
2077
03:07
of fungi, viruses, and worms and insects and more
71
175379
3949
Mantarlar, virüsler, solucanlar, böcekler ve çok daha fazlası
03:11
that all specialize in subverting and overriding
72
179328
2573
konaklarının iradesini yıkma ve
03:13
the wills of their hosts.
73
181901
2209
onlara hükmetme konusunda uzmanlaşmıştır.
03:16
Now, I first learned about this way of life
74
184110
1737
Ben, hayatın bu yönünü ilk kez 20 yıl önce
03:17
through David Attenborough's "Trials of Life"
75
185847
2493
David Attenborough'un "Trials of Life"
03:20
about 20 years ago,
76
188340
1722
belgeselinde öğrendim.
03:22
and then later through a wonderful book called
77
190062
1702
Daha sonra arkadaşım Carl Zimmer imzalı
03:23
"Parasite Rex" by my friend Carl Zimmer.
78
191764
2674
"Parasite Rex" adlı o mükemmel kitapta okudum.
03:26
And I've been writing about
these creatures ever since.
these creatures ever since.
79
194438
2143
O günden beri bu canlılar hakkında yazıyorum.
03:28
Few topics in biology enthrall me more.
80
196581
2811
Biyolojideki bazı konular beni daha çok heyacanlandırıyor.
03:31
It's like the parasites have subverted my own brain.
81
199392
3706
Parazitlerin beynimi ele geçirmesi gibi konular...
03:35
Because after all, they are always compelling
82
203098
2611
Çünkü her şeye rağmen bu canlılar
hem ilgi çekici hem de müthiş ürkütücüler.
03:37
and they are delightfully macabre.
83
205709
1288
03:38
When you write about parasites,
84
206997
1392
Parazitler hakkında yazıyorsanız,
03:40
your lexicon swells with phrases like
85
208389
2084
kelime hazneniz "diri diri yedi", "vücudundan fırlayarak çıktı"
03:42
"devoured alive" and "bursts out of its body."
86
210473
3046
gibi ifadelerle genişler.
03:45
(Laughter)
87
213519
1237
(Kahkahalar)
03:46
But there's more to it than that.
88
214756
1540
Ama o kadar basit değil tabii.
03:48
I'm a writer, and fellow writers in the audience
89
216296
2102
Ben bir yazarım ve izleyicilerin arasında bulunan
03:50
will know that we love stories.
90
218398
2709
benim gibi yazarlar hikayelere aşık olduğumuzu bilirler.
03:53
Parasites invite us to resist the allure
91
221107
2393
Parazitler bizi bayağı hikayelerin cazibesine
03:55
of obvious stories.
92
223500
1850
direnmeye davet eder.
03:57
Their world is one of plot twists
93
225350
2310
Onların dünyası beklentilerimizle oynar
03:59
and unexpected explanations.
94
227660
3607
ve beklenmeyen açıklamalarla doludur.
04:03
Why, for example,
95
231267
1496
Örneğin, bu tırtıl,
04:04
does this caterpillar
96
232763
2178
kendisine ve koruduğunu sandığımız
04:06
start violently thrashing about
97
234941
1974
04:08
when another insect gets close to it
98
236915
1668
o beyaz kozalara yaklaşan
04:10
and those white cocoons that it seems
99
238583
2257
bir böcek gördüğünde
sizce neden
04:12
to be standing guard over?
100
240840
1438
debelenip duruyor?
04:14
Is it maybe protecting its siblings?
101
242278
3096
Belki de kardeşlerini koruyor.
04:17
No.
102
245374
1449
Hayır.
04:18
This caterpillar was attacked
103
246823
1457
Bu tırtıl, yumurtalarını içeri bırakan
04:20
by a parasitic wasp which laid eggs inside it.
104
248280
3219
paraziter bir yabanarısının saldırısına uğradı.
04:23
The eggs hatched and the young wasps
105
251499
1434
Genç arılar yumurtadan çıktı
04:24
devoured the caterpillar alive
106
252933
1314
ve bedeni terketmeden önce
04:26
before bursting out of its body.
107
254247
1671
tırtılı diri diri yediler.
04:27
See what I mean?
108
255918
2275
İşte tam da bunu kastetmiştim.
04:30
Now, the caterpillar didn't die.
109
258193
2838
Şimdi... Aslında tırtıl ölmedi.
04:33
Some of the wasps seemed to stay behind
110
261031
2585
Bazı arılar arkada bekledi
04:35
and controlled it into defending their siblings
111
263616
3337
ve tırtılı, kardeşlerini korumak üzere zapttettiler.
04:38
which are metamorphosing
112
266953
1634
Kardeşleri ise o sırada,
04:40
into adults within those cocoons.
113
268587
2020
kozaların içinde büyüyordu.
04:42
This caterpillar is a head-banging
zombie bodyguard
zombie bodyguard
114
270607
3539
İşte kafa sallayan bu tırtıl,
onu öldüren yaratığın yavrularını koruyan
04:46
defending the offspring
115
274146
1301
04:47
of the creature that killed it.
116
275447
2222
bir zombi koruma haline geldi.
04:49
(Applause)
117
277669
3866
(Alkışlar)
04:53
We have a lot to get through.
I only have 13 minutes. (Laughter)
I only have 13 minutes. (Laughter)
118
281535
4295
Daha çok konu var ama benim sadece 13 dakikam var. (Kahkahalar)
04:57
Now, some of you are probably just
119
285830
1811
Bazılarınız bu canlıların
04:59
desperately clawing for some solace
120
287641
2218
doğadaki tuhaflıklardan biri olduğu
05:01
in the idea that these things are oddities
121
289859
2260
veya aykırı oldukları konusunda
05:04
of the natural world, that they are outliers,
122
292119
1931
ümitsizce teselli bulmaya çalışıyor olabilir.
05:06
and that point of view is understandable,
123
294050
1820
Bunu anlayabilirim
05:07
because by their nature, parasites are quite small
124
295870
2378
çünkü parazitler çok küçüktürler
05:10
and they spend a lot of their time
125
298248
1340
ve zamanlarının çoğunu başka canlıların
05:11
inside the bodies of other things.
126
299588
2954
bedeninde geçiriyorlar.
05:14
They're easy to overlook,
127
302542
1771
Onları görmezden gelmek hiç de zor değil.
05:16
but that doesn't mean that they aren't important.
128
304313
2585
Ama bu, önemli olmadıkları anlamına gelmiyor.
05:18
A few years back, a man called Kevin Lafferty
129
306898
2205
Birkaç yıl önce Kevin Lafferty adında bir adam
05:21
took a group of scientists
into three Californian estuaries
into three Californian estuaries
130
309103
3369
bir grup bilim insanını Kaliforniya'daki 3 farklı nehir ağzına götürdü.
05:24
and they pretty much weighed and dissected
131
312472
1748
Buldukları her şeyi
05:26
and recorded everything they could find,
132
314220
1995
ölçüp biçtiler ve kayıt altına aldılar.
05:28
and what they found
133
316215
1228
Parazitlerin fazla olduğu yerlerde
05:29
were parasites in extreme abundance.
134
317443
3216
en çok rastladıkları şey trematod'lardı;
05:32
Especially common were trematodes,
135
320659
2044
yani konaklarının ürüme yeteneğini ortadan kaldırmada
05:34
tiny worms that specialize in castrating their hosts
136
322703
2650
uzmanlaşmış küçük solucanlar.
05:37
like this unfortunate snail.
137
325353
2546
Tıpkı bu şanssız salyangoz gibi...
05:39
Now, a single trematode is tiny, microscopic,
138
327899
2889
Tek bir trematod küçük, mikroskobik bir canlıdır.
05:42
but collectively they weighed as much
139
330788
1799
Ama toplandıklarında nehirdeki
05:44
as all the fish in the estuaries
140
332587
2186
tüm balıklar kadar ağır olurlar.
05:46
and three to nine times more than all the birds.
141
334773
3707
Hatta kuşlardan 3-9 kat arası daha ağır hale gelirler.
05:50
And remember the Gordian worm that I showed you,
142
338480
1994
Gösterdiğim at kılı solucanını hatırlayın.
05:52
the cricket thing?
143
340474
1388
Cırcır böcekli hikayeyi...
05:53
One Japanese scientist called Takuya Sato
144
341862
2553
Takuya Sato adlı bir Japon bilim insanı
05:56
found that in one stream,
145
344415
1696
bu solucanı bir derede buldu.
05:58
these things drive so many crickets
146
346111
1971
Bu solucanlar o kadar çok cırcır böceğini
06:00
and grasshoppers into the water
147
348082
1299
ve çekirgeyi suya sürükledi ki,
06:01
that the drowned insects
148
349381
1309
boğulan böcekler bölgedeki alabalıkların
06:02
make up some 60 percent of the diet of local trout.
149
350690
4304
besinlerinin %60'ını karşıladılar.
06:06
Manipulation is not an oddity.
150
354994
2934
Manipülasyon bir tuhaflık değildir.
06:09
It is a critical and common part
151
357928
2120
O, içinde yaşadığımız dünyanın önemli
06:12
of the world around us,
152
360048
1891
ve olağan bir parçasıdır.
06:13
and scientists have now found
153
361939
1521
Bilim insanları, son yıllarda
06:15
hundreds of examples of such manipulators,
154
363460
2482
buna benzer yüzlerce manipülatör keşfetti.
06:17
and more excitingly, they're starting to understand
155
365942
2437
Daha heyecan verici olanı ise, artık konaklarını
06:20
exactly how these creatures control their hosts.
156
368379
4058
nasıl kontrol ettiklerini tam olarak anlamaya başladılar.
06:24
And this is one of my favorite examples.
157
372437
2524
Ve bu benim en sevdiğim örneklerden biri:
06:26
This is Ampulex compressa,
158
374961
2457
Bu bir Ampulex compressa;
06:29
the emerald cockroach wasp,
159
377418
2224
yani zümrüt yabanarısı.
06:31
and it is a truth universally acknowledged
160
379642
2294
Ve bir zümrüt yabanarısının
06:33
that an emerald cockroach wasp in possession
161
381936
1643
döllenmiş yumurtaları için
06:35
of some fertilized eggs
162
383579
1796
bir hamamböceğine muhtaç olduğu
06:37
must be in want of a cockroach.
163
385375
2466
artık herkesçe bilinen bir gerçektir.
06:39
When she finds one,
164
387841
1200
Hamamböceğini bulduğunda
06:41
she stabs it with a stinger
165
389041
2211
aynı zamanda bir duyu organı
06:43
that is also a sense organ.
166
391252
1449
olan iğnesiyle onu sokar.
06:44
This discovery came out three weeks ago.
167
392701
2671
Bu ayrıntı 3 hafta önce keşfedildi.
06:47
She stabs it with a stinger that is a sense organ
168
395372
2305
Bir duyu organı olan ve
böcek beyninin karakteristik yapısını hissetmesini sağlayan
06:49
equipped with small sensory bumps
169
397677
1794
06:51
that allow her to feel the distinctive texture
170
399471
2555
küçük sensörlerle donatılmış o iğnesini
06:54
of a roach's brain.
171
402026
2107
hamamböceğinin beynine saplar.
06:56
So like a person blindly rooting about in a bag,
172
404133
3041
Çantasının altını üstüne getiren bir âmâ gibi
06:59
she finds the brain, and she injects it with venom
173
407174
2477
böceğin beynini bulur ve çok özel
iki sinir hücresi kümesine zehirini enjekte eder.
07:01
into two very specific clusters of neurons.
174
409651
4201
07:05
Israeli scientists Frederic Libersat and Ram Gal
175
413852
3083
İsrailli bilim insanları Frederic Libersat ve Ram Gai
07:08
found that the venom is a
very specific chemical weapon.
very specific chemical weapon.
176
416935
3725
zehrin özel bir kimyasal silah olduğunu keşfettiler.
07:12
It doesn't kill the roach, nor does it sedate it.
177
420660
2544
Bu silah böceği ne öldürüyor, ne de uyuşturuyordu.
07:15
The roach could walk away
178
423204
2127
Hamam böceği, eğer isteseydi
07:17
or fly or run if it chose to,
179
425331
3025
uçabilir veya kaçabilir
07:20
but it doesn't choose to,
180
428356
1875
ama istemiyor.
07:22
because the venom nixes its motivation to walk,
181
430231
3380
Çünkü zehir onun yürüme motivasyonunu
07:25
and only that.
182
433611
1114
elinden alıyor; o kadar.
07:26
The wasp basically un-checks
the escape-from-danger box
the escape-from-danger box
183
434725
3706
Yabanarısı, böceğin işletim sisteminden
tehlikeden uzaklaşma güdüsünü siliyor.
07:30
in the roach's operating system,
184
438431
1840
07:32
allowing her to lead her helpless victim
185
440271
3233
Böylece çaresiz kurbanını
07:35
back to her lair by its antennae
186
443504
2111
bir köpek dolaştırır gibi
07:37
like a person walking a dog.
187
445615
2639
antenlerinden tutup inine sürüklüyor.
Vardıklarında üzerine yumurtalarını bırakıyor;
07:40
And once there, she lays an egg on it,
188
448254
1677
07:41
egg hatches, devoured alive, bursts out of body,
189
449931
2276
yumurtalar çatlıyor, onu diri diri yiyip vücudundan fışkırıyorlar.
07:44
yadda yadda yadda, you know the drill.
190
452207
2189
Vs, vs... İşte hep bildiğiniz raconlar.
07:46
(Laughter) (Applause)
191
454396
3230
(Kahkahalar) (Alkışlar)
07:49
Now I would argue that, once stung,
192
457626
2880
Arı tarafından sokulan bir hamamböceği
07:52
the cockroach isn't a roach anymore.
193
460506
2005
artık bir böcek değildir.
07:54
It's more of an extension of the wasp,
194
462511
2350
Daha çok yabanarısının bir uzantısıdır.
07:56
just like the cricket was an
extension of the Gordian worm.
extension of the Gordian worm.
195
464861
2843
Tıpkı cırcır böceğinin at kılı solucanının uzantısı olduğu gibi.
07:59
These hosts won't get to survive or reproduce.
196
467719
2800
Bu konaklar üreyemeyecek veya hayatta kalamayacaklar.
08:02
They have as much control over their own fates
197
470519
1799
Kendi kaderlerine ancak benim arabam
08:04
as my car.
198
472318
1784
kadar hükmedebilirler.
08:06
Once the parasites get in,
199
474102
1500
Parazit bir kere içlerine girdi mi
08:07
the hosts don't get a say.
200
475602
2565
konakların hiçbir söz hakkı kalmaz.
08:10
Now humans, of course,
201
478167
1314
İnsanlar için de
08:11
are no stranger to manipulation.
202
479481
2032
manipülasyon sıradışı değildir.
08:13
We take drugs to shift the chemistries of our brains
203
481513
2360
Beyinlerimizin kimyasını ve ruh halimizi
değiştirmek için uyuşturucu alabiliyoruz.
08:15
and to change our moods,
204
483873
1131
08:17
and what are arguments or advertising or big ideas
205
485004
4020
Peki ya argümanlar, reklamlar, büyük fikirler...
08:21
if not an attempt to influence someone else's mind?
206
489024
3703
başkalarının düşüncelerini etkileme girişimleri değil midir?
08:24
But our attempts at doing this
207
492727
1527
Fakat bizim yöntemlerimiz
08:26
are crude and blundering compared
208
494254
1778
parazitlerin itinalı metotlarının yanında
08:28
to the fine-grained specificity of the parasites.
209
496032
3095
üstünkörü ve yavan kalıyor.
08:31
Don Draper only wishes he was as elegant
210
499127
2392
Don Draper, bir zümrüt yabanarısı
08:33
and precise as the emerald cockroach wasp.
211
501519
4960
kadar şık ve titiz olmayı ancak rüyasında görürdü.
08:38
Now, I think this is part of what makes parasites
212
506479
3740
Bence parazitleri bu kadar fesat yapan
08:42
so sinister and so compelling.
213
510219
2786
ve cazip kılan şeyin bir parçası da şu:
08:45
We place such a premium on our free will
214
513005
2622
Özgür irademize ve bağımsızlığımıza
08:47
and our independence
215
515627
1261
o kadar fazla değer biçiyoruz ki,
08:48
that the prospect of losing those qualities
216
516888
1581
bu özelliklerimizi göze görünmeyen güçlere
08:50
to forces unseen
217
518469
1278
kaptırma duygusu
08:51
informs many of our deepest societal fears.
218
519747
3168
en derindeki sosyal korkularımızı harekete geçiriyor.
08:54
Orwellian dystopias and shadowy cabals
219
522915
2453
Orwell-vari distopyalar, karmakarışık entrikalar
08:57
and mind-controlling supervillains --
220
525368
1854
ve zihnimize hükmeden kötü adamlar...
08:59
these are tropes that fill our darkest fiction,
221
527222
3028
Bunlar en karanlık düşlerimizde yer eden kinayeler.
09:02
but in nature, they happen all the time.
222
530250
4798
Fakat bunlar doğada her zaman oluyor.
09:07
Which leads me to an obvious
223
535048
2632
Bu da beni bariz ve rahatsız edici
09:09
and disquieting question:
224
537680
2300
bir soruya yönlendiriyor:
09:11
Are there dark, sinister parasites
225
539980
1723
Davranışlarımızı bizim bilgimiz dışında
09:13
that are influencing our behavior
226
541703
1956
kontrol eden, kötücül ve uğursuz
09:15
without us knowing about it,
227
543659
1575
parazitler var mı?
09:17
besides the NSA?
228
545234
2819
Tabii NSA (ABD Ulusal Güvenlik Ajansı) dışında...
09:20
If there are any —
229
548053
1307
Ya gerçekten varsa?
09:21
(Laughter) (Applause)
230
549360
3966
(Kahkahalar) (Alkışlar)
09:25
I've got a red dot on my forehead now, don't I?
231
553326
2322
Şu an alnımda kırmızı bir nokta var, değil mi ?
09:27
(Laughter)
232
555648
2527
(Kahkahalar)
09:30
If there are any, this is a good candidate for them.
233
558175
2954
Eğer varsa, bu onlar için iyi bir aday:
09:33
This is Toxoplasma gondii, or Toxo, for short,
234
561129
3278
Bu, Toksoplazma gondii ya da kısaca Toxo.
09:36
because the terrifying creature
235
564407
1589
Çünkü korkutucu yaratıklar
09:37
always deserves a cute nickname.
236
565996
2210
her zaman sevimli bir isim alırlar.
09:40
Toxo infects mammals,
237
568206
2282
Toxo memelileri enfekte eder;
09:42
a wide variety of mammals,
238
570488
1478
çok farklı memeli türlerine geçer
09:43
but it can only sexually reproduce in a cat.
239
571966
3081
ama sadece kedinin içinde üreyebilir.
09:47
And scientists like Joanne Webster have shown that
240
575047
2761
Joanne Webster gibi bilim insanları
09:49
if Toxo gets into a rat or a mouse,
241
577808
2193
bir sıçanın ya da farenin içine girdiğinde
09:52
it turns the rodent into a cat-seeking missile.
242
580001
3472
Toxo'nun bir kemirgeni nasıl kedi-bulucu füze haline getirdiğini göstermiştir.
09:55
If the infected rat smells the delightful odor
243
583473
3076
Enfekte olmuş fare, kedi idrarının
09:58
of cat piss,
244
586549
1224
tatlı kokusunu aldığında
09:59
it runs towards the source of the smell
245
587773
2720
ondan kaçmak yerine
kokunun kaynağına doğru ilerler.
10:02
rather than the more sensible direction of away.
246
590493
3919
10:06
The cat eats the rat. Toxo gets to have sex.
247
594412
2535
Kedi fareyi yer. Toxo üreme şansı bulur.
10:08
It's a classic tale of Eat, Prey, Love.
248
596947
2872
Alın size tam bir "Ye, Avlan, Sev" hikayesi...
10:11
(Laughter) (Applause)
249
599819
4668
(Kahkahalar) (Alkışlar)
10:19
You're very charitable, generous people.
250
607512
3202
Siz çok cömert ve yardımsever insanlarsınız.
10:22
Hi, Elizabeth, I loved your talk.
251
610714
2585
Merhaba Elizabeth, konuşmanı çok sevdim
10:25
How does the parasite control its host
252
613299
3368
Peki, parazitler konaklarını bu yönde
nasıl kontrol ediyorlar?
10:28
in this way?
253
616667
1204
10:29
We don't really know.
254
617871
1326
Gerçekten bilmiyoruz.
10:31
We know that Toxo releases an enzyme
255
619197
1688
Toxo'nun dopamin yapan bir enzim
10:32
that makes dopamine, a substance involved
256
620885
1992
salgıladığını, bunun ödül ve motivasyonla ilgili
10:34
in reward and motivation.
257
622877
1813
olduğunu biliyoruz.
10:36
We know it targets certain parts of a rodent's brain,
258
624690
2431
Kemirgenin beynindeki belirli bölgeleri hedeflediğini,
10:39
including those involved in sexual arousal.
259
627121
2465
cinsel uyarılmayla ilgili noktaları da dahil ettiğini biliyoruz.
10:41
But how those puzzle pieces fit together
260
629586
2201
Ama yap-bozun parçalarının nasıl bir araya geldiği
10:43
is not immediately clear.
261
631787
1844
henüz çok net değil.
10:45
What is clear is that this thing
262
633631
2296
Net olan, bu şeyin
tek hücreli olduğu.
10:47
is a single cell.
263
635927
1392
10:49
This has no nervous system.
264
637319
1370
Sinir sistemi yoktur.
10:50
It has no consciousness.
265
638689
1132
Bilinci yoktur.
10:51
It doesn't even have a body.
266
639821
1301
Bir bedeni bile yoktur.
10:53
But it's manipulating a mammal?
267
641122
2624
Ama buna rağmen bir memeliyi mi manipüle ediyor?
10:55
We are mammals.
268
643746
1426
Biz memelileriz.
10:57
We are more intelligent than a mere rat, to be sure,
269
645172
2434
Bir fareden daha akıllı olduğumuzdan eminiz
ama beyinlerimiz aynı temel prensiple çalışıyor;
10:59
but our brains have the same basic structure,
270
647606
2524
11:02
the same types of cells,
271
650130
1393
aynı tip hücreler,
11:03
the same chemicals running through them,
272
651523
1588
aynı kimyasallar,
11:05
and the same parasites.
273
653111
2319
ve aynı parazitler.
11:07
Estimates vary a lot, but some figures suggest
274
655430
2348
Tahminler değişiklik gösterse de rakamlar,
11:09
that one in three people around the world
275
657778
2360
dünyada her 3 insandan birinin beyninde
11:12
have Toxo in their brains.
276
660138
1713
Toxo olduğunu öne sürüyor.
11:13
Now typically, this doesn't lead to any overt illness.
277
661851
3488
Genellikle bu, herhangi bir hastalığa doğrudan neden olmuyor.
11:17
The parasite holds up in a dormant state
278
665339
1878
Parazit uzun süre vücutta
11:19
for a long period of time.
279
667217
2183
pasif kalabiliyor.
11:21
But there's some evidence that those people
280
669400
2039
Fakat bazı kanıtlar, taşıyıcı bireylerin
11:23
who are carriers score slightly differently
281
671439
3034
kişilik testlerinde diğer insanlardan
11:26
on personality questionnaires than other people,
282
674473
2729
farklı skorlar elde etmelerine ve araba kazaları karşısında
11:29
that they have a slightly
higher risk of car accidents,
higher risk of car accidents,
283
677202
2484
daha fazla risk taşımalarına neden olduğunu gösteriyor.
11:31
and there's some evidence
that people with schizophrenia
that people with schizophrenia
284
679686
2603
Ve şizofrenlerin
11:34
are more likely to be infected.
285
682289
2546
daha fazla enfekte olma riski taşıdığını aktarıyor.
11:36
Now, I think this evidence is still inconclusive,
286
684835
2183
Bana göre bu kanıtlar hala yeterince ikna edici değil.
11:39
and even among Toxo researchers,
287
687018
1911
Hatta Toxo araştırmacılarının arasında bile
11:40
opinion is divided as to whether the parasite
288
688929
2440
parazitin davranışlarımızı gerçekten etkileyip
11:43
is truly influencing our behavior.
289
691369
2385
etkilemediği konusunda fikir ayrılığı var.
11:45
But given the widespread
nature of such manipulations,
nature of such manipulations,
290
693754
2659
Fakat benzer manipülasyonların doğası dikkate alındığında,
11:48
it would be completely implausible
291
696413
1845
benzer şekilde etkilenmeyen tek türün
11:50
for humans to be the only species
292
698258
1649
insan olduğunu düşünmek de tamamen
11:51
that weren't similarly affected.
293
699907
2946
mantıksız geliyor.
11:54
And I think that this capacity to constantly
294
702853
4393
Parazitlerin dünyayla ilgili görüşlerimizi
11:59
subvert our way of thinking about the world
295
707246
2867
sürekli altüst etmesi
parazitleri muhteşem canlılar yapıyor.
12:02
makes parasites amazing.
296
710113
1547
12:03
They're constantly inviting us to
look at the natural world sideways,
look at the natural world sideways,
297
711660
3209
Bizi, doğaya farklı açılardan bakmaya davet ediyorlar.
12:06
and to ask if the behaviors we're seeing,
298
714869
2171
Ve ister basit ve bariz,
12:09
whether they're simple and obvious
299
717040
1487
ister karmaşık ve kafa karıştırıcı olsun,
12:10
or baffling and puzzling,
300
718527
1533
12:12
are not the results of individuals
301
720060
2086
gördüğümüz davranışların bireylerin
12:14
acting through their own accord
302
722146
1853
kendi rızalarıyla mı ortaya çıktığını,
12:15
but because they are being bent
303
723999
1809
yoksa metazori yoluyla mı başka bir şeyin
12:17
to the control of something else.
304
725808
2670
kontrolüyle mi gerçekleştiğini
sormaya davet ediyorlar.
12:20
And while that idea may be disquieting,
305
728478
2040
Bu fikir rahatsız edici olsa da,
12:22
and while parasites' habits may be very grisly,
306
730518
2923
parazitlerin alışkanlıkları tüyler ürpertse de,
12:25
I think that ability to surprise us
307
733441
1792
bizi şaşırtma kabiliyetleri
12:27
makes them as wonderful and as charismatic
308
735233
3175
onları yeryüzündeki bir panda, kelebek veya yunus
12:30
as any panda or butterfly or dolphin.
309
738408
3364
kadar büyüleyici ve karizmatik kılıyor.
12:33
At the end of "On the Origin of Species,"
310
741772
2219
"Türlerin Kökeni"nin sonunda
12:35
Charles Darwin writes about the grandeur of life,
311
743991
2989
Charles Darwin, yaşamın ihtişamına
12:38
and of endless forms most beautiful
312
746980
2653
ve sonsuz sayıdaki en güzel
12:41
and most wonderful,
313
749633
1432
ve en harika yaşam formlarına değinir.
12:43
and I like to think he could easily have been talking
314
751065
2579
Onun, karidesi sosyalleştiren tenyalardan
12:45
about a tapeworm that makes shrimp sociable
315
753644
3180
ya da hamamböceğini gezmeye çıkaran arılardan
12:48
or a wasp that takes cockroaches for walks.
316
756824
3249
da bahsettiğini düşünmek istiyorum.
12:52
But perhaps, that's just a parasite talking.
317
760073
3149
Ama bana şu anda bunları söyleten, belki de parazitin kendisidir.
12:55
Thank you.
318
763222
1731
Teşekkür ederim.
(Alkışlar)
12:56
(Applause)
319
764953
4000
ABOUT THE SPEAKER
Ed Yong - Science writerEd Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background.
Why you should listen
Whether he's exploring a possible resurrection for extinct mouth-birthing amphibians or skewering media misunderstandings of hyped hormones like oxytocin, Ed Yong has a gift for illuminating the beauty (or controversy) in difficult and complex topics.
The award-winning blog Not Exactly Rocket Science (hosted by National Geographic) is the epicenter of Yong’s formidable web and social media presence. In its posts, he tackles the hottest and most bizarre topics in science journalism. As he says, “The only one that matters to me, as far as my blog is concerned, is that something interests me. That is, excites or inspires or amuses me.” When not blogging, he also finds time to contribute to Nature, Wired, Scientific American and many other web and print outlets.
He is also the author of the book I Contain Multitudes: The Microbes Within Us and a Grander View of Life.
Ed Yong | Speaker | TED.com